In dépôt

Woensdag 23 februari

Over het lot van de Portugezen is beslist. Gistermiddag kwam als een bom uit heldere hemel de bekendmaking, dat zij met pak en zak naar Theresienstadt gaan, a.s. vrijdag. Dus niet naar Portugal. Dat wisten we trouwens wel, dat dat maar een aardigheidje, een spelletje was. Maar waarom naar Theresienstadt? De Hemel mag het weten. Aangenomen moet worden, dat de Duitse autoriteiten met het geval tenslotte geen raad hebben geweten en de Portugezen daarom maar naar Theresienstadt hebben afgeschoven, zoals ook anderen, met wie zij geen raad wisten. Daarvoor hebben zij zondag jl. nog geparadeerd voor de Duitse autoriteiten, die wel zo goed hebben willen zijn, zij het oppervlakkig, bizondere aandacht te schenken aan hun schedelbouw en hun gezichtshoek. Wat een poppenkast! Wat een groteske waanzin! Maar zeker is, de Portugezen hebben iets bizonders, dat zij op hun tocht door de diaspora van de volken, waar zij doorheen zijn getrokken, hebben meegekregen. Ook iets aantrekkelijks. Vaak driehoekige, markante

[p. 296]

koppen, markante schedel, blauwe ogen, schuimend temperament, légèrement ému. Zij hebben distinctie, gratie, Portugese zwier. Zij hebben humor. In dit opzicht onderscheiden zij zich zeker van de Hoogduitse Joden, die een andere fysionomie hebben, nuchterder zijn, weinig gratie of distinctie bezitten, meestal wel gijn, maar geen humor hebben. De Engelse Joden zijn nog nuchterder, nog stijver dan de Nederlandse. Maar dat men daarom de eersten naar Theresienstadt stuurt de anderen, voorzover zij niet op bizondere verdiensten kunnen wijzen, naar Auschwitz, is natuurlijk waanzin. De Portugezen zijn dus gewogen en in ieder geval te licht bevonden: het Ariërschap blijft hun ontzegd. Zij gaan allen naar het Oosten, ook de Portugezen, die zich onder de Barnevelders ophouden, ook zij, die zich onder de gedoopten bevinden. Het privilege der Barnevelders krijgt aldus voor de eerste keer een knak: de Portugezen zijn niet voor de keuze gesteld: Barneveld of Theresienstadt, maar hun is bevolen: Theresienstadt. Hoogstwaarschijnlijk kan men daarin een aanwijzing zien dat alle Barnevelders le zijner tijd naar Theresienstadt zullen worden geëxpedieerd. Het privilege der gedoopten heeft opnieuw een knak gekregen. De eerste knak had plaats, toen de Palestijners onder de gedoopten met het transport naar Zelle mee moesten. Het waren er maar een paar, maar nochtans. Nu gaan de Portugezen naar Theresienstadt. Ook maar een paar. Men kan wel aannemen, dat eerlang ook de gedoopten als groep naar het Oosten, Zelle of Theresienstadt gaan in weerwil van de hun destijds verleende Synodale bescherming, die leidde tot de verklaring der Duitse autoriteiten, dat zij niet naar het Oosten zouden worden ‘abgeschoben’. Of beschouwen de Duitsers Zelle en Theresienstadt niet als ‘het Oosten’? Is dat misschien alleen Polen? Het besluit, de Portugezen naar Theresienstadt te zenden, heeft voor een Portugees, die al tien maanden in het ziekenhuis werd vastgehouden omdat hij een s-geval was, om hem aldus voor straftransport te behoeden, het leven dragelijker gemaakt: hij mag met zijn vrouw, die was opgeroepen, mee. Een uniek geval: zo lang heeft nog geen enkel s-geval het in het ziekenhuis uitgehouden. Hij liep er rond als een Spaanse edelman, in kuitbroek en kamerjas. En hij steunde voor zijn onberispelijke Portugese afkomst op een onaantastbaar adellijk document. Met trots ontvouwde hij de perkamenten rol, waarop zijn afstamming staat gecalligrafeerd. Zo mild is de commandant, die over mensenlevens kan beschikken. Ook een deel der Duizend-lijst is voor Theresienstadt aangewezen: zij die boven de zestig zijn. Vervroegd transport naar het voorgespiegelde Mekka voor de Joden.

In de foliënplukkerij hebben wij een andere zaalchef gekregen, een Fries, een oud-dansmeester. Hij is begonnen met een kraaiend geluid te laten horen. Als een zegevierende haan verkondigde hij: dames en heren,

[p. 297]

u moet er goed aan denken, ik houd van stilte en rust. Daverend applaus met handen en voeten. Verkeerd entree bij foliënplukkers, die kooplieden, professoren, leraren, huisvrouwen zijn, hier voor spek en bonen zitten. Hij voelt zich, maar we hebben lak aan hem. Brauner is bijgedraaid. Vanmiddag zat ik aan mijn werktafel de ‘Nieuwe Rotterdamsche Courant’ te lezen. Hij kwam naderbij en vroeg poeslief: ‘Vindt u de artikelen van de Nieuwe Rotterdamsche Courant beter dan de artikelen van het Handelsblad?’ Ik heb hem maar vriendelijk in zijn infantiel smoeltje gekeken en geantwoord: ‘De buitenlandse overzichten van de Rotterdammer mogen er voor deze tijd zijn.’ Ik dacht: ziezo, je bent getemd. Praktisch kan ik doen en laten wat ik wil, als ik het maar zo doe, dat het geen aanstoot naar buiten geeft. De Obersturmführer heeft barak 85 gisteren tevergeefs laten wachten: de schoenen waren prachtig gepoetst, maar hij was blijkbaar door nog ernstiger zaken verhinderd zijn Joden te inspecteren. Zij waren zeer teleurgesteld.