Spieghel historiael. Deel 2. Partie II en III
(1863)–Jacob van Maerlant, Philip Utenbroecke, Lodewijk van Velthem–
Auteursrechtvrij
[pagina 1]
| |
Jacob van Maerlant's Spiegel Historiael.
| |
Van sinte Menuse van CarthagoGa naar voetnoot3). XLIII.Te Gallen waert wert oec gesant,Ga naar margenoot+
Om Goods wet te doene becant,
| |
[pagina 2]
| |
Van sinte Peter een Menius.
Dese was geboren, ie last aldus,
5[regelnummer]
Van Rome van edelre geboort,
Ende hadde ontfaen bisscops woort
Van sinte Peter, diene sende dane,
Mitten subdyaken Domiciane,...Ga naar voetnoot1)
Ende wert begraven aldaer.
10[regelnummer]
Dies wert sinte Menius therte al swaer,
Ende keert te sinte Peter saen,
Ende dede hem al dit verstaen,
Ende Peter andwoerde gherede:
‘Nem dese fringe van minen cledeGa naar voetnoot2),
15[regelnummer]
Ende ganc daer hi begraven es,
Ende lecse op hem, ende sech na des:
“Jhesus heeti opstaen,
Voort heeti Peter, onse meester, gaen
Mit mi doen dat hi di beval.”’
20[regelnummer]
Ende dit dede sinte Menius al,
Ende verwecte sinen gheselle.
Doe ginghen si voort, als die snelle,
Recht te Catheloengen waert,
Want hen bevolen was die vaert,
25[regelnummer]
Ende in den weghe genasen si vele
Sieken van menigherhande quele,
Bi der gracien van onsen Here.
Noch hoort een deel van desen mere.
| |
Van sinen mirakelen. XLIIII.
Ga naar margenoot+ In Catheloengen quamen si daer nare,
Daer si begonden te predicken tware;
Maer si waren so verhert die lieden...Ga naar voetnoot3)
Om dat sine niet horen wouden.
Si wilden beteren hare scouden.
35[regelnummer]
Dus wert hi brocht mit eren voort
Te Catheloengen waert ter poort.
Ende als hi quam der poorten gehende,
Quamen III lasers ende III blende
Hem jeghen, die hi ghenas ter stede
40[regelnummer]
In den name der Drievoudichede.
Ende als si quamen in die stat,
Quam hem een jeghen, dien besatGa naar voetnoot4)
Die duvel, entien ghenas hi mede.
Dus wert mit groter weerdichede
45[regelnummer]
Sinte Menius bisscop daer,
Ende wast wel XXIIII jaer,
Daer hi binnen dede menige doghet,
Dies sijn ziele nu sere verhoget.
Dit heb ic u nu ghedaen in scijn
50[regelnummer]
Van sinte Peter ende van den sijn;
Maer nu wil ic dat ghi hoort
Van sinte Pauwels jongers voort.
| |
Van sinte Tecla. XLV.Eens liet sinte Pauwels die poort.Ga naar margenoot+
TAntiochen, ende ghinc voort.
Tot YcaoenGa naar voetnoot5) volgeden in sire scaren
Ghesellen, die gevenst al waren.
5[regelnummer]
Een, hiet SymphorusGa naar voetnoot6), heeft dit verstaen,
Ende is jeghen sinte Pauwels ghegaen,
Ende heeften oetmoedelike gegroet,
Dat hi den andren niet en doet.
Die ghene, die gheen goet en jagen,
10[regelnummer]
Diere omGa naar voetnoot7) bolghen, ende vraghen:
Twi dat hise niet en groet?
Hi sprac: hine saghe in hem geen goet.
Dus heefti sinte Pauwels geleet
In sijn huus, die al ghereet
15[regelnummer]
Onse gelove daer ghinc leren
Die tot hem quamen, minre ende meren;
Wies leren so wel behaget
Tecla, eenre edelre maghet,
| |
[pagina 3]
| |
Dat si node yet van hem sciet,
20[regelnummer]
Ende wilde doen dat hi haer hiet;
Nochtan was dese joncfrouwe
Mit enen Tamyrius gedaen onder trouwe.
Also dat Teclen moeder verstoet,
Die te Tamuruse sende metter spoet,
25[regelnummer]
Dat Paulus had sine bruut gekeert
Als van hem, ende al ondeert.
Dese Tamyrus hier toe dede
Sine macht, entie moeder mede,
Dat Tecla dede haren willeGa naar voetnoot1).
30[regelnummer]
Als sine mochte, lude no stille,
Dede men Paulus karkeren sware,
Ende Tecla hem volgede nare.
Daerna dat mense bede brochte
Vor den juge daer onsochte.
35[regelnummer]
Gheslagen was die heilige man
Ende uter poort ghesteken dan,
Ende Tecla was gewijst ten viere.
Daer spranc si willende in, maer sciere
Quam een regen, die tfier uut dede;
40[regelnummer]
Een eertbeve quam so groot mede,
Die den menighen dleven nam,
Also dat Tecla danen quam,
Ende quam daer was in stilre wareGa naar voetnoot2)
Paulus, ende si wilde haer daer nare
45[regelnummer]
Doen berecken na enen manGa naar voetnoot3),
Ende also hem volghen an;
Maer Paulus heeft verboden hare.
TAntiochen ghinghen si daer nare.
Daer wert geware Tecloens scoenhede
50[regelnummer]
Een die meeste van der stede,
Een die men Alexander hiet.
Grote miede die Paulus behiet
Om Teclen, dat niet en dooch,
So dat hi doe an haer vlooch,
55[regelnummer]
Alse te helsene mit crachte;
Maer si stacken van hare mit machte,
Ende seide: si ware wel gheboren
Van Yconen; dade hi haer toren,
Het soude hem te quade vergaen.
60[regelnummer]
Doe brochte hise voor den juge saen,
Ende seide dat haer gelove waer quaet,
Ende dat te hare pinen bestaet
Versleten te sine van quaden dieren;
Soe en wasser anders geen jugieren.
65[regelnummer]
Doe gafmense te hebben in hoede
Eenre vrouwen, edel ende groot van goede,
Dies dochter niewinghe was doot:
Trifene hiet dese vrouwe groot.
| |
Van den selven. XLVI.
Nu werden die diere al ghereet,Ga naar margenoot+
Daer sinte Tecla jeghen street
Bider helpe van onsen Here,
Datter haer af en quam gene dere.
5[regelnummer]
Dies wert gram Alexander,
Dier meer toe dede dan een ander,
Ende dede III grote wilde stiere
Te samen coppelen, die mit viere
Behanghen waren al omtrant,
10[regelnummer]
Daer men Teclen vaste an bant,
Om datse die stiere so souden
Te sticken slepen achter mouden;
Maer tfier verbernde Teclen banden,
Entie stiere liepen wech te handen.
15[regelnummer]
Trifenen, als ghi mi hoort nomen,
Was hare dochter te voren comenGa naar voetnoot4),
Die haer seit: ‘Nu hout in hoede
Tere dochtere Teclen die goede,
Ende dat si voor mi bidde, bit hare!’
20[regelnummer]
Hier om wert Tecla also clare
Mit Trifenen voorwart mere,
Dat, als si sach dat grote sere,
Dat men Teclen doen soude,
Viel si recht als doot ter moude.
25[regelnummer]
Ende Alexander, die dit sach an,
Sprac: ‘Juge, laet quite Teclen dan,
Dat Trifene niet en stervet,
| |
[pagina 4]
| |
Dat die keyser niet en verdervet
Dese stat, als hi verstaet al bloot
30[regelnummer]
Dat Trifena sijn nicht is doot.’
Aldus wert verloest Tecla.
Ende Trifena haer quam daer na,
Dat si bi sinte Teclen leren
Volmaect was int gelove ons Heren.
35[regelnummer]
Achte daghe bleef si daer.
Doe socht si ende vant daer naer
Sinte Pauwels, bi wies rade
So volmaect was in heiligher dade.
Bi sinen orlove ghinc si sint
40[regelnummer]
Te Yconien binnen, ende vint
Tamyrus haren brudegom doot.
Die moeder levede; in pinen groot
Dede si ter moeder, lange stonde,
Te leren, maer sine condeGa naar voetnoot1).
45[regelnummer]
Doe voer si te Celeucien int lant,
Daer si Goods wet dede becant.
Si starf daer ende voer te rusten,
Daer ons sere na mach lusten.
| |
Van anderen sinte Pouwels jonghers. XLVII.
Ga naar margenoot+ Ander jonghers hadde menich een
Sinte Pauwels, daer ic engheen
Ghewach of en doe, van dien
Die wi in die martirlogie sienGa naar voetnoot2).
5[regelnummer]
In Hoymaent op die vierde calende
Dede sinte Tropijn sinen ende
Te AerlatenGa naar voetnoot3), die daer in tlant
Deerste bisscop was gesant
Van sinte Pauwels, diere in dede
10[regelnummer]
Menighe grote nuttelichede.
In Hoymaent op die eerste none
Dede Tytus sinen ende scone
Te Creten, daer hi bisscop sat,
Want hem sinte Pouwels geboot dat.
15[regelnummer]
In Maerte op die kalende XIIIde
Sinte OnisiusGa naar voetnoot4) verdiende
Te doene ene salighe doot:
Dese was van predikens noot
Tot Ephesum bisscop gelaten;
20[regelnummer]
Sint so ghinc hi sire straten
Van dane, ende quam te Rome,
Daer hi gesteent was, als ict gome;
Ende sijn lichame wert ghevoert sint
Daer hi bisscop was bekint.
25[regelnummer]
Die heilige maghet Potenciane,
Na menigen anx, na menigen baneGa naar voetnoot5),
Na dat si gebrocht wasGa naar voetnoot6) weerde
Menighen mertelare ter eerde,
Na dat si hadde ghegeven al
30[regelnummer]
Haer goet den armen, groet ende smal,
Deed si enen swaren ende,
In Junius op die XIIIde calende.
Opten selven dach so dede
Haer vader sinen ende mede,
35[regelnummer]
Sinte PrudentGa naar voetnoot7), die ye sint voort
Dat hi hadde kerstene wet gehoort
Sonder smette hevet gelevet,
Daer hi nu den loen of hevet.
Ter vijfter kalende van Julius
40[regelnummer]
Vinden wi van CresenteGa naar voetnoot8) aldus,
Die van sinte Pauwels ontfinc
Over GelatienGa naar voetnoot9) des bisscops dinc,
Ende ghinc in Gallen, daer hi leerde
Vele volcs ende bekeerde,
45[regelnummer]
Daer hi na rechte had bisscops stede,
Daer hi salighen ende dede.
In Oestmaent der XIIIIder kalende
Wi van sinte EpastesGa naar voetnoot10) venden,
Die van sinte Pauwels was gesat
50[regelnummer]
Tot Thoulousen in sbisscops stat,
| |
[pagina 5]
| |
Ende hi wert een mertelare
Voor Gode onsen Here mare.
Sinte Pauwels van Nerboene
Wert geset in sbisscops doene
55[regelnummer]
Van sinte Pauwels ons Heren,
Daer hi te Spaengen waert ghinc leren
Ende Nerboene, daer hi in dede
Menigherhande nuttelichede,
Die daer dede des levens lide,
60[regelnummer]
In December op die eerste ydeGa naar voetnoot1).
Dit hebwi van den princen groot,
Peter ende Pauwels, die die doot
Leden bi Nero te Rome,
Ende van haren discipelen some,
65[regelnummer]
Hoe dat si enden haer leven,
Als wijt verstaen, bescreven.
Nu keerwi te Nero weder,
Die tgheloove wilde werpen neder.
| |
Van sinte Vitale ende Valerien passie. XLVIII.
Ga naar margenoot+ Nu wert in Ytale ghesant
Van Nero den tyrant
Paulijn, om baeliu te sine
Van den lande, entie kerstine
5[regelnummer]
Te dodene, daer hire of heeft gehoort.
Te Ravene quam hi in die poort.
Een ridder was mittesen Pauline,
Vitalis, die al stillekine
Kerstijn was. Nu quamt so voort,
10[regelnummer]
Dat Paulijn vant daer in die poort
Enen kerstijn phisisien,
Dien hi te hant ter pinen dede tien,
Die ter doot een deel wert in vare;
Ende Vitales werts gheware,
15[regelnummer]
Ende riep aen hem, die Ursijn hiet:
‘Broeder Ursijn, wats di ghesciet?
Du, die andere ganst in noden,
Wiltu di selven ewelike doden?
En verlies niet dine crone,
20[regelnummer]
DaertiGa naar voetnoot2) toe comen is nu scone!’
Alse Ursijn dit heeft verstaen,
Heefti blidelike ontfaenGa naar voetnoot3).
Vitalis groevenGa naar voetnoot4) mit eren,
Ende wilt voort meer niet keren
25[regelnummer]
Te Paulijns sijns heren zale.
Paulijn wert gram ende deden halen.
Als hi hoorde dese mare,
Dedine tormenten sware.
Doe hiet hi sinen knapen dit,
30[regelnummer]
Dat si maken enen pit
Totten watereGa naar voetnoot5), ende si dan
Daer in setten den heilighen man;
‘Ende wil hi dan niet anebeden
Onse goden aldaer ter steden,
35[regelnummer]
So vult den put mitter eerde,
Ende laten daer in: gaet uwer veerde!’
Ende si hebben also ghedaen.
Al te hant so wert bestaen
ApolloniusGa naar voetnoot6) van den viant
40[regelnummer]
(Dat was die den raet vant
Hoe dat men Vitale ontlive):
LIIIGa naar voetnoot7) daghe riep die keytive:
‘Vitalis, du verbrant mi al!’
Ende na dit ongheval
45[regelnummer]
Heeft hem verdronken die keytijf.
Valeria, Vitalis wijf,
| |
[pagina 6]
| |
Wilde wech voeren haren man...Ga naar voetnoot1)
Een groot hoop onlovigher man,
Die hare teten boden
50[regelnummer]
Van der offerande van haren goden,
Dat si maecte herde onmareGa naar voetnoot2),
Want si seide dat si kerstijn ware.
Daer sloegense die quade liede,
Dat se cume hare misniede
55[regelnummer]
Levende brochten te Melane.
Den derden daghe, na minen verstane,
Voer si mit ziele tonsen Here,
Daer si sal sijn emmermere.
| |
Van haren kinderen Gervase ende Prothase. XLIX.
Ga naar margenoot+ Doe dese heilighen dus lieten tleven,
Hebben si wech ghegeven
Haer goet den armen, vele waesGa naar voetnoot3):
Dit waren Gervaes ende Prothaes,
5[regelnummer]
Ende helden hare in Nasarius woene.
Nasarius was eens Joden sone:
Sijn moeder kerstijn was vercoren,
Ende was van Rome gheboren.
Als hi was van XII jaren,
10[regelnummer]
Wonderdem herde sere twaren,
Dat sijn vader die Joetsche wet
Helt, ende sijn moeder kerstine met.
Maer bi Gode, diene maecte vroeder,
So helt hijs hem al an die moeder.
15[regelnummer]
Die vader, diene minde sere,
Troestene ter Joetscher lere,
Ende daer na verstont hi saen
Dat hi kerstendom wilde ontfaen,
Dies hi sere was tebarenteert;
20[regelnummer]
Ende some heefti gheviseert,
Hoe dat men die kerstine tormintGa naar voetnoot4)
Maer dat kint en achtes twint,
Ende liep saen totten heilighen man
Paeus Lines, daer het vort an
25[regelnummer]
Dat kerstenheit heeft ontfaen;
Ende prediken heefti bestaen,
So dat hem van sinen magen
Wert ghebeden, die sijns ontsagen
Dat menne daer omme ontliven soude,
30[regelnummer]
Dat hi van dane varen woude.
Ende hi dede dat men hem bat,
Ende sijn vader gaf hem na dat
VII somers wel geladen,
Daer hi den armen mede stont in staden,
35[regelnummer]
Daer hise achter lande vant.
Als hi ghevaren quam dus omtrant
X jaerGa naar voetnoot5), doe quam hi te Milane;
Daer vinc hi dat predicken ane,
Ende vragede om die kerstine.
40[regelnummer]
Van den bailiu Analine
WertGa naar voetnoot6) hi ghevaen, ic leest aldus,
Gervasius ende Prothasius.
Om dat se groot van mare sijnGa naar voetnoot7),
Wilse niet doden Anelijn;
45[regelnummer]
Maer mit lange houden gevaen
Waende hem haer wet doen ontgaen.
Dese ende dander ghevangen dus
Heeft gevoet Nazarius,
Also dat mens wert gheware.
50[regelnummer]
Doe wert hi geblouwen sware,
Ende gesteken uter poort,
Als hi ghinc weder ende voort,
Is hem comen sijn moeder an,
Onlanghe doot, ende hiet hem dan
55[regelnummer]
Dat hi hem make ter vaert,
Om predicken te Gallen waert,
| |
[pagina 7]
| |
So dat hi tere steden coemt,
Die men GinellusGa naar voetnoot1) in Latine noemt:
Vele volcs so doopti dare.
60[regelnummer]
Ene edel vrouwe van goeder mare
Heeft hem Celsus, haer kint, bevolen
Te dopene, ende na sijnre scolen
Te leren, also als hi dede;
Want het hem bleef volgen mede.
65[regelnummer]
Alse Danabas horede die mare das,
Die reweert van Gallen wasGa naar voetnoot2),
Heefti Nasariuse gevaen
Mit Celsus, ende in den kerker gedaen,
Alse smorghens nemen tlevenGa naar voetnoot3) ;
70[regelnummer]
Maer sijn wijf deets hem begheven,
So dat hise ganghen liet;
Maer te predicken hi hem verbiet.
| |
Van sinte Nasarius ende van Celsus. L.
Ga naar margenoot+ Eene stont hier na, en cans genomen
Hoe lange, sijn si te RomenGa naar voetnoot4) comen,
Daer Nasarius brochte voort
Eerstwerf ons Heren woort,
5[regelnummer]
Ende heeft daer vele volcs bekeert,
Ende ene kerke ghefondeert,
Ende wiede. Maer enen vicaris...Ga naar voetnoot5)
Dat men verdrinke in die zee.
Den sciplieden hiet hi mee,
Of hi van verdrinken ontga,
40[regelnummer]
Dat sine verbernen. Saen daer na
Wert hi ende Celsus dat kint
In die zee overboort gesint.
Ende dat weder wert so fel,
Dat die sciplieden waenden wel
45[regelnummer]
Verdrincken; ende dat si hadden gedaen,
Began hem berouwen saen.
Daert hem te vresen stont aldus,
Saghen si Nasarius ende Celsus
Blidelike opt water te hem waert comen,
50[regelnummer]
Ende si dan hare afgode verdomen.
Die heiligen in die scepe quamen,
Ende voeren te lande blide te samen.
| |
Die passie van Gervase ende Prothase, Nasarius ende Celsus. LI.Rechte voort ghingen bediedenGa naar margenoot+
Goods woort die heilige lieden,
So dat si te Melane quamen:
Servase [ende] Prothase si vernamen,
5[regelnummer]
Ende bleven te samen ene stont.
Alse dat Aniline wert contGa naar voetnoot6),
Heefti Nero onboden aldus.
Sint dat te Rome quam NasariusGa naar voetnoot7)
Ende vant sinen vader kerstijn wesen,
10[regelnummer]
Die hem seide hoet quam te desen
Bi sinte Peter, diet hem riet
In visioene. Menich verdriet
Nasarius te Rome doghede
Om Goods woorde die hi togede;
15[regelnummer]
Ende na menigerhande pine
Wert hi gesent tot Aneline,
Diene mit Celsus dede onthoefden.
Si die kerstenlike gheloofden,
Hebben in enen boemgaert geleit
20[regelnummer]
Dien lichame. Nachts wert geseit
Van den mertelaren dit bediet
Enen die CeraciusGa naar voetnoot8) hiet,
Dat hise in sinen huse groeve.
Hi dede dat, ende tsinen behoeve
25[regelnummer]
Wert sijn dochter saen ghenesen,
| |
[pagina 8]
| |
Die langhe jechtich hadde gewesen.
Hier na langhe dede openbare
Onse Here dese II mertelaren
Bi Ambrosise den heiligen man...Ga naar voetnoot1)
| |
(LII).
Ga naar margenoot+ Nero heeft uwer vergeten nu.
Doopt ons lieden, bidden wi u,
Ende daer ghi wilt so gaet daer naer.’
Si doopten die II aldaer,
5[regelnummer]
Ende XLIIII mede tier scaren,
Die daer oec ghevanghen waren.
Hier na dede men te verstane
Pauline, meester over die gevane,
Dat Proces ende Marteniaen
10[regelnummer]
Kerstenheit hadden ontfaen.
Hi heetse vaen ende carceren;
Des morghens dedise voor hem keren,
Ende heeft hem neernstelike geboden
Dat si weder keren ten goden.
15[regelnummer]
Als si sijn heten maecten onmareGa naar voetnoot2),
Dedise tormenteren sware,
Ende, na menigherande torment,
Wert Paulijn mit enen oghe blent.
Doe waren si mede in den kerker gedaen.
20[regelnummer]
Ten andren daghe wert bestaen
Paulijn mitten viant,
Ende sterf also te hant.
Sijn sone PompiniusGa naar voetnoot3)
Dede den baliu te wetene aldus,
25[regelnummer]
Diet voor den keyser dede te verstane,
Van Processe ende Martiniane.
Tonthoefdene gebootse Nero,
Ende dat wert gedaen also.
| |
Van sinte Tymotheus ende Apollinaris. LIII.Doe een LapidiusGa naar voetnoot4) hadde die machtGa naar margenoot+
Van der baelgien, was voer hem bracht
Tymotheus, om dat hi woude
Dat hi die gode aenbeden soude.
5[regelnummer]
Ende alse Tymotheus dat
Ontseide, was hem menich gat
Gheslegen in den live sijn,
Daer men in warp calc ende asijn.
Hi lovede Gode in dier gebareGa naar voetnoot5)
10[regelnummer]
Als of hi sachte gesalvet ware.
Een, die Apollinare hiet,
Twee enghelen bi hem staen siet,
Die seiden: ‘Tymothei, wi sijn
Ghesent te di, om di doen in scijn
15[regelnummer]
Wat men in den hemel doet.
Hef op dijn hoeft.’ Hi deet ter spoet,
Ende sach Jhesus ter rechter side...
| |
[pagina 9]
| |
IIGa naar voetnoot1)I.
Ga naar margenoot+ Doe ic begonste vanden heligen man
Sinte AndrieseGa naar voetnoot2), doe mocht ghi dan
Horen wat pinen moeste gedogen
Sinte Matheus, dien men sine ogen
5[regelnummer]
Utestac, int land van MyrmidiaGa naar voetnoot3),
Ende hoese God hem weder gaf daerna.
Hierna Matheus in Ethiopen coomt,
Daer die coninc was ghenoomt
Valdabar. Ende hi vand in die stat
10[regelnummer]
Zaroen ende Arfaxat,
Twee quade valsce toveraren,
Daer die liede zwarlike of waren
Ghepijnt. Maer Matheus omband
So wat hi van hem gebonden vand,
15[regelnummer]
Ende maecte hare valscheit openbare.
Hier na so werd sijns geware
Een die Candacis was genantGa naar voetnoot4)
| |
II.Met tween draken ghevenijnt.
Matheus die deidse al ongepijnt
Licgen slapen ten selven stonden
Vor sine voete, ende of si conden
5[regelnummer]
Hevet hi geheeten den toveraren
Doense upstaen: si en consten te waren,
Dies si hem sere mochten scamen.
Dapostel deidse upstaen in Gods namen,
Ende ghingen wech, men wiste waer,
10[regelnummer]
Sonder enich quaet te doene daer.
Ga naar margenoot+ Groot rouwe so was daer naer
Om tsconinx zone die doot was daer,
Ende men haelde die toveraren,
Om datmen waende dat si te waren
15[regelnummer]
Den doden souden bringen te live,
Mar si en consten, die keytive.
Candacis quam toter coninginne
Ende dede hare van Matheuse an inne.
Doe was hi al daer ghebracht,
20[regelnummer]
Ende dede daer bider Gods cracht
Den doden te live weder comen.Ga naar margenoot+
Als die coninc dit hevet vernomen,
Heift hi Matheuse te doene geboden god,
Sulke eere alsmen doet den goden.
25[regelnummer]
- ‘Neen,’ sprac hi, ‘ic en bem gheen
Maer cnecht des Gods Zoons: sijn gebod
Es dat ic hier come tote nu,
Omme sine wet te leerne u.
Nu gaet cort ene kerke maken.’
30[regelnummer]
Tvolc was gereet te desen zaken.
Binnen XXX dagen waest gedaen.
Matheus gaf der kerken zaen
‘Verrisenesse’ te haerre namen,
Om dat die dingen also toequamen
35[regelnummer]
Bider verrisenesse vanden kinde.
Sinte Matheus, also ict vinde,
Was bisscop XXIII jaer vander kerken,
Ende wyeder vele papen ende clerken.
Hi doepte den coninc Egyptus
40[regelnummer]
Met sinen wive, ic verstoet dus,
| |
[pagina 10]
| |
Dat si leedden een helich levenGa naar voetnoot1).
| |
III.
Ga naar margenoot+ Ware te stervene dan te sine sijn wijf,
Want soe belooft hadde suver lijf
Met Gode te leedene in zuver leven.
Alse Hyrtacus dit hevet bezeven,
5[regelnummer]
So es hi an Matheuse comen
Ende bad hem te sinen vromen,
Dat hi Epygenien vaste rade
Dat soe sinen wille dade.
Sinte Matheus antworde dus:
10[regelnummer]
‘Nu doe te gader, Hyrtacus,
Liede also vele alstu sult moghen.
Daer sultu mi horen toghen
Van goeden huwelike dogheden vele.’
Dit bequam Hyrtacuse wele,
15[regelnummer]
Ende dede eens daghes vele volx tsamen,
Daer sinte Matheus in Gods namen
Van goeden huwelike spreken began,
Daer hi vele dogheden leide an.
Mar hi maecte dus sijn ende:
20[regelnummer]
‘Ware enich cnape die hem ghenende
Ga naar margenoot+ Te nemene sijns heren wijf,
Met rechte verlore sulc cnape tlijf.
Aldus eist, no min no mee,
Met Epygenien: hore, Hyrtacee,
25[regelnummer]
Si es suppers Coninx bruut,
Die du hem wilt over luud
Nemen: dit es te zware mesdaen!’
Alse Hyrtacus dit hevet verstaen,
Ghinc hi al verwoed van dan.
30[regelnummer]
Des cleine micte die helige man.
Hi endde te rechte sine dinc,
Ende trooste die liede ende ghinc
In de kerke ten dienste ons Heren,
Daer hi salichlike ende met eeren
35[regelnummer]
Verbeidde sine helige doot.
Want in sine verwoetheit groot
Sendde daer Hyrtacus enen seriant
In die kerke, daer hi vant
Den apostel vorden outaer.
40[regelnummer]
Met enen zwarde dorstac hine daer:
Dus staerf hi helich mertelareGa naar voetnoot2).
| |
IV.
Si namen den apostel ons Heren,
Ende groevene met groter eeren.
Die dyakeneGa naar voetnoot3) ende die clerke
Stichten over hem eene kerke.
5[regelnummer]
Den armen gaf al hare goedGa naar margenoot+
Epygenie, ende seide: ‘Ic moet
Jeghen Hyrtacuse hebben strijt.’
...ootGa naar voetnoot4), die hem niene vermijt,
Hi sendde an hare vele vrouwen,
10[regelnummer]
Die hem pijnden hoe si gebouwen
Haren zin te siere minnen,
Maer des en consten si niet gewinnen.
Tenen andren rade es hi gevaren:
Hi ghinc werken bi toveraren,
15[regelnummer]
Maer ten halp hem groot no smal.
Doe dede hi thuus onsteken al
Met viereGa naar voetnoot5), daer Epygenie in was;
Maer onlange ombeidde na das
Tfier en vlooch in sijns selfs zale
20[regelnummer]
Ende verbernetse al te male
Ende dat daer in was al begheene,Ga naar margenoot+
Sonder hi ende sijn kind alleene.
In dat kind voer die viant
Ende dwanct so dat liep te hant
25[regelnummer]
SapostelsGa naar voetnoot6) grave, ende wrouchde algader
Die quaetheit van sinen vader.
| |
[pagina 11]
| |
Sijn vader werd lazers ten stonden
Ende sijn lijf al vul wonden,
So dat hem die wanhope so deerde,
30[regelnummer]
Dat hi hem doodde metten zwaerde.
Doe namen si daer teenen heere
(Dies die liede blide waren sere)
Enen die Epygenien broeder was:
Aldus ghevielt, also ict las.
| |
Van sinte Symoene ende van sinte Juden, ons Heren apostelen.
Ga naar margenoot+ Doe sinte Symoen ende sinte Jude
Quamen in Perchen, vonden siere ludeGa naar voetnoot1)
| |
V.Waradach, diet leedde scone
Van tsconinx weghe van Babylone,
Ende micte te weerne die Indsce scaren,
Die doe in Perchen comen waren
5[regelnummer]
Ende hadden gedaen den lande leede.
Dese twee apostelen beede
Quamen int here Waradax;
Ende daer there sijns ghemax
Plach ende ruste, was hem geboden
10[regelnummer]
Dat het offren soude den goden
Ende vragen hem, of si souden zegen;
Maer des daghes die gode zwegen.
Doe voeren si teere ander stat
Ende vragheden den goden dat,
15[regelnummer]
Twi hare gode en spreken niet?
Dus hevet hem die viand bediet:
‘Dor Gods apostele, die waren daer,
En spreken ju gode niet, dats waer.’
Doe werd dit Waradacke geseit,
20[regelnummer]
Diet saen also hevet bereitGa naar voetnoot2) ...
| |
IIIGa naar voetnoot3).Dander partie vanden Spiegele Hystoriael, in dierste boec, LXXXVII.
Ga naar margenoot+ Nu vant van enen man verstaenGa naar voetnoot4),
Marchus Fabius Quintilliaen.
Dese III namen was een man,
Dien de keiser Galba, die tyran,
5[regelnummer]
Ute Spanien brachte te Rome.
Dese was dirste, alsict goeme,
Die rethorike te Rome lasGa naar voetnoot5).
Hier mogedi horen hoe vroet hi was,
Bi sinen spraken, bi sinen bloemen,
10[regelnummer]
Die wi een deel hier willen noemen.
Die seden verliesen wi onser kinder
Met weelden, die es der doget hinder.
Ontfermecheit maect dicwile dinne
Die valscheiden vanden sinneGa naar voetnoot6).
15[regelnummer]
Wel gedinken bringet teken ane
Van goeden sinne wel te verstaneGa naar voetnoot7).
Die niemene in negeenen en wille geliken,
| |
[pagina 12]
| |
Hine mach der scade niet ontwikenGa naar voetnoot1).
Als onderhorich die mensche si,
20[regelnummer]
Sal menne leeren, ende als hi
Ane dat veisen niet ne tardt.
Die in quaetheit sijn verhardt,
Men salse some doden bet
Dan sy ter doget werden gesetGa naar voetnoot2).
25[regelnummer]
Selc maect van beginne een ende,
Om dat hi tscoenste niet ne kende.
Sijn weten sal niet sijn gemict,
Die grammarie cleine scict;
Want daer tfundament es quaet,
30[regelnummer]
Dat menre op maect saen tegaet.
Den kinde sal men doget andwingen,
Ende den ouden in bliden dingen
Sal men soetelike leeren.
Met goeden daden comt men teeren:
35[regelnummer]
Dat togen si sonder baraetGa naar voetnoot3).
Boven allen sciencien gaet
Dat meester sprect cort ende clare,
Sonder teken, ende dat ware.
Men weet seker geplogene saken,
40[regelnummer]
Ende ongeplogene can vrese makenGa naar voetnoot4).
En wanhope niet om dat mach gescien;
En maec dijn becomen niet in dien,
Dat di niet en betaemt in negeenre wijsGa naar voetnoot5).
Ga naar margenoot+ Dune sout oec niet vragen, die vroet sijs,
45[regelnummer]
Om die oude van den man,
Maer wat het es dat hi can.
Om die jegenwordecheit allene
En selstu niet scuwen dinc onreene,
Maer om dien name dier volget nare.
50[regelnummer]
Die kinder diene pine niet te swaer,
Dat si van vresen dwinen niet;
Want die hem te sere ontsiet,
Hine dar niet anevaenGa naar voetnoot6).
Dat een ander hevet mesdaen,
55[regelnummer]
Hevet elc liever dat men verstaet
Clare, dan sijns selfs mesdaetGa naar voetnoot7).
Wat men niet doen en mach, wats gesciet,
Ne pine di te doene niet:
Dat een man can, dat doet hi best.
60[regelnummer]
Die meesters name ane hevet ghevest,
Betaemt leeren; den jongere verstaen,
Salre doget iemen af ontfaenGa naar voetnoot8).
Alle dingen hebben hulpe in pleit:
Wel spreken, gelt ende werdecheit,
65[regelnummer]
Gracie, prijs ende scone opsien.
Playdiers loen en es niet in dien
Rechte consciencie, maer verwinnenGa naar voetnoot9).
Dat een met redenen in allen sinnen
Verteren mach, dat hevet wel hiGa naar voetnoot10).
70[regelnummer]
Die bi enen wege si
Versteken, men machene weder bringen
| |
[pagina 13]
| |
Bi enen anderen in enegen dingenGa naar voetnoot1).
Om al dat leeren mach onsen sin,
Hebbewi oec naturlec beghinGa naar voetnoot2).
75[regelnummer]
Hem behoeft goet vroet te desen
Te sine, die wel gehort wil wesen.
Al ghebreket cracht, met sinne
Blijft men ghestadech daer inneGa naar voetnoot3).
So wien dat men gherne hort,
80[regelnummer]
Men geloevet lichte sine wortGa naar voetnoot4).
Hets scande dat een prijswert wil maken
Sijns selfs, nietGa naar voetnoot5) eens anders saken.
Men mach wel met rechte prisen,
Die weldade bedrivet in meniger wisen.
85[regelnummer]
Dinge die men starc hort nomen,
Onlange geduert al erdsche becomenGa naar voetnoot6).
Quade manne plegen gherne steken,
Ende quade wive, connen sijt gereken,
Venimeren ende toveren medeGa naar voetnoot7).
90[regelnummer]
Men sal niet striden jegen warhede,
Noch sien jegen die sonne clareGa naar voetnoot8).
Prince, die wille weten dware
Van vele dingen, moet vele vergevenGa naar voetnoot9).
Ga naar margenoot+ HemGa naar voetnoot10) die an die gichten cleven,
95[regelnummer]
Hen en mach genoegen twint,
No wat si hebben, no wat men vint.
Vroet man die ne sal niet sweren,
Dan daer mens niet en mach ontberen.
Al dattu does, vorsiedi wel,
100[regelnummer]
Dor dine bate, dor dinc geene elGa naar voetnoot11).
Onder lieden ende in warscepen
Si dijn gepeis te heelne begrepenGa naar voetnoot12).
Beroemen gevet dicke nijt diet hort:
Daer nidecheit es gescort,
105[regelnummer]
Daer comt rechte menschelichedeGa naar voetnoot13).
Die hem verheft, hets sijn sede,
Dat hi alle andre veronwerdt gemeene,
Ende dat hi elken maket cleene.
Sonder gracie van dogeden name
110[regelnummer]
Hevet selc, ende selc quaetheit bequameGa naar voetnoot14).
Alse wel nem an di selven raet
Als an andren van dijnre daet.
Negeen sin en comt te stouten daden,
Hine si van quaetheiden ontladen.
115[regelnummer]
In enen sin en mach nemmermeere
Te gadere sijn ere ende onneere;
Niemen en es te samen quaet ende goet.
Quade herten hebben in moet
Gepeise harde menegerande.
120[regelnummer]
Herte, die es in sorgen bande,
Verget die sorge somege stont
Metter pinen, dat si u cont:
Quade herte en mach niet altoes
Van haren loene sijn sorgeloes.
125[regelnummer]
Die hem selven ierst wel beriede,
Te bat leerde hi ander liedeGa naar voetnoot15).
Veisinge, vorachte lange,
Bringt hare ten lesten vort bi bedwange;
Al bevende tegaen die wort,
| |
[pagina 14]
| |
130[regelnummer]
Die therte niet ne bringet vortGa naar voetnoot1).
Goede dinc, hoe si werden bekint,
Werden bi hen selven gemint.
Goet wille ne comt niet te spade,
Eest so dat hi blivet gestade.
135[regelnummer]
Hi es qualike bedacht,
Die hem getroest boven crachtGa naar voetnoot2).
Maeltide en sijn niet van prise
Na die vervulte van der spise;
Want mate dinge, wel bereit,
140[regelnummer]
Nut men dicke, die wel gereitGa naar voetnoot3).
Ga naar margenoot+ Blentheit maect den menegen vri,
Want vele armoeden bescuwet hier biGa naar voetnoot4).
Ten weldoene ons die ogen keren,
Ende bringen in menech quaet begeren.
145[regelnummer]
Lichter soudemen vele mogen
Den sin vervullen dan die ogen.
Bliscap te gedogene es wel swaer
Ende niet te makene openbaer.
Nijt es proper den armen lieden,
150[regelnummer]
Ende der grotere al gebieden.
Die dinde vander salecheit can verstaen,
Diene waent sterven niet te saen.
Ute minne van lichtecheiden gaet
Quade name ende menech quaet.
155[regelnummer]
Groet vernoy ende grote pine
EsGa naar voetnoot5) altoes in ontsien te sine.
Doe enen anderen in welrade
Als du wils dat hi di dade.
Dat een niet en can, een ander weet.
160[regelnummer]
Eens anders breke es mi leet,
Alsic hebbe hongher groet,
Want ic mach kinnen dan die noet.
Elken mensche dunct mi desGa naar voetnoot6),
Dat sine pine de meeste es.
165[regelnummer]
Die ongedoechsam es, vorwaer,
Cleene dinc brinctene in pinen swaer.
Het doet goet pinen om die saken,
Daer men ten ende goet mach makenGa naar voetnoot7).
Men vindt niet van ere gedane,
170[regelnummer]
Daer nes yet ongelijc ane.
Altoes es vri darmoede
Boven al, alsict gevroede.
Ter werelt en mochte niet beters sijnGa naar margenoot+
Dan in tgemeene vrientscap fijn
175[regelnummer]
Jegen tgeval der avonture.
Waerre vrientscap goet dorenture,
Diefte, roef, die liede verslaen,
Ende al quaet soude tegaen.
Als vele wonders als hevet in
180[regelnummer]
Die lichame, hevets in die sin.
Wanhope es die commer meest,
Daer mensche mede mach sijn gevreest.
Dorpers hoecheit mach sijn al
Cleene huuskene, lanc ende smal,
185[regelnummer]
Van moede goede effenhede
Maect recht des conincs sedeGa naar voetnoot8).
Die wille bescudden den mensche quaet,
Hi orlovet sine ondaet.
Dat hi pine heeft, dunct mi recht,
190[regelnummer]
Wie dat verliest bi sire plecht
Die redene van sire weldaetGa naar voetnoot9).
| |
[pagina 15]
| |
Nu willic dat ghi verstaet:
Van ondancs weldoen en comt geen loen.
Sonder pine oft sonder becroen
195[regelnummer]
En mach men gewoenten niet afdoen,
Diemen in weelden hevet geploen.
Bi crachte sal die mensche minnen,
Ende dune moges di niet bekinnenGa naar voetnoot1),
Die dine vriende schenen in tvaren wel.
200[regelnummer]
Die werelt en voere niet el
Dan wel, ginge trouwe rechte vort.
Die quade diene waent sijn wort
Niet bat bestaden, dan hi maect claer
Dongeloeve over waerGa naar voetnoot2).
205[regelnummer]
Daer toe somwile groet strijt behoeft,
Dat men vor war seget ongeproeft;
Men proeft vor waer met orconden
Logene te menegen stondenGa naar voetnoot3).
Icken weet geene meerre doget
210[regelnummer]
Dan swigen, want gi moget
So lichte in die tale mesdoen.
Eerlike dinc dunct mi geploen,
Te heelne dat te heelne si.
Gheene redene sone hevet hi
215[regelnummer]
Vor iemene te sprekene iet,
Dienmen mach geloeven nietGa naar voetnoot4).
Hier latewi die tale staen
Van Marchus Fabius Quintilliaen.
|
|