De Gelder was een havezate aan de oostelijke zijde van het dorp Wijhe, waarvan het herenhuis in of omstreeks 1913 werd afgebroken om op die plaats een nieuw huis te bouwen. Dat nieuwe huis werd echter nooit gebouwd. Aan het begin van de gemetselde boogbrug staat een fraai toegangshek. Daarbij staan twee bronzen vuurmonden die respectievelijk in 1787 en 1788 in Den Haag werden gegoten door Johan Maritz. Aan de zuidwestelijke toegang tot het terrein staat een tweede toegangshek, dat echter eenvoudiger is uitgevoerd dan het eerstgenoemde hek. De hekken zijn uitgevoerd in Lodewijk XV-vormen en dateren uit het midden van de 18de eeuw.
Beschrijving van het toegangshek
Het hek bij de brug bezit hardstenen pijlers met inspringende hoeken en geprofileerde plinten en afdekkingen, bekroond door gebeeldhouwde vazen. De voor- en achterzijden van de pijlers bezitten smalle verdiept liggende velden met rocaillemotieven aan de boven- en onderzijden. Aan de voorzijde van de pijlers bevindt zich direct onder de afdekkingen een verdiept rechthoekig vlak. Op de rechterpijler is een luidbel geplaatst. Aan weerszijden van de pijlers zijn gebeeldhouwde hardstenen zijstukken geplaatst. Het ornament daarvan lijkt verwant aan de gebeeldhouwde pijlers van het hek bij huis Vreeden Hoff te Nieuwersluis (U), dat uit 1750 dateert. Op de buitenranden van deze zijstukken zijn smeedijzeren punten aangebracht. Bijzonder zijn de gesmede ijzeren bolvormige figuren die aan beide pijlers zijn opgehangen. Deze bolvormen en de kettingen waaraan zij hangen, zijn bezet met scherpe punten, waarschijnlijk bedoeld als afschrikking voor mogelijke indringers. Een tweede voorbeeld van zulke ‘prikbollen’ is niet bekend. De smeedijzeren hekvleugels zijn op terughoudende wijze van ornament voorzien. Aan de boven- en onderzijden van de liggers en in de bekroning zijn decoratieve elementen aangebracht. Ook deze detaillering lijkt verwant aan het ornament van het hek bij huis Vreeden Hoff. De stropbeugels of bovendraaipunten lijken oorspronkelijk, maar zijn eenvoudiger van vorm dan de typen die meestal bij 18de-eeuwse hekken werden toegepast.
[pagina 89]
[p. 89]
Detail bovenzijde rechter hekvleugel.
Foto RDMZ, A.J. van der Wal, 1984.
Detail verbrede hekvleugel. De geklonken liplas laat zien hoe de hekvleugels werden verbreed. Foto RDMZ, A.J. van der Wal, 1995.
Voet linker hekpijler met ‘prikbol’.
Foto RDMZ, A.J. van der Wal, 1984.
Ornament in middendeel hekvleugels.
Foto RDMZ, A.J. van der Wal, 1984.
[pagina 90]
[p. 90]
Weergave van het hek vóór de verbreding van de hekvleugels. Tekening RDMZ, P.G. Meijer, 1997.
Tijdens restauratie van het hek in 1995 bleek na schoonstralen van het ijzer dat beide hekvleugels met 15 cm waren verbreed tot een totale breedte van 297 cm. Alle liggers werden aan de zijde van de middenstijl of aanslag met ca. 15 cm verlengd door middel van geklonken liplassen. Bovendien werd aan beide hekvleugels een extra spijl en ornament toegevoegd van gietijzer. Ook in het middendeel van de bekroning werd gegoten ijzeren ornament bijgeplaatst. De vormgeving van het gegoten ornament is van mindere kwaliteit dan het oudere gesmede ornament, naar welk voorbeeld het werd gemaakt. Ook bleek de kern van de hardstenen pijlers gevuld te zijn met beton. De stropbeugels waren verbonden met kruisvormige ankers die de vier pijlerzijden koppelden. Verondersteld kan worden dat dit hek in de 19de eeuw werd herplaatst en, gelet op de vormgeving, van elders afkomstig is. Het hek staat thans bij een brug die mogelijk uit het midden van de vorige eeuw dateert, toen het huis in neogotische trant werd verbouwd. Daarbij kan ook het hek zijn aangepast. De verdiepte rechthoekige vlakken onder de pijlerafdekkingen doen vermoeden dat op die plaats, waar vaak de naam van een huis was aangebracht, een tekst werd verwijderd.
Auteursrechtelijk beschermd
