Hekken in Nederland

[p. 153]

Tolhekken

Bekroning middelste pijler voormalig tolhek Scheveningseweg.
Foto RDMZ, G.J. Dukker, 1986.

[p. 154]

Tolhek Scheveningseweg
Kerkhoflaan, Den Haag

Situatie en geschiedenis

Op de hoek van de Scheveningseweg en de Burgemeester Patijnlaan, dicht bij het Vredespaleis, staat aan de trambaan een wit huis. Dit huis is een voormalige tolgaarderswoning waarbij ook een tolhek behoorde. Dat hek werd na afschaffing van de tolheffing afgebroken en weer opgebouwd aan de Kerkhoflaan als toegang tot de Scheveningse Bosjes. De Scheveningseweg werd in de periode 1654-1656 aangelegd naar een plan van Constantijn Huygens. De toen drieënhalve kilometer lange weg vormde de eerste bestrate route tussen het vissersdorp Scheveningen en Den Haag en was een zeer uitzonderlijk en kostbaar werk voor die tijd. Voor het gebruik van de weg moest dan ook tol worden betaald. Daartoe werden een tolgaarderswoning en een monumentaal tolhek opgericht. De tolheffing vormde voor Den Haag een aantrekkelijke inkomstenbron, maar in de loop van de 19de eeuw werd het

Foto RDMZ, A.J. van der Wal, 1963.

ook mogelijk Scheveningen langs andere wegen te bereiken. Daarom werd in 1888 de tol opgeheven.

Beschrijving van het tolhek

Dit hek bezit drie grote gemetselde pijlers met twee doorgangen waartussen gesmede ijzeren hekvleugels zijn geplaatst. De plinten, hoekvullingen, afdekkingen en bekroningen zijn gemaakt uit Bentheimer zandsteen. De pijlers zijn opgemetseld uit een roodbruine handvorm steen, waaronder zich ook veel nieuw materiaal bevindt. De pijlers bezitten geprofileerde afdekkingen met een ruim overstek. De twee buitenste pijlers worden bekroond door afgeplatte gebeeldhouwde, vaasachtige figuren op een vierkant grondvlak. De bekroning van de middelste pijler is aanzienlijk hoger. Deze bestaat uit vier gepolychromeerde wapenschilden met gepolijste kroontjes op een achtzijdig grondvlak: twee schilden met de Nederlandse leeuw in rood op verguld fond en twee schilden met de Haagse ooievaar, in wit en zwart, rode poten en snavel op verguld fond. Binnen de vier sterk inspringende hoeken van de pijlers zijn zandstenen vullingen met een kwartrond profiel geplaatst, aan de bovenzijden bekroond door gebeeldhouwde koppen. De natuurstenen plinten bevinden zich thans voor een deel onder het maaiveld. De smeedijzeren hekvleugels bestaan uit strakke spijlenhekken zonder ornament. De bovenste liggers zijn uitgevoerd in een gebogen lijn en een beëindiging in voluutvorm.

Enkele afmetingen

Breedte beide doorgangen 305 cm,

omtrek pijlers 135 × 135 cm,

grote hekstijlen 7,5 × 7,5 cm,

diameter spijlen 3 cm,

liggers: 7,5 × 2,5 cm.