Amsterdam. Burgerweeshuis

[p. 363]

6. Literatuur en bronnen

Literatuur

^+ Pontanus, J.I. Historische Beschrijvinghe der seer wijt beroemde coopstadt Amsterdam. 1614. p. 107-111. Met zeer onnauwkeurige gravure voorstellende de binnenplaats van het tot weeshuis ingerichtte St.-Lucienklooster (10,7 × 15,3). Deze gravure ontbreekt in de Latijnse editie van 1611.

Fokkens, M. Beschrijvinge der wijdt-vermaarde koopstadt Amstelredam. 1662.

Dapper, O. Historische beschrijving der stadt Amsterdam. 1663. p. 412-415, met twee gravures, de eerste met inschrift: jongens wees-huys (18,5 × 29) de tweede met inschrift: het meisjes weeshuys (19 × 29). De galerij van de jongensschool is fout.

Domselaer, T. van. Beschrijvinge der wijdt vermaarde koopstadt Amstelredam. Derde druk van Fokkens, uitgegeven door Marcus Willemz Doornik. 1664. Met gravure van S. Webbers (10,7 × 13,5). De afbeeldingen uit dit boekje zijn bij verschillende uitgaven gebruikt. (Jrbk. Amstelodamum 66, 1974; 102).

Commelin, C. Beschrijvinge van Amsterdam 1693. Gravures van jongens en meisjesplaats op een blad. Met in de lucht linten met inschriften. Gravures gevolgd naar Dapper, doch met correcties. Tweede druk 1726. Gravures enigszins bijgewerkt, linten vervangen door opschriften: jongens burger weeshuys en meysjes burger weeshuys. Afmetingen van elk der gravures 12,8 × 33,8.

Wagenaar, J. Amsterdam in zijne opkomst, aanwas, geschiedenissen, voorregten, koophandel, gebouwen,... Tweede Stuk 1765. p. 275-286. Dezelfde gravures als in de tweede druk van Commelin, hoewel het gebouw ondertussen geheel veranderd was.

Fouquet Jr., P. Nieuwe atlas van de voornaamste gebouwen en gezigten der stad Amsterdam,... 1783. Twee gravures door C. Bogerts naar H. Schoute (22,5 × 32). Plaat 66: jongens burger-weeshuys. Plaat 67: meysjes burger-weeshuys. Eerste gravures na de 18de eeuwse verbouwingen met andere standpunten dan tot nu toe.

Vijver, C. van der. Geschiedkundige beschrijving der stad Amsterdam. Deel II 1845. p. 14-25. Twee litho's van J. H(ilverdink).

^+ Backer Jr, J.A. Het Burger Weeshuis te Amsterdam. 1880. Met een staalgravure van de regentenzaal van C. G(reive).

Kruyff, J.R. de. De ‘Keizerskroon’ te Amsterdam. Oud-Holland 6 (1888); 48-50. (Someren Brand E.J. Van.) Mr. Eduard van Tsoe-Meiren. De kleeding der Amsterdamsche Burgerweezen. Elseviers Geïllustreerd Maandschrift 1893.

Sterck, J.F.M. De ‘mirakelkist’ en de traditie. 1896. Met een foto van de kist.

Kalff, S. Het Amsterdamsche Burgerweeshuis. Eigen Haard 1899; 68-72 en 87-91 (met o.a. een afbeelding van een naaikamer naar Gabriel Nicolet).

^+ Arkel, G. van en A.W. Weissman. Noord-Hollandsche Oudheden. Zevende stuk 1905. p. 59-71 met 12 afbeeldingen, waarvan 5 interieurs, naar foto's.

Bins, F.F.B. Het herstellingsoord van het Burgerweeshuis te Amsterdam in Bergen aan Zee. Eigen haard 1908; 472.

^+ Herwig, R.H. Het Burgerweeshuis te Amsterdam. Buiten 3 (1909); 52-54 en 64-67, met 11 afbeeldingen, waarvan 5 interieurs.

L(oosjes), A. De kleeding der Amsterdamsche Burgerweezen. Buiten 13 (1919); 571, 578-581, 585.

+ Het weeshuis in de stadsbeschrijvingen

+ Het eerste boek over het weeshuis

+ De eerste monumentenbeschrijving

+ Het tijdschrift Buiten

[p. 364]

^+ Ridder, B. de. Het Burgerweeshuis der stad Amsterdam. 1920.

Kalff, S. Het Amsterdamsche Burgerweeshuis. Eigen Haard 51 (1925); 696-698.

Het Burgerweeshuis en de inrichting voor stadsbestedelingen. Maandblad Amstelodamum 24 (1937); 72-73.

Heppner, A. Maandblad Amstelodamum 24 (1937); 88-90. Apotheose van het collecteeren.

Sterck, J.F.M. De Heilige Stede in de geschiedenis van Amsterdam, 1938. Burgerweezen en stadsbestedelingen. Maandblad Amstelodamum 27 (1940); 129. Het Burgerweeshuis, gerestaureerd. Maandblad Amstelodamum 27 (1940); 128-129. van Eeghen, I.H. Vrouwenkloosters en Begijnhof in Amsterdam van de 14e tot het eind der 16e eeuw. 1941.

Heppner, A. De verhouding van kunstschilder tot decoratieschilder in de 17de eeuw:^+ Holsteyn en Van Pillecum. Oud-Holland 61 (1946); 47-58.

Eeghen, I.H. van. Een loterij ten bate van het Burgerweeshuis in 1560. Maandblad Amstelodamum. 35 (1948); 1-4.

Alings, H.W. Sprekende stenen. Ons Amsterdam 1 (1949); 9-10 en 27-28.

Ridder, B. de. Het Amsterdamse Burgerweeshuis. Ons Amsterdam 2 (1950); 194-199.

Ridder, B. de. Het Burgerweeshuis. Maandblad Amstelodamum 39 (1952); 130-132.

Ridder, B. de. Dat nooit zei van Speyk, dan liever de lucht in. Ons Amsterdam 4 (1952); 41-45.

Eeghen, I.H. van. Het Begijnhof door het oog van de naald. Maandblad Amstelodamum 42 (1955); 33-35.

Eeghen, I.H. van. Jacob van Campen's Amsterdamse familieleden. Maandblad Amstelodamum 44 (1957); 98-101.

Bijtelaar, B. Enige bijzonderheden over Haesje Claes. Maandblad Amstelodamum 46 (1959); 135-138.

^+ Alings, H.W. De plaats van het eerste Burgerweeshuis. Ons Amsterdam 12 (1960); 370-373.

Ridder, B. de. Regentenmaaltijden in het Burgerweeshuis. Ons Amsterdam 13 (1961); 360-361.

Jansen, L. De oude gebouwen van het Burgerweeshuis. Gestencild verslag in opdracht van de Dienst der Publieke Werken, 21 pagina's, 1962.

Jansen, L. Het toekomstig Amsterdams Historisch Museum. Ons Amsterdam 15 (1963); 53-57.

Ridder, B. de. De Mirakelkist. Maandblad Amstelodamum 50 (1963); 54-61.

Het nieuw Amsterdams Historisch Museum. Ons Amsterdam 16 (1964); 197-200.

Nieuweboer, H.C. Het oude Burgerweeshuis. Ons Amsterdam 16 (1964); 219-222.

Ridder, B. de. De Beerebijt en de Keizerskroon. Maandblad Amstelodamum 52 (1965); 56-65.

Eeghen, I.H. van. Excursie naar het voormalige Burgerweeshuis. Maandblad Amstelodamum 52 (1965); 121-125.

Ridder, B. de. De vroegere klederdracht der Burgerwezen, Ons Amsterdam 17 (1965); 244-251.

Ridder, B. de. Vorstelijke bezoeken aan Burgerweeshuis. Ons Amsterdam 19 (1967); 330-334.

Ridder, B. de. Restauratie voormalig Burgerweeshuis. Ons Amsterdam 19 (1967); 335-337.

Ridder, B. de. Huizen van het Burgerweeshuis. Ons Amsterdam 21 (1969); 101-107. Schade van Westrum, L.C. Amsterdams Historisch Museum. Ons Amsterdam 21 (1969); 290.

Ridder, B. de. Het teken van de Amsterdamse weeskinderen. Ons Amsterdam 21 (1969); 344-345.

Ridder, B. de. Herinneringen aan het oude Burgerweeshuis. Ons Amsterdam 22 (1970); 44-47.

Ridder, B. de. Het inschrijfregister van het Burgerweeshuis 1819-1961. Maandblad Amstelodamum 59 (1972); 202-209.

Ridder, B. de. Voormalig Burgerweeshuis, vroeger al gastvrij voor verzamelingen. Ons Amsterdam 25 (1973); 171-175.

+ Het tweede boek over het weeshuis

+ Tijdschriftartikelen van 1946-1960

+ Tijdschriftartikelen van 1960-1975

[p. 365]

Afbeeldingen (voor zover geen deel uitmakend van boeken)

^+ Onbekend. 1725. Kalverstraat 71, het huis de Keizerskroon of voormalig weeshuis, tekening (22 × 19,5). g.a.a.

J. de Beijer? ca. 1765. Ingang van het meisjesweeshuis aan de St.-Luciensteeg. (19,5 × 31,5) g.a.a. Splitgerber 405 (H. Romers; J. de Beijer 1969 no. 1505).

H.P. Schouten. 1781. Wijde Kapelsteeg met gezicht op jongenspoort. V. gesign. en ged. (19 × 18). g.a.a. Splitgerber 667.

H.P. Schouten. 1783. Wijde Kapelsteeg met gezicht op jongenspoort. V. gesign. en gedat. (24 × 19,5) (Cat. Wurfbain 40).

H.P. Schouten, ca. 1775. De jongensplaats naar het zuiden gezien. Tekening grijsgewassen. ongedat. en ongesign. tekenaar bekend uit de hiernaar door Fouquet uitgegeven gravure (23,5 × 33,5). g.a.a. Splitgerber 403.

H.P. Schouten, ca. 1775. De meisjesplaats naar het oosten gezien. Pendant van voorgaande. Ook bij Fouquet (23 × 32,5). g.a.a. Splitgerber 406.

Onbekend. Poort aan de Kalverstraat met aangrenzende huizen. Potloodschets 18de eeuw (24 × 19,5) (Cat. Wurfbain 971).

J. Cats. 1793. Wijde Kapelsteeg met jongenspoort. V.J. Cats ad viv del 1793 (col. A. Schwarz). Vrijwel zelfde standpunt als Schouten, doch huis naast poort na verbouwing.

J. Ziesenis, Jongensplaats naar het noorden, Gekleurde tekening, gesign. J. Ziesenis ad viv 1797 (30,5 × 48). Onderschrift: Het Burgerweeshuis in Amsteldam, te zien van de Jongens plaats, na het Leven Getekend voor den Heer Philip Jacob van den Velden, Regent van 't zelve Huis. g.a.a. Atlas Dreesman.

J. Ziesenis, Meisjesplaats naar het zuiden. Pendant van de vorige. Zelfde maten, zelfde onderschrift, g.a.a. Atlas Dreesman.

^+ G. Lamberts? (1776-1850). Jongenspoort met aangrenzende huizen in de Kalverstraat. Tekening geaquarellerd. ongesign. ongedat. (24,5 × 29,5) g.a.a. Splitgerber 404. Vermoedelijk copie van oudere tekening aangezien huis rechts is aangegeven in toestand voor de verbouwing van 1785 (A.M. van de Waal en Han de Vries, Amsterdam omstreeks 1800; 153).

G. Lamberts? Ingang van het meisjesweeshuis, ongesign. ongedat. (25,5 × 23,5). Tekening geaquarelleerd, g.a.a. Splitgerber 404.

G. Lamberts. 1817. Gezicht op de N.Z. Voorburgwal met achtergevel van het weeshuis. V. gesign. en gedat. Pentekening. O.I. inkt (19,5 × 26) k.o.g. Atlas J. van Eek. (A.M. van de Waal en Han de Vries, o.c; 154).

G. Lamberts. 1831. Jongensplaats met tijdelijke overkapping tijdens onthulling monument Van Speyk 20 Oct. 1831 V. gesign. en gedat. Universiteits Bibliotheek Amsterdam. F. Sigault Chrzn. 1831. Gedenksteen van Van Speyk en omringend muurvlak. Gravure. Aquatint (9,5 × 11); verschillende gesigneerde en dec. 1831 gedateerde proefexemplaren. Uitgegeven ten behoeve van de verdedigers des vaderlands. Enkele exemplaren met opdrachten aan regenten, (g.a.a.).

F. Sigault Chrzn? 1831. Gedenksteen van Speyk en omgeving met gezicht op de jongensplaats. (43 × 56) Gravure. Aquatint. g.a.a.

F. Sigault Chrzn? 1831. Gedenksteen van J.C.J. van Speyk. Geaquarelleerde pentekening. Mogelijk teruggaand op ontwerptekening van J. de Greef (Breedte steen 14,6). A. Eversen. 1855. Ingang meisjesweeshuis St.-Luciensteeg (42 × 29). Gesign. en gedat. Coll. Leonhardt.

M. Lieberman, Weesmeisjes op binnenplaats. Gekleurde prent Kunstverlag Gurlitt Berlin (52 × 72,5). 1904. s.a.c.

J.C. Greive Jr. 1879. Interieur Regentenzaal Potloodtekening. V. gesigneerd en gedat. 21 Dec. 1879 (12 × 18). g.a.a. Voorbeeld voor staalgravure in boek van Backer 1880.

J.M.A. Rieke. 1884. De n.z. Voorburgwal voor de demping in 1884. Geaquarelleerde potloodtekening (28,5 × 43). Coll. Leonhardt.

J.M.A. Rieke. 1886. De Keizerskroon Kalverstraat 71. Pen krijt gewassen, gedat. (32,5 × 23). Gevel voor de verbouwing van 1886. g.a.a.

J.M.A. Rieke. 1898. Regentenzaal. Potloodtekening ongekleurd ongedat. en ongesign., (41 × 47).g.a.a.

J.M.A. Rieke. 1898. Regentenzaal. Potloodtekening gedeeltelijk gewassen. Ongedat. en ongesign. g.a.a.

+ De 18de eeuwse prenten

+ De 19de eeuwe prenten

[p. 366]

J.M.A. Rieke. Potloodtekening, krijt gewassen. V. gesign. en gedat. 1898 (40,5 × 45,5). g.a.a.

^+ N. van der Waaij. Meisjes binnenplaats met weesmeisjes terugkerend van de kerk. schilderij op doek (115 × 90) Bezit Burgerweeshuis, s.a.c.

N. van der Waaij. Maaltijd in de meisjeseetzaal. Schilderij op doek (53 × 78). Gemeente Amsterdam. Hist. museum.

N. van der Waaij. Weesmeisjes en profiel, ten voeten uit. Schilderij op doek (74 × 36,5. Gemeente Amsterdam. Hist. musem.

N. van der Waaij. Hardstenen pomp naast de'rode poort’. Potloodtekening (48 × 33). s.a.c.

N. van der Waaij. Gang naar middenhuis. Potloodtekening (49 × 60). s.a.c.

N. van der Waaij. Grote keuken. Potloodtekening, s.a.c.

N. van der Waaij. Meisjesplaats met bank. Potloodtekening (40 × 60). s.a.c.

N. van der Waaij. Weesmeisjes onder de galerij. Aquarel op houtskool (60 × 80). g.a.a. Atlas Dreesman.

N. van der Waaij. Weesmeisjes bij de ‘rode poort’ terugkerend uit de kerk. Zelfde voorstelling als op schilderij. Aquarel op houtskool (80 × 60,5). g.a.a. Atlas Dreesman.

N. van der Waaij. Gezicht door poort naar kinderplaats. Potloodtekening, g.a.a. Atlas Dreesman.

^+ Aug. Stap. Fotoserie Burgerweeshuis. Ca. 12 stuks omstreeks 1900. Hiernaar zijn de eerste series ansichten gemaakt.

Onbekend. Fotoserie October/November 1936. Ca. honderd stuks. Gemeente Archief Amsterdam.

Onbekend. Fotoserie Lichtbeelden instituut 1938.

Onbekend. Fotoserie Stedelijk museum, ca. 1963

+ De tekeningen van N. van der Waaij

+ De oudste foto's

Bouwkundige tekeningen

^+ Balthasar Florisz van Berckenrode. (1631). Plattegrond van het weeshuis en het vroegere Oudemannenhuis, schaal ca. 1:190. (100 voet = 5¾ duim). 51,5 × 74 cm. Vogelvluchttekening behorende bij de voorgaande opmeting. Zelfde schaal, zelfde maat. a.b.w. kaartboek c.

(Cornelis Dankerts de Rij). (1651). Globale kaart van het Burgerweeshuis met voorstel tot verbreding van de St.-Luciensteeg. In potlood de toekomstige verkaveling en een galerij aan de jongensplaats. Namen van vertrekken ingeschreven. Niet gedateerd en gesigneerd. Schaal 1: 260 (100 voet = 4¼ d). g.a.a. (in hangsysteem). Detail van de voorgaande kaart met betrekking tot de St.-Luciensteeg. Zelfde schaal, gesigneerd C, de Rije Ao 1651. a.b.w. 138.

(Philip Vingboons). (1651). Niet uitgevoerd ontwerp voor het bouwen van negen huizen aan de te verbreden St.-Luciensteeg. In vier bladen Schaal 1:52 (50 voet = 10,5 d). Hoekhuis Kalverstraat met drie achterhuizen, plattegrond en gevels. Vijf huizen St.-Luciensteeg plattegrond en gevels. Ongedateerd ongesigneerd, g.a.a.

Onbekend. (1692). Plattegrond waterkelder meisjesplaats. Schaal 1:26. Op achterzijde: Regenback int weeshuijs groot 945 tonnen maeten op de meijses plaats gemaekt int jaer 1692. a.b.w. 138.

Onbekend. Ca. 1695. Globale opmeting van de huizen Kalverstraat 102-106. Schaal 1: 60 (11 voet = 2 duim), a.b.w. 138.

Onbekend. 1696. Plattegrond voor vier huizen, thans Kalverstraat 100-106. Schaal 1:72 (100 voet = 15 duim), a.b.w. 138.

^+ Onbekend. Ca. 1700. Plattegrond en gevels van vijf huizen op een blad. Vermoedelijk een ontwerp voor nieuwe huizen aan de St.-Luciensteeg. Schaal 1:45. g.a.a. Doorsnede hierbij behorend, g.a.a.

Onbekend. Ca. 1730. Plattegrond en doorsneden van de waterkelder op de jongensplaats. Schaal ca. 1:55 (10 voet = 2 duim) (11 voet = 5,9 cm). Opschrift: Plattegrond van de regenbak Jongensplaats. No. 2 grote Waterpoorte. No. 3 klijne doorgangen. No. 4 mond van de Regenbak. No. 5 uithaalspijpen. No. 6 Inbrengspijpen. No. 7 uitloospijpen. a.b.w. 138.

A. van der Hart. 1797. Project met opzichten eenige veranderingen aan het Ziekenhuis en aanbehooren in het Burger Weeshuis bij de Jongenszijde. 1797. Schaal 1:60. (50 voet = 24,5 cm = 9,5 voet), a.b.w. 138.

+ De 17de eeuwse tekeningen

+ De 18de eeuwse tekeningen

[p. 367]

^+ G.F. Dresselhuijs. 1816. Project voor de verbouwing van de keuken. Schaal ca. 1:43 (10 voet = 2½ duim), a.b.w. 138.

Onbekend. Tekening van een trap 1816. Schaal 1: 17. a.b.w. 138. Tekening van een tweezijdige stoep, a.b.w. 138.

Onbekend. Gevel aan de Nieuwezijds Voorburgwal. Bladmaat 34 × 83. Op oude omslag: Tekening van het Burgerweeshuis langs de Boommarkt zoals hetzelve zoude zijn door het aanbrengen van nieuwe raamen geprojecteerd 1823. Schaal ca. 1: 100 (70 voet = 20,1 cm 1). Totale lengte 77 cm.

Fikkert. Verbouwingsplan Kalverstraat 86-88.

Eerste variant verhoging van beide huizen met een tweede verdieping, kroonlijst en dwarsdak. Twee bladen: plattegronden en dakplan, gevels en doorsnede, niet gesigneerd, schaal 1:63, 40 voet = 7 duim. Tweede variant met geheel nieuwe voor en achtergevels en ingrijpende inwendige verbouwing vier bladen: Voorgevel, achtergevel, kapplan en plattegronden. Alle gesigneerd: Fikkert. Schaal 1:40 (20 voet = 5½ d). a.b.w. 138.

H.M. Tetar van Elven M.G. zn. 1848. Opmeting uit 1848 van de ingangspoort van het meisjesweeshuis. Afbeeldingen van oude bestaande gebouwen 9de afl. 1863 plaat xxxii.

Jacob Olie Jbzn. Jongenspoort van het Burgerweeshuis in de Kalverstraat. Afbeelding van oude bestaande gebouwen. 17de afl. 1873. Plaat lxxxii.

^+ H. Moeton. ca. 1860. Plattegrond Burgerweeshuis, met riolering, ook van de omringende percelen en waterkelders. Aanduiding van de bestemming van de vertrekken door middel van cijfers en colophon. Onderschrift vermeld als schaal 1:241, hetgeen het vermoeden wekt dat een oudere opmeting als grondslag gediend heeft. Deze tekening is thans alleen nog maar bekend van een fotografische opname uit 1936 in het gemeentearchief. In veel opzichten zeer onnauwkeurig o.a. in weglaten van tussenmuren en onjuiste aantallen vensters.

^+ H. Moeton Jr. 1880. Plan tot veranderen van het keukengedeelte van het Burgerweeshuis, b.w.t. (zie St.-Luciensteeg 27).

H. Moeton Jr. ca. 1880. Plan tot veranderen van de uitbouw naast de poort aan de St.-Luciensteeg. b.w.t.

H. Moeton jr. 1883. Verenigen van St.-Luciensteeg 23 met het Burgerweeshuis.

P. Heijn. 1896. Burgerweeshuis. Timmerloods Jongensplaats. Vernieuwen van de trap en van de kap. Inrichting tot conversatie zaal. b.w.t. (zie St.-Luciensteeg 27).

+ De 19de eeuwse tekeningen

+ De rioleringsplattegrond

+ Bouwaanvragen