Den Lusthof der gheestelicke oeffeninghen

(1617)–Lodewijk Makeblijde– rechtenstatus

Onder-soeckinghe op de thien gheboden voor de generale biechte.

Op het I. Ghebodt.
Bouen al bemindt eenen Godt.

HEbbe ick hertneckelick eenige ketterije, oft opinie het Katholick ghelooue contrarie ghevolght? hoe veel iaren, oft maenden? Heb ick iet sulcks voordt gheleert? hoe dickwijls, ende hoe veel persoonen?

Alle ketterije besluyt in haer hertneckicheydt, Die is hertneckich, die sijne d'walinghe vastelick voorstaet, wel wetende dat de Heylighe Kercke anders leert.

Hebbe ick ghetwijfelt in eenich punt van het ghelooue? oft eenighe teeckenen ghegheven van ongheloouicheydt oft ketterije, door woorden, oft wercken, eenighe ceremonien, die de ketters, als ketters eyghen zijn, ghebruyckt? de sermoonen der kettersche ministers ghehoort?

De twijfelachticheden in het ghelooue, die oock de standtvastighe moeye-

lick vallen ende bedroeuen, en zijn geen sonde, maer daer men met behaghen opstaet, die besmetten grootelicks de siele.

Hebbe ick met de ketters te groote ghemeynschap ghehadt, ende my in merckelick perijckel ghestelt van te vallen in dolinghe? hoe langhe dat gheduert heeft?

Hebbe ick de ketters teghen de Katholijcke voor ghestaen, beschermt, tot eenich officie vervoordert? hoe dickwijls, ende in wat manieren?

Hebbe ick Kettersche oft andere verboden boecken ghelesen, oft andere oorsake gheweest van te lesen? die in huys bewaert? hoe dickwijls, hoe veel persoonen, ende hoe langhe?

Eenighe toouerije van andere gheleert, andere ghetoont, oft selue ghebruyckt? De toouenaers oft waerseggers door my seluen, oft door andere te rade ghegaen, oft op hen betrouwet?

Superstitieuse teeckenen, briefkens, namen, woorden ghebeden, loten, ghetalen, oft andere dinghen ghebruyckt, om ghesondtheydt te verkrijghen, oft eenighe voorleden, toekomende, oft verholen dinghen te weten? Andere sulcke dinghen ghegheuen, oft gheraden te ghebruycken? Eenighe boecken soodanighe dingen leerende by my gehadt, oft noch hebbe?

Op idele droomen; ghesanck, eten, oft

vlieghen van voghelen, oft andere dusdanighe dinghen, mijn betrouwen ghelet, ende daer nae mijne wercken gheschickt?

Hebbe ick seer traech ende onachtsaem gheweest in te leeren, ende in te verstaen de dinghen die ick ghehouden ben te weten om salich te wesen: als zijn de artijckelen des gheloofs, de gheboden Godts, ende der H. Kercke, het goedt ghebruyck der H. Sacramenten?

Hebbe ick ghedisputeert van het ghelooue op onbequame plaetsen, ende met perijckel van het heylich ghelooue in schande te brenghen, om mijne ongheleertheydt? hoe dickwijls.

Hebbe ick somtijden wanhopich gheweest van mijn salicheyt: van de beteringhe mijns leuens? van Godts bermherticheyt? van de vergheuenisse mijnder sonden?

Op Godts bermherticheydt vrijelicker ghesondicht? my in groot perijckel ghestelt van doodt-sonde te doen? te vrijelicker ghesondicht om dat ick ghelijcke sonde noch ghedaen hadde, ende die t'samen soude biechten?

Vermetich gheweest op mijn vromicheydt, macht, verstandt, rijckdommen, staet ende eere; denckende dat ick Godt niet van doen en hadde?

Hebbe ick Godt ghehaet, oft merckelicken af-keer van hem ghehadt? de walghinghe

ghehadt van Godtlicke dinghen, van de deughdt, mijnen roep, kerckelicke oft ghewijde dinghen? die veracht, oft ontheylicht?

Veracht mijne eyghene salicheyt, achterlatende alle goede oeffeninghen? veracht de ghene die my ter deughdt vermaenden? Belet den gheestelicken-voordtganck mijns naestens hem afgetrocken van sijnen roep, oft van de deughdt?

Hooveerdich gheweest, my latende voorstaen dat ick Godts gauen van my-seluen hadde: oft door mijn eyghen verdiensten, ende daerom hem niet ghedanckt en hebbe? My seer idelick vermeten, te hebben dat ick niet en hadde? Andere veracht, om selue besonderlick ghacht te wesen? My geschaemt Godt te dienen?

Op het II. Ghebodt.
Idelick en sweert noch en spot.

HEbbe ick sonder noodt, oft eerbiedinge, oft teghen de waerheydt, oft van de waerheydt twijfelende ghesworen? Hebbe ick eene costuyme van lichtveerdichlick te sweeren? hoe langhe dese quade ghewente gheduert heeft? ende oft sy noch duert?

Svveeren is, Godt roepen tot ghetuyghenisse van het ghene dat vvy seg-

ghen. Dit gheschiedt in twee manieren: 1. Wtdruckelick: als men segt By Godt, By den almoghenden, Godts kracht. 2. Bedecktelick: als men sweert by eenighe creature, voor soo veel, als in die de Godtlicke goedtheyt haer vertoont, ghelijck is: By mijn siele, By den hemel. Dit vertoont hem claerlicker in dese vremde eeden: By Godts Sacramenten, Godts cruyce, Godts vvonden, Godts Moeder, Godts Heylighen.

Hebbe ick ghesworen eenich quaedt te doen? oft goedt te laten? hoedanich? ende hebbe ick dat volbracht?

Alsmen ghesvvoren heeft sonde te doen, soo doet men sonde in het svveeren, ende in het volbrengen: vvant Godt en houdt sulcke eeden niet voor goedt; ende moeten daerom ghebroken zijn, ende niet volbracht op pene van nieuvve sonde.

Hebbe ick al willens ende wetens ghesworen sonder begheerte van te volbrenghen?

Een ander doen valschelick sweeren, oft sijnen eedt breken? iemandt hier mede schadelick gheweest?

Hebbe ick, van den Rechter rechtwijs ge-

vraecht zijnde, de waerheydt versweghenen teghen mijn meyninghe ghesworen? andere dat gheraden? met wat schade van onsen naesten?

Dit en is niet alleen doodt-sonde, maer brenght oock mede verbondt, van de schade ende iniurie, die vvy andere ghedaen hebben, te verghelden.

Hebbe ick sweerende my-seluen, oft andere groot quaedt ghewenscht? hoedanich quaedt, ende hoe dickwijls?

Hebbe ick eenighe blasphemie ghesproken teghen Godt oft sijne Heylighen? oft met der herten vrijwillichlick daer in gheconsenteert?

Blasphemie is, versmadelick spreken van Godt, oft van sijne Heyligen. Dit geschiet, als vvy hem begecken, lasteren, vervloecken: eyndelick soo dickvvijls als vvy Godt ende sijne Heylighen iet toeschrijuen, dat niet en betaemt, oft ontrecken dat hem betaemt, dat is blasphemie, ende eene sonde teghen den Heylighen Gheest. Soodanighe zijn, te segghen? Godt en vvetet niet al, Godt en draecht gheene sorghe ouer ons, &c.

Hebbe ick met Godt iet vergheleken, segghende: Alsoo waer als Godt, Alsoo goedt als Godt, Alsoo seker als Godt?

Teghen Godt en sijne wercken ghemurmureert? Godt ghetenteert, oft iet ghedaen om dat Godt mirakel soude doen?

Godt tenteren is, iet doen om te proeuen ende bemercken oft Godt goedt is, oft almachtich is, oft vvaerachtich is, &c.

Hebbe ick den duyuel willens ende wetens aen-gheroepen? sijn hulpe uyt der herten begheert? hem my-seluen, oft mijn siele ouerghegheuen?

De woorden van de H. Schrifture, oft de wercken Godts, oft der Heylighen versmadelick misbruyckt tot onnutten klap, spottinghe, ontschuldinghe der sonden, oft in oneericke redenen?

Hebbe ick Godt, oft sijne Heylighen, oft eenighen mensch iet belooft, sonder meyninghe van mijne belofte te volbrenghen: Hoedanighe belofte, oft beuaert, die ick schuldich was, niet volbracht?

Is dese belofte met eede bevesticht ghevveest, dat moet oock verclaert vvorden.

Op het III. Ghebodt.
Vierde Heylighe daghen allegader.

HEbbe ick op de gheboden Heylighe daghen sonder grooten noodt ongheoorloft handt-werck ghedaen? ander gheboden, gheraden, oft toeghelaten? hoe veel tijdts daer mede besich gheweest?

Sulcke vvercken zijn, die tot ambachten dienen: Item koopen, verkoopen, processen handelen ende vvijsen, den huysraedt schuren, lijnwaet vvaschen, recken, stijuen, vouden, backen, brouvven, &c.

Hebbe ick op Heylighe daghen, sonder wettelicke oorsake gheene Misse ghehoort, oft een merckelick deel dier achter ghelaten? Oorsake gheweest dat andere gheene Misse ghehoort en hebben? my-seluen in perijckel ghestelt door traecheydt, huys-bekommeringhe oft onnoodighe reysen van gheen te hooren?

Merckelicke deelen van de Heylighe Misse zijn, dese dry, 1. Van den Confiteor tot na het Euangelie. 2. Van het Euangelie tot voor de Communie. 3. Van de Communie tot het eynde der Misse.

Hebbe ick in de H. Misse een groot deel al willens gheslapen, met andere gheklapt, lichtveerdighe boecken ghelesen, idele oft onbetamelicke dinghen ghepeyst, die met de behoorlicke aendachticheyt niet en konnen ghestaen?

Versuymt te besorghen, dat mijn ondersaten, (als zijn kinderen, maerten, knapen, huerlinghen, gasten) op Heylighe daghen een gheheele Misse souden hooren.

Andere onsticht met onbehoorlicke spelen, dronckenschap, ende quaedt gheselschap te ghebruycken, latende den Godtlicken dienst? Andere belet van de Heylighe dagen te vieren?

Hier mach men by voeghen, de sonden teghen de vijf gheboden der Heyligher Kercke.

Hebbe ick eenich gansch iaer gheweest sonder te biechten? oft sonder te besorghen dat mijne ondersaten dat doen souden?

Somtijden ghebiecht sonder eenighe bereydinghe oft onder-soeckinghe, oft leedtwesen, oft opset van eenighe dooden-sonde te laten? uyt schaemte, vreese, verachtinghe, oft traecheydt in 't onder-soecken, eenighe dootsonde al willens ende wetens, achter-ghelaten te biechten? oft oock eenighe daghelicksche sonde, meynende dat het doodt-sonde was? hebbe ick in de naevolghende biechten die sonde verclaert, ende de gansche biech-

ten, die van gheender weerde ghehouden en zijn, herhaelt?

Somtijden al willens ende wetens achter-ghelaten, oft uyt groote traecheydt versuymt, te volbrenghen de penitentie, die my van den Priester in de biechte belast was te doen:?

Hebbe ick op't hooch-tijdt van Paesschen versuymt het H. Sacrament te ontfanghen in mijn eyghen prochie, 'tsedert den tijdt, dat ick na den raedt mijns Biecht-vaders oudt ghenoech was, om dat te ontfanghen?

Hebbe ick het H. Sacrament somtijden ontfanghen niet nuchteren wesende? oft ooc in den staet van doodt-sonde, sonder die te biechten? oft oock met doodt-sonde, ontfanghen eenighe andere Sacramenten, ghelijc zijn, het Vormsel, het Houwelick, de Wijdinghe? hebbe ick in doodt-sonde eenighe Sacramenten, andere diese ontfangen hebben aenghedient?

Hebbe ick verboden spijsen ghe-eten in de vasten, op de Vigilie daghen, oft op andere gheboden vasten-daghen, al en was ick, om eenich belet, dan niet ghehouden te vasten?

Hebbe ick, na mijn een en-twintich iaren, eenighe gheboden vaste-daghen ghebroken, te dickwijls etende: al is 't oock, dat ick my van verboden spijsen onthouden hebbe?

Hebbe ick oorsake gheweest dat andere hunne vaste-daghen gebroken hebben door

raden, pramen, verboden spijse aen-dienen, oft voor-stellen, daer sy, sonder wettelicke reden, de vaste-daghen mede souden breken?

Hebbe ick den kerckelicken ban wesende, ende dat wel wetende, eenighe H. Sacramenten ontfanghen, oft uyt ghedient, oft den Godtlicken dienst ghehoort?

Hebbe ick iet ghedaen, daerom ick ghevallen ben in excommunicatie?

Hebbe ick, als ick ghehouden was de groote ghetijden te lesen, die t'eenemael achterghelaten? oft eenighe bijsondere van de seuen ghetijden versuymt te lesen, sonder wettelicke reden, oft die somtijden met groote onbetamelickheydt ende ongheschicktheydt ghelesen?

Hebbe ick uyt traecheydt, oft onlust tot gheestelicke dinghen, eenich goedt werck, daer ick in verbonden was, achter gelaten, oft ander dies oorsake gheweest?

Op het IIII. Ghebodt.
Eert v Vader ende Moeder.

HEbbe ick mijn ouders ghehaet, versmaet, met schandelicke woorden ende wercken vergramt?

Mijn vader ende moeder vermaledijdt, quaedt ghewenscht, achter-rugghe hunne eere benomen?

Mijn ouders in ghewichtighe dinghen, oft door versmadenisse onghehoorsaem geweest? met verbittertheydt van herte ghedreycht, bespot, grootelicks ten onghelijcke, oft sonder profijt ghelastert?

Hebbe ick teghen mijn ouders verbittertlick ghemurmureert, hen straffelick aen-gesproken, merckelick leedt oft verdriet aen ghedaen? In grooten noodt hen niet willen by-staen? Al willens ende wetens hun doodt begheert, om hun goedt soo te krijghen, oft om van hunne ghehoorsaemheydt ontslagen te wesen, oft om eenighe andere dierghelijcke redene?

Hebbe ick door liefde van mijne ouders, ghereet gheweest Godts ghebodt te ouertreden, ende doodt sonde te doen?

Hebbe ick mijne gheestelicke oft weereldtlicke Ouersten veracht? hunne wettelicke gheboden in eenige merckelijcke sake ouertreden? hunne wercken, oft beuelen qualick gevonnist? schadelicken achterklap van hen ghesproken? teghen hen swaerlick ghemurmureert?

Hebbe ick de Heylighe Roomsche Kercke ghelastert? mijn eyghen verstandt ende sin ghestelt voor den sin van de Heylige Vaders?

Hebbe ick achter-houden de thienden, tollen oft assijsen, die men der ouerheyt schuldich was? Bedachtelick iet aller dese dingen willen doen, al ist dat het niet geschiet en is?

Tot dit ghebodt dienen oock de sonden, die de Ouders ende Ouersten doen teghen hunne kinderen, ende ondersaten.

Hebbe ick mijn kinderen oft ondersaten vermaledijdt, oft quaedt ghewenscht? hen niet gheleert, noch besorcht dat sy in tijden leeren souden, al dat hen ter salicheydt noodelick was; als de tweelf artijckelen van het ghelooue, de thien gheboden Godts ende der H. Kercke, het ghebruyck der H. Sacramenten, ende dierghelijcke dinghen? hen niet besorcht, eer dat sy ghestoruen zijn, de rechten der Heyligher Kercke?

Hebbe ick te slap gheweest, in hen te berispen, ende te kastijden van groote ghebreken, ende schadelicke costuymen? oft te onghenadelick ghekastijdt sonder groote reden, ende uyt onghematighe toornicheydt?

Hebbe ick mijn kinderen te groote kostelickheydt laten ghebruycken, om ghekleedt te gaen bouen hunnen staet, tot schandael ende quaedt exempel van andere? laten ghebruycken quaedt gheselschap? oft te groote vrijheydt ghegheuen tot de sonde?

De ouders ende ouersten moeten vveten, dat de sonden van de kinderen ende onder-saten op hen komen, als sy die konnen beteren, ende dat niet en

doen: maer dies veel te meer, als sy hen iet ghebieden dat sonde is; het vvelck lichtelick gheschiedt in slauelicke vvercken te ghebieden op heylighe daghen.

De kinderen ende onder-saten moeten vveten, dat sy noch hunne ouders noch ouersten en moghen ghehoorsaem zijn, in dinghen die uyt hun nature quaedt zijn: dat is, die teghen de gheboden Godts zijn, oft teghen de liefde van onsen naesten, als lieghen, stelen, vvrake nemen, onsuyuerlick leuen, &c. Want Godt, die ons sulcke dingen verbiedt, moet ghe-eert zijn voor alle ouders ende ouersten.

Op het V. Ghebodt.
Met wille oft met wercken, en slaet niemandt doodt.

HEbbe ick iemandt ghehaet? begheerte ghehadt van wrake te nemen? hoe langhe die begheerte gheduert heeft.

Hebbe ick iemandt uyt een quaedt herte ende wel bedacht, ghewenscht de doodt, de peste, den duyvel, oft ander groot quaedt, oft oock schade in sijn lichaem, eere, naem, geestelick oft tijdtlick goedt?

Hebbe ick op iemandt grootelicks vergramt ghewees? bitterlick met iemandt gekeuen? iemandt beschimpt, oft iniurien aen gheseydt? ghedreycht eenich spijt, leet, oft quaedt te doen?

Hebbe ick iemandt met den wille, oft met der daedt merckelick ghehindert, geslagen, ghequetst?

Men moet alle dese schaden, die men onsen naesten ten onrechte ghedaen heeft, soo vvel in sijn eere als tijdtlick goedt ende ghevvin, dat hy sekerlick verhopte, soo veel als men kan, oprechten: ist dat men dat niet doen en kan, men moet den vville immers hebben van dat te doen, als 't moghelick vvesen sal. Anders dese sonde en vvordt voor Godt niet vergheuen, al ist datse schijnt van den Priester vergheuen te vvesen: vvant den ghenen die biecht, stelt een vvettelick beletsel aen de kracht van het H. Sacrament der biechte, ende daerom de biechte is hem meer hinderlick, dan profijtelick.

Hebbe ick met den wille, oft met werck iemandt ghedoodt; openbaerlick door ghevecht; heymelick door toouerije, venijn, oft andersins? Andere belast dat selue te doen?

daer toe raedt ghegheuen, gheholpen, andere daer in ghepresen? oft my daer in verblijt, als 't andere gedaen hadden? oorsake geweest van misval van kinde aen eenige vrouwe?

Hebbe ick iemandt, die de eerste crune oft wijdinge ontfangen hadde, oft ander gheestelick persoon uyt toornicheydt gheslagen?

Die sulck een persoon slaet, bouen dat hy doodt-sonde doet; soo valt hy ooc in den ban der Heyligher Kercke; ist nochtans dat hy vvist, oft moeste vveten, dat den ghenen, die hy sloech de eerste vvijdinghe hadde, ende dat die sulck een persoon slaet uyt quaedtheydt, valt in den ban. Hierom moet desen omstandt van de persoone, als men dien vveet, noodelick ghebiecht vvorden.

Hebbe ic my-seluen, mijn kinderen, boden, oft andere uyt der herten vermaledijt, oft vervloect?

Vervloecken is, sy-seluen oft andere groot quaedt vvenschen: als den duyvel, de peste, den hals breken.

Hebbe ick gheweyghert my te versoenen, met den ghene die ick ten onghelijcke groote oorsake ghegeuen hadde om op my vergramt te wesen? met mijnen vijandt peys te maken? hem sijn misdaedt te vergheuen? met schandael van mijnen naesten, ende verbittertheydt op mijnen vijandt,

hem niet willen groeten, oft versocht zijnde niet willen aen-spreken?

Hebbe ick iemandt, uyt quaedtheydt verweten de ghebreken sijns lichaems oft armoede oft schandelick met woorden oft wijsinghe begheckt?

Dese sonde is soo veel te meerder, als door die persoone, die vvy lasteren, een gansche vergaderinghe vermindert vvordt: oft als die persoone profijtelicker is aen de republicque, ende van meerder authoriteyt: oft oock als vvy selue, die meerder eere schuldich zijn, dan vvy zyn vremde. Den bespotter moet selue den peys maken, ende synen naesten na reden voldoen.

Hebbe ick gheholpen met den wille, gonste, oft daedt tot onrechtveerdighe oorloge? vervoordert in hun quaet de moordenaers, roouers, rebellen teghen de Ouerheydt, muytmakers, oproerders, ghebannen quaedtdoenders, oft andere die de ghemeyne ruste stooren? de selue in hun quaedt ghepresen, dat gheraden, hen gheherberght tot schaede van het ghemeyn welvaren?

Hebbe ick Justitie vreese aengheiaecht, oft de selue hare auctoriteyt merckelick vermindert,

Hebbe ick swaren twist, kijvagie, ende

vijandtschap ghemaeckt, daer groot quaet uyt ghevolcht is, onder vrienden, maeghschap, onver-saten, ouerste, andere:

Hebbe ick iemandt tot vechten, een ander te slaen, quetsen, dooden, oft tot dierghelijcke sonden verweckt, moedt ghegheuen, oft ghebracht?

Hebbe ick iemandt oorsake gheweest van eenighe doodt-sonde te doen, ende alsoo in sijn siele ghehindert?

Seght hier door vvat manieren, als door terghen, beroepen, aen-prysen, voorgaen, vergheselschappen, hulpe ende bequamicheydt beschicken, &c. Seght oock tot vvat soorte van doodt-sonde, als tot de H. Misse te laten op Heylighe daghen, oft tot een groot deel ouer te brenghen van de H. Misse met klappen, oft tot niet te vasten, als men ghehouden vvas, oft tot stelen, dronckenschap, vervloecken, onkuysheydt, &c.

Op het VII. ende IX. Ghebodt.

7.	En doet gheen ouerspel, noch geen onkuysheydt.
9.	En begheert niemandts bedde genoodt.

In dese twee gheboden, sal men de sonden met korte, eerbare, ende bequame vvoorden, ende volkomen leedtvvesen des herten uyt-spreken.

Hebbe ick oneerlicke ghepeysen ghehadt, in de welcke ick al willens ende wetens behaghen ghehadt hebbe: sonder nochtans de begheerte te hebben van eenich onsuyver werck te volbrenghen?

Hier en is 't niet van noode te seggen, vvat men ghepeyst heeft.

Hebbe ick oneerlicke ghepeysen ghehadt, my in die al willens ende wetens vermakende, met begheerte van eenich werck te doen.

Hier moet men segghen de soorte van de sonde, te vveten oft dese ghepeysen ghevveest zijn van ghehoude vrouvven, van vrije, van ons maeghschap, van gheestelicke persoonen, &c.

Hebbe ick met behaghen des herten oneerlicke woorden ghesproken, vuyle liedekens ghesonghen, hooren spreken oft singen? andere daer deur onsticht?

Men moet de selue onsuyuere vvoorden hier niet verhalen.

Hebbe ick met onsuyver behaghen oneerlicke boecken ghelesen? oft oock uyt nieusghierich met groot perijckel van ghe-

noechte in quade ghedachten te nemen, oft in de sonde te consenteren? heb ick noch alsulcke boecken?

Hebbe ick eenighe oneerlicke brieuen gheschreuen, oft ghedicht, oft ghesonden, met begheerte van een ander tot onsuyverheydt te verwecken? eenighe oneerlicke schilderijen gheschildert, doen schilderen, bewaert, ghebruyckt, verkocht met groot perijckel der sielen?

Hebbe ick iemandt oneerlick aenghesien? ghedanst met merckelick perijckel van te sondighen, door eenich quaedt behaghen?

Hebbe ick my in seker perijckel van onsuyver behaghen te krijghen ghestelt, gaende tot oneerlicke plaetsen, oft handelende met onsuyuere persoonen, oft siende eenighe ongheschickte dansen?

Hebbe ick iemanden ghesocht te trecken tot eenighe oneerlicke wercken, door bedrieghelicke woorden, vercieren, blancketten, musijcke, spelen, dansen, minne-drancken, superstitieuse dinghen? ia oock eenighe Heylighe dinghen hier toe ghebruyckt?

Hebbe ick eenighe persoonen ghebruyckt voor middelaers tot dese sonde? selue middelaer van andere hier in gheweest? daer toe ghesien, ende andere middelen ghebruyckt? hebbe ick noch iet sulcks by my?

Hebbe ick iemanden eenighe onsuyuerheydt gheleert? met raedt, exempel oft anderssins oorsake gheweest, dat iemandt die soude doen? hoe veel persoonen, ende wat conditie?

Hebbe ick my seluen, oft andere al willens ende wetens onsuyverlick aengeraect? tot eenighe besmettinghe verweckt? eenighe instrumenten daer toe ghebruyckt? op eenighe onghelijcke persoonen dan ghedocht? hoedanighe?

Hebbe ick andere my laten oneerlick aenraken? kussen, aensien? my daer niet teghen ghestelt? selue oorsake daer toe ghegheuen?

Hebbe ick wacker gheworden zijnde in onsuyuere droomen, mishandelinghe, oft besmettinghe, die al slapende geschiedt was? behaghen ghehadt?

Hebbe ick door ouerdaedt in eten ende drincken my oft andere verweckt tot onsuyverheydt? oft den wille daer toe ghehadt?

Hebbe ick met andere eenighe onkuysheydt met der daedt volbracht.

Aengaende den omstandt der plaetsen; men moet segghen, oft men eenighe van dese sonden ghedaen heeft in de Kercke, oft in eenighe ghevvyde plaetse.

Daer-en-bouen oock, den omstandt

der belofte van suyverheydt, want dese tvvee dinghen besvvaren merckelick de sonde van onreynicheydt.

Hebbe ick door eenighe middelen belet de menschelicke vrucht? oft, om de schande ende last te ontgaen, willen beletten?

Hebbe ick mijn gheselschap in den houwelicken staet, de naturelicke schuldt des houwelicks, sonder wettelicke ende groote oorsake gheweyghert? oft onbehoorlick bekent? oft met eenich perijckel, etc.

Hebbe ick eenighe vremde onsuyverheden ghebruyckt?

Op het VIII. Ghebodt.
En zijt gheen ghetuyghe der valscheydt.

HEbbe ick achter-klap ghesproken? iemandts bedeckt oft onbekendt misdaedt anderen kennelick ghemaeckt, die sy te voren niet en wisten, noch en konden beteren, oft beletten; uyt quade meyninghe, oft met groote schade sijnder eere?

Seght hier vvat quaedt, als toouerije, doodt-slach, ouerspel, diefte, onrechtveerdicheydt, ende dierghelycke.

Seght oock de qualiteyt van den persoone, sonder dien te noemen. Men moet oock als-dan de eere wederom gheuen.

Hebbe ick iemandt valschelick eenighe groote sonde, oft schandaleuse foute op gheleydt, ende alsoo sijn eere vermindert?

Men is dan schuldich dit te herroepen voor al de ghene, in vviens teghenvvoordicheydt dit gheseydt is.

Hebbe ick voor eenighe rechters valsche ghetuyghenisse ghegheuen? oft immers teghen mijne meyninghe ghetuyght? oft twijfelende van de waerheydt, die voorseker getuyght, met schade oft schande van andere? oft uyt haet ende nijdt teghen iemanden? oft door ghiften ende gauen daer toe verweckt zijnde?

Hebbe ick, als den wettelicken Ouersten my wettelick ghevraeght heeft, naer eenich swaer misdaedt van mijnen naesten, valschelick iemanden ontschuldight, oft beschuldight? oft oock niet ghesproken nae sijn vraghe oft meyninghe? wat schade mijnen naesten daer af ontfanghen heeft?

Hebbe ick iemandts woorden oft wercken, sonder eenighe, oft immers met kleyne teeckenen, in 't quaedt ghenomen, vastelick my latende voorstaen, daer hy in doodtlick ge-

sondicht hadde? oft vermetelick ten archsten beduydt, met groote verachtinghe sijns persoons.

Soodanich lichtveerdich oordeel is doodt-sonde. Maer is't dat dat alleen een vermoeyen is, ghelyck als iemandts tvvyfelt door kleyne redenen, soo en is't gheen doodt-sonde.

Hebbe ick die murmureerden tegen hunne Ouersten, oft achterklappers, die andere grootelicks beschadighden, gheerne ghehoort, sonder dat te beletten als ick moeste oft konde? oft oock dit ghedaen uyt haet ende nijdt der ghener, die bedraghen wierden?

Hebbe ick schadelicke loghenen ghesproken, met merckelick achterdeel mijns naestens? in mijn conuersatie gheveynst ende dobbel gheweest?

Hebbe ick mijn meesters, hunne scholen, oft huysghesin by mijn ouders beloghen, ende hunne fame seer ghehindert?

Dit moet herroepen zijn, ende de schade inghestelt: ten vvare, dat men vvel vviste, dat sy't niet ghelooft en hadden.

Hebbe ick met groote schade van mijnen naesten, het goedt datmen van hem seyde vermindert? oft hem flauwelick gherecommandeert, als ick ghehouden was hem na sijn verdiensten te prijsen ende te recommanderen?

Hebbe ick lasteringhen op iemandt ghedicht, schadelicke pasquillen uytghegeuen, brieuen oft boecken teghen iemandt gheschreuen? met schilderijen iemandt beschaemt, ende alsoo grooten tweedracht ghemaeckt, ende of daer noch eenighe andere schade uyt ghevolght is?

Hebbe ick iemanden tot sijnder groote schande ende schade onbehoorlick berispt? oft verachtelick sijne sonden verweten?

Hebbe ick met Princen, Heeren, Prelaten, oft andere, nae den mondt ghesproken, hen prijsende in hunne doodt-sonden, ende oorsake gheuende om die te doen, ende die te continueren, oft oock behaghen in die te hebben?

Hebbe ick in de biechte, van eenighe doot-sonde ghevraecht zijnde, gheloghen? my somtijden van eenige doodt-sonde beroemt? hoedanighe? hoe dickwijls?

Hebbe ick my voor beter uyt-ghegheuen dan ick was, ende alsoo door quaedt ende valsch aen-gheuen verkreghen eenighen staet, ampt, oft officie, daer ic niet bequaem toe en was, ende daer andere door groote schade ghedaen?

Hebbe ick iemandt uyt gemaeckt oft my laten uyt-maken, om t'onrecht iemandts voys te hebben, oft de mijne te gheuen? hier in ghedaen teghen den eedt, die ick ghedaen hebbe, oft sal moeten doen?

Hebbe ick ghewichtighe dinghen, die my secretelick belast waren, bijsonderlick met belofte van die te verswijghen, uyt-ghebracht, tot groote schande van andere?

Hebbe ick iemandts brieuen teghen sijnen danck, oft weten, met sijn achterdeel, oft met perijckel dies, open ghedaen, ghelesen, ende het in-houdt van die ver-openbaert?

Op het VI. ende X. Ghebodt.

6.	En steelt oock niet, al zijt ghy bloot.
10.	En begheert niemandts goedt 't zy kleyn oft groot.

HEbbe ick met den wille, oft mer der daedt iemandt heymelick teghen sijnen danc, sijn goedt afghenomen? het welck is stelen. Heb ick met gheweldt oft sware dreyginge iet een ander af-ghenomen? het vvelck is roouen.

Hebbe ick door onrechtveerdighe middelen eenen bijsonderen persoon, ghemeynte, stadt, landtschap, Prince, etc. sijn recht, goet, oft gheldt onthouden?

Men moet de soorte van dieuerye te kennen gheuen; ende hoe veel goedts

dat sy bedraecht: te vveten, de vveerde van de landen, huysen, kleederen, iuvveelen, huysraedt, gheldt, spyse, dranck, etc.

Hebbe ick meer ghenomen oft oock ghe-eyscht, dan de ghemeyne settinghen, imposten, affijsen, oft tollen bedroeghen?

Hebbe ick rechtveerdighe tollen oft andere wettelicke lasten, oft settinghen berooft, niet betaelt, oft daer in aen den ghemeynen staet eenich schadelick bedroch ghedaen?

Hebbe ick iemandts goedt teghen sijnen wille by my ghehouden, met begheerte van niet weder te gheuen? oft iemandts panden teghen sijnen wille seer ver-erghert?

Hebbe ick andere liedens goedt, teghen hunnen danck, wech ghegheven, verkocht, verspeelt, verwisselt?

Hebbe ick iet gheuonden, dat ick niet weder ghegheuen en hebbe daer 't nochtans, die 't toe-behoorde, wel begheerde? gheen neersticheydt ghedaen om hem te vinden, als ick hem hadde moghen kennen?

Hebbe ick iemandt ten onghelijcke schade ghedaen, in houen, boomen, pachten, landen, vruchten, huysen, beesten, koopmanschap, kleederen, alem, oft andere dinghen? Beuolen dat andere dit doen souden, gheraden, niet belet als ick konde ende moeste?

Hebbe ick in 't koopen oft verkoopen aen andere schadelick bedroch ghebruyckt, in de ware te menghelen, het middelste voor het

beste aen te prijsen, dobbel ghewichte te ghebruycken, de koopmanschap met vochticheyt grootelicks te beswaren, oft andersins?

Hebbe ick iet van weerde, dat ghevonden oft ghestolen was, ghekocht, oft achter ghehouden? hoe veel, ende hoe dickwijls?

Hebbe ick ten onghelijcke belet eens anders rechtveerdich ghewin? daer toe raedt ghegheuen, oft gheholpen om een ander te beschadighen?

Hebbe ick al willens ende wetens valsch gheldt uyt ghegheuen? hoe veel, ende hoe dickwijls?

Hebbe ick met koop-lieden van mijnder neeringhe heymelick verbondt ghemaeckt, hen dat gheraden, oft daer toe verwillicht; dat wy onse waren, onder eenen sekeren penninck, die bouen de weerde der seluer was, niet en souden verkoopen: oft ter contrarie, ouer eenen sekeren penninck, die onder de weerde is, het goedt van andere niet en souden koopen: oft dat wy onse ware souden achter-houden, om in de selue dierte te maken?

Hebbe ick eenighe koopmanschap ghedreuen, die wettelick verboden was? oft diende tot behulp van den vijandt?

Hebbe ick op dach dierder verkocht, dan ic soude gedaen hebben in gereede penninghen, ende dat alleen uyt oorsake van uytstellinge der betalinghe, sonder daer by eenighe scha-

de te lijden, oft eenighen anderen tijtel mijns ghewins te hebben? dit is vvoeckerije.

Hebbe ick ter cause van gheleenden ghelde, oft van dinghen die in het ghebruyck verdaen worden, als olie, boter, asijn, wijn, bier, vleesch, etc. iet ontfanghen bouen de weerde des gheens dat gheleent was? dit is oock vvoeckerije.

Hebbe ick eenich graen oft saeybaer goet, ouer de weerde verkocht, door dat ick wel wiste, dat den kooper benoodight was 'tselve te koopen, om sijn landt te besaeyen, oft om andere reden?

Hebbe ick eenich landt, huysen, renten, iuweelen, huysraedt, oft iet anders gekocht van iemant, die door noot daer toe bedwonghen was, verre onder den ganckbaren prijs, ende hunne eyghen weerde?

Hebbe ick vocht oft momboir ghestelt wesende, eenich groot onghelijck ghedaen den weesen, die my beuolen waren? onghetrouwelick de testamenten die my belast waren volbracht? in mijnen ontfanck mijn meesters onrechtveerdich gheweest?

Hebbe ick bedroch ghedaen in wissel: noemende wissel dat gheen wissel en was? oft hem bedwonghen om op wissel te nemen, dat alleen leenens noodt hadde, ende gheen wissel?

Hebbe ick eenighe dieuen gheholpen,

ghestolen goedt mede ghedeylt, oft ghekocht? oft oock dat ick sulcks meynde te wesen?

Hebbe ick eenighe van mijn schuldenaers groote schade ghedaen, met hen niet te betalen als ick dat kost betalen? mijn dienaers werck-lieden ende onder-saten hunnen recht-veerdighen loon ontrocken?

Hebbe ick ghehuert zijnde om te wercken, onghetrouwelick voor loon ghe-arbeydt?

Hebbe ick eenighen staet, ampt, oft last der ghemeynten bedient, met iemandts in 't bijsonder, oft der ghemeynten schade, door mijn eyghen schuldt?

Hebbe ick voor eenich gheestelick beneficie gheldt ghegheuen? oft iet anders dat gelt weerdich was? oft iemandt anders laten doen in mijnen naem? eenich gheldt ontfanghen om mijn beneficie een ander ouer te laten? oft iemanden in alsulcke ongoddelicke koop-makinghe gheholpen?

Dit is Symonye, de collatie en deught niet, ende alle de vruchten moeten vveder ghegheuen vvorden.

Hebbe ick sonder wettelicke dispensatie, meer dan een beneficie, der welcker een alleen ghenoechsaem is, om my na mijnen staet op te onderhouden, oft die men t'samen niet bedienen en kan? hoe vele? hoe danighe? ende hoe langhe ghehadt?

Hebbe ick weduwen oft weesen ongelijck ghedaen? het hunne afghehouden? onrechtveerdelick teghen haer gheprocedeert? die ten onrechte procedeerden gheholpen? het onrecht voor ghestaen? andere verdruckt met loochenen ende bedroch?

Hebbe ick het gheldt van mijn ouders, dat my tot mijn onder-houdt ghegheuen was, verquist in spelen, ouervloedige maeltijden, ende andere onbehoorlicke manieren?

Hebbe ick iet merckelicks ghestolen van mijn ouders, teghen hunnen wille?

Dit moet vveder ghegheuen vvorden: ten vvare dat men vviste, dat sy daer mede te vreden waren.

Hebbe ick bedroch ghedaen in 't spelen, met merckelicke schade van andere? fot sonder bedroch af ghewonnen, met spelen een groote somme gheldts, van den ghenen, die ouer dat gheldt gheen macht en hadde? ghelijck zijn kinderen, onnoosele, bewaerders van de panden, die men verspeelt, &c.

Hebbe ick alsulcken oorsake gheweest, dat sy het goedt van hunne ouderen, oft panden souden verquisten?

Hebbe ick noch by my eenich onrechtveerdich goedt, dat ick niet weder ghekeert en hebbe?

Vorige Volgende

Onder-soeckinghe op de thien gheboden voor de generale biechte.

Op het I. Ghebodt. Bouen al bemindt eenen Godt.

Op het II. Ghebodt. Idelick en sweert noch en spot.

Op het III. Ghebodt. Vierde Heylighe daghen allegader.

Op het IIII. Ghebodt. Eert v Vader ende Moeder.

Op het V. Ghebodt. Met wille oft met wercken, en slaet niemandt doodt.