Hekken in Nederland

[p. 108]

Het hek aan de achterzijde. Foto RDMZ, G.J. Dukker, 1982.

[p. 109]

Vooraanzicht van het hek. Tekening RDMZ, P.G. Meijer, 1998.

Frankendaal
Middenweg 72, Amsterdam

Situatie en geschiedenis

In 1719 vervaardigde de Amsterdamse stadsarchitect Pieter van de Berghe een vogelvluchttekening van de Watergraafsmeer waarop een veertigtal ‘hofsteden’ of buitenplaatsen staan afgebeeld. Van deze plaatsen bleef alleen Frankendaal bewaard, het ‘laatste huis’ van De Meer, gelegen aan de drukke Middenweg in het stadsdeel dat nu Amsterdam Oost heet. Nicolaas van Liebergen was de eerste bewoner van de uit 1660 daterende hofstede, die tot 1695 naamloos bleef. Na Van Liebergen werd het bezit eigendom van Izaak Balde, zoon van Jacob Balde, die in 1576 werd geboren te Sandwich en later om godsdienstige redenen vanuit Nieuwkerken in Vlaanderen uitweek naar Frankenthall, een plaatsje bij Worms in de Paltz. Toen zoon Izaak de hofstede verwierf, gaf hij deze de naam van de plaats waar zijn ouders hun toevlucht hadden gevonden. Ook liet hij het huis verbouwen, de tuinen verfraaien en een marmeren fontein oprichten, welke is gesigneerd: I. van Logteren 1714. Ignatius van Logteren vervaardigde ook beelden voor Vegtvliet te Breukelen. Een latere bewoner, Jan Gildemeester Jansz., liet in 1783 het huidige houten toegangshek oprichten.

Beschrijving van het toegangshek

Frankendaal bezit het grootste en rijkst uitgevoerde houten toegangshek in ons land. Deze in Lodewijk XVI-vormen uitgevoerde toegang dateert van 1783 en heeft het aanzien een natuurstenen poort. De vier hekstijlen zijn geblokt en de lagere buitenste stijlen worden bekroond door granaatappels. De hoofdstijlen zijn aan de voor- en achterzijden voorzien van Ionische kapitelen en cannelures en worden bekroond door vazen. De hekstijlen staan op een hardstenen basement of voet, welke rust op een fundering van beton. In de gebeeldhouwde bekroning boven de doorgang zijn in vergulde letters de naam van het buiten en een medaillon met Mercurius-kop aangebracht. Aan de achterzijde staat boven het jaartal mdcclxxxiii (1783) een medallion met het wapen van de familie Gildemeester: een geharnaste arm met gehandschoende hand die een doodsbeen vasthoudt. De hekvleugels zijn aan de bovenzijden voorzien van ornament en guirlandes. De hekstijlen en de bekroning zijn roomkleurig geschilderd, het overige houtwerk is donkergroen en de letters en cijfers zijn verguld.

Enkele afmetingen

Totale breedte ca. 730 cm,

doorgangsbreedte 285 cm,

omtrek grote stijlen ca. 83 × 83 cm,

diameter houten spijlen 3 cm, met tussenruimten van 8 cm.

Literatuur

Kruizinga, J.H., Frankendael, een hofstede in de hoofdstad, in: Noord Holland, nov. 1981, p. 6-10, ills.