Den Lusthof der gheestelicke oeffeninghen

[p. 314]

De achste oeffeninghe om behoorlick te ontfanghen het alder-heylichste Sacrament des autaers.

Wat is het H. Sacrament des Autaers?

HEt is een Sacrament in het welck onder de sienelicke ghedaenten van broodt ende wijn 't lichaem ende bloedt Christi, ('t welck die gedaenten beteeckenen) onsienlick ende waerachtelick begrepen wordt.

[p. 315]

Van wien dit H. Sacrament inghestelt is.

DIt hoochweerdich Sacrament is inghestelt gheweest, van onsen ghebenedijden Salichmaker Christus Iesus, ghelijck oock alle de andere Sacramenten: want hy is den autheur ende instelder van de nieuwe wet: die eene wet der gratien ghenoemt wordt; om dat sy door het ghebruyck der Heyligher Sacramenten, menichvuldighe gracie den Christenen uytdeylt, ende in dit Sacrament, den autheur ende fonteyne aller gracien besluyt.

Waerom dit H. Sacrament inghestelt is.

1.	Ten 1. Om dat ons soude wesen een leuende ghedachtenisse van Christus passie ende doodt.
2.	Om dat Christus wet, tot haer eyghen uytwendich Sacrificie dienen soude.
3.	Om onse sielen, als een gheestelicke spijse, met gracie te vromen.
4.	Om alle gheloouighen met Christus vastelick t'samen te vereenighen.
5.	Om dat ons hier soude dienen voor eenen sekeren pandt des eewighen leuens, ende onse hope verstercken.
6.	Tot eenen volkomen troost in alle swaricheydt: ende krachtich remedie teghen alle gheestelicke kranckheden.

[p. 316]

Bewijst ons uyt de Heylighe Schrifture, dat Christus daedelick ende vvaerachtelick in dit Heylich Sacrament is.

CHristus selue leert ons dat claerlick Ioannis in't sesde met dese woorden: Het broodt dat ick gheuen sal, is mijn vleesch, voor 't leuen der vveerelt. Item: Ick ben 't broodt des leuens: is't dat iemandt van desen broode eet, die sal in der eevvicheydt leuen, Bemerckt ten 1. Is't dat het broodt, waer af hier ghesproken wordt, waerachtelick Christus vleesch is, noodelick volght, dat dit broodt eten, is waerachtelick Christus vleesch eten. Bemerckt voordt, dat Christus de voorseyde woorden tot de scharen der Joden ghesproken heeft: die hier ouer verschrickt wesende: Keuen onder malkanderen, segghende: Hoe mach desen ons sijn vleesch t'eten gheuen? Christus dit hoorende, ende bemerckende dat sy't verstonden, van het daedelick eten van sijn eygen waerachtich vleesch, gelijckt oock te verstaen was; (al is't dat sy misten in het verstandt der maniere van dat t'eten) verclaert het selue, ende versterckt sijn woorden met eede, segghende: Voorvvaer ick segghe v, 't en zy dat ghy eet het vleesch van den Sone des menschen, ende drinckt sijn bloedt, soo en suldy gheen leuen in v hebben. Ende gheeft hier af dese reden: VVant mijn vleesch is vvaerachtelick spijse, ende mijn bloedt is vvaerachtelick dranck: Soo vvie mijn vleesch

[p. 317]

eet, ende bloedt drinckt, die blijft in my ende ick in hem.

Bemerckt wederom, het ghene dat waeractelick spijse is, moet door den mondt in de maghe komen, want dan spijset eerst ende voedet. dus, is Christus vleesch waerachtelick spijse, ghelijck het is nae Christus woordt, het moedt noodelick door den mondt in de mage komen, ende dan de siele spijsen ende verstercken met gracie.

Dit hoorende veel der Joden, ende qualick verstaende, als oft men Christus lichaem met de tanden hadde moeten verscheuren, knouwen, ende alsoo rou innemen; zijn gantsch onsticht wech ghegaen: ende hebben soo hen seluen on-weerdich ghemaeckt de maniere van het nutten sijns lichaems te verstaen.

Ende want de Apostelen by hem bleuen, Christus vraecht hen: VVildy ooc vvech gaen? waer op Petrus uyt den naem van alle d'andere gheantwoordt heeft: Heere tot vvien sullen vvy gaen? ghy zijt die de vvoorden hebt des eewighen leuens. Ende want sy bleuen, zijn weerdich gheweest te verstaen de maniere van dese Goddelicke spijse te nutten; die Christus met dese woorden hen verclaert, ende van veel niet verstaen en worden: Den Gheest is't die leuende maeckt, het vleesch en baet niet met allen. Dat is; mijn lichaem als 't ghe-eten wordt om alleen het vleesch te voeden, ende daerom met de tanden verscheurt oft gheknout soude worden; dan en soudet niet baten; want ick dat daer toe niet en sal in-stel-

[p. 318]

len: maer het moet ghe-eten worden, om den gheest te voeden, in eene gheestelicke maniere, sonder dat te sien, oft te smaken, oft lichamelick in sy seluen te gheuoelen, met behoorlicke deuotie des herten, ghelijck het nu niemeer steruelick, maer onsteruelick ende gheestelick gheworden is.

Ten anderen Christus en heeft hier af zijn Apostelen niet alleen het verstandt ghegheven: maer oock dat laten sien, ende eerst met hem in sijn laetste auondt-mael ghebruycken.

Want Matthaei in 't sesentwintichste staet: Iesus heeft het broodt ghenomen, ende ghebenedijdt, ende dat ghebroken, ende heeft dat sijnen Discipelen ghegheuen, ende gheseydt: neemt ende etet, dit is mijn lichaem. Ende nemende den kelck, hy heeft ghedanckt, ende heeft henlieden ghegheuen, seggende: drinckt hier uyt allegader, vvant dit is mijn bloedt des nieuvven testaments, het vvelck voor vele sal uyt-ghestort vvorden, tot vergheuenisse der sonden.

Hier siedy dat Christus waerachtelick ende daedelick sijn vleesch ende bloedt sijnen discipelen gheeft, maer op een gheestelicke maniere, onder de ghedaenten van broodt ende wijn, om hen gheestelick nae der sielen, door het uyt-deylen sijnder gracie te voeden.

Het selue hebdy by Marcus in't 14. v. 22. Ende by S. Lucas in't 22 v. 19. item 1. Cor. 11. v. 23.

Dit is dan den eygen schat der H. Kercke,

[p. 319]

dit is de versekeringhe van onse hope, dit is de medecijne van onse kranckheden, de vermakinghe van onse sielen, de glorie van de nieuwe wet ende van onse Christen Religie.

Bemerckinghen om de Catholicke waerheydt van dit alder-heylichste mysterie lichtelick te begrijpen.

TEn 1. Denckt, hoe dat de waerheydt selue, te weten, den Sone Godts, v dit leert; ende de almoghentheydt, te weten, Godt, dat soo doet: hoe sullen wy dan konnen twijfelen?

Ten 2. Wildy teeckenen hier af? bemerckt soo veel hondert mirakelen, die dese waerheydt bewijsen: ende zijt ghedachtich dat Augustinus seght: Het ghelooue en verdient niet, als 't rust op de menschelicke reden.

Ten 3. Om dit mysterie te verstaen, ghy moetet noodelick eerst gheloouen, want gheloovende, ghy veroodtmoedight v, onder de opperste waerheydt: v veroodtmoedigende ghy verkrijcht gracie: door de gracie wordt ghy verlicht: ende door de verlichtinghe komt eerst het verstandt.

Ten 4. Ons is beuolen dit te gheloouen, ende niet te verstaen. Waerom willen wy dan hebben dat ons niet van noode en is, te weten het verstandt: ende versteken dat ons ter salicheydt van noode is, te weten, het ghelooue?

Ten 5. En seght Gabriel tot Maria niet? By Godt en is niet onmoghelick. Godt heeft

[p. 320]

door een woordt uyt niet de wereldt ghemaeckt, hoe lichter dan, is't hem, d'een creature in d'andere te veranderen, te weten: het broodt in sijn lichaem, ende den wijn in sijn bloedt.

6. Onse nature verandert broodt in vleesch ende wijn in bloedt: een swerte koeye, verandert groen gras dat sy eet in wit melc, vleesch, ende roode bloet: hoe veel te meer is dit Gode moghelick wiens macht oneyndelick is.

7. Godt kan my in hondert duysent plaetsen stellen, ende nochtans ick en sal maer een mensch wesen, in alle die plaetsen den seluen: waerom dan en sal hy dat van sijn eygen lichaem niet doen, om alle sijn leden met hem te vereenighen?

8. Godt kan de gheheele weereldt besluyten in de ronde van eenen ghemeynen appel, sonder eenighe creature buyten te sluyten oft te verkrencken in haer wesen: hoe en sal't dan hem niet licht zijn, sijn lichaem onder de H Hostie te besluyten?

9. Onse siele is gheheel in den rechten voedt ende wederom gheheel in de rechte handt, ende is maer een siele in soo verscheyden plaetsen: soo is oock Christus lichaem een ende het selue in den hemel ende op der aerden, besonderlick, onder alle de gedaenten van dit godlick mysterie.

10. De Heylighe Schrifture, en soude de Katholijcke leeringe van dit H Sacrament niet claerder konnen beschrijuen, dan sy nu, door vijf verscheyden schrijuers, en doet, te weten, door vier Euangelisten, ende den H. Paulus. Volcht den noodelick, dat sy na hun schrij-

[p. 321]

ven verstaen moet zijn, ende niet anders, naer de valsche sinnen, die de ketters tegenstrijdelick versieren.

11. Wy geloouen de menschen, die ons eenighe menschelicke konste leeren, die wy niet en verstaen: hoe veel te meer dan moeten wy in dit hoogh mysterie onser salicheyt, de Heylige Kercke gheloouen, door de welcke Godt, ons de clare waerheydt, ende het goedt ghebruyck daer af leert.

Dus veroodtmoedicht v verstandt, ende omhelst met alle vasticheydt ende danckbaerheydt des herten dese waerheydt: ghebruyckt oock dickwijls met deuotie desen kostelicken schat, die v Christus door sijne oneyndelicke liefde ende miltheyt, tot uwe salicheyt, is geuende.

Wat eere zijn vvy dit H. Sacrament schuldich.

DE selue, die wy Godt schuldich zijn: want wy hem onder beyde de gedaenten waerachtelick, ende ghelijck hy in den hemel is, onsienelick nochtans voor onse steruelicke oogen, tegenwoordich geloouen ende bekennen.

Van de nuttinge des H. Sacraments.
Wat moet men doen om behoorlick het H. Sacrament te ontfanghen?

OP dat wy dan, dese gheestelicke spijse onser sielen, met behoorlicke eerbiedinghe ende weerdicheydt souden moghen ontfanghen: soo moeten wy sommighe dinghen onder-houden voor het ontfanghen van het H. Sacrament, sommighe in het ontfanghen, sommighe nae het ontfanghen.

[p. 322]

Voor het ontfanghen.
Wat moeten wy doen eer dat vvy ontfanghen het H. Sacrament?

Ten eersten, Wy moeten neerstelick suyueren onse conscientie, door eene oprechte ende volkomen biechte, naer de voorschreuen maniere.

Ten tvveeden, Wy moeten een waerachtich ghelooue hebben van dit alder/heylichste Sacrament, ende dat met der daedt op deser voeghe ghebruycken.

Belijdinghe des gheloofs.

ICk ghelooue vastelick met de algemeyne, eenvormighe, Heylighe Kercke Christi dat in dit alder/heylichste Sacrament, onder de ghedaente van broodt, gheen broodt meer en is: maer dat onder elcke bijsondere gedaente, waerachtelick, geheel, ende ongedeylt tegenwoordich is, ende begrepen wordt Iesus Christus, den natuerlicken Sone Godts, ende onsen Salich-maker, na sijn Godtheydt ende menschelickheydt, in siele ende lichaem, leuende ende glorieus, ghelijck hy in den hemel nu is sittende, aen de rechter

[p. 323]

handt Godts sijns Vaders: ons ghelaten tot een waer-achtich voedtsel onser sielen, ende tot een salighe offerhande, ende eygen Sacrificie van de nieuwe wet Christi, voor leuende ende doode.

Ick ghelooue oock ontwijfelick, met de gansche Heylighe Kercke, dat nae Christus instellinghe ende ghebruyck, ghenoech is, buyten het Heylich Sacrificie der Misse, dit Goddelick Sacrament, onder een ghedaente van broodt te ontfanghen, tot een volkomen vermakinghe onser sielen: ende dat onder een ghedaente alleen soo veel ontfanghen wordt, als onder beyde t'samen: te weten Christus gansch ende gheheel, sijn lichaem ende bloedt, leuende, onstervelick ende onscheydelick: op dat wy door dit H. Sacrament met Godt vereenicht souden wesen, in Godt souden leuen, ende Godt in ons sijne woonstede soude vestighen.

Ick loue ende eere v dan, o alderheylichste Sacrament, uyt den grondt mijns herten, met de alder-opperste eere die ick mijnen Godt schuldich ben: ende gheue my, u gheheel ouer: op dat ick v weerdichlick soude moghen ontfanghen, ende door v in den wech der salicheyt versterckt worden: want ghy in v begrijpt mijnen Heere, ende Godt, mijn opperste goedt, alle mijnen troost, ende salicheyt.

[p. 324]

Ten derden, Wy sullen nuchteren ende wel gewasschen zijnde, eene gheheele Misse hooren, ende in de selue lesen het roosen Cransken van Maria, oft van het heylich Sacrament, oft eenighe andere ghebeden, oft oock met eenighe gheestelicke meditatie, ons tot inwendighe deuotie verwecken.

Ghebeden
Voor het ontfanghen van het Heylich Sacrament.

O Lieuen Heere Iesu, hoe heylich, hoe suyver zijt ghy; ende hoe onnut, ende onreyn ben ick! ghy zijt die oneyndelicke fonteyne van alle schoonheydt, die schadt-kamer van alle heylicheydt; ick ben eenen sac vol quade ghebreken, een vat vol stancks ende vuylicheydts.

Ick belijde, o mijnen Godt, dat ick onweerdich ben in uwe teghenwoordicheydt te komen, om mijn groote ondanckbaerheydt, traecheydt, ende menigherhande sonden.

O beminden Iesu, aensiet doch bermhertelick mijnen grooten noodt, ende kleyne deuotie: zijt bermhertich ouer de couwicheydt ende versteentheydt mijnder herten. Suyuert, o mijnen Schepper ende verlosser, mijn siele van alle vleeschelicke ende sinnelicke begheerten, ontsteeckt mijnen wille

[p. 325]

met den salighen brandt uwer liefde: ende maeckt dat ick, door uwe milde gauen v aen-ghenaem mach wesen, want ick door my seluen v gheheel mishaghe.

O Iesu, hoe soet is't op v te peysen! Hoe genoeghelick v te ontfanghen! hoe weeldich met v vereenicht te blijuen?

O milden Salich-maker, verciert mijne naeckte siele met dat hemelsch bruyloftskleedt uwer gracien, ende maeckt my schoon in deuchden: op dat ick bequaem gevonden mach worden, my te vertoonen in dit alderheylichste bancquet der Enghelen: in het welcke ghy v geweerdicht te geuen tot een levendich-makende spijse onser sielen, tot een voedtsel ende troost in ons ballinckschap, ende tot eenen pandt ende versekeringe des eewighen leuens.

Ick kome tot v, o mijn opperste goedt, fonteyne der salicheydt: laet een druppelken uwer gracien ende soeticheydt in mijn siele dalen, ende al dat in my is, sal in v verheughen.

Vernieut, o lieuen Heere, mijn herte, door uwe godtlicke teghenwoordicheydt, spijst ende versterckt mijnen gheest, door het nutten van dit alder-heylichste Sacrament, teghen alle perijckelen der sonden: op dat ick door uwe hulpe, in liefde met v vereenight mach blijven, ende gheheel mijn leuen

[p. 326]

in deuchden veranderen. Dit betrouwende, Heere, presentere ick my oodtmoedelic voor v, belijdende mijn onweerdicheydt: doet bermherticheydt met my, op dat alle creaturen dese uwe goedtheydt siende, v daer af in der eewicheydt moghen louen, ende ghebenedijden. Amen.

In het ontfanghen.
Wat moeten wy doen als wy nu ontfanghen dit alder-heylichste Sacrament?

Ten eersten, Wy sullen in het eynde van de Misse gaen knielen manierlick met t'samen ghevoude handen, ende nedergheslaghen ooghen voor den autaer, oft plaetse daer men het lichaem ons Heeren is gheuende.

Ten tvveeden, Het hooft recht houdende, eerlick op onse tonghe (die op de nederste lippe rusten sal) het H. Sacrament ontfanghen: ende met een vast gelooue, hope, ende liefde, ons gheheel Gode ouergheuende, oodtmoedelick in-nemen.

Ghebeden
In het ontfanghen van het Heylich Sacrament.

ICk en ben, o Heere, niet weerdich, dat ghy onder mijn dack komt, maer spreeckt een woordt, ende mijn siele sal ghenesen worden.

O Iesu, o troost mijnder siele, o mijnder

[p. 327]

herte weelde! ick beuele my gheheel in de handen uwer godtlicker bermherticheydt. V lichaem ende bloedt beware mijn siele in der eewicheydt. Amen.

Heere, vereenight my nu soo in liefden met v, dat ick hier, ende hier namaels altijdts met v vereenight mach blijuen, ende in v alleen alle mijn ghenoechte nemen.

Ten derden, Naer dat wy onsen mondt met een luttel wijns (is't dat men die geeft) eerlick sullen afghewasschen hebben, soo sullen wy opstaen, eere bewijsen voor den autaer, ende ons plaetse manierlick veranderen. Op deser maniere met Godt sprekende.

Ghebedt
Als vvy opstaen van de tafel ons Heeren.

ICk loue, ghebenedijde, dancke, aen-bidde, ende eere v mijnen Godt, door alle de krachten van mijn verstandt, van mijnen wille, ende van mijn memorie. Al dat in my, ende buyten my is, o Heere, make groot uwen heyligen naem: want onbegrijpelick is uwe bermherticheydt, die soo minnelick ons besoeckt, soo mildelick ons met alle gracien begaeft, ende wonderlick v met ons vereenight.

[p. 328]

Na het ontfanghen.
Wat moeten wy doen als wy dit alderheylichste Sacrament ontfanghen hebben?

WY sullen ten minsten een quartier urs blijuen in de Kercke knielen, ende

Ten eersten, Ons wachten van dan te spouwen.

Ten tvveeden, Wy sullen met deuote gebedekens ons herte met Godt vereenigen, ende 1. hem dancken van sijn komste. 2 ons seluen hem op-offeren tot al dat hem sal ghelieuen. 3. Een vast propoost maken van hem voordt-aen beter te dienen, ende alle sonden te laten.

Ghebeden
Nae het ontfanghen van het H. Sacrament.

ICk kenne ende belijde, Heere, dat ick niet weerdich gheweest en ben tot v te komen; maer het is uwe milde goetheydt gheweest, dat ghy v vernedert hebt my te besoecken.

Omfanght, alderminnelickste Heere Iesu, tot eene offerande der danckbaerheydt, mijn siele, mijn lichaem, ende al dat my aengaet: maeckt my een mensche nae v begeerte, roeyet uyt my al dat v mishaecht, plant in my al dat v behaghelick is. Ick

[p. 329]

gheue my gheheel ouer in uwe ghebenedijde handen. Ghy zijt mijnen schepper verlosser bewaerder, ende Salich maker: v te behagen is al mijnen troost, alle mijns herten weelde.

O mijnen Godt, hoe wel zijt ghy my ghekomen! blijft by my, ghetrouwen lief-hebber mijnder siele: leert my de weereldt sterven, ende in v leven: mijn vleesch ende sinnelickheydt versmaden, ende uwen heylighen wille altijdts neerstelick onder-soecken, ende volbrenghen: buyten v onruste vinden, ende in v alle troost, smaeck, ende ruste ghenieten.

Bermhertighen trooster mijnder siele, de beschaemtheydt bevanght my gheheel, als ick aenmercke de ondanckbaerheydt van mijn voorgaende sondich leuen, ende uwe onsprekelicke goedtheydt tot my. O Heere, het is my hertelick leet, dat ick v soo dickmaels vertorent ende vergramt hebbe: In teecken van dien, soo slaen ick voor mijne sondighe borst, ende make in uwe teghenwoordicheydt een vast propoost, van nu voordts aen, met v hulpe my beter te wachten van alle sonden, ende oock voor alle perijckelen der sonden: ende neme voor my met v gracie, gheheel mijn leuen nae uwen alder-heylichsten wille te schicken.

Helpt my, o Heere, ende voordert dese begheerte, die ghy gheweerdicht hebt in my te wercken.

[p. 330]

O milden ende goedertieren Salichmaker, maeckt my deelachtich van den onmetelicken prijs uwes lijdens: ontfanght tot uwer eere, al dat ick doe, spreke, ende peyse: opent altijdts mijn herte tot uwe heylighe inspraken: maeckt my vroom in 't gelooue, groot in de hope, brandende in v liefde, vast in oodtmoedicheydt, schoon in reynicheydt, behaghelick in ghehoorsaemheyt, patientich in alle lijden, vierich in mijn gebeden, rijp in manieren, vriendelick in mijn conversatie, neerstich in uwen dienst, traech tot alle idelheydt, aen-nemende in alle volmaecktheydt.

O soete Iesu, blijft by my: bewaert my, o minnelicke Iesu, dat ic v geen oorsake en geve om my te verlaten. Ghy zijt alle mijne vreucht, alle mijn ruste, alle mijn toeuerlaet: in v, door v, ende om v, wil ick nu voordts aen leven ende steruen. Dit is mijn begeerte, o Heere: geeft my gracie, dat ick die mach vol-brenghen, ende daghelicks meer, ende meer in uwe salighe liefde wassen.

Ten derden, Wy sullen ons neerstelick oeffenen in goede wercken: van gheestelicke dinghen spreken: ende principalick dien dach ons wachten van idelheydt, lichtveerdich-heydt, ende alle sonden.