In dépôt

Dinsdag 14 september ('s avonds)

Het vonnis is niet voltrokken, vooralsnog niet. Ik had, dank zij de goede zorgen van vrienden, mijn spullen keurig gepakt: Twee dekens in een laken gewikkeld en goed met touwen gebonden, een rugzak met kleren, een tas met conserven, een zak met verse eetwaren, een doos met appels en peren, een met thee gevulde veldfles. Voor een lange reis. Ik had mijn laatste groeten naar mijn familieleden en vrienden geschreven: een kaart van adresverandering met onder Nieuw Adres: een dikke streep, ‘Ik weet 't niet.’ Dat had ik zo afgesproken. Van alle vrienden en kennissen in de barak afscheid genomen, twintig, dertig handen. Een zaalgenoot, die tijdelijk aangewezen was als kruier, had mijn bagage op een handkar naar de trein gereden, de broodzak uitgezonderd, die ik aan de schouder had gehangen. Op weg naar de trein om de twee stappen een handdruk. Daar had ik alles op een kruiwagen overgeladen en, tegen het gebruik in, op het perron voor de trein postgevat om tenminste één van de rondgaande

[p. 160]

gezaghebbende mannen van de vroegere Joodse Raad of van de Antragstelle op te vangen en via hen mijn zaak bij Schlesinger voor te dragen. Schlesinger had mij verzekerd, dat ik niet op transport zou gaan. Maar de commandant had deze keer zelf de transportlijst samengesteld zonder aanzien des persoons: er was gebrek aan mensenmateriaal en wie geen rechtsgeldig stempel had en niet was aangewezen voor de Duizend-lijst, moest mee. Zo had de Groot-Inquisiteur het gewild. Bekende figuren, die hier bijna rotsvast geworteld waren, waren op de lijst geplaatst. Zij kwamen, terwijl ik stond te wachten, voorbij. Wij drukten elkaar de hand. Eerst kwamen oud-leden van de Joodse Raad. ‘Wij hebben al de hele nacht voor u gewerkt. Wij gaan door.’ ‘Ik ben van plan hem te smeren. Ik heb geen lust om mee te gaan met deze beestenboel.’ ‘Zou ik niet doen zonder voorbereiding. Blijft u maar hier wachten. De legale weg is de beste. Het komt in orde. 's Kijken: wagon 48.’ Na tien minuten dr. Ottenstein, van de Antragstelle, een gebrilde, droge, dorre figuur in stro-geel jasje, razend knap: ‘Wacht u hier maar. Ik kom zo terug.’ Tien minuten later is hij terug, Schlesinger in zwart wambuis en leren rijbroek met kaplaarzen achter hem aan. Blik van verstandhouding. Hij stopt mij een briefje in de hand, met de opdracht, een ordonnans naar het bureau van de Registratie te volgen. Op het briefje staan behalve mijn naam en voornaam: Grund: Anordnung Obersturmführer, met de stempel: Lagerkommandantur, waardoorheen de handtekening van Schlesinger, een slangelijntje. Ik groet vrienden en kennissen in de ingang van de barstend-volle wagon en volg de ordonnans, die mijn hoog opgetaste kruiwagen met bagage rijdt, door de wachtposten van od-ers heen. In het lokaal van de Joodse Raad kom ik als enige volwassene terecht tussen een groep jongemannen en -vrouwen, een stuk of veertig. Op een grote lijst word ik geregistreerd tezamen met de andere wachtenden. ‘U is zeker nog geen een-en-twintig?’ Spottend-lachend gezicht van een jongen van een jaar of twintig. ‘Nee, nog niet.’ ‘Kan ik u wel aanzien.’ De jongen slaat een blik op mijn grijzende haren. De jongemannen en -vrouwen blijken leden van de Hasjera: zij zijn uit de trein gehaald op last van de Obersturmführer, die zich had laten vermurwen door de telegrafische mededeling, dat vijfhonderd certificaten beschikbaar waren gesteld voor Palestina voor leden van de Allijah. Lid van de Allijah kon men eigenlijk maar zijn tot het achttiende jaar, maar men heeft de leeftijd geforceerd verhoogd tot een-en-twintig jaar. Zeven-en-dertig jongelui blijft dientengevolge de reis naar het Oosten bespaard, althans voorlopig. De commandant had de jongens vrijgegeven, omdat zich kampingezetenen vrijwillig voor de reis ter beschikking hadden gesteld tot het vergezellen van familieleden, die voor Polen waren opgeroepen. Als het getal maar geleverd wordt.

[p. 161]

Wachten tot de trein vertrokken is, tot half elf. Ik grijp een verdwaalde kruiwagen op het terrein voor de Registratie, laad mijn spullen op en rijd hem zelf terug. Onderweg hetzelfde toneel als van het vertrek: om de paar passen stop voor een hand, die mij gelukwenst, in de barak komen uit elke vensternis handen, die mij gelukwensen. Men vindt, dat ik verschrikkelijk geboft heb, men vindt dat ik uit de doden ben herrezen, men vindt dat ik een gelukskind ben. Ik laat al deze lofzangen maar over mij gaan, maar heb een nare smaak in de mond: ik alleen ben terug, terwijl zovele goede vrienden, zovele goede mensen door zijn. Naar de hel? Ik moet mijzelf in de arm knijpen om te geloven dat < ik > er nog bèn, dat ik niet van Westerbork ben uitgewist. Ik betwist mijn nare smaak: velen van hen, die nu door zijn, zijn hier langer dan een jaar geweest, ik ben hier eerst tien maanden. Het leven is een loterij, hier een loterij zonder prijzen, en waarom zou ik eerder mijn niet moeten trekken dan strikt nodig is. Afschuwelijk voor hen, die hun niet meegedeeld krijgen en ze niet meer in de urn terug kunnen werpen. En wat gebeurt er verder? De volgende of de navolgende week weer hetzelfde spel, weer in het holst van de nacht in verblindend licht de toonloze stem van de Inquisiteur: Mechanicus Philip? Tussen zestig, zeventig anderen: Cohen, David; Cohen-Stodel, Clara; Josef, Benjamin; Josef-Zadoks, Serah. Waarom blijf ik hier, waarom neem ik niet de vlucht? Ook de vlucht is een risico: overal rondom het kamp loeren de ogen van de knechten van de Inquisiteur, die, als ze zijn slachtoffer grijpen, dit terugbrengen en als dubbel getekend man in de Strafbarak jagen en het voorbestemd houden, voor wat? Ik heb de beulen in het concentratiekamp van Amersfoort leren kennen. Dat is genoeg, meer dan voldoende, voor een mensenleven. En toch jaagt mij de gedachte: hoe kom ik hier uit; houd ik mij 's nachts bezig met tot in details uitgewerkte plannen voor een ontvluchting. Niet dat Polen of waar ook mij angst aanjaagt, niet ook dat ik voor de dood bevreesd ben, die toch eenmaal komt; maar ik wil geen slaaf zijn, ik wil niet getreiterd, niet gemarteld worden, ik wil niet in de klauwen van mijn vijanden zijn. Dat is mijn goed recht, dat ik nastreef. Het transport is weer achter de rug: duizend man. Enige kleine variaties vallen aan te tekenen. Ongeveer honderd alte Kamp-Insassen zijn meegegaan: het begin van de liquidatie van het oude kamp, dat vier jaar geleden bevolkt werd met Joodse vluchtelingen uit Duitsland. Veel verdriet bij de achterblijvende Duitse Joden, wier leven sterk verbonden was met hen, die nu zijn vertrokken en met wie zij lang samenwoonden in kleine barakken. Een groot aantal oud-leden van de Joodse Raad is meegegaan, tezamen met hun ouders, die zolang op hen ‘gesperrt’ waren. Deze oud-leden waren hier het vorig jaar vrijwillig heen gekomen en, toen zij

[p. 162]

onlangs naar Amsterdam terug konden, hier gebleven om hun ouders voor transport te behoeden. Te zelfder tijd gaan nog steeds oud-leden van de Joodse Raad, die wel naar Amsterdam waren teruggegaan toen hun de gelegenheid geboden werd, maar per vergissing na een razzia weer hierheen waren gebracht. Zo ziet het rechtvaardigheidsgevoel van de Ostu eruit! Voorts zijn een aantal leden van de Hasjera, boven de een-en-twintig jaar, meegegaan, die hier in de buitendienst werkzaam waren. De Obersturmführer heeft hun een brief meegegeven, waarin hij de commandant van het kamp, waarheen zij gaan, verzoekt, hen aan dezelfde soort van werk te zetten, hetwelk zij in Westerbork hebben gedaan - werk te velde - en wel in hetzelfde groepsverband. Zo sentimenteel is de commandant! Verder driehonderd mannen, vrouwen en kinderen, die kersvers, in hun enkele colbertje, jurk of blouse, zonder winterkleren uit Vught waren gekomen om vrijwillig hun familieleden hier naar het Oosten te vergezellen. Ook zijn weer een aantal mannen van de Puttkammer-lijst vertrokken, die hierop zes maanden hadden geleefd en niet hadden gezorgd voor ‘suppletie’. En tenslotte maakte een groot aantal Joden de reis mee, die, op bevel van de Obersturmführer, nog om een of andere reden een Antrag hadden ingediend en bij wie aldus de suggestie was gewekt, dat zij voor Theresienstadt of voor Midden-Duitsland in aanmerking konden komen. Hun Antrag werd kort en bondig afgewezen: het transportquantum was niet vol. Het quantum gaat altijd voor het betrachten van menslievendheid of gunstbetoon. Het eerste contingent voor Theresienstadt - driehonderd man - werd aan de transporttrein vastgehaakt: eveneens in goederenwagens, vijftig of zestig mensen per wagen, voor het merendeel ouden van dagen, alte Kamp-Insassen en ouders van oud-leden van de Joodse Raad, die op de Duizend-lijst zijn geplaatst. Elk hunner mocht vijftig kg bagage meenemen, die in een afzonderlijke wagon werd geladen. (Zij die naar Polen gaan, mogen slechts vijftien kg meenemen.) Uit de barak der ouden van dagen zijn een kleine honderd mannen en vrouwen verdwenen. Thans zijn er nog ruim zesduizend bewoners in het kamp. Het is duidelijk merkbaar, dat het kamp leeg raakt: weinig wandelaars op straat.