Comoedia vetus
(1612)–Willem Meerman–
AuteursrechtvrijOf, anders ghenoemt Het bootsmans praetgen
[Folio C4v]
| |
selvighen boender gheschrobt heb. zy weten wel dat een bootsman geen hooffsche tong en heeft, om een yegelijcken t'zijn te geven; dat is, de quade te verschoonen, ende de goede tot inden Hemel te verheffen. De andere hoor ick alree wel,beclaghen sich deerlijck, dat ick haer Ordre schenne, en t'verborghene ontdecke.T'leste doe ick al willens. wat t'eerste aengaet; Niemant en is hier ge-eselt, dan diegheern selve t'Heylichdom waere, en behalven zijn eyghen ordre het Heyligheschent, dat hy bedient. t'Is lang ghenoegh van Palmensondagh aff den Esel getrocken, en verre genoegh inde Kerck. t'is al hoogh Paesschen om op den Inrijdder te denken. Niet als de hovelinghen van deser werelt, die voor haer Heerenallerhande crackeelen aenvanghen, als off zy daer mede grootelijcx gedient waren.Maer als discrete Dienaers van eenen Coning, wiens rijck van deser werelt niet enis. wiens eer van onse eersucht niet geeert, maer onteert wert. die wel veel Pluymstrijckers en montdienaers onder zijn ghevolgh heeft, maer niet onder sijn ghesin.Veele meynen dat zy sijn besolding trecken, maer den Duyvel verschiet het ghelt.t'Is wel waer, seggen zy, dat het onder veelen zoo toegaet; maer ghy lacht-er mede,daermen om behoort te schreyen. Barmhertighe backsteenen! En waer zijn juwtranen doch? ick ghelooff juw de ooghen zoo vol hanghen, dat ghy off niet en siet,hoe de Duyvel met juw lacht, dat hem de oogen mede tranen, siende dat ghy malcanderen met zijn lieffelijc swartsel zoo leelicken: begruyst en becruyst al oft hy hetselver waerre: off dat ghy juw door de schemering laet voorstaen dat hy met juwuyt medoghentheyt mede huylt. Alzoo de Schilders wel seggen dat de huylendeende de lachende al eene grim trecken. Let op dien Schalck, dat hy juw neffenszijn colen zijn tranen emde niet en vercoope voor lijnsaet-oly, om de verwe me temeughen, op dat de Schildery immers vast houde. De Crocodijlen connen omhaer aes wel huylen, veel meer dan desen ouden Bedriegher. Laet een bootsmanwat lachen, die sonder ajuyn niet schreyen en kan: Laet hem de vrydom van zynenMal-brieff ghenieten. Maer ghy, die de Brieven van Wijsheyt in de borst draeght en t'zeghel op de tonghe, en arbeyd-er selve niet toe, dat een deerlijcke saeck oockbespottelijck met eenen zy. Speelt zoo seer met juw Conscientie niet, als off ghyGod, den Duyvel, ende de Werelt al teffens bedriegen cond. T'groote dack vandeKerck, dect wel veel, maer en smoort het niet al. Ondertusschen zijn de trouweDienaers te beclagen, die met haer sevenen zoo veel niet en connen uytwisschen,als eenen Schoorsteenveger can vuyl maecken. Iae, maer ondertusschen en crijghen wy gheen recht. T'is juw schult dat ghy tot geen andere vierschaer gaen enwilt, als daer t'vonnis al te vooren gesmeet is. Waer sullen wy dan gaen, daer mende questien verstaet? Iuw eyghen Overicheyt, die sich tegens alle de wijsheyt vande werelt staende hout, die de Rechten en Rechters, daer wy alle nae leven, breectende maect; can die niet raets ghenoegh vergaren om de verschillen wijsselijck te slissen? Iae, maer het zijn gheestelijcke saecken; die vereyschen een gheoeffent verstant, ende en willen van alleman zoo niet ghehandelt werden. Ist datter geoeffende verstanden toe vereyschen, die en ghebrekender mede niet. ende en wil hetvan alleman niet gehandelt werden: waerom dan alleman in d'ooren ghetuyt eenwetenschap, diemen off niet begrijpen, off wel ontberen can? Maer de Crijgelheyten is nieuwers mede te stillen, al boodmen haer schoon d'overwininge. zy wilnoch al meer hebben. Laet juw buyrman in vreede, en stilt juw eyghen kraeckend wijff en krijtende kinderen, niemandt sal voor een ander instaen. Iae, istweer-aen, die liefde dwingt my mijnen even-naesten off d'arme kudde niet te | |
[Folio D1r]
| |
verlaten: zy hangt my aenden hals, en vercracht my mijn ghemoet. Ick gelooftmet juw. maer hoe vercracht juw doch de Vrouw, dien ghy selffs het wild inde beenen gheholpen hebt? die juw uyt slechticheyt haer trouw gegeven heeft, niet merckende dat ghy niet haer welvaren, maer juw eyghen wellusten soeckt? dat ghy beyde met juw eyghen ende oock haer conscientie speelt, alleen om juwen warsucht tevoldoen, al waert met haer over bergh en dal, uyt haer moeders huys wegh te voeren, en dan onder de vremde verradelijck te verlaten. Dus gaet het met den eenen Ghesel, den anderen roept weder Hola, mette zijne, en seyt, Ten is ons levenonse alderminste ghedachte niet gheweest aenden Stock te ternen, off anders alsPrins te laten waeyen; t'welc ghy hier aen onse Opinions verschillen wilt vast-binden en naesleypen. Ic gelooff het met juw, en verbly mijn dat ghy nu verstaet, datde eerst-geboorte beter is als een back grutten, en wijser geworden zijt door d'ondervinding van ouwen tyen, doen de beesten spraken, en uyt een menschelijckenijdichet haer eyghen vryheyt vercochten, aen de gheen, die haer wederparty uythet ghemeene gras dreven,
Doen t'Peert met Ruyters hulp het Hert sloegh uyt de Weyde
Veroorloochdent zijn Rug aen Toom en Sadel beyde.
Maer ondertusschen hebbender dan vele aende Malle waghen off aende leeghe waghen gheloopen, niet wetende waer zy heenen trocken, off wat zy op hadden. Laet ons voortaen niet meer zoo lichtelijck met yemant inspannen, en om t'geselschaps will nae Romen loopen: men comter ten lesten onder te quae Christenen. Laet ons de seeff en het schuymspaen inde handt nemen, en malcanders doen en dencken siften en schiften: want den Duyvel en verschijnt niet meer in persoone als alleen te romen, en dat noch vermomt. Het zijnder al veel met dien Veerman ghescheept. t'waer goet, wilden off conden zy in tijts in een ander schip overspringhen. en voortaen t'slechte Sint Pieters vaerwater onderhouden, sonder meer zoo lichtelijc een vremt vuyr na te stuyren en niet te weten wat lant datter voor steven is. Wy zijn zelffs wijs ghenoegh, zoo wy niet al te wijs en willen zijn. Off de N.W. streeck recht off crom gheteeckent wort, en evenwel op een uytcompt, salmen daerom malcander de zee verbieden? Hoe volcomen dat de Musijck is, wat meester salder nochtans al de tonen goet maecken? De Noten zijn wel genoegh ghestelt, maer wy brekense zoo cleyn, dat niemant het ghetuyreluyr verstaet. Iae, Maer dit zijn al praetgens, en om een eynde van de saeck te hebben, zoo moestmen t'Schippers gilde vergaren. Kinderen, wat een huys souw daer legghen? als een hoyschuyr: ende de Naelde te vinden wesen, als offse de Duyvel in 't Hoy ghesteken had. Men moet wel wat disputeren, maer niet opt puntgen van een Spaensche Naelde. niet om van vrunden vremde, en van vremde vyanden te maecken. Ghy weet selffs wel te segghen, dat de crijghele bootsen onder de jonghe maets nieuwers anders toe en deugen, als om malcanderen te tergen, de leden rat te houden, ende by eenen misgreep den hals te breecken. Daerom indien de Vaderen onses Vaderlants dit hoogh climmen niet en matigen, ende de wijse Stuyrluyden van haer malle kinderen niet wat legher by de eerden houden; zoo salter me gaen, als mette yverige Weyluyden, die de steen-bocken inde ongebaende clippen naejaeghen, en in plaets van t'wilt te vanghen, haer selven verliesen. Daer staen wy dan en kijcken met een mondt vol tanden, tusschen duysent abrupten en duysent absurden, duysent spitsen en duysent spotten, ende en weten niet meer dan wegh dien wy heen ghecomen zijn, dan off-er ons de Duyvel met den hayre ghevoert | |
[Folio D1v]
| |
Ga naar margenoot+hadde, jae comen alsoo by de Collen ter herberge, eer wy het dachten off waenden. Laet de boeken ende berghen met vreden. Lust juy immers te jagen, zo keert hier beneden de swarte Swijnen uyt het coo- ren, de vyanden van t'menschelijcke gheslachte, de nieuwe geprofessijde omwroeters van alle Heeren Hoven die wel gheen dach-huyr en reeckenen van in des Heeren Wijngaert te wercken, maer by t'affsterven vanden Rijcken Vader ten minsten een kint ende een kints ghedeelte nae haer sleypen. Hoveniers die als padden aende beste bloemen sitten, en haar fenijn al vroegh inde jonghe bol schieten: daerom zy oock niet te vergheefs, als een pestilentiale lazarie, uyt de bloeyenste Hoven vande werelt ghebannen zijn gheworden. Zoodrae en hadden zy de Lelien niet aende wortel ghesteecken, off zy en bliesen uyt, dat heuren * Priapo beyde Eert-vruchten en Boom-vruchten van rechts wegen toequamen. Wat Duyvel isser oyt naeckter off onbeschaemder uytte Hel ghecropen? off wat Charlatan heeft oyt opentlijcker met het volck gespot, dat hem zijn vuyl-smeer voor sijne salve betaelde; als desen Scharlaken Cardinael doet met die hem zijn Meesters ronde wercken voor welrieckende zeep ballen affcoopen, en betalense met heur eyghen vryheyt? En dustige gasten souwmen noch een stoel met een kussen setten? ba heur eygen speck voorsetten. ba dats ghepreect van een varend ghesel. Dus zoo sloopten hy het vlot,
Sonder ancker, touw,off slot,
Om de Collen en quae Wijven
T'zeewaert in te laten drijven,
Met de weer-en warre-gheesten
Smooren in haer twist-tempeesten.
Sluyt het niet? en is het los?
T'stercke beest dat is den Os.
T'is van houters onghekorven:
Waer het beter t'waer bedorven.
Den Timmerman van Rotterdam,
Daer het ronde Boot aff quam,
Om dat hy t'oneffen mijdde,
T'vuyr en quasten ginck besijde:
D'ander die uyt Switserlandt
Dreef op 't Boot in Enghelant,
Om dat hy aen t'warregaren
Vande Duyvel dorst vergaren,
Set men beyd voor inde Hel
By t'Kocks barnhout niets te wel.
O ghy Rechters bits en plomp
Loop heen cruypen inde Pomp,
En de Clap nae juw toe haelen
Van juw Meesters cleyne faelen.
| |
[Folio D2r]
| |
Afscheyt
T'eerste en t'laetste dat ick sabber.
Jonghe flucx loop hael de Swabber
Veeght het uyt dat qualijck staet,
Soo van my als van mijn maet.
T'is vergheefs het Mal te vroeden.
En de Wijse te gaen hoeden.
Steeckt den Cuyper, en den Kock,
T'crijt en colen in haer rock,
Dats het voor de Quade berghen
Om de Goede niet te terghen.
T'is ghenoegh ghehaenepoot
Soo men slechts niet cattepoot.
Niemant gheeft doch t'zijn om beter,
Als waer t'les van Sinte Peter,
Niemants Paltsrock staetter moy,
Als die blijft by d'eerste ploy.
T'is al cleyn ghenoegh ghewreven
En den Droes zijn lust bedreven,
Die het Liedtgen sonder eynd
Inde malle werelt seynd,
Daer zijn Vaer is aen ghestorven,
En ons keel al halff bedorven,
Zoo men t'doen van mal en vroet
Eeuwigh bekrackeelen moet,
Sal men t'segghen van de wijven
Oock al moeten deur gaen drijven
T 'waer een Liedtgen sonder end,
Daerom ick het hier belend.
En bid, * Verlost ons Heer van God-gheleerden haet
D'ouwe brug van den Paus tot Ziel- en Land-verraet.
uytt' Hantwerpen Den Drucker schenckt u noch dese Thesen
Om voor u Wijff in 't Latijn te lesen,
Indien zij knorde, dat ghy u ghelt
Aen desen Malbrieff had misghetelt.
Maer past het haer doch niet te vertaelen,
Om niemants Priesterschap te behaelen.
Incipit Theses veridicae de Ludificatione Hominum, quas gladiatorio anspicio, D. Quidamus Artophagus Propheta Panivorus ac Poëta mal' aureatus pro Decoctoratu pro et contra, publice convellen das prostituit, in auditorio Morologico foecundissimae scholae Menenianae, sub praesidio D. Scapulae Vapulae, Ordinis Fratrum Ignorantiae civilis.
Theologia Theatrica
Ecclesiae Sciatica,
Piscatio pyratica,
Haereseos venatica,
| |
[Folio D2v]
| |
Pro animâ erraticâ,
Charonti fert viatica.
Item
Aretologia est ars Phantastica,
Non Ecclesiastica,
Multo minus Scholastica.
Definitio.
Antiqua Comici Ludificatio, quod DII HO-
MINES QVASI PILAS HABEANT,
hodie siet mera Antonomasia. Quare? Quia
De bene vivendo jam, quaestio nulla movetur
Inter Doctores: multa inter Decoctores.
Conclusio,
A bove ad asinum.
Coroll.
Ridere Stultos qui vetat,
Is Sacra cum fastu crepat.
Aliud.
Non efferatus impetus Tyrannorum,
Nec infidelis Principum clientela;
Tantum malorum vexit in gregem Christi,
Quantum impotentum bella sacra Pastorum.
Dats immers ghelatijnt voor Wijven en Geleerde,
Dien den neus-wysen Droes het Warre-vraghen leerde.
Objectio. Ars non habet inimicum,
Dan mijn Heer Broer-onverstand.
Responsio. Dixit idem è vico in vicum.
| |
[Folio D3r]
| |
Rijdende door t'gantsche Land,
Nullo jumenti adjumento,
Een Rabauwen malle Waghen,
Factus novo experimento,
Om den hongher te verjaghen.
Pro et contra aurigabat
Over steven, over stuyr,
Qui clam intus remigabat,
Als waer't Archimedis cuyr.
Impostorem stipe, et laude
Loonde t'malle Volck verwondert,
Non compertâ fungi fraude,
Doen men schreeff een min als hondert.
Dixit idem et antehac
Gheervliet uwen Almanack.
Dico ad idem é vico in vicum
Roepende door t'gantsche land,
Ars non habet stulté amicum,
Van mijn Heer Broer-onverstand.
Objectio. Maer wat roept ghy doch zoo coen,
Tantâ Doctorum copiâ?
Solutio. T'hoff dat had een Gheck van doen,
Tantâ Stultorum inopiâ.
Want het lant steekt nu vol Wijse
Qui nil nisi altum sapiunt:
En als waert een toover wijse,
Nil preter muscas capiunt.
T'is al om een Dus off Zoo,
Off om t'malle Boonestroo,
Vel de lanâ caprovinâ,
Dignâ pessīmâ latrinâ.
Den Timmerman van Rotterdam,
Daer het slechte Boot aff quam,
Daer met hy de malle Werelt,
Als een schoone Seugh ghepeerelt,
| |
[Folio D3v]
| |
Om end om heeft omgheseylt,
En haer gronden affghepeylt,
Gheraeckte op een Nae-noen, daer hy niet was ontboden/
En sagh by een vergaert t'gheselchap vande Goden,
Op een verheven cluyt, daer van zy conden sien,
De cluchten en tgheboots, die onder ons gheschien:
Hoe dat-er niemant is, die machtigh van zijn sinnen,
Sijn medebroeder can recht haeten off beminnen:
Maer als een Byen-swerm al-t'samen blijven hanghen
Om Een, die ons met schijn van Deughden heeft bevanghen:
en dan op t'wijs avijs van Buyrman en van Wijff
Gaen wreken met ons bloet al zijn Hoofdigh Ghekijff.
Hij gheeft ons een Rondas van reyne conscienty
Als een Medeas Hemd, en sielen pestilency.
Met dit gheschildert schilt, der sotten toeverlaet,
Verdedightmen zijn schand, en crijghel onghelaet.
Het heet de Eere Godts, t'decksel van alle potten,
Daer me de Duyvel doet zijn Crijghers t'samen rotten,
en Broeders onder een, om tclieven van een stroo,
doet clieven gantz van een, en om een Dus off Zoo
Coppelt haer aen t'gheveght, en raept dan bly de stucken
Der Sonen, die haer Vaer den grijsen hals deen bucken.
De Waerom vande Crijgh werd dan te laet bedacht,
Als hy om zijn bedrijff, en onse Scheuring lacht,
Die ons op desen dril voor Gods Eer leerde Strijden,
In plaetse van daerom nae d'oude Leer te Lijden:
Die, wat hem niet in als toestemt, zijn Vyand heet,
In plaets van wat ghedults om Broeders Eenicheed.
Wy sitten aen een Disch van allerley goe spijsen:
Den eenen eet met lust, den ander met affgrijsen.
Lijs, ist niet van juw tant? wat pruylt ghy int Ghelagh?
Jae, Moer heeft my gheseyt dat ickt Zoo niet en magh.
Dit weeght d'een d'ander toe voor een last conscienty:
Maer haelde se tghewicht van een blat Patiency,
| |
[Folio D4r]
| |
Wy souden t'grootste Schip daer me te gronde laan,
En Ste. Pieters mes, met Malchi oor laten staen.
Want zoo m'om Dus off Zoo de dijcken magh gaen breecken,
Zoo-weet den Droes de Stroom verleyt aen duysent beecken:
Zoo-men dus tooghen moet ons Suyverheyt om strijdt,
Zoo werd den Duyvel rijck aen Blancquet en aen Crijt.
Dus herdachten al de Goyen
T'oorlogh van het oude Troyen:
Doen Eris in haer Ghelagh
Den vermaerden appel bracht,
Voor de schoonste der Goddinnen,
Die den lieven prijs souw winnen:
Dat de schoone Venus deed,
Daer dat Griecken veel om leed.
Dus besuyrt Jan Alleman
T'ghedrijff van eenen Warreman,
Om een Dus en om een Zoo,
Om het clieven van een Stroo.
Vive vale, si quid, etc. en een slagh toe eer t'meer scheelt. Noch wat verclarings voor t'selve Ghelt. Pisa. eertijts een schiprijcke Stadt in Toscana, daer by aende wegh van Livorno dese pael noch huydensdaeghs ghetoont wert, met meer andere visevasen. Swarte Zee-hanen. Venetianen. Ysere Verckens. Ferraresen. Hierarch. is Heyligh-vorst te seggen, als by exempel den Paus. Abrupten en absurden. Steylten en ongherijmtheden. Priapus. eenen onbeschaemden Thuyn-Godt by de Heydensche Poeten. | |
[Folio D4v]
| |
Donne da bene. Vrouwen met eeren, off anders, Vrouwen gheeff wel, want Gheven onder de Vrouwen van een andere tael een eyghen cunstwoort is. Monsignori Revirandissimi Card. con reverenza, etc. Myne aldermeest te her-mannen Heeren Card. met oorloff, etc. Ick segght te hermannen, want zy, eer haer den baert uytwast, van malcanderen al gewijft worden, zoo zy yets goelijc off wulpsch zyn. Cardinalen moetmen niet heel uyt segghen als met een Met oirloff daer by, want het sulcke suyvere vaten en gaten zyn datmer meest over al met staende masten invaert, als die wel weten die in dat Heilighe Land maer halff bevaren zyn. Den Timmerman van Rotterdam. Erasmus. D'ander die uyt Switzerlandt, etc. Aconcius. Inde Thesen, Dii homines. Een out Poeet seyde dat de Goden met de menschen speelden als oft maer Caets-ballen waeren. huyden speeltmen met Godt als oft maer etc. Non effer. t'gherijn van een Quidam, Noch t'bloedigh Sweert der woedende Tyrannen
Noch t'byghelooff der weerlick' Overmannen,
Heeft immermeer de kudde zoo verstoort,
Als Herd'ren Crijgh wel schapen heeft vermoort.
Eris. De Twist goddinne. De reste is voor de etc. |
|