In dépôt

Zaterdag 12 februari

Gistermorgen en vanmorgen naar de Polikliniek, naar de dokter op briefje van de werkbarakdokter. Doorgestoken kaart. Ik heb eerlijk opgebiecht: negen uur werk is mij te veel per dag, al steek ik ook geen vin uit; ik wil in het kamp rondschuimen, met de mensen praten, en heb daarvoor een voorwendsel nodig. De dokter begrijpt de situatie en speelt het spel welwillend mee. ‘U wilt mij bedonderen, mijnheer! Zal niet gaan. Ik heb u door!’ ‘Tussen twee intelligente mensen is dat toch sous-entendu. U begrijpt de situatie uitstekend.’ ‘Goed, mijnheer, maar da's voor de laatste maal dat u van mij een briefje krijgt.’ ‘Als u het dan maar geeft; da's de hoofdzaak.’ ‘Verdomde bedrieger!’ Dus ik reis op een doktersbriefje als paspoort, dat mijn afwezigheid dekt. Dat is nog zo leuk niet. In de onverwarmde, steenkoude gang van de Polikliniek tussen vele anderen een uur lang gewacht. Tegenover mij een mannetje met een grote bril op en grijzende snorren. Frommelt een sigarendoosje uit zijn zak, herinnering aan Karel i zaliger nagedachtenis. Iedereen kijkt: wat zou daar inzitten? Wij zijn hier in Westerbork antiquarisch nieuwsgierig, allemaal met elkaar. Hij opent

[p. 280]

het doosje zeer behoedzaam, zuinigjes, met gespannen lippen. Oei, moet je zien: een dikke sigaar tussen drie sigaretten. Wie heeft hier nog een sigaar, wie nog sigaretten, behalve de koeriers, die nog geregeld Amsterdam bezoeken. Vanmiddag haalde voor mijn neus een koerier zo maar achter elkaar zes pakjes ‘Consi’, de eenheidssigaret, te voorschijn. Triomfantelijk keek hij, met een smeulende pijp tussen zijn Amerikaanse kaken, rond: Zien jullie dat? Zien jullie dat? Stinkende parvenu: etaleert zijn rijkdom voor uitgehongerde mensen. Ik begrijp niet dat men hem niet gelyncht heeft. Wat zijn de mensen toch dociel. Ik kon hem een vijg om zijn oren geven. Misschien de anderen ook wel. Een der wachtenden zegt tot het mannetje met het doosje: plutocraat. Hij kijkt glimlachend op, alsof hij zeggen wil: Oggenebbisj! Een ander vraagt: ‘Kan ik een sigaret van u kopen?’ ‘Kopen? Ik koop ze graag zelf.’ ‘Daar moet u geld voor hebben.’ ‘Geld heeft men daarvoor niet nodig.’ Pauze. Wij likken ons de lippen af van die fijne sigaar, die als een Gulliver tussen de Lilliputters der sigaretten ligt. ‘Hebt u brood?’, vraagt het mannetje. ‘Ik wil u wel een sigaret verkopen voor brood.’ ‘Of ik brood heb. Ik geloof van niet. Laat 's zien. Misschien toch wel.’ Voor een sigaret doet men veel; verkoopt men ook zijn brood. ‘Wat hebt u voor brood?’ ‘Duits.’ ‘Wat geeft u voor een sigaret?’ ‘Wat ik geef. Een boterham, met boter.’ Het mannetje denkt een minuut na. ‘Nee, da's me te weinig. Twee, met boter.’ De broodbeziter denkt een minuut na. ‘Goed’, zegt -ie. De koop is gesloten. De portier roept met schorre stem mijn naam af. Eindelijk ben ik aan de beurt. Voor de dokterscabine nog een kwartier wachten. Allemaal cabinetjes naast elkaar, als zwembadhokjes, in elk waarvan een arts met zijn assistent. Elk cabinetje een paar vierkante meter groot: een rustbed, een tafeltje, een stoel, een kastje met medicamenten. ‘Ja, mijnheer, wat scheelt eraan?’ ‘'s Nachts een beetje benauwdheid in de hartstreek. Maar dat is niet het voornaamste. Ik zit negen uur per dag opgesloten in het foliënhok. Da's een beetje lang voor een mens als ik ben. Valt daaraan niet wat te doen?’ De dokter kijkt < me > met een intelligente blik van verstandhouding over zijn halve brilleglazen aan. ‘Maakt u maar eens los.’ Met zijn stethoscoop beluistert hij aandachtig mijn hartslag. Alsof hij naar een goed concert luistert. ‘Dat hart is goed; niks op aan te merken. U is gezond en voor u speel ik het niet klaar, u halve dagen te laten werken. Weet u wat u doet? U komt hier maar zo nu en dan terug. We zullen beginnen met morgen eerst uw bloeddruk op te meten.’ ‘Goed, dokter.’ Ziezo, ook deze dokter heeft begrip voor de situatie. Dat loopt wel. Nu groenten halen. Sedert een dag of wat loop ik met een doktersattest op zak, dat mij recht geeft op verse groenten. Elke week komt de groenteboer van buiten, op donderdag of vrijdag, en dan is het voor zieke mensen groenten halen.

[p. 281]

Ik ben niet ziek, maar tengevolge van de snelle inkrimping van het aantal kampbewoners de laatste tijd zijn er honderden attesten vrijgekomen, die vrijwel te geef waren. Het attest luidt: Herr ..., Baracke 71, hat die Erlaubnis in der Kantine frisches Gemüse zu kaufen. Spanier. Dus naar de Kantine. Een stroom van mensen chaotisch door en achter elkaar voor een nauw deurtje, bewaakt door een paar boefachtige od-ers. Dociel sluit ik mij, gewapend met een rieten mand, achter de mensenhoop aan. Een od-er poogt wat orde in de hoop te brengen. Blaffend duwt hij wat ter rechterzijde uitsteekt terug, poogt het mensendeeg zo te kneden, dat het nette rijtjes van drie of vier worden. Vergeefse poging: de mensen blijven stijf opeengeklit staan in de brij van modder, die hier de grond is, verkleumd van de kou. De stoet wast voortdurend aan; er komen meer mensen bij dan binnen geholpen worden. De menigte mort: ‘Ik ben voor u. Ik stond achter die mijnheer met die grijze jas. Nu staat u ertussen.’ ‘Mijnheer, wilt u niet zo dringen?’ ‘Ik dring niet, ik word gedrongen.’ ‘Mijnheer, die mand dringt in mijn rug. Kunt u die niet boven uw hoofd houden?’ ‘Spijt me, gaat moeilijk, mevrouw.’ ‘Dan had u een tas mee moeten brengen.’ ‘En als men nu geen tas heeft?’ ‘Dan wat anders, maar geen mand.’ ‘Ligt aan de verkeersregeling, mevrouw.’ ‘U weet niet, hoe het hoort.’ De menigte achter mij groeit niet aan, maar wordt dunner. De hele staart achter mij is zoetjes-aan listig in een boog naar voren gedrongen en schuift zich zeer behoedzaam tussen hen, die voor mij staan. Telkens als het deurtje opengaat om vijf of tien wachters binnen te laten, en er beweging in de mensenhoop komt, wringen zij zich verder in de hoop voor mij en naderen aldus steeds dichter de deur. Slimmeriken. od-ers pogen vergeefs regelend op te treden: zij schelden en vloeken, sleuren een enkeling uit de hoop en jagen hem weg, delen hier en daar een tik uit. Mensen uit de hoop klagen anderen, die naar voren gedrongen zijn, bij de od-ers aan, maar zij blijven voor klachten doof. ‘U laat het mij maar over; ik weet wel wat ik doe.’ Men staat tegenover de od-ers machteloos: zij zijn de officieel erkende ordebewaarders, die echter van het vak van orde bewaren niets verstaan, slechts in actie komen als er wat te ‘organiseren’ valt en wanneer het gaat om het schaken van meisjes. Zij zijn gehaat wegens hun bruutheid en omdat men geen verhaal op hen heeft. Een paar dagen geleden heeft er nog een bij de Kantine een jongeman, die naar binnen wilde en zijn voet tussen de deur zette, het neusbeen stukgeslagen. Hij loopt nog alijd vrij en onbestraft rond met een cacineus air: ben ik geen held? De menigte kookt inwendig. ‘Een beestenbende!’ ‘Wat een Wirtschaft, wat een samenleving!’ ‘Je zou ze.’ ‘Wacht maar, onze tijd komt ook wel!’ Enzovoort, enzovoort. Het gedrang duurt voort, het geklaag neemt geen eind. Oude vrouwen worden platgedrukt, kinderen verdwijnen in de mensenhoop;

[p. 282]

dat ze niet stikken, begrijpt men niet. od-ers gaan met hun volgevreten, zinnelijke koppen langs en om de hoop heen als wolven om een troep paarden: waar kunnen we er een uitsleuren? Ogen vervuld van haat en walging, de mensen staan verstard. Zieken, die om hun groenten komen, en in de strijd om wat groente, de kans lopen erger ziek te worden. Een schrille fluitstoot. Pisk, de Baskische zeerover, de man-in-houtskool, verschijnt met een paar rabauwen op het toneel. Hij brult met rollende r's een paar bevelen, schreeuwt de menigte toe; zijn od-ers storten zich op de massa, hakken ze op een bepaald punt botweg in tweeën, jagen het afgehakte deel ruwweg tegen de muur van de aangrenzende schouwburg. Gevloek in de menigte. Zuchten. Verwensingen. Ziezo: nu is het verkeer voor de Kantine dan toch geregeld. Al wie achteraan hebben gestaan, staan nu vooraan voor de deur; de rest is door elkaar gejaagd. Ouden van dagen, voor wie de groente in de eerste plaats is bestemd, kinderen die komen voor zieke ouders, zijn uitgerangeerd, zijn onder de voet gelopen. Pisk overziet met onbewogen smoel het slagveld; de od-ers maken vieze grapjes tegen jonge meiden. De menigte wacht geduldig, machteloos, geladen met ergernis, verontwaardiging, afkeer. Zou men nog aan de beurt komen? Zou er groente voldoende zijn? Men wacht geduldig. Men wacht geduldig, loerend in de richting van de deur, waar geen schot komt in het publiek. Om hels te worden zo langzaam schiet men op. De od-ers staan er in hun kaki-bruine tunieks of hun lange blauwe capes tergend uitdagend als de heersers van het ogenblik bij. Onaantastbaar zijn ze, de rabauwen van Pisk. Tegen elf uur maakt de od bekend: de cantine is gesloten, tot een uur. Verwensingen. De menigte gaat uiteen. Ik heb precies anderhalf uur gewacht. Ik geef mijn attest cadeau aan wie het hebben wil. Mijn lust in verse groente is bekoeld. Deze houding kan ik mij trouwens aanmatigen: ‘thuis’ heb ik nog een zak witlof liggen en een doos appels staan, benevens een klein partijtje uien, ondershands gekregen van een bevriende relatie. Maar een vriendin, die in de s-barak is terechtgekomen, op bevel van Den Haag, waarom weet ze niet, en ook een attest bezit, waarop ik ook voor haar groente zou halen, is gedupeerd voor deze week. Zo leeft men hier.