Spieghel historiael. Deel 1. Partie I

(1863)–Jacob van Maerlant, Philip Utenbroecke, Lodewijk van Velthem– rechtenstatus



[pagina 383]
I partie. VIII boek. Hoe Claudius keyser wart. I. Ga naar margenoot+ Alse Gayus was bleven doot, Wert in Rome werringhe groet; Ga naar margenoot+ Want die senaturen entie raet, Die saghen dat menech quaet 5[regelnummer] Biden quaden keyser gesciede, Wilden dat men daer toe riede, Datmen vort die keysers afdade Ende men af ende an bi rade Heren core biden senaturen, 10[regelnummer] Ende die en souden niet langer geduren Dan si voer Juliuse daden. Maer hier jegen hebben geraden Die ridderen entie ghemeene liede, Ende seiden dat te gherne miede 15[regelnummer] Die senaturen te nemene plagen, Ende ment met gelde soude bejagen. Daer was vort brocht die sware mort, Die Tyberius indie port Ende Gayus hadden gedaen, 20[regelnummer] Vanden senaturen saen. Ga naar margenoot+ Men ghinc in Gayus heimelichede, Daer vantmen brieve in meneger stede, Daer groet volc in stont gescreven, Dien hi hadde genomen tleven, 25[regelnummer] Haddi ghelevet eene stonde, Dat jammer hadde gesijn ende sonde. Oec was daer vonden eene scrine Vul van menegen venine, Die was geworpen indie zee, 30[regelnummer] Daer af storven visscen mee Dan iemen geloven mochte, Die de wint te lande brochte. Maer dit toghen en diet niet,Ga naar margenoot+ Die ridderen ent gemeene diet 35[regelnummer] Namen teenen keyser ghoem, Ende coren Claudius, Gayus oem, Eenen goedertieren man. Agrippa Herodes quam daer an, Die Gayus sere hadde vercoren, 40[regelnummer] Ende brocht den senaturen voren Ende sprac so vele an beden ziden, Dat Claudius bleef indien tiden Keyser, alse hi vercoren was. Oec sprac hi so vele naer das, 45[regelnummer] Dat al ontlivet was clene ende groet, Dat schuldich was an Gayus doot. Dus wart Claudius geweldelike Here vanden keyserike Int jaer ons Heren XL ende drie. 50[regelnummer] XIIII jaer regneerde hie Bi naer ende al uut oec niet. Sine zeden die besiet, Die Suetonius bescreef, Vanden welken dat ons bleef.
Sine wonderlike zeden. II. Alse hi ghevest was int rike,Ga naar margenoot+ Vergaf hi hem allen gemeenlike, Die jegen hem spraken of daden Dattem comen mochte te scaden.
[pagina 384]
5[regelnummer] Een man waest van fellen zeden, Die lettel achte condichedenGa naar voetnoot1) In rechtene tekene te bestedeneGa naar voetnoot2) Was hi wandel ende te verledene, Ga naar margenoot+ Nu behendich ende nu vroet, 10[regelnummer] Nu dul, haestech ende verwoet. Ga naar margenoot+ So vergetel up die stede: Eene dinc, die hi nu doen dede, Ende men seide: ‘Here, hets gedaen,’ Die verghat hi also saen: 15[regelnummer] Dit was van mannen ende van wiven, Dier hi vele dede ontliven, So hiet hise roupen daer naerGa naar voetnoot3). Ja sijn selves wijf, dats waer, Die dedi ontliven saen, 20[regelnummer] Ende alse hi was te bedde gedaenGa naar voetnoot4), So seidi: ‘Waers die keyserinne? Waer merret soe? twine coemtsoe inne?’ Ga naar margenoot+ Alse hi lieden ontliven dede, 25[regelnummer] In haer anscijn [sien] albloet, Hoe si gebaerden in die dootGa naar voetnoot5). Die wantrouwesteGa naar voetnoot6) waest die leefde; Want hi altoes van sorgen beefde, Hine was met swerden telker stat 30[regelnummer] Ommeringet aldaer hi sat. So waer hi in een huus ghinc, Dedi te voren vorspien die dinc. Also sere ontsach hi tleven, Dat hi trike up wilde gheven; 35[regelnummer] Want hi emmer wanen woude, Datmenne daer omme mordren soude. Wat verranesse men hem seide, Des ghelovede hi ghereide; Sonder tale ende meer spreken 40[regelnummer] Dedi altehant dat wreken. Vele at hi ende dranc,Ga naar margenoot+ Werscepe maecti gerne lanc, Lettel sliep hi, dese here; Maer een scone man waest sere, 45[regelnummer] Beede sittende ende staende; Qualijc up die been al gaende. Scone hals ende scone kele, Sneewit haers ende vele. In lachene was hi tongemate; 50[regelnummer] Ende alse hi balch, stont hem onsate, Open nesegaten, scumenden mont, Ende so sach hi alse een jachhontGa naar voetnoot7). Al was hi in siere outhedenGa naar margenoot+ Van aldus ongetemperden zeden, 55[regelnummer] Hi hadde ghesijn in siere joghet Goet ridder ende van groter doget; Want grote Bartaengen, dat eerst wan Julius die stoute man, Dat liet sine sekerheit liden 60[regelnummer] In des keysers Tyberius tiden, Ende hi voer metten Roemscen here Ende dwancse met groter were Weder onder die Roemsce roede, Ende maectere eene stede goede, 65[regelnummer] Dat Claudiocestria invaert hiet, Dat Claudius stat bediet. Clocestre heetment nu bi stont, Dat es noch den menegen contGa naar voetnoot8).

[pagina 385]
Ga naar margenoot+ Van Herodes Agrippa ende sente Jacobs doot. III. Ga naar margenoot+ Die coninc Herodes Agrippa Nam orlof cortelike daer na An Claudiuse. Doe meersdi hem Dat lant van Jherusalem. 5[regelnummer] Ende alse hi in Judea quam, Lievelike ontfingene ende nam Dat Juedsche volc; want hi hem dede Vordeel ende groot eere mede Voer Gayuse, den quaden sot, 10[regelnummer] Die emmer wilde wesen god. Dese Herodes Agrippa, Want het was der feesten na Van Paschen, so sette hi hem Te comene in Jherusalem; 15[regelnummer] Ende want hi wilde toghen saen Vriendscap den Jueden, dedi vaen Jacobpe den meerre ende dedene mede Onthoveden daer buten der stede, Daer af aldus, alsic verheeste, 20[regelnummer] Ghescreven es in sine jeeste. Dese Jacob was sente Jans broeder, Zebedeus wijf was sijn moeder. Dese dorpredecte verre ende na Judea ende Samaria, 25[regelnummer] Ende ginc in allen synagoghen Hem proevende scone ende toghen, Dat al, dat vanden propheten Voersproken was ende beheten, Vervulde al openbare 30[regelnummer] An onsen Here Jhesus twareGa naar voetnoot1) Nu was Hermogines, een toverare, Die ommeginc met sduvels scare Ende was vander Fariseuscher zide, Die sende jeghen hem in stride 35[regelnummer] Philetus metten Phariseen, Omme tontproevene over een, Dat Cristus Gods Sone niet en ware. Ne maer niet van eenen hare Ne consti jegen Jacobpe gestaen; 40[regelnummer] Want hi keerde tsinen meester saen Ende seide: ‘Meester Hermogines! Ic segdi wel die waerheit des: Men mach den apostel Gods ons Heren Niet verwinnen noch verkeren. 45[regelnummer] Ic sach hem vianden verdriven, Laserse ghesont doen bliven, Blende siende maken aldus, Ende al indien name Jhesus. Hi can alle die scrifturen 50[regelnummer] Ende daer uut proevet hi ter curen, Dat selve es die Gods Sone, Die ghecruust was die selve de goneGa naar voetnoot2). Com te hem, dats mijn raet, Ende bit an hem omme aflaet. 55[regelnummer] Ne doestus niet, ic kere weder Ende legge alle ander dingen neder, Ende bidde hem up sine voete, Dat ic sijn jonger wesen moete.’ Hermogines die balch thant.Ga naar margenoot+ 60[regelnummer] Fyletus hi met toverien bant, Dat hi en mochte gaen no vlien, Ende hi seide: ‘Nu sullen wi sien, Of di dijn Jacob sal te handen Ontbinden van dinen banden.’ 65[regelnummer] Filetus die sent sinen knecht An Jacobpe ende dedem cont echt, Ende sente Jacob sendem gereet Daer metten knecht een sijn cleetGa naar voetnoot3), Ende hiet hem dat hi name tghint, 70[regelnummer] Ende seide: ‘Jhesus Cristus ontbint Die ghene die gebonden sijn.’ Teerst dattem quam dat cledekijn, Was hi al der bande quite, Ende liep te Jacobpe met vlite, 75[regelnummer] Ende ginc vloeken ende vermaledien Alrehande duvelien. Hier omme was Hermogines erre, Ende maende duvelen na ende verre,
[pagina 386]
Ende hiet hem dat sij gingen saen 80[regelnummer] Ende brochten hem Jacobpe gevaen Ende Philetus: ‘Het moet wesen, Laet mi wreken so an desen, Dat mine disciplen hier achter Mi nemmermeer doen sulken lachter.’
Van Filetus, Hermogines discipele, endevan Hermogines. IIII. Ga naar margenoot+ Nu quamen die duvelen te waren Boven indie lucht gevaren, Daer Jacob lach in sire bede, Ende riepen met groter serechede: 5[regelnummer] ‘Apostel Gods! hebbe ons genaden! Want wi sijn met brande geladen Ende verbernen al voer tijt.’ Hi sprac: ‘Twi eist dat ghi comen sijt?’ Si seiden: ‘Ons hevet Hermogines 10[regelnummer] Hier ghesent ende geboet ons des, Dat wi Filetuse ende di mede Gevaen brochten in sire stede. Nu sijn wi also gebonden Met vierighenGa naar voetnoot1) ketenen nu ten stonden 15[regelnummer] Vanden inghel, die ons bant.’ Sente Jacob sprac te hant: ‘Inden name der Drievoudichede Ontbinde u dinghel hier ter stede, Updat ghi keert nu weder saen 20[regelnummer] Ende brinet Hermoginese gevaen, Ghebonden ende ghequetst niet.’ Si daden dat dapostel hiet, Ende brochtene gevaen tien stonden, Die hande upten rugge gebonden. 25[regelnummer] - ‘Dul man,’ sprac dapostel saen, ‘Waeromme en wiltu niet verstaen, Wien dattu houts over hereGa naar voetnoot2)?’ Die duvele riepen alle sere: ‘Laet ons desen te rechte pinen, 30[regelnummer] Onsen lachter wreken enten dinen.’ Jacob seide: ‘Laet dit wesen. Hier es Filetus, twineGa naar voetnoot3) houdi desen?’ Si seiden: ‘In ghere manieren, Dan du selve wils visierenGa naar voetnoot4)’ Fol. 79. b. 35[regelnummer] Si diere quamen horden toe. Hi sprac an Filetus doe: ‘Omme dat die liede sullen leren, Naer die scole Jhesus ons Heren, Goet te loenne over quaet: 40[regelnummer] Hi bant di, - aldaer hi staet, Ganc, ontbintene ende latene gaen.’ Filetus die dede dat saen. Doe bleef staende Hermogines Vri, ende scaemdem sere des. 45[regelnummer] Jacob seide: ‘Daer du wils, kere! Hen behort niet tonser lere Tontfane die ongewillech es.’ - ‘Neen!’ antworde Hermogines, ‘Ic kenne des duvels felheit wel; 50[regelnummer] Dune leenes mi iet, si sijn so fel, Daer ic mi mede mach bescermen, Sine laten mi niet gehermen, Sine tormenten ende doden mi.’ - ‘Nem,’ seiti, ‘minen stoc met di 55[regelnummer] Ende wes seker, sonder waen.’ Den stoc nam hi ende es gegaen Tote sinen jongers ende nam Sine bouke, erre ende gram, Ende heefse saen alle verbrant. 60[regelnummer] Tote Jacobpe quam hi te hant, Biden voeten hine helt Ende bat hem met gewelt, Dat hi sijns ontfaermen soude Ende hine kerstijn maken woude.
[pagina 387]
65[regelnummer] Doe sprac dapostel: ‘Hevestu claer Dine berouwenesse over waer, Du sult dan van Gode ontfaen Vul aflaet, sonder waen. Ganc henen daer du heves verkeert 70[regelnummer] Dat volcGa naar voetnoot1), ende zie dat worde geleert, Ende brec den afgod, daer du mede Voren daets dine ghebede, Ende dat ghelt, dattu met quade Wonnes, verdoe in goeden rade.’ 75[regelnummer] Al lovede dit Hermogines Ende ghelovede te doene des, Ende wart so goet, dat God mede Dor hem grote miracle dede. Abyathar die bisscop sach 80[regelnummer] Daer naer over menegen dach, Dat vele volx an onsen Here Hem hilt, ende al bi Jacobs lere, So dat hi met ghelde gewan Somegen pijnliken mansGa naar voetnoot2), 85[regelnummer] So dat een vander Juedscher wet, Een voerbareGa naar voetnoot3), hem hevet geset Jegen Jacobpe als ende als, Ende warp hem enen reep om den hals Ende brochtene ten gedinge daer na 90[regelnummer] Voer Herodese Agrippa. Daer hiet Herodes also saen Dien Jacob dat hovet afslaen. Inden woch, daer hi wech ginc, Ga naar margenoot+ Daer hi sinen ende ontfinc, 95[regelnummer] Eenen sieken hi ghenas, Die juchtech vanden leden was. Alse dat die ghene wart geware, Diene metten bande hilt dare, Die JosiasGa naar voetnoot4) was genant, 100[regelnummer] Viel hi hem te voeten te hant Ende seide: ‘Van minen mesdaden, Jacob! so hebbe mijns genaden. Mac mi geselle ende deellame Vander gebenedider name; 105[regelnummer] Want ic wel ghelove des, Dat Jhesus die Gods Sone es.’ Abyathar die bisscop saen Dede sinen mont met vuusten slaen. An Herodes sent hi ende vraghet, 110[regelnummer] Ende hevet oec an hem bejaghet, Datmen dien aldaer ter stede Metten apostel sal ontliven mede. Jacob hevet bin desen stonden Dien gedoept voer sine sonden, 115[regelnummer] Ende dus worden si beede met eeren Maertelaren Gods ons Heren. Deerste apostel so was dese,Ga naar margenoot+ Die dor Gode, alsict lese, Sijn bloet stuerte, ende was int jaer, 120[regelnummer] Alsemen screef XLV, dats waer, Dincarnation van onsen Here, Lettel min oft lettel mere.
Van sente Jacobs ystorien. V. Kalixtus scrijft, die paues was,Ga naar margenoot+ Van desen Jacob die waerheit das, Dat hi XII jongers coos, Voer alle dandere lief altoos. 5[regelnummer] Int lant van Jherusalem So trac hire drie an hem: Hermogines den toverare, Die sidert was een bisscop mare, Ende Filetus, dien hi mede 10[regelnummer] Choerbisscop oec wesen dedeGa naar voetnoot5). Dese waren naer sine doot In Antyochen heren groot, Met miraclen bekent, Ende heilechlike hebben gehent. 15[regelnummer] Die derde jongre so was Sijn gheselle Josias, Die mettem staerf ander strate, Ende was Agrippen drussate. Nu hadde gepredect, alse wijt horen,
[pagina 388]
20[regelnummer] In Galissien te voren Dese Jacob, eer hi quam Te Jherusalem daer hi ende nam, Daer hi IX jongers coes, Die bi hem waren meest altoes. 25[regelnummer] VII quamer over met hem Int lant van Jherusalem. Twee sijnre af in SagenGa naar voetnoot1) bleven, Lerende dewelike leven. Hoerse hier bi namen noemen, 30[regelnummer] Gode teeren ende ons te vromen: Ga naar margenoot+ Tiriquatus, Indaletius, Tylefons ende Secundus, Cecilius, Eufrasius mede Ende EsithiusGa naar voetnoot2). Dits die waerhede, 35[regelnummer] Dat dese VII maertelaren Dor Gode in Spaengen gemaect waren. Van hem spreect sente Jeronimus In sine scrifture aldus, Dat si, nadien dat si begraven 40[regelnummer] In SagenGa naar voetnoot3) hadden met haerre haven Sente Jacobpe, alsemen hier naer U daer af sal scriven waer, Dat si tote Rome quamen, Daer si vonden beede tsamen 45[regelnummer] Pietre ende Pauluse, diese wyen Te bisscoppen ende benedien, Ende sendetse in Spaengen weder Heidijnscap te veine neder. Haer dach es, alsemen lesen mach, 50[regelnummer] In Meye upten XVden dach, Ende daer noch tote an desen daghe Miracle ghesciet, alsonder saghe. In eene stat, die in Latijn Accinclina wille gheheten sijnGa naar voetnoot4), 55[regelnummer] Daer Torquatus leget bider kerke, Sietmen alle jare Gods gewerke; Want upten avont van haren dage, Bi sinen grave, dans gene saghe, Bloyet ende draget bider Gods eracht 60[regelnummer] Een oliveboem ende bloyt dien nacht. Van diere oliven lichtmen mede Sine lampte aldaer ter stede. Dandere twee jongers, die bleven In Spaengen, alse wi teersten screven, 65[regelnummer] Waren gheheten aldus: Athanasius ende Theodorus. Die groufmen in haren lesten tiden Tier rechter ende ter slinker ziden Aldaer sente Jacob leghet, 70[regelnummer] Alse ons Leo die paues seghet. Hort, hoe ic horde ende vernam, Hoe hi te Conpostelle quam.
Hoe sente Jacob in Conpostelle quam. VI. Alse dapostelen Gods ons HerenGa naar margenoot+ Hem elc soude te lande keren, Daerne God te predeken sende, Jacob die grote quam met genende 5[regelnummer] In Spaengen ende sprac alsonder vaer Dat wort Jhesus Cristus aldaer, Daer hi IX jongers gewan Ende bekeerde menegen man. Hier naer hi te Jherusalem keert 10[regelnummer] Mettem VII, alse ons leert Die ystorie hier te voren, Ende wart maertelare vereoren; Ende sine jongers quamen bi nachte, Want si die Jueden vruchten onsachte, 15[regelnummer] Ende namen den lachame sijn Ende voerdene in een scepelkijn, Dat si vonden andie marineGa naar voetnoot5). Si bevalen Gode te sineGa naar margenoot+ Stierman, ende menne delve 20[regelnummer] Aldaer hi wille gebieden selve. Dus brochtsine over altehant Tote Galissien an dat lant.
[pagina 389]
Uten scepe sijn si gegaen, Die VII jongers, ende leiden saen 25[regelnummer] Sinen lachame in eene stede, Omme een graf te biddene mede. Nu was daer eene vrouwe int lant, Die Wulvinne was ghenantGa naar voetnoot1), Eene weduwe, ende dat lant was hare; 30[regelnummer] Kerstijn volc hadsoe ommare. Si seiden: ‘God sent hier te di Jacobpe, sinen apostel vri, Om dattune doot ontfangen souds, Dien du levende niet en wouds.’ 35[regelnummer] Ende telden die waerheit hare, Hoe si sonder hulpe dare Van menscen handen quamen an tlant, Ende badene te gravene te hant, Daer hi laghe ende nieweren el. 40[regelnummer] Dat wijf was van herten fel Ende seide, soene hadt niet ommare, Updat biden coninc ware Van Spaengen, den overhere. Si gaen te hem ende badens sere. 45[regelnummer] Hi sprac, dat hijt gherne dade; Maer daer naer bi fellen rade So berau hem die weldaet, Ende heet dat mense alle verslaet. Die jongers waren die brucge leden; 50[regelnummer] Si naer, diese wilden ontledenGa naar voetnoot2); Ende alsi updie brucge quamen, Brac die brucge alle te samen Ende si verdronken indie gracht. Die coninc sent met groter macht, 55[regelnummer] Alse die was sere vervaert, Na hem boden met groter vaert, Ende baden hem dat si weder quamen: Hi soudem gheven altesamen, Dat hi hem teersten behiet. 60[regelnummer] Si keerden ende en lietens niet, Ende bekeerden daer ter stede Den coninc ende sijn volc oec mede.
Hoe hi begraven wart. VII. Die vrouwe. die Wulvinne hiet,Ga naar margenoot+ Hevet verhort dat dit verdriet Es comen up des coninx liede. Droeve was soe dat ghesciede, 5[regelnummer] Ende ontfinc lieflike te samen Die jongers ende die thare quamen Ende orlof brochten vanden here, Ende seide: ‘Vernoye u niet te sereGa naar voetnoot3); Up ghenen berch staen mine stiere 10[regelnummer] II, die sere sijn goedertiere: Slaet die II in enen waghen, Si sullen den doden draghen Daer ghi wilt, ende graeftene daer.’ Dit seide soe, want soe wiste vor waer,Ga naar margenoot+ 15[regelnummer] Dat die beesten sere wilt waren, Ende mer niet [met] moehte varen, Ende mense daer toe niet en brochte, Datmense in waghene binden moehte; Ende al waert dat mense daer in bonde, 20[regelnummer] Datmense ghemennen niet en conde. Maer hier jeghen en was geen raet; Want jegen Gode niet en staet. Die jongers en consten ghesien In haren worden en geen messcien, 25[regelnummer] Ende ghinghen ten berghe saen, Aldaer ghene stiere staen. Alsi tijden toter sake, Quam jeghen hem daer een drake, Die utewarp vlamme ende vier, 30[regelnummer] Ende was hem staerc ende onghier. Daer maecten si dat cruce voren, Ende dadene midden ontwee schoren, So dat si comen begonden, Daer die wilde stieren stonden, 35[regelnummer] Die hem in goeder manieren Ghelieten ghelijc sachten dieren, Also alst God selve geboot. Sente Jacobpe, die was doot,
[pagina 390]
Leiden si up eenen waghen 40[regelnummer] Ende lieten hem henen draghen, Also dat si quamen saen Daer si wilden henen gaenGa naar voetnoot1). Aldaer soe woende die coninghinne, Ghinghen si bi haren zinne 45[regelnummer] Onghetemmet ende ongeleert. Die vrouwe hevet hare bekeert, Die te voren hiet Wulvinne, Ende quam ter kerstijnre minne. Dus hadden die jongers met genaden 50[regelnummer] Al dat si te voren baden.
Van sente Jacobs translatien. VIII. Ga naar margenoot+ In dien pallayse mids der Wulvinne, Aldaer soe was coninghinne, Wart sente Jacob begraven. Soe dede met groter haven 5[regelnummer] Sident van sconen gewerke Vander zalen maken ene kerke Upten apostel, aldaer hi lach. Die VII jongers up ghenen dach, Die alle comen waren met hem 10[regelnummer] Uten lande van Jherusalem Ende sinen lachame brochten daer, Ghinghen te Rome ende daer naer Predeken in Spaengen openbare, Ende elc die wart maertelare, 15[regelnummer] Alse hier voren es bescreven. Twee sijnre biden grave bleven, Die en wilden in haer leven Den heileghen Jacob niet begeven, Ende hilden daer haer ghetiden, 20[regelnummer] Ende waren neven siere ziden Begraven, alsi bleven doot, Daer si liggen met eeren groot. Ga naar margenoot+ Nu suldi verstaen dus die dinc, Dat sente Jacob die doot ontfinc 25[regelnummer] Up VIIIde kalende vor Aprel, Upten selven dach, wet wel, Dat die kerke viert hoge ende sere Die boodscap van onsen Here. Ende up die achtende kalende 30[regelnummer] Voer Oestmaent naer sinen ende Was hi te Conpostelle brocht Ende te gravene oec besocht; Maer voer jaersdach II daghe Was hi begraven, sonder saghe. 35[regelnummer] Dus laet die kerke bi redenen groet Van sinen gravene, van sire doot, Die II daghe henen liden, Ende hout sine feeste indien tiden Dat hi te Conpostelle quam; 40[regelnummer] Ende hier omme eist, alsict vernam, Dattem van rechte die scrifture Vigelie ontseit die werelt dureGa naar voetnoot2). Nu gheviel, ennes niet lanc,Ga naar margenoot+ Dat een clerc om sinen danc 45[regelnummer] Desen minde, ende wart mede Een pelegrijm ende voer ter stede Te Conpostelle dor sine eere. Daer vant hi, dies hi vro was sere, Die jeeste in Latijn gescreven: 50[regelnummer] Hoe, nadien dat hi doot was bleven, Sijn lachame, als ghi lesen mocht, In Galissien was brocht; Ende deet uutscriven ende daer af Hi te lone XX Ga naar voetnoot3) gaf. 55[regelnummer] In eenen houc gaet hi ende sit Omme over te lesene dit, Want hire toe hadde wille groet. Daer vant hi in sinen scoot XX liggende saen. 60[regelnummer] Dies wildi weten, sonder waen, Dat si daer altesamen Van sente Jacob selve quamen. Menege miracle suldi hier naer
[pagina 391]
Van hem horen ende waer. 65[regelnummer] Hier keren wi, ende leggen dit neder, Ter apostele jeesten weder.
Hoe sente Pietre was gevaen. IX. Ga naar margenoot+ Alse Agrippa Herodes, Alst hier voren bescreven es, [Die] sente Jacobpe hadde doot, Sach dattem wisten dane des groet 5[regelnummer] Die Jueden, ende wildem doen mere, Hi vinc der apostelen here, Pietren, mede dor hare lieve. Maer ghelijc datmen hout dieve, Dede hine houden in vaster hoede, 10[regelnummer] Om die hoghe tijt, die goede, Dien Paschen, diet doe al verboden, Datmen doe niemen en moeste doden. Na dien Paschen wildine ontliven, Dat hi vrient te bet soude bliven. 15[regelnummer] Herodes leidene in vaster hoede; Ga naar margenoot+ Ende alse hi peinsde in sinen moede, Dat hine ten naesten daghe soude Den volke leveren - want hi woude, Datmen tijede sine doot 20[regelnummer] Den volke, ende hem niet albloot -, Des nachts quam dingel dare, Die daer quijtte vanden vare Pietren, ende quam gegaen ontladen Al daer dapostelen vor hem baden, 25[regelnummer] Ende tellede daer sinen gesellen, Hoe hi van diene wilden quellen Uten kaerker ware ontgaen Bi dien ingle, sonder waen. Ende want hi Herodese ontsach 30[regelnummer] Entie Jueden updien dach, Ginc hi bi nachte in ere steden, Daer hi was in sekerheden. Herodes vragede ende besochte, Waer hem ontfloen wesen mochte 35[regelnummer] Pieter, ende hiet hem ginder saen Die wachters alle bringen gevaen, Om dat hi dat wreken soude; Maer onse Here die en woude, Dat eenech man soude becopen 40[regelnummer] Sijns apostels Pieters ontlopen.
Herodes Agrippen doot. X. Nu lach up eene besichedeGa naar margenoot+ Herodes, dat hi uter stede Van Jherusalem moeste varen Te Cesarien waert te waren, 5[regelnummer] Omme dat hi met orlogen lette Die van Suurs ende van Sayette, Ende sine consten hem niet verweren; Want dat si souden verteren, Dat quam meest uut sinen lande, 10[regelnummer] Spise wel menegerande, Ende bejageden sine houde Beede met boden ende met goude. Des naests dages quam Herodes vort Toghen hem dienGa naar voetnoot1) vander port, 15[regelnummer] Ende spreken jeghen sine liede. Nu quam hi, alsic u bediede, In sijn coninclijc abijt. So chierlike sat hi tier tijt, Dattem aneriepen die liede sot 20[regelnummer] Met worden, alse hi ware god, Ende prijsdene boven de menscelichede. Hi verhief hem selven mede. Met desen in dat gheluut Sach hi boven hem den scuvuutGa naar voetnoot2), 25[regelnummer] Ende hi peinsde omden wikelare, Die hem eerst brochte die niemare, Dat hi coninc wesen soude; Want hijt verkende also houde Biden scuvute, die boven hem sat 30[regelnummer] Tote Rome indie stat, Daerne Tyberius hadde gevaen; Entie seidem also saen, Alse hine anderwaerven saghe, Dat hi inden vijften daghe 35[regelnummer] Sonder twifel sterven soude.Ga naar margenoot+
[pagina 392]
Ende doe sprac hi met ongedoude: ‘Ic, u god, moet sterven hier!’ Doe quam hem an een evel fier, Want het sloughene Gods plaghe. 40[regelnummer] Hi hadde torsioen V dagheGa naar voetnoot1), Entie wormen cropen mede Uut sinen daermen daer ter stede, Ende bleef met tormente doot. Eenen sone liet hi, niet wel groot, 45[regelnummer] Die alleene Agrippa hiet, Ende was te Rome alse dit gesciet, Wantene Claudius die keyser helt; Die sindent hadde in ghewelt Dat lantscap over die Jordane. 50[regelnummer] Al des vaders quam hem niet ane.
Van Pauluse ende Barnabase. XI. Ga naar margenoot+ Paulus, die noch Saulus hiet, Also alse die Heilege Geest riet, Ende Barnabas gingen te samen, Bekerende in Jhesus namen 5[regelnummer] Dat volc, Jueden ende heidene mede, So dat si quamen teere stede, Daer si scepeden, ende voeren thant Te Cypers in dat goede lant. Daer vonden si enen quaden Juede, 10[regelnummer] Eenen vulen prophete, enen ruede, Hiet Barien, ende die was mede Metten here daer ter stede, Die here was in al dat lant: Sergius Paulus was hi genant. 15[regelnummer] Den Juede maecte Saulus blent. Sergius Pauwels heeftem bekent Ende genas van siere mesquame, Ende wart kerstijn in Gods name. Van danen wilmen wanen das, 20[regelnummer] Dat Saulus Paulus geheten was; Want het was doe ende sidert sede, Alse een enen anderen onderdede, Waest met wapenen of met zinne, Sijn name ervedem te ghewinneGa naar voetnoot2). 25[regelnummer] Van Cypren voeren, alse dit was,Ga naar margenoot+ Paulus ende Barnabas, Ende quamen te Grieken ant lant. Daer worden si predekende thant Den Joden in hare synagoghe 30[regelnummer] Van Jhesus Cristus, den Gods Sone hoghe; Maer het was den Joden ommare. Doe sprac Pauwels openbare: ‘Het ware recht, waert u gename, Dat twort Gods eerst tot u quame; 35[regelnummer] Maer sijnt dat ghijt steect van u, So keren wi ten heidinen nu.’ Des waren die heidine vro, Ende vele worder kerstijn do. Des hadden die Jueden nijt, 40[regelnummer] Ende daden so vele tier tijt, Dat si danen worden verdreven; Maer si, die gherne haer leven Tormenteerden indie Gods ere, Ghinghen spaersen ons Heren IereGa naar margenoot+ 45[regelnummer] Achter Grieken harentare, Ende maecten kerstijn dare Tote Ycomien indie stedeGa naar voetnoot3) Jueden ende heidine mede. Die quade Jueden haddens nijt 50[regelnummer] Entie heidinen tier tijt, Ende jagedense met stenen dane Ende dwongense elswaer te gane.
Hoemen Pauluse ende Barnabase wilde anebeden. XII. Hier na gingen si, alst God riet,Ga naar margenoot+ Tere stat die Listris hiet. Ghinder so was, alse wijt horen, Een man, was cropel geboren,
[pagina 393]
5[regelnummer] Die en mochte gaen no staen. Paulus die sprac an hem saen: ‘Stant up in Jhesus Cristus name!’ Hi stont ghesont up sonder mesquame Ende ginc vrilike harentare. 10[regelnummer] Alse dat volc des wart geware, Wilden si die waerheit weten das, Dat Paulus ende Barnabas Waren II gode in haren wane, Comen naer menscen gedane, 15[regelnummer] Ende droughen over een aldus: ‘Dits Jupiter ende Mercurius.’ Voer hem quam ginder haer pape Ende mettem menech knape, Ende wilden hem sacrificie maken 20[regelnummer] Hogelike na heren saken; Maer Paulus die wederboot Ende scorde sijn cleet dorde noot, Ende riep: ‘Wat doedi nu ter tijt? Wi sijn stervelijc alse ghi sijt!’ 25[regelnummer] So dat sijt hem cume benamen. Mettien aldaer up hem quamen Joden, die quaet van hem spraken, Ende begaedden so die saken, Dat si hem hebben verheentGa naar voetnoot1). 30[regelnummer] Aldaer wart Paulus gesteent Ende geworpen uter stede, Alse ene onreine croenge medeGa naar voetnoot2), Ende oec over doot gelaten; Maer hi quam saen ter baten, 35[regelnummer] Want sine jongers droegen dane. Des maergens maecti hem te gane, Ende ginc predeken ende leeren Ende tfolc an Gode bekeren. Ende want si wilden uten lande, 40[regelnummer] Lietsi dat kerstijn volc in hande Bisscoppen, die si hem gaven, Niet geprovent met groter haven, Maer in Gode ghefundeert: Of haer ne gheen weder en keert, 45[regelnummer] Dat dat kerstijn volc hem vort Houden sal an hare wort. Dus sijn si tAntyochen gevaren, Daer vele haerre gesellen waren.
Hoe die oude wet entie niewe sciet. XIII. Binnen desen so wart werringe medeGa naar margenoot+ Een deel onder dat kerstijnhede;Ga naar margenoot+ Want die vanden Jueden waren Kerstijn worden, wilden verclaren 5[regelnummer] Ende dat seggen over waer, Datmen soude vort daer naer Doude wet houden ende hem besniden, Die vander heidijnscap wilden tiden Ende kerstijn wilden wesen; 10[regelnummer] So datmen sendde van desen Van Anthyochen, om verclaren das, Paulus ende Barnabas Ende Tytus te Jherusalem An Pietre, an Jacobpe, om an hem 15[regelnummer] Te vraghene, wat orbare Ende recht van sulker saken ware. Ende met desen over een Voeren vanden Phariseen, Die tkerstijnhede hadden ontfaen, 20[regelnummer] Want si tware wilden verstaen. Nu gingen die apostelen tsamen, Om die dingen daer si om quamen, Daer Pieter ende Jacob mede Die voerbaerste waren tiere stede: 25[regelnummer] Dat was Jacob die minder, Die bisscop was gemaect ghinder In die stat te Jherusalem. Over een droeghen si onder hemGa naar margenoot+ Metten ouden vander stede, 30[regelnummer] Die behorden ten kerstijnhede, Dattem niemene soude besniden, Die ten kerstijnheit wilde tiden Ende vanden heidijnscap quame, Noch daer die wet niet anename; 35[regelnummer] Maer dat si hem souden hoeden Van afgoden, die ghevroeden, Ende si hem van overspele
[pagina 394]
Van wiven wachten, diesmen vele Tien tiden onder die heidine plach. 40[regelnummer] Dit vonnesse gaf uut up ghenen dach Jacob die mindere, daerment hort; Want hi was bisscop indie port. Ga naar margenoot+ Hier enddenGa naar voetnoot1) in desen parlemente Der ouder wet sacramente, 45[regelnummer] Besnidenesse nader jeesten Ende sacrificien van beesten. Ga naar margenoot+ Dese wet ende dit gebot quam Elken wisen diet vernam, Ende men sendde lettren das 50[regelnummer] Met Paulus ende met Bernabas Tote Antyochen indie stede; Ende men deedse lesen mede Openbare voer dat diet, Wat Jacob die bisscop ontbiet. 55[regelnummer] Dies waren vro die kerstine sere, Die vanden heidinen ten kere Hadden kerstijnheit ontfaen: Besniden es swaer anevaen.
Hoe sente Pieter bisscop wart tAnthyochen. XIIIIGa naar voetnoot2). Ga naar margenoot+ Nu suldi merken ende verstaen, Ga naar margenoot+ Dat Symoen, daer af heeft ontfaen Symonie hare name, Die toverare was onbequame, 5[regelnummer] Ende voer onsen Here onwaert, Ghinc omme alse een fel liebaert, Omme te verduwene tkerstijnhede, Ende quam tAntyochen mede Ende dede verstaen dat ghone, 10[regelnummer] Dat hi ware die Gods sone. Pieter selve volgedem naer Ende verdrevene van daer Met gherechter predicade. Doe wart die toverare te rade, 15[regelnummer] Dat hi voer te Rome waert; Ga naar margenoot+ Ende Pieter wart metter vaert In Antyochen onthaelt met eeren, Ende daer maecten hem die heren Eenen stoel, alst es bescreven, 20[regelnummer] Ende hebbene bisscop verheven. Aldaer sat hi over waer Kerstijn bisscop VII jaer. Al was hi bisscop sonderlinghe Over die kerstine dinghe, 25[regelnummer] Nochtan voer hi predeken mede Dicke wile buten der stede, Ende bekeerde heidine vele Ende Joden met menegen bispele, Ende dede miraclen groet ende scone, 30[regelnummer] Daer jegen en was ghene hone, Ende keerde weder ende vele met hem Sidert in Jherusalem. Daer naer onse Here hiet, Dat hijt altoes en liete niet, 35[regelnummer] Hine soude te Rome varen Ende twort Gods daer openbaren, Ende nederwerpen ende castien Des valschs Symoens toverien. Dus hevet hi met siere partien 40[regelnummer] Begeven tlantscap van Surien; Ende also hi leet sine vaert, Quam hi tAntyochen waert Ende hevet den kerstinen troest gegeven, Dat si int gelove bleven. 45[regelnummer] Sijn bisscopdoem heefti gelaten Eenen goeden man utermaten, Die Enodius hiet bi namen. Dien beval hi altesamen Antyochen, dat hi beware 50[regelnummer] Dat lant alse vray predicare. Dus in Claudius vierde jaerGa naar margenoot+ Quam hi te Rome, wet vorwaer; Ende teersten dat hi te Rome quam, Ende men sijn wort daer vernam, 55[regelnummer] Die claerheit van siere waerhede, Braken Symoens deemsterhede, So dattene elc goet man daere Hilt voer enen droghenare; Ende men horde daer so gerne sijn wort,
[pagina 395]
60[regelnummer] Dat die lieden vander port Ga naar margenoot+ Dies niet en mochten wesen sat, Ende verbaden Marchuse dat, Die Pieters discipel was, Dat hi hem wilde bewinden das 65[regelnummer] Hem te scrivene die wort, Die si van Pietren hadden gehort: Daer si Pieters niet en horden, Dat si lesen mochten die worden Ende daer in oec besien, 70[regelnummer] Wat si doen souden ende vlien.
Van Marcus ewangelien. XV. Ga naar margenoot+ Dus hevet Marchus die dinc bestaen, Ende screef hem, sonder waen, Die ewangelie van Pieters monde, Die hi van hem leerde ende conde. 5[regelnummer] Dus was Pieters die menestrie; Maer, alsic die waerheit lije, Om dat soe bi Marchus es bescreven, So es sijn die name bleven. Ga naar margenoot+ Eer dit gesciede, dats becant, 10[regelnummer] So hadde inder Jueden lant Sine ewangelie bescreven Matheus Sinen vrienden in Ebreus; Daer na screef Marchus in Ytale Sine ewangelie in Griexer tale. 15[regelnummer] Ga naar margenoot+ Pieter die hevet dit verheest Ende verstaen biden Heilegen Geest, Dat hi gherovet was sonder nijt, Ende hilt gestade sonder strijt Der lieder wille ende Marchus daetGa naar voetnoot1) 20[regelnummer] Ende heet dat euwelike staet, Ende men dewangelie dese Indie kerke houde ende lese. Marchus hevet dewangelie genomen, Die bi hem es dus utecomen, 25[regelnummer] Ende voer in Egypten daer mede, Ende was deerste die inde stede TAlexandrien openbare Cristus predecte, tellet dat ware, Ende deerste diere oec kerke stichte 30[regelnummer] In onse gelove, seget tgedichte. Al daer was een Juede wijs Die Filo hiet, diemen geeft prijs, Die enen bouc goet ende diere Maecte vander kerstijnre maniere, 35[regelnummer] Die tAlexandrien wart upheven, Ende priset sere haer leven. Hier laten wi van Marchuse staen;Ga naar margenoot+ Want hier na salmen, sonder waen, Sine maertelie ende sine doot 40[regelnummer] Bescriven, die scone es ende groet. Maer nu van Pietre es geseit, Twi ende omme wat salicheit Dat hi es te Rome comen, So wilde Vincent hier noemen 45[regelnummer] Alle die pauesen ende haer jaer, Die te Rome waren hier naer, Sijnt dat hi den stoel besat. Nu hordse hier int eerste om dat.
Alle die pauesen tote Silvester. XVI. Pieter, dapostel Gods vercoren,Ga naar margenoot+ Van Galylee uut geboren, Jans sone van Bethsayda, Bleef der kerken prence hier na 5[regelnummer] Dat onse Here gepassijt was, Ende waest IIII jaer, alsict las, Int lant van Jherusalem. Daer na coes men te bisscop hem Tote Anthyochen ende was daer 10[regelnummer] Bisscop wel VII jaer. Doe voer hi te Rome mede, Alst God wilde diet doen dede. Int carnation ons Heren Wart hire paues gemaect met eren, 15[regelnummer] Alsemen XLV screef. XXV jaer hi paues bleef. LiciusGa naar voetnoot2) wart paues daer naer
[pagina 396]
Ende waest, lesen wi, XII jaer. Cletus die was XII jaer mede 20[regelnummer] Paues te Rome indie stede. IX jaer so was Clement Paues te Rome, dits bekent. Anacletus die was mede IX jaer paues indie stede. 25[regelnummer] Evaristus die besat IX jaer die Roemsche stat. Alexander, alsemen hort, Was X jaer paues inde port. Doe Sixtus, alsict bevoele, 30[regelnummer] Sat X jaer paues inden stoele. Telesforus waest XI jaer, Ende Yginus IIII daer naer. Pyus, alsemen ons telt, Hat XI jaer in ghewelt. 35[regelnummer] Anicetus die was mede Paues XI jaer indie stede. CocherGa naar voetnoot1) die was, leestmen mie, Paues der jare III waerf drie. Eleuterius die was in sinen live 40[regelnummer] Paues X jaer ende vive. Victor die was X jaer here Van Rome met grotere ere. Zeferinus was met machte Paues mede der jaere achte. 45[regelnummer] Calixtus, seget die lesse, Was paues der jare sesse. Urbanus die goedertiere Was paues der jare viere. VI jaer waest oec Pontiaen, 50[regelnummer] AntheresGa naar voetnoot2) XII, sonder waen, Fabianus XIIII jaer, Ende Cornelius II daer naer, Lucius drie in sijn leven. VII jaer was paues Steven, 55[regelnummer] Noch een Sixtus der jare tweeGa naar voetnoot3), Dyonisius VI ende nemmee. Felix III jaer paues sat, LevicianusGa naar voetnoot4) hilt I jaer na dat. Gayus was paues XI jaer, 60[regelnummer] Ende MaercelliusGa naar voetnoot5) VIII daer naer. In desen tiden hadden ontfaen.Ga naar margenoot+ Dyocletiaen ende MaxiaenGa naar voetnoot6) Dat edel mogende Roemsche rike, Ende setten hem ghemeenlike 65[regelnummer] Jeghen Jhesus Cristus wet, Alse u hier naer wert gheset, Ende doden den paues Maercelline, Ende daden allen kerstinen pine; So dat die kerke stont daer naer 70[regelnummer] Sonder paues VII jaer. MaercelliusGa naar voetnoot7) die wart paues doch, Ende waest V jaer al noch. Eusebius VII jaer na des, Doe IIII jaer Melchiades. 75[regelnummer] Doe sat Silvester daer naer Paues XXIII jaer. In sinen tiden so wart vrede Ghegheven den kerstijnhede; Want hi doepte Constantine 80[regelnummer] Ende ganstene van lasers pine. Alle die pauesen, die vor hem waren, Bleven alle meest maertelaren.
Alle die pauesen voert tote nu. XVII. Naer Silvester Marchus satGa naar margenoot+ II jaer paues indie stat. Julius hilt die werdichede Daer naer XVGa naar voetnoot8) jaer indie stede. 5[regelnummer] Liberius besaet VI jaer, Ende Felix een daer naer. Damassus was tesen live XVIII jaer paues. Doe drie waerf vive
[pagina 397]
SiricusGa naar voetnoot1), dat lesen wie, 10[regelnummer] Anastasius der jare drie, Innocentius XII jaer, Zosimus waer een daer naer, Drie jaer Bonefacius. VIII jaer waest Celestinus, 15[regelnummer] Sixtus IX jaer also, XXI jaer waest Leo. Hylarius VI jaer besat, Simplicius XV jaer na dat, Felix VIII jaer, ende naer desen 20[regelnummer] Moest Gelasius IIII jaer wesen; Anastasius een jaer alleene, Doe Symachus XV jaer gemeeneGa naar voetnoot2). Hormisda waest XVIII jaer, Ende Johannes II daer naer; 25[regelnummer] Felix IIII jaer ende nemmee, Bonefacius daer naer twee, Johannes II jaer, alsemen waendeGa naar voetnoot3); Doe Agapitus XI maende, Silverius doe maende vive, 30[regelnummer] Virgilius VIGa naar voetnoot4) tesen live, IIII jaer Pelagius, Ende IIII jaer Benedictus. Een ander Pelagius daer naer Was paues nadien X jaer. 35[regelnummer] Doe wart paues Gregorius die goede; Die heileghe, die wise entie vroede, Die die scrifture maecte claer, Ga naar margenoot+ Was paues XXIIIGa naar voetnoot5) jaer. Naer hem was paues ServiaenGa naar voetnoot6) 40[regelnummer] Omtrent een jaer, sonder waen. VIII maende was doe mede Bonefacius paues daer ter stede. Een ander Bonefacius daer naer Was paues te Rome VI jaer. 45[regelnummer] III jaer daer naer Deusdedit. Daer naer VI jaer besit Een Bonefacis den stoel daer, Doe Honorius XII jaer; SeveriusGa naar voetnoot7) der jare twee, 50[regelnummer] Bonefacius V ende nemmeeGa naar voetnoot8); Johannes IIGa naar voetnoot9) jaer daer na aldus, VI jaer een Theodorus; Daer na Martijn VI jaer mede. EuginusGa naar voetnoot10) III jaer hilt de stede, 55[regelnummer] Vitalianus XII jaer, Adeodatus IIII jaer daer naer, Donus een, Aghatus tweeGa naar voetnoot11), Leo X maende ende nemmee, Benedictus X maende mede. 60[regelnummer] Johan een jaer hilt de stede; Cono was paues XI maent; Sergius daer na, alsemen waent, Was paues XIII jaer, Een Johan drie daer naer, 65[regelnummer] Echt een Johan IIIGa naar voetnoot12) jaer, sonder saghe, Sisimus waer XVGa naar voetnoot13) daghe, Constantinus VII jaer, Gregorius XV dagheGa naar voetnoot14) daer naer; Echt een ander Gregorius mede 70[regelnummer] Was X jaer paues in die stede; X jaer waest een Zakarias, Doe V jaer een Stephanus was. Paulus was paues daer naer Te Rome inden stoel X jaer;
[pagina 398]
75[regelnummer] Doe IIIGa naar voetnoot1) jaer een Stephanus, XXIGa naar voetnoot2) jaer Adrianus, Leo XX jaer, ende daer na Adrianus IGa naar voetnoot3), hoe soet gha, Martinus I jaer. Doe daer naer 80[regelnummer] Na hem so was over waer XXIIIIGa naar voetnoot4) jaer paues Stevene, Formosus IIII jaer in sinen levene. Bonefacius XII jaer sat, Daer naer Steven een inder stat, 85[regelnummer] Romanus IIII maent, sonder sage, Doe TheodoriusGa naar voetnoot5) XX daghe, Een Johannes doe II jaer, Benedictus IIII daer naer, Leo eene maent alleene, 90[regelnummer] Cristoforus VI maende clene. VII jaer sat een Sergius, II jaer Anastasius. LandeeGa naar voetnoot6) IIII maende daer naer, Johannes XIIII jaer. 95[regelnummer] Leo VI maende besat, Stephanus II jaerGa naar voetnoot7) die stat. Johannes was paues daer mede Ga naar margenoot+ IIII jaer te Rome indie stede; Leo III jaer, ende Steven drie, 100[regelnummer] Martijn III jaer, dus lesen wie. Agapitus was IX jaer Paues, ende Johannes VIII daer naer, Benedictus der jare twee, Leo een jaer ende nemmee. 105[regelnummer] Benedictus drie jaer satGa naar voetnoot8), Ende Donus een jaer na dat, Bonefacius eene maent, dats waer; Doe Benedictus VIII jaer; Daer naer VIII maende een Johan, 110[regelnummer] Een ander Johan IIII maende danGa naar voetnoot9); Daer naer een Johan echt X jaer, Gregorius I jaer daer naer; Daer naer een Johan X maent, Silvester IIII jaer, alsemen waent; 115[regelnummer] Daer naer Johan maende vive; Doe een Johan in desen live Sat te Rome paues een jaerGa naar voetnoot10), Ende doe Sergius III daer naer; Doe Benedictus der jare ellevene, 120[regelnummer] Johan, sijn broeder, IIGa naar voetnoot11) ) na sinen levene; Doe Benedictus daer na X jaerGa naar voetnoot12). Silvester die quam daer naer Ende was paues LV daghe. Gregorius, dans ghene saghe, 125[regelnummer] Die was II jaer paues na desen; IX maent Clement, alse wi lesen; XXIII daghen Damasus. Leo, wi vindent aldus, Was naer hem paues V jaer, 130[regelnummer] Victor twee jaer daer naer. VII maent so waest een Stevene. Doe bleeft IX maent in levene Benedictus, ende daer naer Was Nycholaus paues een jaerGa naar voetnoot13).
[pagina 399]
135[regelnummer] XI jaer waest Alexander, Ende Gregorius een ander Waest XII jaer. Doe quam na dat Victor, diet IIII maende besat. Urbanus waest XI jaer, 140[regelnummer] Ende Paschalis quam daer naer, Ende hi waest XIGa naar voetnoot1) jaer mede. Doe wart paues in sine stede Gelasius ende waest II jaer, Ende Calixtus V daer naer; 145[regelnummer] Honorius V jaer daer an, Innocentius IIIGa naar voetnoot2) jaer nochtan; Celestinus V maende mede, Lucius X maent hilt die stede. Eugenius waest VII jaer, 150[regelnummer] Anastasius een daer naer; Adriaen VII maendeGa naar voetnoot3) ende nemmee, Alexander XX ende twee. Lucius was IIII jaer here, Urbanus een jaer ende nemmere; 155[regelnummer] Gregorius waest II maent, Clement II jaer, alsemen waent; CestiusGa naar voetnoot4) VII jaer daer naer, Ga naar margenoot+ Innocentius XIGa naar voetnoot5) daer naer, Honorius XI jaer mede, 160[regelnummer] Ende Gregorius moghenthede Gheduurde XVGa naar voetnoot6) jaer. Doe stoet in werringen daer naer Bi keyser Vrederix moghenthede Ende bleef ydel des paues stede 165[regelnummer] II jaer, dannes ghene saghe. Doe waest Celestius XVII daghe. Daer naer waest die vierde Innocent, Die keyser Vrederic hevet versent, In wies tiden altemale 170[regelnummer] Desen Spiegle Ystoriale Broeder Vincent maecte vorwaer, Ende was aldoe paues II jaerGa naar voetnoot7). Nu suldi horen naer desen,Ga naar margenoot+ Wie sijnt pauesen hebben gewesen: 175[regelnummer] Alexander, Clemens, Urbanus, Gregorius, Adrianus, Innocentius, Johannes, Nycholaus, Martinus, Nycholaus, Benedictus; Ende nu eist BonefaciusGa naar voetnoot8). 180[regelnummer] Hier laten wi dit staen aldus.
Van Agrippen, Herodes sone. XVIII. Alse wi die pauesen hebben genoemt,Ga naar margenoot+ So eist recht datmen weder coemt Ter jeesten, daer wijt lieten staen, Van sente Pietren, ende anevaen, 5[regelnummer] Hoe die tijt daer na ghinc vort. Pieter quam te Rome indie port In keyser Claudius vierde jaer, Ende wederstont Symoene daer, Den onrenen toverare.
[pagina 400]
10[regelnummer] Entie Jueden, die harentare Van Jherusalem hadden verdreven Die kerstinen, die ghingen sneven; Want bailliuwen van Rome waren Gheset over die Juedsche scaren, 15[regelnummer] [Ende] daden haer bisscoppe af ende an, Alse hem goet dochte in haren ban; So dat die Jueden te Rome senden, Want desen twist so wildsi enden. Den keyser Claudius si baden, 20[regelnummer] Want si hier bi waren verladen, Dat hi die bailiuwe verbode die dinc. Indien dat tgedinghe hinc, So vernam Agrippa tghone, Coninc Herodes Agrippen sone, 25[regelnummer] Dat sijn volc dinghet int hof, Ende halp hem haren wille daer of; Want sijn vader haddem ghelaten, Alse hi danen sciet siere straten, In keyser Claudius hant. 30[regelnummer] Claudius gaf hem som des vaders lant, Ende stierdene over in SurienGa naar voetnoot1), Ende sette in siere vogedien, Dat al die macht stont an hem Te doene in Jherusalem, 35[regelnummer] Ende als te doene sal wesen dan Den hoeftbisscop af ende an. Ga naar margenoot+ Dese Agrippa die besat Dat lantscap van Ghalaat, Dat over die Jordane leghet. 40[regelnummer] Daer vloen die kerstine, alsmen seget, Doe men Jherusalem destruwerde Ende men dat Juedsce volc verteerde, Alse ghi sult horen overliden In des keysers Tytus tiden.
Hoe Paulus in Grieken castijede. XIX. Ga naar margenoot+ Paulus ende Barnabas, Want vele kerstijns volcs was In Anthyochen, waren daerGa naar voetnoot2). Over een droeghen si over waer, 5[regelnummer] Dat si henen wilden sceeden Ende visenteren onder hem beeden Die landen ende oec die steden, Daer si ten kerstinen zeden Die lieden hadden gheset, 10[regelnummer] Omme te troestene te bet, Dat si int ghelove bleven. Dus hebben si hem upgegevenGa naar voetnoot3), Ende Barnabas die es gevaren Int lant van Cypre te waren. 15[regelnummer] Paulus voer in Grieken mede, Omme te sterkene tkerstijnhede, Ende hevet den lieden anegeset, Dat si souden houden die wet, Die dapostelen setten hem 20[regelnummer] Ende doude van Jherusalem; Niet die wet die de Jueden geven, Die van Moyses es bescreven. Eens nachts quam een visioenGa naar margenoot+ Paulus ane, een Gods sermoen; 25[regelnummer] Want dinghel hietene te waren Int lant van Macedone varen, Ende dat doen met sulker lere, Datmen dat volc daer bekere. Daer ontboot hi enen Lucas mede 30[regelnummer] Tote Phillippen indie stede, Die also hiet altegader Na Phillippe, Alexanders vader. Teenen tiden ginc uter stede PaulusGa naar voetnoot4) om doen sine gebede. 35[regelnummer] Eene joncvrouwe quam in sijn gemoet, Die van waersagene was vroet; Want soe hadde eenen quaden geest Met hare, daer soet bi wiste meest. (Sulke gheeste heetmen fantoene).
[pagina 401]
40[regelnummer] Dese die was van sulken doene, Dat soe haren here dede Wasdoem ende voerdeel mede In waersaghene hier ende daer. Dese volgede Pauluse naer 45[regelnummer] Ende soe riep lude: ‘Dit sijn boden Des Gods boven allen goden! Si wisen u die strate mede Ter euwelikere salichede!’ Dit riep soe alle dage meest. 50[regelnummer] Bi aventuren die Heilege Geest Dwanc den quaden geest aldaer, Ga naar margenoot+ Dat soe moeste seggen waer. Paulus heeft sijn gebod uutgegeven Ende hevet den quaden gheest verdreven 55[regelnummer] Uter joncvrouwen altesamen. Doe hare maghe dat vernamen, Vingen si Paulus ende Lucas, Die sijn recht geselle was, Ende brochtense vort gerechte, 60[regelnummer] Ende seiden: ‘Dese knechte, Die Jueden, si maken ons mede Grote roeringhe in dese stede, Ende predeken ons een nieuwe doen, Een verboden religyoen, 65[regelnummer] Dat ons verboden es vanden heren, Omme dat wi sijn Romeren.’ Want die Romeine hadden gheset Tien tiden eene nieuwe wet, Dat men niemen heeten soude 70[regelnummer] God van nieuwes, het en woude Ghemeenlike die senature Ende sine ghaven uut die cure. Dat gherechte wart hem wreet, Ende men schorde hem hare cleet 75[regelnummer] Ende gheselse, ende daer na saen Waren si indien kaerker gedaen, Daerse God heeft ghequijt. Ende aldaer ter selver tijt Hebben si hem die den karker helt 80[regelnummer] Kerstijn ghelove ghetelt, Ende bekeerden daer ter stede Hem ende sijn ghesinde mede.
Van Paulus, wat hi tAthenen dede. XX. Si ghingen danen ten selven tidenGa naar margenoot+ Ende leden dor tlant van Liden, Ende quamen tote Tessalone. Daer castijeden si so scone, 5[regelnummer] Dat si bekeerden daer ter stede Vele Jueden ende heidine mede. Dit benijdden die quade Jueden Ende som vanden heidinen rueden, Ende verroerden up hem die port. 10[regelnummer] Nachts sijn si getrect vort In eene stat, hiet Beroee, Daer bekeerden si liede mee. Daer volgeden hem die van Tessalone Ende verdrevense danen onscone, 15[regelnummer] So dat Pauwelus ontran te waren Ende es tAthenen ghevaren. Alse Paulus tAthenen quam,Ga naar margenoot+ Horde hi mare ende vernam, Dat onder der philosophen scaren 20[regelnummer] Twierhande liede waren: Die eene hieten Epykure, Die seiden in hare scrifture, Dat els en ware ghene salecheit Dan des lachamen weldicheit. 25[regelnummer] Stoici die andere hieten, Die desen waen al achterlieten, Ende seiden, die upperste zalichede Ware in onverwaender zede, Dat men ware so groot van moede,Ga naar margenoot+ 30[regelnummer] Dat hem een man niet en loede Met geranden mesaventuren, Die hem mochten ghesturen. An Gods gelove, an ander wet Was Athenen doe ghesetGa naar voetnoot1). 35[regelnummer] Paulus es tAthenen comen Ende hevet dispution genomen
[pagina 402]
Jeghen die philosophiene, Diet jeghen hem hadden onsiene, Want hise met redenen verwan. 40[regelnummer] Sine hildere hem niet an; Maer dies droughen si over een tsamen, Dat sine vinghen ende namen Ende leidene in Ariopagus (Dats eene strateGa naar voetnoot1), die heet aldus, 45[regelnummer] Daer Maers, die god vanden orloghe, Gheweldich was ende hoghe; Daer was die scole van aerten mede Ende alt meesterscap vander stede). Paulus stont onder hem ghemeene 50[regelnummer] Ende sprac: ‘Ghi heren van Athene! Ic segge u, dat ghi sijt in dole Ende in seere verwerder schole; Want daer ic leet up desen dach Ende ic u ghebeelde sach, 55[regelnummer] Daer saghic onder dandere daer Mede ghemaect eenen outaer, Daer in ghescreven openbare, Dat in des onbekents Gods ere ware. Desen onbekenden willic nu 60[regelnummer] Bekent maken onder u. Dit es die God die emmer levet, Die van nieute ghemaect hevet Die werelt ende al dat es. In hem leven wi, des sijt ghewes, 65[regelnummer] In hem sijn wi altemale.’ Van desen outare vindmen tale, Van dat men seide hier te vorenGa naar voetnoot2), Hoe dat die dach wart verloren, Alse Jhesus andien cruce hinc, 70[regelnummer] Ende Denijs omme dese dinc Tote Athenen ende oec mede Die vroetste van alder stede Ne consten gheweten niet Bi wat dinghe het was gesciet. 75[regelnummer] Doe seide Denijs: ‘God der naturen Doghet pine te derre uren.’ Doe droughen si over een daer, Dat si hem setten eenen outaer Dor den onbekenden God, 80[regelnummer] Ende screvent dus alse liede sot. Die philosophen verboden mede, Datmen hem gheene offrande dede Met beesten no met ghere sake; Want si seiden in hare sprake: 85[regelnummer] ‘Hine hevet ons goeds ghenen nootGa naar voetnoot3); Maer kniegebeden doet al bloot Voer hem ende bit met zinne: Hine wille niet dan der zielen minne.’ Up desen outaer, up dit doenGa naar margenoot+ 90[regelnummer] Begonste Paulus sijn sermoen, Ende seide al openbare, Dat de onbekende God dit ware, Die Gods Sone, die indie maghet Menscelijcheit ontfinc, ende vuldraghet 95[regelnummer] In haren lachame was bi naturen, Ende ute hare, besloteneGa naar voetnoot4) duren, Uut haren lachame ter werelt quam, Ende menscelike doot anenam, Ende verrees ten derden daghe 100[regelnummer] Van dode te live, sonder saghe, Ende voer te hemele ende sal noch comen Dese werelt met rechte doemen.
Hoe Paulus Denise bekeerde. XXI. Alse die philosophen vernamenGa naar margenoot+ Paulus tale altesamen, Ende hi sprac vordie keytive: ‘Verresen van dode te liveGa naar voetnoot5),’ 5[regelnummer] Omme dat si heidijn waren ende sot, Maecten si met hem spot; Want si noint horden bescreven Naer dit lijf euwelike leven. Some seiden omme hare bederve: 10[regelnummer] ‘Wi sullen di horen anderwerve;’ Some volgeden hem oec naer, Omme te horne meer ende waer. Onder dese, seget die vite,Ga naar margenoot+
[pagina 403]
Was Denijs die Ariopagite 15[regelnummer] (Die selve die al sekerlike Leghet hier in Vrankerike). Die volgede Pauluse vaste naer; Want hi hordem predeken waer, Ende mercte wat bedieden mochte 20[regelnummer] Die redene die hi vortbrochte. Paulus seidem, niet alse sot, Vanden ombekenden God, Daer die outaer bi sinen rade Af was gemaect bi goeder stade 25[regelnummer] Tote Athenen indie stat, Wat dinghe bediedde dat, Ende vraghede wat hem dochte, Weder hi God wesen mochte, Ofte warachtech mensce bekent, 30[regelnummer] Die God die daer heet onbekent. Denijs antworde al openbare, Dat hi vray God ende mensce ware. -‘Desen,’ sprac Paulus, ‘menic mede. Dats hi die de miraclen dede: 35[regelnummer] Creupele gaen ende blende sien, Dove horen ende naer dien Die dode upstaen uten grave.’ Dyonisius wondert hier ave, Ende in dit dispucioen 40[regelnummer] Wilde God sine cracht oec doen, Ende het gheviel ten selven tiden, Dat bi hem een blende soude liden, Ende Denijs die sprac dus an Paulus: ‘Mogestu seggen dan 45[regelnummer] Desen blenden, wat soes gescie, Ga naar margenoot+ Dat hi indie Gods name sie, Ende eist dat hem dijn God geeft tlecht, So willic geloven, hets recht. Maer omme dat ic niet en wille, 50[regelnummer] Dattu pleghes lude of stille Wort van eneghere toverien, Sech dus: “In sinen name, die Marien Die maget drouch, Jhesus Kerst, Die andie cruce dogede derst, 55[regelnummer] Ende daer staerf, ende in corter stont Van dode te live upstont, Ende te hemele voer mede, So sie al hier nu ter stede.”’ Paulus sprac: ‘Nu laet henen gaen 60[regelnummer] Allen twifelen ende allen waen Van toverien groot of smale, So sprec selve dese taleGa naar voetnoot1).’ Ende Dyonisius die seide Die tale die hi selve voren leide, 65[regelnummer] Entie blende die ontfinc Sine ziene bi derre dinc; Ende Dyonisius ontfinc te hant Kerstijndoem van Paulus hant, Ende wart bisscop van Athene 70[regelnummer] Ende was predicare niet clene, Ende sint gesent alse bode Van Rome, te predekene van Gode Te Parijs, aldaer hi wort Om tgelove Gods vermort.
Hoe Paulus enen doden ghenas. XXII. Alse Paulus tote Athenen wasGa naar margenoot+ III maent tsamen, alsict las, So stont hem sijn willen twaren, Dat hi wille in Jherusalem varen. 5[regelnummer] Ende omme dat hi belaghet was, So wart hi te rade das, Dat hi wille varen omme, Want hem sekerst was dat crommeGa naar voetnoot2), Ende heeft sijn geselscap gelaten 10[regelnummer] Heenen varen siere straten, Die sijns te TradenGa naar voetnoot3) ontbiden, So dat hi daer quam tien tiden. IIIGa naar voetnoot4) daghen so was hi daer Ende disputeerde ende predecte waer, 15[regelnummer] So dat hi upten lesten dach Toter minnacht predekens plach,
[pagina 404]
Ende een jongelinc daer sat Een deel hoghe teerre stat, Die int sermoen slapende waert 20[regelnummer] ..................Ga naar voetnoot1) Van danen so es hi gegaen Te Mileten ende ontboot saen Die papen enten bisscop mede Tote Ephesum uter stede, 25[regelnummer] Ende beval hem, hoe si souden Hare volc leeren ende houden, Ende seidem allen dat si saghen, Hoe hi hadde in sinen daghen Mettem gewandelt ende gewesen, 30[regelnummer] Dat si hem hilden in desen Ga naar margenoot+ Te alsulkere omoedichede Ende in alsulker nerenstechede Te bestierne haere ondersatenGa naar voetnoot2). Ga naar margenoot+ Oec seidi: ‘Ic ghae miere stratenGa naar voetnoot3) 35[regelnummer] Te Jherusalem ter stat: Mijn gheest dwinct mi te doene dat. Seker en bem ic niet vandien, Wat mi daer sal ghescien, Sonder dat men mi doet verstaen, 40[regelnummer] Dat men mi aldaer sal vaen; Ende weest seker oec van dien, Dat ghi mi meer en sult sien.’
Hoe Paulus te Jherusalem waert ginc. XXIII. Ga naar margenoot+ Omme dese dinc was sere onvro Dat paepscap van Epheso: Groten rouwe dat si dreven. Paulus heeftem heten begeven, 5[regelnummer] Ende seide: ‘Hout vaste indie lere, Die ic u wijsde van onsen Here. Ic weet wel, naer mijn wochvaren Dat hier comen sullen te waren Quade wulven met valscher leren, 10[regelnummer] Die dat volc sullen verkeeren, Ende sullen onghelove castijen, Ende selke van uwer paertijen Sullen hem verkeren mede. Blijft staende in u gelovichede: 15[regelnummer] Ic bevele u onsen Here.’ Doe scieden si met groten sere. Paulus overleet meneghe stat.Ga naar margenoot+ Doe quam hi te Suurs na dat, Daer hem die kerstine ontrieden, 20[regelnummer] Die philosophen, die wise lieden, Dat hi soude ontrecken hem Te comene te Jherusalem, Ende seiden over een daer alle: Quame hire, het quame hem te mesfalle. 25[regelnummer] Om dat ne wille hijs niet afstaen. Van Suurs voer hi tAkers saen, Die doe Tholamays hiet. Cortelike hi danen sciet, Ende es te Cesarien comen, 30[regelnummer] Daer hi herberghe heeft genomen Met Phillippe den dyaken, Daer wi hier te voren af spraken, Die een was vanden sevene Ghecoren met sente Stevene, 35[regelnummer] Doe die apostelen hier voren VII apostelen uutvercoren. Dese Phillip hadde dochtren viere, Heilech ende van goeder maniere, Ende waren prophetessen alle, 40[regelnummer] Ende voerseiden vandien mesfalle Pauluse, dat nakende was hem Indie stat van Jherusalem. Maer daer omme en wille hi niet Laten dattem sijn geest riet. 45[regelnummer] Alse die dinghen stonden dus,
[pagina 405]
Quam daer een, hiet Agabus, Ga naar margenoot+ Een prophete, ende versach Ga naar margenoot+ Waer dat Pauwelus gordel lach. Mettien gordele heefti gebonden 50[regelnummer] Hem selven ende sprac tien stonden: ‘Dien man, dien dit gordel toehort, Sal te Jherusalem indie port Dus ghevaen sijn ende gebonden.’ Doe baden si hem ten selven stonden, 55[regelnummer] Pauluse, alle sere ghemeene, Dat hi bleve, groot ende clene.
Hoe Paulus te Jherusalem quam. XXIIII. Ga naar margenoot+ Paulus seide tsinen vriendekinen: ‘Twi so wildi mi dus pinen? In bem niet allene gereet Te miere baten, want God weet, 5[regelnummer] Van Jhesus maer mi laten ontlivenGa naar voetnoot1). Wat helpt weenen? hiers geen bliven.’ Ga naar margenoot+ Dus es hi met sinen gesellen Heenen gestreken, alse wi tellen, Ende sine vrienden hebbene gebrocht. 10[regelnummer] Dus hevet hi die stat besocht Van Jherusalem ende ginc ghinder Daer Jacob woende, die hiet minder, Die bisscop van Jherusalem, Ende hadde die kerstine onder hem. 15[regelnummer] Alse die mare quam openbare, Dat Paulus selve comen ware, Quamen omme hem te siene mede Die outste van kerstijnhede Ende hietene willecome wesen, 20[regelnummer] Ende hi groetedse naer desen Ende tellede hem, so hi best mochte, Wat miraclen God bi hem wrochte, Ende wat hi liede hadde bekeert In meneger stede ende geleert. 25[regelnummer] Dies waren si alle blide sere Ende benedijeden onsen Here. Doe seiden si te Paulus mettien: ‘Lieve broeder! du moges sien, Hoe menech dusent Jueden mede 30[regelnummer] Hem houden ant kerstijnhede; Nochtan en sceden si niet af Der wet, die hem Moyses gaf, Ende willen datmen houde ende set Te samen niewe ende oude wet. 35[regelnummer] Nu hebben si mare vernomen, Van di es hem te voren comen, Dattu predekes over al, Dat men die wet verbieden sal, Ende omme dat so raden wi, 40[regelnummer] Dattu di ghereets bidi Tesere hogere tijt na de wet, Datmen sien moghe te bet, Dat si, die di hebben beloghen, Die waerheit hebben bedrogenGa naar voetnoot2).’ 45[regelnummer] Aldaer seidemen inden raet, Datmen den Jueden, dient so staet Dat si ontfangen kerstijnhede, Soude laten gebruken mede Der pointen vander ouder wet, 50[regelnummer] Up dat men so dat herte set, Dat men daer an niene hope,Ga naar margenoot+ Datter eenech ute lopeGa naar voetnoot3).
Vanden IIII zeenden ende Paulus prisoen. XXV. Dus mogen merken wel de clerke,Ga naar margenoot+ Dat int begin vander kerke
[pagina 406]
IIII zeenden gehouden waren: Die eerste zent was te waren, 5[regelnummer] Doemen Mathiase vercoes Indie stat die Judas verloes. Dander was doe sente Stevene Ende VI dyaken hem benevene Ghecoren waren, om draghen mede 10[regelnummer] Der apostelen grote onlede. Die derde was doe Barnabas Met Pauluse gesent oec was Van AthenenGa naar voetnoot1) te Jherusalem Tote Pietre ende Jacobpe, om van hem 15[regelnummer] Te bringhene daer die mare, Dat niet nuttelijc en ware, Wie hem trocke ant kerstijnhede, Der Jeuden wet te houdene mede, Ende men drouch wel over een das, 20[regelnummer] Dat het niet gehouden en was. Die vierde seent dat was van desen, Daer wi hier ter stat af lesen, Daer men over een des drouch, Omme Pauluse ende omme gevouch, 25[regelnummer] Dat men den Jueden laten soude Ghebruken, hem die so doen woude, Metter niewer der ouder wet, Tote dat si waren gewone bet Die te latene altemale; 30[regelnummer] Want het ware te sorgene wale, Wildemen hem al hare coustumen Teersten afbreken ende ontscumen, Die te voren hieten goet, Dat si groten overmoet 35[regelnummer] Souden dandere daer omme togen Ende niet lichte en souden gedoghen. Hier omme waest aldus verleit; Maer die hope was hem ontseit, Dat hem ter zielen dat iet dochte 40[regelnummer] Ofte oec iet ghehelpen mochte. Aldus bi redenen ende bi sticke Minderende ende verlichtende dicke Was doude wet achtergeleit. Paulus, alst eer was geseit,Ga naar margenoot+ 45[regelnummer] Die es dus in Jherusalem comen. Des anders dages heefti vernomen Sine ghesellen, daer waerre viere, Ende ginc nader Jueden maniere Inden tempel aldaer te hande 50[regelnummer] Ende offerde daer sine offrande; So daden sine gesellen mede. V daghe so was hi in die stede. Doe so quamen daer na Jueden vele uut Azia, 55[regelnummer] Ende hebben Pauluse gesien Inden tempel, ende mettien Sloughen si die hande an hem,Ga naar margenoot+ Ende riepen: ‘Ghi van Jherusalem! Helpt ons houden desen man, 60[regelnummer] Want wi hebbenre redene an! Hi gaet predeken den lieden Achter lande ende bedieden, Dat onse wort bederven sal.’ Doe wart dat volc up hem al 65[regelnummer] Ende gaven hem menegen swaren slach. Doot ware hi bleven updien dach, En hadde een ridder gedaen, Een Romein, die daer quam saen, Die Claudius Lisias hiet. 70[regelnummer] Sijn ridderscap dat hi ontbiet, Daer hi die stat met berechte, Ende quam daer ten ghevechte, Ende namene hem met crachte Ghevaen, dat hine mettem brachte 75[regelnummer] Met eere ketenen gebonden sere Tote Felixse sinen here, Die bailliu bider Roemscher wet Updie Jueden was gheset.
Hoe Paulus sijn pleit te Rome beriep. XXVI. Felix hilt Pauluse gevaenGa naar voetnoot2),Ga naar margenoot+ Ende daer men geselen soude ende slaen
[pagina 407]
Sonder wet al openbare, Vragedi oft gheorlovet ware, 5[regelnummer] Datmen van Rome der stat Eenen portre moeste doen dat. Omme dit wort bleef hi tien stonden, Aldaer hi stont vaste ghebonden, Onghegeselt ende ghesont. 10[regelnummer] Felix vragedem tier stont, Ofte hi wilde te wette staen Te Jherusalem ende ontfaen Selke sentencie, alse hem geven Die Jueden souden, sine neven, 15[regelnummer] Up aventure oft so liepe. Paulus seide, dat hijt beriepe Voerden keyser te Rome saen: Aldaer wildi te rechte staen. Doe sprac Felix: ‘Vrient! nu ghome: 20[regelnummer] Vorden keyser tote Rome Hevestuut beroepen, dats waer, Ende du moetst oec emmer daer.’ Dus hilt hine gevaen vaste, Dat hi desen ende andre gaste, 25[regelnummer] Alse hijt ghereden mach, senden sal Tote Rome gebonden al. Oec liet hi Paulus vriende mede Totem comen ende hoveschede Hem doen, so wie soet doen wilde, 30[regelnummer] Up dat menne altoes vaste hilde. Dus es Paulus den Joden ontgaen Ende onder die Romeine gevaen; Doch daden si nu ende daer te voren Menegen poor om sinen toren, 35[regelnummer] Hoe dat sine mochten dodenGa naar voetnoot1); Maer God halp hem uut allen noden. Nu sien si wel, dat niet en dooch, Ga naar margenoot+ Gaet hem an neder ofte hooch, Dat sijs niet en conen ghewinnen. 40[regelnummer] Hier namaels suldi bekinnen Int ander stic, dat hier na coemt, Int stic datmen den neghenden noemt, Die sine vaert ende sine doot In sal hebben cleene ende groot.
Van onser Vrouwen moeder. XXVII. Nu hebben die Jueden verdrevenGa naar voetnoot2),Ga naar margenoot+ Waren si nichten, waersi neven, Al meest alle die te samen Die waren van kerstijnre namen; 5[regelnummer] Ende hier bi so waest trecht, Dattem overquam tgevecht, Die so dorpre sonden wraken Ende so overdadeghe sakenGa naar voetnoot3). Pieter ende Paulus mede 10[regelnummer] Waren verdreven uter stede Ende meest alle die apostelen tsamen, Sonder Jacob, diemen bi namen Minderen heet vanden tween. Nu sullen wi besceet seggen een, 15[regelnummer] Wie dese twee Jacobpe waren, Apostelen van ons Heren scaren. Anna, die moeder Marien, Die wi alle benedien, Hadde Joachim tharenGa naar voetnoot4) man, 20[regelnummer] Daer soe Marien ane wan, Die Jhesum onsen troestre drouch, Dies ghi hier voren horet genouch. Doe Joachim doot was, Doe nam Anna Cleophas 25[regelnummer] Te manne, alse die hare bi wette Kindere te winne sette; Want en geen en was bet Gheprijst indie oude wet. Bi desen Cleophas so wan Anne 30[regelnummer] Eene Marie ende nochtanne, Die onser Vrouwen zuster wasGa naar voetnoot5); Die nam te manne, sijt seker das, Alpheuse haren rechten man, Daer soe IIII sonen ane wan: 35[regelnummer] Jacobpe den mindren, die bisscop was
[pagina 408]
Te Jherusalem, alsict las, Deerste kerstijn bisscop vander stede; Judase ende Symoene mede, Die alle drie apostelen waren 40[regelnummer] Ende behorden tons Heren scaren; Die vierde was Joseph BernabasGa naar voetnoot1), Die met Mathien gheset was, Welken God in Judas stede Setten wilde dor hare bede. 45[regelnummer] Echt doe Cleophas was doot, Anna, want die wet geboot Ende wilde dat soe huwelijc dade, Nam eenen derden man bi rade, Die bi namen hiet SalomeeGa naar voetnoot2). 50[regelnummer] Die derde Maria na dese twee Gaf hare onse Here van desen. Die Maria, also wijt lesen, Ga naar margenoot+ Nam Sebedeuse tharenGa naar voetnoot3) man, Daer soe twee sonen ane wan: 55[regelnummer] Deen was Jhan ewangeliste, Die den raet ons Heren wiste; Die ander was Jacob die meeste, Die te Jherusalem vordie feeste Van Paeschen onthovet was, 60[regelnummer] Alsemen hier te voren las, Ende die te Conpostelle leghet In Spaengen, alse dystorie seghet. Hier bi moghedi weten dbesceet Vandien tween Jacobpen gereet. 65[regelnummer] Die mindere die en trac hem Noint uut Jherusalem Dor gheen vernoy, dor ghene mare, Ende wart daer in maertelare, Alse u die ystorie al 70[regelnummer] In dandere paertie seggen sal.
Hoe die Jueden begonsten te riesene. XXVIII. Ga naar margenoot+ Tien tiden noch dat dit gesciede, Datmen verdreef vele heileger liede, Was Claudius te Rome here Ende keyser met groter ere, 5[regelnummer] Alse u dbeghin van desen boeke Besceet inden ondersoeke. Doe beghonden die plaghen ons Heren Hare toten Jueden keren; Want up eenen Paschedach, 10[regelnummer] Doe hare hogheste feeste gelach, In welken tiden si te voren Onsen Here daden die doot coren, Dat die Jueden updien hogen tijt Worden makende groten strijt, 15[regelnummer] Ende dat volc wart al in roere. Met deser perssen, met deser voere So bleef menech mensce doot; Nochtan, dat wonder was te groot, Alsonder diere waren versleghen, 20[regelnummer] Also alse deen den andren jeghen Inden tempel te perssen quamen, Ende deene ute wilden ent hem benamen Dandere, diere in wilden wesen Ende niet en consten vulcomen in desen, 25[regelnummer] Bleven daer indie dromminge doot Jueden, onder cleine ende groot, XXX dusentech bi ghetale: Dit vintmen indie waerheit wale. Dus wart hare hoghe Pascedach 30[regelnummer] Verkeert in weene, in hantgeslach. Dit was, alsemen merct de sake, Deerste dach die togede wrake Van ons Heren Jhesus bloede. Dit mercten wel alle die vroede; 35[regelnummer] Maer die quade Phariseen En merctens niet over een, Maer bleven indie ziele swart Ende indie quaetheit verhart.
Echt vander Jueden plaghe. XXIX. Het wart daer na, alst wel sceen,Ga naar margenoot+ Dat paepscap qualijc over een, Entie voerbaerste vander stedeGa naar margenoot+ Worden onderlinghe stridende mede, 5[regelnummer] So dat elc huurde ende nam
[pagina 409]
Jonc volc ende dom, wanen soet quamGa naar voetnoot1), Ende maectere af hare hautasiseGa naar voetnoot2), Ende daden in derre wise Deen upten anderen indie port 10[regelnummer] Meneghe scade ende grote mort. Eer si eerst begonsten morden, Scolden si met quaden worden; Daer naer worpen si ghemeene Elc up andere grote steene. 15[regelnummer] Noch niemene en was in aldie stat Die beneemen wilde dat; Maer so an roere wart die port, Alse offer gheen here toe en hort. Also qualijc so ghinct staen, 20[regelnummer] Aldaer die bisscop soude ontfaen Die tiende ende mede die papen, Datmense nam al haren knapen, So dat sulc pape mate rike Omme dat verdaerf jammerlike, 25[regelnummer] Want men hem niet toe en brochte Daer hi bi gheleven mochte. Dus hadde die werringhe die stede Verdorven ende al tlant oec mede. Somwile mede gheviel dat, 30[regelnummer] Dat si quamen mids indie stat Ende vochten grote staerke wighe; Somwile so wan deen met prighe Up den anderen dat velt; Dan quam dander met ghewelt 35[regelnummer] Ende want hem danne weder af. So ontfincmen ende gaf Diepe wonden, meneghen doden. Nochtan waest folc in meerren noden; Want welken tijt soet tijt wasGa naar voetnoot3), 40[regelnummer] So plaghen die Jueden das Dat si toter feesten quamen Van verren lande ende vele te samen, So quamen dan die mordenaren, Die hautasisen, mids der scaren 45[regelnummer] Drommende, nu hier, nu daer, Ende daden den volke groten vaer; Want si stifelden nu desen, nu desen, So dat tfolc doot waende wesen, Ende niemen en mercte noch vernam, 50[regelnummer] Wanen dese mordaet quam; Want wie soet dede, alst gesciede, Mingdem doe onder die liede Ende ginc dan biden doden staen, Alse oft hijs niet en hadde gedaen. 55[regelnummer] Dus en conste men geweten Wanen dat quam, ende bleef vergheten Die mort dan ende onberecht: Dusgedaen was haer gevecht. Deerste die met deser mort 60[regelnummer] Was verraden, alsemen hort, Ende versleghen, alsict las, Dat was die bisscop Jonathas; Ende bleef versweghen ende verholen,Ga naar margenoot+ Wie hem tlijf hadde bestolen. 65[regelnummer] Daer naer blever menech een Vermort, ende men vant al in een Liggende indie strate doot Nu hier eenen here groot, Nu eenen anderen vroeden man, 70[regelnummer] So dat dat so wassen began, Dattem niemene getroesten conde Te levene selfs eene stonde, Was hi aerm, was hi rike: Si ontsaghen hem gemeenlike. 75[regelnummer] Ja, die vreese vander doot
[pagina 410]
Die was emmer dan so groot, Dat dat volc waende altehant Nedervallen doot int sant.
Noch van haerre plaghen. XXX. Ga naar margenoot+ Hier naer so gheviel daer mede Den Jueden meerre pijnlichede: Een valsch prophete quam in SurienGa naar voetnoot1) Ute Egypten met siere paertien, 5[regelnummer] Een toverare, een Gods viant, Ende quam inder Jueden lant, Die met siere quader aert Vergaderde liede te hem waert XXX^M man ofte mere, 10[regelnummer] Ende belovedem groot eere Ende grote rijcheit ende ghewin. Die ghemeente hadden den zin So verdullet indien daghen, Dat si hem volgeden al sine saghenGa naar voetnoot2), 15[regelnummer] Ende hilden al over waer, Dat die man hem seide daer. Die toverare leedde die sine Heimelike dordie wostine Te Jherusalem ter port, 20[regelnummer] Om te doene sine mort. Sijn volc dedi te samen beten Daer bi te Montoliveten; MaerGa naar voetnoot3) onvorsien so waent hi dat, Dat hi belopen sal die stat 25[regelnummer] Entie Romeinen met gewout Onderlopen haer behout, Dat si aldus al die stede Ende dat Juedsche volc oec mede Dwinghen sullen ende alt lant, 30[regelnummer] Niet alse here, maer alse viantGa naar voetnoot4). Maer Felix, die al noch bailliu In Surien was, hevet nu Dese dinc voer waer verstaen, Ende hevet den ghylare bestaen 35[regelnummer] Eer hi sine dinc vulquam, Met ridderen die hi mettem nam, Eene menechte niet groot. Want die gemeente was bloot, Die metten ghylare comen wasGa naar voetnoot5), 40[regelnummer] Met cleenre pijnen vulquam hi das, Felix, dat hise alle ondede. Selke bleven daer ter stede Liggende upten velde doot; Sulke, die waren bloot, 45[regelnummer] Die vloen oft waren gevaen: Dus was die ghylare ondaen.Ga naar margenoot+ Dusdane plaghe, dusdane dinc Den Juedscen volke overghinc, Ende dit en was maer een begin 50[regelnummer] Van dat hem quam sijnt in, Alse die andere paertije sal Vertrecken ende ontbinden al, Hoe datse die Romeinen verdreven, Vercochten ende namen tleven, 55[regelnummer] Tytus ende Vespasiaen, Die keysers waren, sonder waen, Entie Jherusalem entie Jueden Begaedden alse quade rueden.
Keyser Claudius doot ende van Seneca. XXXI. Alse ons besceet die coronike,Ga naar margenoot+ Claudius was int keyserrike Te Rome keyser XIIII jaer. Sinen ende dedi daer, 5[regelnummer] Alse hi LXIIII jaer was out, Ende staerf in siere ghewoutGa naar margenoot+ Machtech vanden Roemscen rike,
[pagina 411]
Weeldich ende sonder ghelike. Hi moeste sinen ende doen 10[regelnummer] In ons Heren incarnatioen LVII jaer, lesen wi. Van herten so was hi so vri, Dat hi staende sterven woude; Nochtan was hi van riper oude; 15[regelnummer] Want hi seide: het ware scende, Dat een keyser liggende endeGa naar voetnoot1). Ga naar margenoot+ Hier end dystorie altemale Vanden Spiegle Ystoriale, Alse vander eerster paertie. 20[regelnummer] Alle hoghe singerieGa naar voetnoot2), Die voer die coemst ons Heren stoet, Dies cortelike metter spoet Daer in gescreven ende gheset. Hier naer suldi verhoren bet 25[regelnummer] Die keysers alle, die oint siden Hebben gheweest tote onsen tiden; Hoe die heileghe kerke dijede Onder tswert ende wiese vrijede; Van menegen heilegen martelare 30[regelnummer] Ende van menegen sante mare; Meneghe scone aventure, Meneghe soete, menege sure; Hoe menech conincrike upquam Ende hoe menech ende nam. 35[regelnummer] Hier laten wi die jeeste bliven Ende sullen van Seneca scriven, Die sprac menege proverbie goet, Dat nuttelijc te horne doet.
Van Seneca. XXXII. Ga naar margenoot+ Seneca, alse wijt verhoren, Was ute Spaengen geboren Van CordesGa naar voetnoot3) uter goeder port. Te Rome quam hi, daer hi gehort 5[regelnummer] Gherne was van allen wisen, Diene niet en consten vulprisen. Meester was hi van Nerone, Die sijnt quam ter keysercrone Naer Claudiuse, alse heeft in 10[regelnummer] Dander paertie in haer beghin,Ga naar margenoot+ Die hem qualike hevet gedanct Sinen dienst, alse hi was vercranct. Dese Seneca was bekentGa naar margenoot+ Met sente Pauwelse ende heeft gesent 15[regelnummer] Hem een bouc, dat men prijst wale, Vanden IIII dogeden cardinale, Die ie u cortelike sal In Dietsche wort ontbinden al. Andere bouken maecti vele, 20[regelnummer] Daer die bloemen entie bispele Ute sijn ghelesen mede Ende ghedicht alhier ter stede. Nu sullen wi ten beghinne noemen Sine leringhe ende sine bloemen. 25[regelnummer] Wie so es van zinne vroet, Ic segge u, dat hi sitten moet Alden dach indiere ghebare, Alse of dat sijn leste ware; Want menech waent leven langhe, 30[regelnummer] Maer die doot neemt hem die gange. Die hetic van rade vroet, Die hem selven eerst raet goet. Oude vrecheit sekerlike Hevet een wonders ghelikeGa naar voetnoot4). 35[regelnummer] Wats meerre dompheit danGa naar voetnoot5) die ganc Sekerlike sal sijn onlanc, Scoen te lappene met stale Ende vele broeds draghen also wale? Metten lieden wes in vreden, 40[regelnummer] Vecht altoes jegen die dorperheden. Sulstu quaet doen ende zonde, Sone ontsich in ghere stonde Niemene so sere, dat hijt versta, Dan di selven, hoe soet gha; 45[regelnummer] Want andere lieden mogestu ontflien, Ende dat en can di niet gescien,
[pagina 412]
Slaepstu, waecstu ofte staes, Dattu dire consientien ontgaes. Sie dat die vrienden bet weten, 50[regelnummer] Hoe groot du best ende hoe vermeten, In allen dogedeliken saken, Dan dine vianden bi wrakenGa naar voetnoot1). Lichter mach den aermen gescien Dat hi der onwerden mach ontflien, 55[regelnummer] Dan het mach den riken Dat hi den nyde mach ontwiken.
Van Seneca tote PauluseGa naar voetnoot2). XXXIII. Ga naar margenoot+ Nu gaen hier an dogeden viere, Die Seneca die goedertiere Tote sente Pauluse screefGa naar voetnoot3), Daer hi vriendscap mede dreef; 5[regelnummer] Dies willemen sijn in wane das, Dat hi lichte kerstijn was. Nu hort ende merct hier na: Tote Pauluse screef Seneca, Dat van dogeden sijn IIII manieren, 10[regelnummer] Die des menschen zin verchieren Ende ordineren, alse hi vererret, Rechts alse een haer dat was verwerret, So dat die zin ter eren coemt. Ga naar margenoot+ Prudentia es deerste genoemt, 15[regelnummer] Dats Wijsheit in Dietsch, alsict las. Dander heet Magnanimitas, Dats in Dietsch Groetmoedichede; Dese heetmen in someger stede Cracht van sinne in somegen boeken. 20[regelnummer] Die derde name willic u soeken: Dats Temperantia in Latijn, Dat mach in Dietsch Mate sijn. Justicia heet die vierde mede, Dats in Dietsch Gherechtechede. 25[regelnummer] Elke van al desen vieren Dienen van selken manieren, Alse hier onder staet gescreven. Die sinen zin dan wille gheven Also dat hi daer ane leere, 30[regelnummer] Si bringene te groter eere.
Seneca van groter wijsheden. XXXIIII. Wie so der wijsheit wille volgen,Ga naar margenoot+ Wiltu bliven onverbolgen Ende met rechter redene leven, Du moetster toe dijn herte geven 5[regelnummer] Te vorpeinsene ende te vorwegene Al dat di mach comen te jegene, Ende alle dinghen hebben waert Nader rechter naturen aert, Niet nader liede tale, 10[regelnummer] Die gerne spreken recht ende wale; Want dat es dattu weten sout, Men heet dat goet en hevets scout, Ende sulke dinc dat niet en dooch, Dat wert es van prise hoochGa naar voetnoot4). 15[regelnummer] Wat du hebs van erdscen goede,Ga naar margenoot+ Dat lidende es met groter spoede, Hebt niet te wert, mint niet te sere, Want het lijt met lichten kere. Ne hebt oec niet also mare, 20[regelnummer] Alse oft di bevolen ware Van enen vremden; maer doe dit wort: Nutte selve ende gef vort, Datmen weten moge daer bi, Dat het doch dijn eygijn si. 25[regelnummer] Hets di wijsheit altoes mede, Waer so du best in elke stede, Sultu eens sijn van zinne, Ende naer dat recht, merc ende kinne,
[pagina 413]
Dat die tijt eescht entie dinghe, 30[regelnummer] Die altoes sijn in wisselinghe, Sultu leven in dine zinne De tijt daer du best inne. Verkeerdi niet in enegen saken: Du sout di ghevougbe maken, 35[regelnummer] Rechts alse die hant, luuct ende ondoe, Soe es dat soe was, spade ende vroeGa naar voetnoot1). Ga naar margenoot+ Proper so es des vroeden Raet tonderscedene in hoeden, Ende niet lichtelike so liden, 40[regelnummer] Dat si geloven der valscher sidenGa naar voetnoot2). Ga naar margenoot+ Van dingen die in twifele staen Ne ghef dijn vonnesse niet te saen; Maer hout die sententia suspens In dinen zin, in dijn gepens. 45[regelnummer] Ne sterc ghene dinc te sere int ware: Ga naar margenoot+ Sulc scijnt vray int openbare, Dat nochtan niet en es waer; Ende sulc scijnt liegende claer, Dat men daer naer altehant 50[regelnummer] In vrayer waerheit ondervant. Dicken sietmen tware vor ogen Hem ghelijc der logenen toghen, Entie loghene es oec mede Dicken gedect metter waerhede; 55[regelnummer] Want alse die vrient machlichte Di toghet een droeve aensichte Entie smeekere blide ogen, Dus can hare die sake toghen Ende verwen naer dat ware, 60[regelnummer] Die el niet en pinet hare Dan bedrieghen ende honen Ende decken metten sconenGa naar voetnoot3). Eist dat du begers vroet tsine, Set daer toe die herte dine 65[regelnummer] In toecommende dinc te siene, Ende dat mogenlijc es te gesciene, Si het evel ofte goet, Hout altoes in dinen moet, Dat niet ghalike moge gescien, 70[regelnummer] Maer dat al wese vorsien; Want die vroede en spreect niet, Hine waent soude sijn gescietGa naar voetnoot4); Hine waent niet, maer beit ende acht; Hine waent niet, maer hi wacht. 75[regelnummer] Van allen fayten die ghescien Soutstu omme die sake sienGa naar voetnoot5); Ende alse du heves vonden dbegin, So bepeins dende daer in. Voer waer wet: in somegen saken 80[regelnummer] Soutu gheduren ende waken, Dats omme dattu daets begin; Someghe, daer verlies was in Ende scade ende verdriet, Ne soutstu selfs beginnen niet. 85[regelnummer] Die vroede wille niemen bedriegen, Noch niemene maghen scampen int lieghen. Sie dat al dijn wanen si Gherecht vonnesse vray ende vri. Van onstadegen gepeinse ghome,Ga naar margenoot+ 90[regelnummer] Die ghelijc sijn valscen drome, Dattuse altoes, so waer du gaes, In dine herte niet nontfaes. Salvesture mede dinen zin, Dune winstere ane meer no min; 95[regelnummer] Visiere daer in al dine behoeve, Dune blives waer serech ende droeveGa naar voetnoot6); Maer dijn gepeins dat si gestade Ende altoes van sekeren rade. Oec en saltu te ghenen male 100[regelnummer] Te ydel sijn in dine tale:
[pagina 414]
So rade, mane dine liede, Of gheve troest, of gebiedeGa naar voetnoot1). Dune souts niemen gerne prisen Ende node lachtren in alre wisen: 105[regelnummer] Begripelijc mede in alre wijs So es ongemate prijs, Alse wel alse lachter ongemate; Ga naar margenoot+ Want een smeect omme bate, Ende anden anderen machmen verstaen 110[regelnummer] Dat hi met quade es bevaenGa naar voetnoot2). Ghef oec dijn orconsceep mede Niet dor vriendscap, maer dor waerhede. Belof met grotre voersienechede, Ende doeGa naar voetnoot3) bat dan du beheetst mede. 115[regelnummer] Eist dattu best van zinne vroet, In drien tiden beset dinen moet: Ordinere die jegenwordichede, Die commende dinc versie oec mede, Ende ghedinc in dinen zeden 120[regelnummer] Omme dinc die sijn verleden; Want dient verledene niet en coemt voren, Hi hevet des levens regle verloren; Entie toecomende niet en versien, In allen dinc vallen si onversien. 125[regelnummer] Voerwacht, vorpens in dinen moet, Wat di ghescien sal, quaet of goet, Ende dattu moges tquade ghedoghen Ende mate int welvaren toghen. Laet rusten somwile dine zinne, 130[regelnummer] Wes niet altoes besich daer inne; Entie ruste van diere vrede Si vul van studeren der wijshede Ende oec van gepense goet: Hi nes nemmer ledich wie so es vroet, 135[regelnummer] Al es hi lidende in somen stonden, Sijn zin nes nemmer ongebondenGa naar voetnoot4). Hi haest dat traghe es ende lat, Dat hart es hi maect sachte dat, Dat verwerrede recht hi echt, 140[regelnummer] Ende hoghe dinghe maecti slecht; Want hi weet die saken al, Elc welcsins het gangen sal; Wat so hi siet dat hevet hi saen Bescedenlike ende wel verstaen. 145[regelnummer] Verneemt hi wiser lieden raet, Ende hi hare wort verstaet Dat si bloot sijn, alsemense vertrect, Hi houtse al over bedect; Sijn si cleene, hi maecse groot; 150[regelnummer] Spreect si van bi, hi dinct albloot Dat al van verren bediet; Spreect si van enen dele ende el niet, Dat teere redenen bestaet, Hi acht dat tallen saken gaetGa naar voetnoot5). 155[regelnummer] Sie dat di den sin niet en breect Die werdichede van diere spreect; Niet wiere seget, maer datmen seget, Daertoe si dijn sin gheweghetGa naar voetnoot6). Peins niet wien du ghevoughes, 160[regelnummer] Maer wien dattu ghenoeghesGa naar voetnoot7). Dat souc dattu moges vinden saen, Lere dattu moges verstaen. Sie dattu gheene dinc andraghes, Die du gheleesten niet en maghes, 165[regelnummer] Daer du met sorgen in souts staen Ende met groter hoeden afgaenGa naar voetnoot8). Beghere dat men vordie goedeGa naar margenoot+ Begheren mach met hoveschen moede. Dan roep toti gansen raetGa naar voetnoot9), 170[regelnummer] Alse daventure met di ghaet;Ga naar margenoot+
[pagina 415]
So soutstu dijn recht alse int gliden Vaste houden tallen tiden.
Seneca van groetmoedecheit. XXXV. Ga naar margenoot+ Groetmoedicheit, diemen heet cracht (Ghemeene met lives macht, Maer ic meene van sterken sinne), Eist dat duse heves inne 5[regelnummer] In grotere staerkere sekerhede, Du moghes dijn lijf leden daer mede Vri, onvervaert, van zinne snelGa naar voetnoot1), Ende dat salic di proeven wel. Hets den zinne een groot goet 10[regelnummer] So onvervaert te hebbene den moet, Dat een hem selven getroesten mach, Alse hi sinen achtersten dach Ontbeiden dar in sinen ende Sonder vaer ende met ghenende. 15[regelnummer] Bestu van sinne staerc ende stout, Al dedemen di enech ghewout, Dune souts di niet te lachter leggen; Van dinen viant soutu seggen: ‘Dese en dede mi geen quaet, 20[regelnummer] Al haddire toe wille ende raet.’ Siestu oec dinen viant In dine macht, in dine hant, Het sal di dinken genouch gewroken, Dattus macht heefs, wiltune stokenGa naar voetnoot2). 25[regelnummer] Ga naar margenoot+ Voer waer verstant wel dese sake, Het es dalre crachtechste wrake Entie meeste oec te voren, Te verghevene eenen torenGa naar voetnoot3). Ga naar margenoot+ Scuwe altoes orscalc quaet, 30[regelnummer] Ende niemene en verraet Dor dine dinghe openbare; Niemene en quets, hoe soet vare, Noch en stoke ane met twiste, Hen ware of hijt te voren wiste; 35[regelnummer] Want laghen, boosheit ende mort Aermen cranken zin testortGa naar voetnoot4). Dan bestu van zinne groot: Nontsiestu niet vreese no doot, Alse een ries die verscubt sijn lijf, 40[regelnummer] Ne dooch niet; mer als een bloet keytijf Alte sere niet en ontsies Dine smerte ende dijn verlies; Want els niet maect bloden zin,Ga naar margenoot+ Dan alse die herte hevet in 45[regelnummer] Eenegerande quade dinghe, Die begripen die meningheGa naar voetnoot5).
Seneca van ghematen. XXXVI. Mate, eist datter dijn zin an staet,Ga naar margenoot+ Soe besnijt alle overdaet. Dinen sin soutstu bedwingen Vaste in nauwen dinghen. 5[regelnummer] Mere oec in di selven echt, Wat nature eschet vor recht, Ende hoe vele bedaerf oec mede Der onghemater ghierechede. Eist so dattu best ghemate, 10[regelnummer] Du coms wel te sulkere bate, Dattu di suls also gevoughen, Dattu di selven sout ghenoeghen.Ga naar margenoot+ Hi es gheboren in rike gevouch, Die hem selven es ghenouch. 15[regelnummer] Breidelle dine golternieGa naar voetnoot6), Werp van di die leckernie; Min dan zat et, radic di mede,Ga naar margenoot+ Drinc min dan dronken in elke stede.
[pagina 416]
Ga naar margenoot+ In werscepen wacht in alre wijs, 20[regelnummer] Oft in wat geselscepe du sijs, Dattu den ghenen niene doems, Dien du volghes ende mede coemsGa naar voetnoot1). Die weelde, die du vor di heves, Sie datture ghenen zin toe geves, 25[regelnummer] Ende du oec niet begheres mede Weelde, die niet es daer ter stede. Ga naar margenoot+ Laet du dine lijftocht lichte genoegen; Alstu di sout ter spisen voeghen, Ganc niet ter weelden, mer ten etene, 30[regelnummer] Dit radic di wel te wetene. Dine tonge, dijn roest, willic dat maken Die honger lustende metti smakenGa naar voetnoot2). Dine lustscap met saken cleene, Want dattu roekes alleene 35[regelnummer] Dinen noot ghestoppet si; Ga naar margenoot+ Ende alstu heves gheset dus di, Leet dine redene ter zielen waert, So du meest macht in alle vaertGa naar voetnoot3). Eist dattu mate houden begaers, 40[regelnummer] Sie datture also toe vaers, Dattu hare volges met salicheden, Niet met uutlikere scoenheden. Ga naar margenoot+ Dune souts niet willen in dinen sinne, Datmen den wert biden huse kinne; 45[regelnummer] Maer thuus bekennen biden here, Dat es eene vulmaecte eereGa naar voetnoot4). Ga naar margenoot+ Ne veins di selven te werder niet Van datti nemmermeer ghesciet, Noch meerre te sine dan du sijs. 50[regelnummer] Voerwachte di selven in alre wijs: Dine aermoede si zuverhede,Ga naar margenoot+ Dijn sparen sonder ledichede; Simpel ende niet licht van rade, Licht ende van zinne gestadeGa naar voetnoot5); 55[regelnummer] Ende al es dinne dijn goet, En wes niet nauwe in dinen moet. BewaertGa naar voetnoot6) dijn goedekijn min no mere, No ander goet prijs niet te sere. Eist dattu wilt der maten plien,Ga naar margenoot+ 60[regelnummer] Vlie dorpers dade, eer si gescien. Ne ontsie niemene also sere Alse di selven, dats dine eere. Hout alle dinc over cleene, Sonder ghierecheitGa naar voetnoot7) alleene. 65[regelnummer] Wachti van dorpren worden mede, Waer so du best in elke stede; Want diere pleghet in sire zeden, Si voedenne in onscamelheden. Nutte wort minne in alre sakenGa naar margenoot+ 70[regelnummer] Meer dan scone hovesce spraken, Ende minne meer den rechten man Dan eenen dies al volget anGa naar voetnoot8). Du sout somwile in groten dingenGa naar margenoot+ Een deel spellicheden minghen;Ga naar margenoot+ 75[regelnummer] Maer ghetempert ende sonder lachter, Dats hem niemene en scame daer achter.
[pagina 417]
Ga naar margenoot+ Men begrijpt lachterGa naar voetnoot1), alsemen spreect, Dat kintscelijc es oft cort afbreect, Ofte naer wivelijc ghelaet. 80[regelnummer] Dat lachghen heetmen mede quaet, Dat si verwaent oft te luut, Of daermen quaet mach merken uut; Al sulc es die lachghens pliet, Alse eenen vremden messciet. 85[regelnummer] Eist dan also dat die tijt wel Lachghen eschet ende spel, Doe dat met sulkere wijshede, Dattu di niet verswaers daer mede, Ende men di niet begripen can 90[regelnummer] Alse eenen quaden onwerdegen man. Dijn hebben sal niet tonbandelic wesen, Maer van hovesceit uutghelesen; Dijn wise wort si sonder fel, Ende sonder tijtverlies dijn spel; 95[regelnummer] Dijn lachen sonder scachgen al, Ende dijn luut sonder gescal; Dijn wandelen si sonder fierhede, Dijn rusten sonder ledichedeGa naar voetnoot2); Ende alse andere hebben spot ende spel, 100[regelnummer] So peins omme doget ende niet el. Eist so dattu mate sijs, Smekinge scuwe in alre wijs. Peins datti es also groot verlies, Dat di smeket een quaet ries, 105[regelnummer] Alse ofmen di van quaden daden Prijs ende eere wilde beraden. Ga naar margenoot+ Wes blide, dune soutster niet an verliesen, Alstu niet genoeges den riesen; Ende alse die quade om dijn onteren 110[regelnummer] Dijn weldoen ten quaetsten keren, En wes niet tongemake daer of, Hout over vulmaecten lof. Tswaerste point dat es van maten,Ga naar margenoot+ Dats smekers scuwen ende haten, 115[regelnummer] Ende [haren] prijs van hem te stekene; Hare boerden pinen te brekene Ende tontbindene des menscen zin, Ende algader om haer ghewinGa naar voetnoot3). Niemens vriendscap soudstu bejagen, 120[regelnummer] Te volgene dinc die hem behaghen; Laet niemen in vriendscap di genaken, Omme te volgene dine sakenGa naar voetnoot4). Ne wes te stout noch te fier mede, Ne werp tijn woch in ghere stede, 125[regelnummer] Maer emmer omoedich ende mate, Behouden der eeren van dinen stateGa naar voetnoot5). Gherne castije elken man Ende hovescelike begripene danGa naar voetnoot6). Begrijpt di iemene van dire mesdaet,Ga naar margenoot+ 130[regelnummer] Hine doet di daer an geen quaet; Ende scelt di iemen buten dire scout, Hi wille di goet doen met gewout. Ontsie ne ghene scaerpe wort,Ga naar margenoot+ Maer ant smeken leget die mortGa naar voetnoot7). 135[regelnummer] Scuwe selve emmer quaet, Maer om ander liede mesdaetGa naar margenoot+ Ne wes geen vragere te groet Noch begripere te bloot; Maer betert sonder overtale, 140[regelnummer] Also datmen mach merken wale An dijn doen, an dijn gelaet, Dat dijn begrijp es sonder quaetGa naar voetnoot8). Wes ghenadich in dinen moetGa naar margenoot+ Hem die onwetende an di mesdoet.
[pagina 418]
145[regelnummer] Ne prijs oec niemene te sere, No veronwert min no mere. Ga naar margenoot+ Den sprekenden hore, swijch ende gedooch; Den vragere te berechtene pooch; Die niet en wille dire leren, 150[regelnummer] Lichtelike soudstu van hem keren; In gramscap noch in quader tale Ne spreect van hem te ghenen male. Ga naar margenoot+ Eist dattu mate houden wilt, Altoes houde dinen sceremscilt 155[regelnummer] Voer dijns vleesch nature sere, Dat di te scanden niet en kere; Ende al eist dattu kennes an di Smette, die te bedect si, Laetse bidi ongewacht niet, 160[regelnummer] Dats iemene anders en sietGa naar voetnoot1). Wes ghevouch, niet lichte van dade; Niet ongewillich, maer gestade. Ne laet niet bliven onbekint, Datmen wijsheit an di vint; 165[regelnummer] En laet di niet wesen leet, Dat ment seghet ende weetGa naar voetnoot2). Ga naar margenoot+ Mac di elken mensche gelike, Es hi aerm, es hi rike: Ne smaet niet gerne onwerde 170[regelnummer] Dine ondersaten bi hoverden; Wes so gherecht, dattu indien Dijn herescap niet en dorres ontsienGa naar voetnoot3); Ga naar margenoot+ Ende omme te danckene weldaet, Diemen van vrienden ontfaet, 175[regelnummer] Sone wes roukeloes, no sulc mede Dattu begers meerre hovescedeGa naar voetnoot4). Ga naar margenoot+ Allen lieden wes goedertiere, Niemen van smekender maniere; Wes lettel lieden heimelijc, 180[regelnummer] Maer al inden rechte gelijcGa naar voetnoot5). Wes emmer scaerper in alre wijs In vonnessen dan du in talen sijs; Van live scaerper ende gerechter Dan du best van gedanen echterGa naar voetnoot6). 185[regelnummer] Goedertierheit soutstu antieren,Ga naar margenoot+ Vrecheit scuwe in alre manierenGa naar voetnoot7). Goede mare soutstu vortbringen,Ga naar margenoot+ Maer niet van dinen dinghen; Noch ander liede doghet mede 190[regelnummer] Decken met ghere nidechede. Niemare, quaetheit, valsce waneGa naar margenoot+ Ne laet di niet gangen ane; Maer die quade, die visieren Bider simpelheit manierenGa naar voetnoot8), 195[regelnummer] Hoe si iemen mogen vaen, Soudstu stoutelike wederstaen. Ter gramscepen so wes traech mede Ende verdech ter ghenadichede.Ga naar margenoot+ In ongevalle hout vasten moet, 200[regelnummer] In gelucke omoedich ende vroet. Dec dine doghet also sere, Alse sulc sine sonden doet of mere. Ydele glorie so laet gaen, Ende dueghet, die du heves ontfaen, 205[regelnummer] Diemen an di niet en weet, Daer af en wes pijnlijc no wreetGa naar voetnoot9). Ne antwordeGa naar voetnoot10) niemens sothede, Wes van lettel talen mede; Maer alse andere liede spreken, 210[regelnummer] Ne salstu hare tale niet breken. Selden wes van harden zeden, Blide ende sonder onwerdichedenGa naar voetnoot11).
[pagina 419]
Ghierech omme wijsheit van zinne, Ghewillich te leerne daer inne, 215[regelnummer] Ga naar margenoot+ Dattu wets, dat soutstu leren Gherne hem, dies an di keren, Ende dattu niet en cons, dats ere, Soudstu bidden datmen di lere.
Seneca van groter gerechtecheden. XXXVII. Ga naar margenoot+ Na wijsheit, na cracht, na mate Behort gerechtecheit ter bate. Wats els gerechtecheit der scrifturen Dan gesellecheit der naturen, 5[regelnummer] Ghevonden menech te baten, Die hem gheneren met maten? Ga naar margenoot+ Ende wats gerechtechede bet Dan onse cuere ende onse wet? Nu es hier Gods wet ende bant 10[regelnummer] Der mensceliker geselscap over al tlant. Van hare sone es dese waerf Onse seggen niet, wat hare bedarf; Want al dat soe maect ende doet, Dats al nuttelijc ende goetGa naar voetnoot1). 15[regelnummer] Wie so du best in elke stede, Die volgen wils gerechtechede, Ontsie ende minne onsen Here, So sal hi di minnen mere. In desen soudstu minnen Gode, 20[regelnummer] Volgestu sinen ghebode, Dattu alden lieden wils vromen, Ende niemene te scaden comen; Ende tfolc sal di heeten dan Eenen goeden gerechten man, 25[regelnummer] Ende sal di volghen ende minnen Ende eeren in allen sinnen. Bestu met rechte geladen, Dan soudstu meer doen dan niet scadenGa naar voetnoot2); Want du sout den ghenen verbieden, 30[regelnummer] Die oec scaden willen dien lieden;... Maer abstinentie heetent de vroede, Dats omberinge van vremden goede. An desen begomeGa naar voetnoot3) dine pine Niemene te nemene dat sine, 35[regelnummer] Dattu te meerre dine moges comen Ende anderen lieden also vromen, Dattu hem does keren echt Dat men hem nam jegen recht. Die rovers castie oec van dien, 40[regelnummer] Datmense niet en daerf ontsien, Ende bidtGa naar voetnoot4) hem oec daer naer,Ga naar margenoot+ Dat si niemene en sijn te zwaer. Wat so men di claget hare of dare, Daer nu niet af wets dat ware, 45[regelnummer] Daertoe en doe om gheen vermerren Dinc, daer du omme moges verwerren; Merc maniere ende moet Van elken mensche, dat es di goetGa naar voetnoot5). Hout even wel ende niet wers 50[regelnummer] Dattu seges ende dattu swers; Want waer so men vander waerhede Tale hevet in eneghe stede, Daer handelt soe gelove ende trouwe, Dat elc man gelove ende scouweGa naar voetnoot6); 55[regelnummer] Want al roept men niet an
[pagina 420]
Gode met eede, wattan! Nochtanne es hi orconde Alles dies men spreect met monde. Du en moges niet scuwen die waerhede 60[regelnummer] No die wet der gherechtechede. Eist oec datmen te someger wile Liegen moet ende spreken ghile, Dat en doe niet in valscher gebare, Maer omme te deckene dat ware; 65[regelnummer] Ende al eist, dat wi somwile moghen Trouwe losen metter loghen, Die loghene die en es niet fel, Men machse ontsculdeghen wel; Want daermen eere mach buten kinnen, 70[regelnummer] Daer sietmen wat meende binnen; Bidi daermen schuldich es Te swigene, of swijchtmen des Ende spreect dat nuttelijc es gesproken, Hier nes geen vrede bi tebroken; 75[regelnummer] Maer in grotere sekerhede Sijn daer alle die zinne medeGa naar voetnoot1). Wiltstu di houden hier naer, Blide ende alsonder vaer So soudstu dijns levens ende 80[regelnummer] Dore ontbeiden alsonder scende; Die sekerhede van erderike Soudstu ansien blidelike, In rusten haerre pijnlichede Ende dende in grotre serechedeGa naar voetnoot2). 85[regelnummer] Met deser leringhen, die visieren Dese viertute onder hem vieren, Soutstu sijn een vulmaect man, Houtstu die mate der gerechtecheit dan, Die si wisen ende gheven, 90[regelnummer] Tote dien dat endt dijn leven.
Van beschedenre wijsheit. XXXVIII. Merc wel in dat herte dine,Ga naar margenoot+ Gaet wijsheit over hare termine, Dat soe scalcheit oft bloetheit doe, Ende ondersouken wille daertoe 5[regelnummer] Ander liede heimelichede, Men sal di heten telker stede Wrougere, die tfolc verraet, Om uut te bringene hare mesdaet; Men sal di heeten van trouwen wel bloot, 10[regelnummer] Nu cleene vruchtende ende nu groot, So dat men sal openbare sien DineGa naar voetnoot3) valsche subtijlheit indien;Ga naar margenoot+ Men sal di toghen metten vingre: ‘Siet! tgeeneGa naar voetnoot4) es der valsceit bringere, 15[regelnummer] Loes ende viant der simpelhede, Ende begripere der liede mede!’ Int ende sal di al tfolc dan Heten eenen quaden man. In aldus onreinre strate 20[regelnummer] Leet di wijsheit sonder mate. Wie so hem hout recht ende wale Indie middelt waghescale, Wachtem niet te sine te blonc, Noch te scaerp in ghenen sproncGa naar voetnoot5).
Van bescedenre stoutheit. XXXIX. GrootmoedicheitGa naar voetnoot6), diemen heet cracht,Ga naar margenoot+ Eist dat mense niet en wacht, Ende soe hare verheffet dan, Soe maect een dreghenden man, 5[regelnummer] Pijnlijc, moylijc ende verwaent, Lopende in weghe onghemaent,
[pagina 421]
Niet haestech, ende scuwende deere Diemen prijst in wisere lere; Wintbraeuwen sittende ende so fier, 10[regelnummer] Oft ware een ongetemmet dierGa naar voetnoot1). Dese die dit doen dus jaghet, Al eist dat hi stouthede dragbet Vele, hine hevet niet tgeval Dat hijt mach gedraghen al, 15[regelnummer] Oft hine coemt te swaren ende, Oft name van so groter scende Blivet van hem, dat te swaer es mede. Mate der grootmoedichedeGa naar voetnoot2) Es elken nutte in sinen doene, 20[regelnummer] Noch te sine bloot, noch te coene.
Van bescedenre maten. XL. Ga naar margenoot+ Mate si so in dijn strecGa naar voetnoot3), Dattu niet en sijs vrec, Dine hant en si wantrouwel no bloet, Cleine dinc mac niet te groet: 5[regelnummer] Dus nauwe mate ende dus besneden Scijnt voer aldie werelt hedenGa naar voetnoot4). In desen middelen compas Hout mate, nu merc wel dasGa naar voetnoot5), Dattu scuwes onverduldichede 10[regelnummer] Ende ongemate weeldichede, Ende vule nauwe vrecheit mede Niet en come in dine zede. Gherechtecheit soutu ledenGa naar voetnoot6) Also wel tusscen tween beden, 15[regelnummer] Dattu met ghere lusticheden Ne laets dine ghestade zeden In ghere roekeloesheden gliden, So dattu in ghenen tiden No van groten, no van cleenen, 20[regelnummer] Ne souts willen berechten ghenen, Maer smekers ende spotters mede Met doghene hem also besneden, Dat si daden dorpre daden Ende sijt leden sonder scadenGa naar voetnoot7); 25[regelnummer] Noch so hart noch so wreet, Dat men an di, Godweet, Ghene goedertierheit en vonde, Dat mens vonde vray orconde,Ga naar margenoot+ Dattu den lieden waers te fel. 30[regelnummer] Maer dits die regle, merc dat wel, Die hort ter gherechtechede, Datmen die onsienlichede Were van haren bedwange; Dat soe te roekeloes niet en ganghe, 35[regelnummer] Ende mense onwert int ghemeene, Omme dat mense ontsiet te clene; Ende soe oec niet en si so wreet, Noch so haestech, noch so heet, Dat soe verheffe iemens houde, 40[regelnummer] Die gerechtecheit minnen soudeGa naar voetnoot8).
Van IIII dogheden den slotelGa naar voetnoot9). XLI. Wie dan wille sijn levenGa naar margenoot+
[pagina 422]
Nuttelike ende sonder sneven Bringen teenen goeden ende, Ende menegen, die hem es gehende, 5[regelnummer] Wille ter rechter straten wisen, Dese viere duegeden, die wi prisen, Ende daertoe hare pointe mede AntiereGa naar voetnoot1) te tide ende te stede, Nadien dat die pointe genaken 10[regelnummer] Den personen entien saken: So mach hi liden ongescaet Dordie werelt ongepaet, Oft bescuwen oft beweren Al dat di mach comen te derenGa naar voetnoot2). 15[regelnummer] Doestu eenen quaet oft goet, Bidt datti tselve een ander doet. Du souds bat verwinnen met rade Dan met grammen overdade. Alse eenen vremden scade gesciet, 20[regelnummer] Hi es vroet die daer bi ontvliet. Merren es grote sekerhede, Daermen visiert omme nuttelichede. Hi was gherecht sinen viant, Daermen in rade trouwe an vant. 25[regelnummer] Datmen onvorsien verheest, Dat scaet dicken alremeest. Die in sijn gheluc hovesceit pliet, In sijn mesfal hi helpe siet. Hijs vroet die sinen viant ducht, 30[regelnummer] Al schijnt hi wesen sonder vrucht. Wie so caritate hevet binnen, Men maghene niet verwinnen. Doet eere den onwerden man, Hi keert hem te lachtre an. 35[regelnummer] Die aventure es buter tijt, Die van niemene es benijt. Weldaet geleert ende niet gedaen Ne mach niet in staden staen. Dinne sijn si die consientie ontsien, 40[regelnummer] Ende vele die quade name vlien. Dinen vrient soudstu heimelije wisen Ende intGa naar voetnoot3) openbare prisen. Ne wes niet dorper in dinen luut: Al eenkine worde gaet scaemte uutGa naar voetnoot4). 45[regelnummer] Sie, oftu best quaet al noch, Vermijt dine gelike doch. Dat ic sprac berouwet mie, Dat en dede mi swigende nie. Du moghesti houden over vroet,Ga naar margenoot+ 50[regelnummer] Coensti di selven geraden goet.
Senecaes proverbien. XLII. Niemen en can hem so gedecken,Ga naar margenoot+ Dat hi dat iet can gemecken, Hen moet werden openbaer Saen, wat hi meent, truffe of waer; 5[regelnummer] Want varinge keert hem die zin, Daer die waerheit niet es in, Ende wat soe es in waerheit vast, Dijet in dogeden ende wast. Alse wel machmen vrecheit bedieden, 10[regelnummer] Vergheven allen quaden lieden, Alsemen mach felheit heeten quaet, Niemene te vergevene mesdaetGa naar voetnoot5); Maer tusscen tween es best de mate, Ende omme dat nauwe es die strate 15[regelnummer] Vander rechter middewaerde, Waer so die waen hem keert ten swaerde, Sal die waghescale mede Vallen ter genadechede.
[pagina 423]
Gheenen mensche, noch ghenen diere 20[regelnummer] Ne betaemt bet tsine goedertiere, Dan het doet hoghen lantsheren, Die den zin daer toe willen keren, Dat si therte enten mont Ghebreidelt hebben talre stont 25[regelnummer] Jegen vaer ende jeghen scelden, Daer wijf elc anderen mede gheldenGa naar voetnoot1). Eene exemple hier up zie: Niet en es wreeder dan die bie, Noch dat meer in alre tijt 30[regelnummer] Omme sijn lijf vecht ende strijt, Ende si laten hare strale In die wonden meest altemale; Maer die coninc vander scare Es sonder strael al openbare: 35[regelnummer] Nature hevet hem sijn strael genomen, Al laet soe gramsceep in hem comen, Nochtanne doet soe hem gebreken, Daer hi hem met soude wreken. Siet hier een reene bispel, 40[regelnummer] Dat lantsheren betamet wel. Scande eist dat men leren moet An so cleinen dieren goet; Want also vele mater sal Des menschen zin sijn over al, 45[regelnummer] Alse hi hoghere es vercoren Ende alse meer scaden mach sijn torenGa naar voetnoot2).
Seneca in sine leringhe. XLIII. Ga naar margenoot+ Die lantshere die doelt an desen, Dat hi daer waent seker wesen, Daer niemen van hem seker es. Wat sekerhede pleghet des, 5[regelnummer] Dat niemen sonder vreese en si, Sonder die selve soe es vriGa naar voetnoot3)? Wat doghen borghen ende torne, Mure, grachte uutvercorne? Goedertierheit maect den here 10[regelnummer] Upt velt sekerer emmermere. Eist dat di dine lieden minnen, Die veste en machmen niet gewinnen. Wats eerlikere dan leven so,Ga naar margenoot+ Dats aldie werelt es vro? 15[regelnummer] Es eenen lantshere mesdaen, Sie dat hi cone sinen moet vaen; Ende es men hem mesdadich sere, Wese ghenadech te mere, Mach hijt doen behouden vareGa naar voetnoot4), 20[regelnummer] Dan oft eenen anderen mesdaen ware. Want gelike alse die ghone, Die te ghevene es ghewone Vremde goet, ende hi tsijn hilde, Niet en es hovesch nochte milde, 25[regelnummer] Want dat sine niet en mindert; Gheliker wijs seggic, dat hindert Eenen here te hebbene name Sachte te hetene ende bequame, Die scaerp es alsemen hem mesdoet, 30[regelnummer] Ende alsmen ander volc mesgroet, Roekeloeslike hijt liden laet. Hen es ghene so hoghe daet, Alse dat een here laet liden Mesdadicheit in sinen tidenGa naar voetnoot5).
Vanden selven dingen. XLIIII. Lantsheren goedertiere dadeGa naar margenoot+ Doen elken scamen van sinen quade; Ende alse een soete man iemen pijnt Van siere mesdaet, die pine scijnt 5[regelnummer] Te rechter vele, wantmen weet verre Dat die here node wert erreGa naar voetnoot6).
[pagina 424]
Also qualike sittet den here Dat hi die sine dicke quetst sere, Alse den ersatre die tallen stonden 10[regelnummer] An sinen gewonden maect vele wonden. Men es den goedertieren here Gherne onderdanech sere; Want die menscelike zin Hevet eene fierheit in: 15[regelnummer] Ende wilmenne onder te doene pogen, So wille hi upwaert dan ten hoghen; Ende men lieteneGa naar voetnoot1) bet met minnen, Dan menne met pinen moet verwinnen. Hets haestecheit ende verwoetheit groet 20[regelnummer] Ghenouchte te hebbene in smenscen doot, In lieder wonden, in lieder bloet: Dies pleghen die diere verwoet. Mi staet bet mijn sin daer toe, Dat ic met ware enen belghen doe, 25[regelnummer] Dan ic smekede ende dan ic loghe Ende ic vrient ware alsicken bedrogeGa naar voetnoot2). Goedertierheit, seit die vroede, Dat es temperinge van moede, Dat een, alse hijs hevet macht, 30[regelnummer] Hem van wrekene wiselike wacht.
Seneca van ondanke. XLV. Ga naar margenoot+ Onder menegerande vlecke, Die de harde zin, de vrecke, In hem heeft van dorperheden, Vint[men] meest in allen steden 5[regelnummer] Overvloyen dien ondanc; Want dit hout, dits cort, dits lanc: Elkerlijc doe wel over al, Niet datmens hem danken sal, Ga naar margenoot+ Maer omme dat hijt sculdich es; 10[regelnummer] Wie so wille ghedinke des. Wie es nu van herten so milde, Die ongebeden oint geven wilde, Oft met eere lichtere bede Lichtelike gaf oft dede? 15[regelnummer] Wie es hi, die hem verwaent Van gebeden te sine vermaent, Hine keert te vullen te desenGa naar voetnoot3), Ende sijn vorhovet toget een lesenGa naar voetnoot4), Ende vaert oft hi gheladen ware 20[regelnummer] Met menegen dinghen harentare, Ende maect dan een lanc sermoen, Nu dit, nu dat: ‘Ic sal dat doen,’ Omme dat hi met behendicheden Ontleggen wille dat es gebeden, 25[regelnummer] Ende ontgaen wille teeneger stat Den ghenen, die hem te voren bat. Alse hijt dan siet so nauwe staen, Dat hi nieweren en mach ontgaen, So ontseget hi alse de blode, 30[regelnummer] Oft hi verstet een deel node, Ende seghet: hi sal so hi eerst canGa naar voetnoot5). Sine wintbraeuwen vertrect hi dan Ende breect sine worde ontweeGa naar voetnoot6). So es van biddene een so wee, 35[regelnummer] Hem dies bat, ende so onsochte, Inne weet hoemens hem danken mochte; Want wie so doet weldoen te spade, Het scijnt oft hijt node dade. Nature hevet hare also gheset, 40[regelnummer] Dat soe nauwer merct ende bet Upt rechtGa naar voetnoot7) datmen hare doet, Dan up hovescheit ende goet: Weldoen hevet soe saen vergheten, Mesdoen wilsoe euwelijc weten. 45[regelnummer] Weldaet was nie verloren mede, Vernoyes hem niet diese dede; Maer die emmer doet weldaet Ende deen weldoen up dander laet, Al waert eene dorpre herte, om lanc
[pagina 425]
50[regelnummer] Soudire noch uut trecken dancGa naar voetnoot1). Die gherne nemen, eere medeGa naar voetnoot2) Gherne te dankene hoveschede, Ende setten daertoe haren moet, Dat si in ghichten ende in goet 55[regelnummer] Den ghenen niet alleene geliken, Maer verwinne ende doene wiken. Wat men ghevet salmen niet sien, Maer sietGa naar voetnoot3) up dien wille van dien. Die hovescelike gaf clene dinc, 60[regelnummer] Mi dinke dat hi die maniere vincGa naar voetnoot4); Want hi sine aermoede vergat Ende gaf mildelike dat. Ende al ghevet een rike man goet, Dat hem bedwanc of noet doet, 65[regelnummer] Dat en hevet en ghenen ganc Te ontfane vulmaecten danc. Bequameliker es clene geven, Dan alse grote gichten cleven An die hant den riken man: 70[regelnummer] Het scijnt oft hire niemen en an.
Ga naar margenoot+ Seneca van weldaden. XLVI. Ga naar margenoot+ Die weldaet es bequame sere, Alse een edel man, een here, Sonder merringe ende bede Ghevet te tijt ende te stede, 5[regelnummer] Entie ontfangere, die daer bi staet, Node ende met scaemten ontfaet. Het es te waren een droeve wort, Dat menGa naar voetnoot5) brinct met scaemten vort, Es die biddere van enegere ere, 10[regelnummer] Ende hi seghet: ‘Ic bidde, here!’ Someghen lieden dat min weghet Datmen hem allen hope ontseghet, Dan men hem om hare bede Te langhe dade volgen medeGa naar voetnoot6). 15[regelnummer] Gheliker wijs alse keytive Verloren hebben den troest van live, Ende men hem vuerst die pine mede, Het dinct hem sijn ontfaermechede, Wiltmense dan onthoveden saen, 20[regelnummer] Want dan ent die pine, es haer waen: Aldus dinct den biddere smaken Bet ontseggen dan claghen hakenGa naar voetnoot7). Die gherne ghevet, dats sijn aert Dat hi ghevet metter vaert. 25[regelnummer] Tusscen nemen ende geven sal Dese werelt vast sijn over alGa naar voetnoot8), Dat die ghevere van dat hi gaf Niet en gedinke altoes daer af, Ende hi, die dat hevet ontfaen, 30[regelnummer] Ute siere herten niet en late gaen. Die weldoet, swighe saen; Laet hem seggen, diet hevet ontfaen. Swighe die ghevere, dats mijn raet; Die ghichte spreect entie weldaet. 35[regelnummer] Somech es die gherne name Dinc die hem te scadenGa naar voetnoot9) quame; Dats miltheit, dat men dien ontleget Ende men die bede wederseghet. Dies salmen merken die nuttelijchede 40[regelnummer] Meer dan der lieder bede;
[pagina 426]
Want wi dicke in onsen rade Begeren onse grote scade. Dats al der ghierecheit ghewin, Alse die wille verblent den zin. 45[regelnummer] Si sijn van miltheden onbehoet, Die den onwerden gheven haer goet. Nu so vinden wi somege liede, Waest dattem hovesceit gesciede Van iemene, si danckens alse de dore, 50[regelnummer] Sijt in winkele, sijt indie oreGa naar voetnoot1), Alse oft hem hadde scamelhede: Dit es scaempte sonder stede. Hets meerre lachter datment ontfinc, Dant es datmen danct der dinc. 55[regelnummer] Men vint ghene weldaet so groot, Die quaet es, hine vint redene bloot, Daer hijt mede besmetten can; Ende men doet den goeden man So clenen dienst ghenen, Godeweet, 60[regelnummer] Hine spredet wide ende breet.
Ga naar margenoot+ Seneca vander selver saken. XLVII. Ga naar margenoot+ So wie so hovescelike gevet, niet node, Hi volget der miltheit van Gode, Die den goeden enten quaden Indie lijfnere hevet beraden. 5[regelnummer] Alse vele volx mesdoet te samen, So comen si alle uter scamen; Want wat so die meente doet, Dinct hem dat men vergheven moet. Dats een here die des pleghet, 10[regelnummer] Die here mach sijn ende dat onsegetGa naar voetnoot2). Hets eene dorperlike scade, Datmen gevet ende niet bi rade, Ende hets meerre dorperhede, Datmen gevet goet tonstede, 15[regelnummer] Dan datmen van enegen dinghe Van goede hovesceit ontfingheGa naar voetnoot3). Beter es, datmen den quaden Dorden goeden stae in staden, Dan men den goeden geen goet en dade, 20[regelnummer] Omme te quetsene die quade. Hennes ghene lichtheit van zinne, Dattem een voeghet hier inne, Alsemen hem sine dolinge leert, Dat hi hem daer af bekeert. 25[regelnummer] Hi mach wel seggen ende toghen: ‘Ic waende een ander, ic bem bedrogen.’ ... ‘Oftic eene dinc vermete miGa naar voetnoot4), Hoedanech oec dat soe si, Sal dat vort gaen, eist goet, eist quaet.’ 30[regelnummer] Hens geen mesprijs keren den raet. Vragestu omme alsulke saken: Hevestu goet, du soudest maken Di nutte ende gevent vort alse here; Want die tsine in salegher ere 35[regelnummer] Vertert ende deelt in hoveschede, Hi leghet sijn goet in sekerre stedeGa naar voetnoot5). Noint en was alse groot here Teser werelt in sulkere ere, Hem en gebrac eer goed omme lanc, 40[regelnummer] Eer dede die vriendelike dancGa naar voetnoot6). Hine was nie van groten moede, Die gevere was van sinen goede, Hine dorst gheven up sulken dach, Daer hi tsine verloren sachGa naar voetnoot7). 45[regelnummer] Ghenouchte die es sere cranc Ende onghedurende omme lanc, Ende so mer gierechlikerGa naar voetnoot8) an vaet,
[pagina 427]
So die sake eer vergaet. Daer na gevallet hem diet dede, 50[regelnummer] Dat hijs hem scaemt ende berouwet mede.
Seneca jegen wantroest. XLVIII. Ga naar margenoot+ Dompheit eist, dat een ontsiet Dat hi en can gescuwen niet. Onwert te sine met quaden lieden Willic over prijs bedieden. 5[regelnummer] In pinen wes gedoghich man: Es si cleene, wat legheter an? Es si groot, gedooch te mere: So meer gedogen, so meerre ereGa naar voetnoot1). Den riken volget men om de rijchede, 10[regelnummer] Die vliegen volgen den honege mede, Ga naar margenoot+ Der croengen volgen oec die diereGa naar voetnoot2), Den corne volghet oec die miere; Die dus den riken volgen an, Meenen den roof ende niet den man. 15[regelnummer] Ne ghetroesti niet int goet, Peins dattu best diet laten moet; Ende eist dattut heves verloren, Te sekere gaestu den dieven voren. Men mach niet die rijcheit minnen 20[regelnummer] Entie vroetscap ghewinnen. Menech claghet, hi es blent: En ware hijs niet, hi ware gescent; Want die ogen sien dicke sake Van verliese, van ongemake; 25[regelnummer] Want menegen die ogen leden, Daer hi tlijf laet met hem bedenGa naar voetnoot3). Hijs domp, die maect rouwe groot Om der liede ghemeene doot; Want ennes no nieuwe, no wonder 30[regelnummer] In ne ghene dinc besonder. Hoghe herte was noint in desen, Dat haer wonder dochte wesen, Dat lieden storven ende borghe vellen: Wat nieuwer dingen machmen dies tellen? 35[regelnummer] Soeke eenen vrient in dire noot: Eist dat hi di doet helpe groot Omme dinen wille ende om dijn recht, Niet omme onrecht ghevecht, Omme doghet, niet omme mieden, 40[regelnummer] Dien willic over getrouwe bedieden. Daermen werscaept ende hout feest, Es selden sulc vrient gevreestGa naar voetnoot4). Lachtstu, met di lachghenre vele; Maer weendstu, het gaet uten spele.
Seneca in sinen rade. XLIX. Die gesont es hi mach saenGa naar margenoot+ Sinen dorst weren ende verslaen; Also mach een gesont man Sinen moet lichten bi desen danGa naar voetnoot5). 5[regelnummer] Dicken sietmen nature tumen Ende breken die coustumen. Hier omme coemt in vele steden, Dat tfolc ommegaet met zeden, Ende elc dinct sine coustume best, 10[regelnummer] Daer hi langhe in es ghevestGa naar voetnoot6). Alle dinghen sijn bi naturen Goet ende vulmaect ter curen, Nutte, wise ende redenlike Bi naturen ende hovescelike. 15[regelnummer] Broot, water ende wijn, Ghene III dingen mogen beter sijn; Nochtan sijn si den ghenen quaet, Diere in doet sine overdaet. Hens niet so nutte, men mager mede 20[regelnummer] Doen overdaet ende dorperhede. Nature hevet een staerc recht Ghegheven den here enten knecht: Dats dat elc man, alse hi stervet,
[pagina 428]
Effene verre es gehervet. 25[regelnummer] Effene sachte ende effene saen Sietmense den goeden ontfaen. Hoe ic sterve es mi al een, Ga naar margenoot+ Weder mi doot werpt een steen, So dat mi een berch altemale 30[regelnummer] Bevelle neder in eenen daleGa naar voetnoot1).
Vanden selven. L. Ga naar margenoot+ Hier omme antworde aldus Edelike Vagellius, Die was een stout man, sonder waen, Ende in eenen eenwijch ghevaen. 5[regelnummer] Men gaf hem te cuere van II dingen: Hi moeste van eere roetsen springen, Ofte beneden bliven doot; Dat hi in alsulkere noot Kiese dat hoghe of dat nedere. 10[regelnummer] Hi antworde aldus wedere, Hi sprac: ‘Nu wildic openbare, Dattie spronc vanden hemele ware.’ Dit was een man, die in sinen ende Herte hadde van ghenende. 15[regelnummer] Van goeder leringen coemt den man Dicken moet ende stoutheit an, Ende van merkene wel ter cure Den rechten ganc vander nature. Wat leget mi daer an, dat ic duchte 20[regelnummer] Oft man, oft dier, oft spere vruchte? Al werdic dies al verborgen, Mi naken noch tavont andere sorghen: Oft blexeme, oft donderslach, Oft cavel die niet vallen en machGa naar voetnoot2). 25[regelnummer] Eene aerme dinc es onse leven; Maer dats eene edele dinc verheven, Dat therte si van sulker cracht, Dat soe der doot niet en acht; Want wie so die de doot heeft onwaert, 30[regelnummer] Hi mach ontsienGa naar voetnoot3) onvervaert Die zee verstormen, diemen vrucht, Ende donder, blexeme in die lucht. Dat es alleens, alsemen stervet, Weder ons clene dinc of groet verdervet. 35[regelnummer] Die dan salich wille wesen, Houde sinen zin an desen, Dat hi ghene dinc en dochte, Alse hi siere zielen also vrochte, Dat soe altoes si ghereet 40[regelnummer] Te vaerne henen, alse God dat heetGa naar voetnoot4).
Troest voer die doot. LI. Also vaert henen die tijtGa naar margenoot+ Ende vliet vaste ende lijt, Ende diese gherne hebben souden, Die en coenre niet behouden. 5[regelnummer] Die doot es der naturen wetGa naar voetnoot5), Een cheins uptie mensceit geset, Ende soe es dende, alsict bescouwe, Van allenGa naar voetnoot6) mensceliken rouwe. Dies en sal mense niet ontsien, 10[regelnummer] Want daer en es en gheen ontflien; Maer daer jegen sijn so gewar, Coemt soe, dat mense ontmoeten darGa naar voetnoot7). Negeen storem mach langhe staen: So die zeebaren hoger gaen 15[regelnummer] Ende vreselikere schuren, So si onlangere gheduren. Were dine herte, zin ende moetGa naar margenoot+
[pagina 429]
Ga naar margenoot+ Jeghen al dat daventure doet: Eist wijch, eist vrese vander zee, 20[regelnummer] Wat mogen si di scaden mee, Dan ziele ende lijf verscheden, Die sceden moeten onder hem beden? Ende hier jegen ennes geen zin Diet beneeme meer no min, 25[regelnummer] Noch neghene zalichede, Noch die cracht, no mogenthedeGa naar voetnoot1). Wel dinct hi mi vergeten sere Die cranke mensceit in allen kere, Die ten eersten den vaer anevaet, 30[regelnummer] Alse deen slach den anderen slaetGa naar voetnoot2). Ontfliet hi daer, so waent hi leven. Twine peinst hi, dattem sijn beneven Die knijf, die ghadoot ende dat swaert? Men sal sterven onvervaert 35[regelnummer] Ende altoes daer toe sijn gereet: So corter doot, so sachter gesceet. Een edel dinc eist heffen den zin Boven naturen ghewinGa naar voetnoot3), Ende haers smekens en achten niet, 40[regelnummer] Ende so wat dinghen so gesciet, Ontfaen in sulkere gebare, Alse oft hem lief comen ware; Want wistu in wat manieren God die sake can visieren, 45[regelnummer] Ende hoe hi die dinc hevet geset, Du hads beghert al ongelet. Wat eist datmen mach seerre prisen Dan den man, die hem also can gewisen, Dat hi can gedoghen al 50[regelnummer] Aerbeit ende ongheval, Ende hi des vleesch overdaet Niet alleene en houde over quaet, Maer dat hijt hebbe onwaert So wat dat smaect naden aert; 55[regelnummer] Noch niet te gherne aneva Sware saken, no besta, Noch oec niet te sere en vlie, Of hijt also gescepen zie; Ende die danne goet geval 60[regelnummer] Niet te lange ontbeiden en sal, Maer also sette die saken, Dat hijt souken conne ende maken; Want sliepe die wulf talre stont, Hem en liepe geen scaep inden mont; 65[regelnummer] Ende bi mesfalle connen gedogen, Ende mate in ghelucke toghen, Onnosele hande ende onvervaert Heffene duren te Gode waert, Ende bidden Gode omme sulc goet, 70[regelnummer] Daer niemene geen verlies an doet: Dats goede ziele ende reinen zin: - Dit es al smenschen gewinGa naar voetnoot4).
Van bedwanghe. LII. Niet lichte en machmen die jogetGa naar margenoot+ Onbedwongen bringen ter doget; Maer hets nuttelijc ende ere, Dat mense dwinghe ende lere; 5[regelnummer] Maer sonder meester ende ongebonden Keert die joget al ten sondenGa naar voetnoot5). Des lachamen overdaetGa naar margenoot+ Visiert alle daghe nieuwe quaet, Ende veronwert ende ontseget 10[regelnummer] Diere dinc diermen dicke plegetGa naar voetnoot6);
[pagina 430]
Maer datGa naar voetnoot1) die liede alle ghemene Nu sijn niet ghuls alleene Metten monde ende metter kele, Maer oec mettien ogen vele. 15[regelnummer] Onsen ongeloveghenGa naar voetnoot2) zin Doen wi nu gapen omme tgewin, Nu verheffen met hoverden: Dus en conen wi niet gheherden. Gheselle di mettien smekers niet, Hets volc dat bedriegens pliet. Selc pleghets openbare vele, Alse dese smekende menestrele; Selc smeect oec inder gebare, Alse oft een simpel dorper ware; 25[regelnummer] Nochtan al sijn simpel sine wort, Hine meent el niet danne mort. Ga naar margenoot+ Ghene dinc ennes den zinne so quaet, Alse es des vleeschs overdaet. Alse die jeughet es ontladen, 30[regelnummer] Soe leget ende slaept inder scaden, Want soe niet ter eren en waect: Des blivet soe al ongemaectGa naar voetnoot3). Dansen, spelen, vrouwen gespan Beneemt den man te wesene man. 35[regelnummer] Des pleghen so vele jongre liede, Dat ic hem mans daet verbiede. Si ontsuveren indie jonchede Hem selven ende andere oec mede. Onscamel anscijn, vliegende ogen, 40[regelnummer] Sijn si suver, ic wilt gedoghen: Hare reinecheit ware ongestade, Vonden si stede ende diet hem dadeGa naar voetnoot4). Hovesch jongelinc doet zonde, Waer dat hi sijn lijf ontbonde; 45[regelnummer] Maer een out man die dat doet, Machmen tellen over verwoetGa naar voetnoot5). Een wijf can bi engiene Keren scietende hare ziene, Ende gelaet ter werelt togen 50[regelnummer] Sonderlinge vorden ogen; Al heetmense reine, men mach stille Proeven, merken, wat soe willeGa naar voetnoot6). Wijfs ongestadichede Es gefundeert up vrechede, 55[regelnummer] Up ghierecheit ende up hovaerde: Die des plien, sijn van wandelen aerde. Noot es eene sware wet, Die de tijt hevet geset. Dor noot werptmen dat diere goet 60[regelnummer] Menechwaerven indie vloet. Ghene getrouwer orconde men vint, Dan die men hort an dat kint, Alset es so verre comen Dat verstannesse hevet genomen, 65[regelnummer] Ende het en can geveinsen niet Anders dan het hort ende siet. Wij sijn ghereder tallen stonden Tontsculdegen onse quade zonden Dan te beterne onse mesdaet,Ga naar margenoot+ 70[regelnummer] Ende dits onrecht ende quaet.
Seneca van leringhen. LIII. Het betaemt best den jongelinge,Ga naar margenoot+ Dat hi met haesticheit vortspringe; Inden ouden eist onbequame. So du best van meerre name, 5[regelnummer] So du meer souts ghedoghen. Noint en sach man coninc so hoghen, Die met ongematere vrechede Langhe stont in mogenthedeGa naar voetnoot7). Die mesdaet niet en wederstaet, 10[regelnummer] Het scijnt oft hi minde quaet. Ghi hoghe giereghe lantsheren, Die hoghe wilt staen inder eeren, Ghine verstaet niet sekerlike,
[pagina 431]
Waer men vint dat conincrike. 15[regelnummer] Scat no diere ghewadenGa naar voetnoot1), Waghene met goude geladen, Hoghe borgen, vergoude zalen, Dese en moghen geen rike betalen; Al eist dat hi crone draghet, 20[regelnummer] Wie so hem niet en versaghet Ende felheit van herten ontseghet, Ende ghene ghierecheit an leghet, Ende niet en achtet in gere wisen, Dattene die domme lieden prisen, 25[regelnummer] Alse hi in hem selven vint Wijsheit die al die werelt mintGa naar voetnoot2). Welken tijt so du best ongesont, Waenstu vallen inden gront Ende best in vare, alse oft een knijf 30[regelnummer] Altoes stake omme dijn lijfGa naar voetnoot3). O wi! wat dogeden leghetere ane Niemene altoos te bestaneGa naar voetnoot4), Ende tetene seker broot Liggende up die erde al bloot. 35[regelnummer] In clenen coten, in clenen steden Weetmen lettel van quaetheden. Hets grote vreese groet here sijn: Uten goude drinct men venijn. Alte lief hevet hi sijn lijf, 40[regelnummer] Die so sot es ende so keytijf, Dat hi sere ontsiet dat sterven, Ende hi die werelt siet verderven. Ga naar margenoot+ Sonder pine nemmermere Ne ghewint men prijs no eere. 45[regelnummer] Alstu eenen onsaleghen sies, Dat hi mensce es, bedinc di diesGa naar voetnoot5). Lantshere, die wille sijn gemint, Ne wes te swaer niet een twint. Doe dat die niemare si ommare: 50[regelnummer] Selden houden si hare ant wareGa naar voetnoot6). Selden vint die waerhede In heren camere hare stede; Ende sullense nu hebben die liede, Si moetense copen metter miede. 55[regelnummer] Wat soeter mesdadegher keytive Es die minne van desen liveGa naar voetnoot7). Die genaden hevet noot, Si genadech, dats recht groet.
Seneca vander tijt. LIIII. Wien salmen mi mogen togen,Ga naar margenoot+ Die nu sal connen gedogen, Dat hi nu goet geve rike, Dat den tide iet gelike, 5[regelnummer] Entien dach prisen naer sine werde, Ende dat merct, dat wi hier up derde Alle daghe tsterven ghedoghen? In eene dinc sijn wi alle bedrogen, Dat wi alle die doot sien; 10[regelnummer] Want vele tide dus ontvlien. Die tide, die wi hebben leden, Die es metter doot bescreden Ende die en keert nemmermere, Ghelijc dat die doot niet en keere. 15[regelnummer] So men dat leven langer rect, So men meer ter ouden trectGa naar voetnoot8). Die tijt es onse ende anders niet; Nu ennes niemene diere up siet. In dese ongestade erdsche wet 20[regelnummer] So hevet ons die nature geset. Hens niemene aerm, sonder allene Dien tsijn dinct wesen cleene. Wat diet, dat een mensche houde Scrinen ghevullet met goude,
[pagina 432]
25[regelnummer] Oft hi hem daer met niet bedraget, Ende hi vort omme wasdoem jaget? Wat es rijcheit die mate gevet? Eist dat een sine noddorste hevet, Dat hi hem daer na ghenoeghe, 30[regelnummer] Dat hi hem mettien sinen gevoegeGa naar voetnoot1).
Seneca van vriendscepen. LV. Ga naar margenoot+ Hi dinct mi dolen menechfout, Die iemene over vrient hout, Dien hi wers in sinen moet Ghetrouwet dan hi hem selven doet. 5[regelnummer] Beraet di selven teerst met di, Ende dan ganc van herten vri Ende met allen dinen saken Hout met dinen vrienden sprakenGa naar voetnoot2). Jegen dinen vrient wes also coene 10[regelnummer] Alse jegen di selven in allen doene; Ende set dijn leven in sulker wage, Dat dijn herte enen man drage. Dijn vrient, geproevet in allen weldaden, Sal dine ghelike metti sijn geladenGa naar voetnoot3). 15[regelnummer] In beeden machmen dompheit bedieden: Niemen getrouwen ende alden lieden. Deen es die meeste sekerhede, Dander die meeste hoveschedeGa naar voetnoot4). Dies ghelijc eist alse sulc man 20[regelnummer] Die nemmer gerusten en can; Ende een ander es die pleghet, Dat hi nemmer stille en leghet. Donraste machmen meer no min Niet bedieden over zin, 25[regelnummer] Want hets ongestadichede; Ende daertoe die ledichede En machmen niet prisen wale, Want hets ghelijc eere quale. Dus salmen dese twee gesellen, 30[regelnummer] Dat men rusten sal na tquellen, Ende na die ruste pinen mede: Dits orbare des lijfs enter zielen vrede.Ga naar margenoot+ Die dese dinghe niet en verstaet, Neme an die nature raet: 35[regelnummer] Soe es diet hem leren mach. Soe maecte nacht ende dach: Dien dach omme datmen pinen sal, Entien nacht omme rusten al. Sulc waent sijn vroet ende hem dinct das, 40[regelnummer] Dat hi wilen een kint was Ende hi es nu worden man, Ende hi comen es vort an Ter eeren enter groter saken; Maer hine peinst niet, dattem smaken 45[regelnummer] Noch in sinen zinne so wel Kintsche wort ende kinderspel, Ende hi noint quam in dien staet Daer vroeden man te comene staet. Al es vergaen die kintsce tijt, 50[regelnummer] Noch blivet hem der kinder delijt; Ende dits dompheit tallen stonden: Out van jaren, kintsch van zonden. Sulke sijn die de doot ontsien, Noch sterven conen, no levens plien. 55[regelnummer] Sine connen sterven nochte leven, Maer tusscen tween hangsi ende cleven. Hier omme radic elken man, Die leven wille ende leven can, Dat hi doe uut sinen zinne 60[regelnummer] Wantroest ende domme minne, Bidi geen goet staet in staden Hem diere mede es verladen, HineGa naar voetnoot5) si van zinne coene
[pagina 433]
Des af te ghane, als es te doene. 65[regelnummer] Elc getroestem up elken dach Jeghen al dat gevallen mach. Noint man en quam also ter ureGa naar voetnoot1) So hoghe bider aventure, Soene hadde wel macht dat sine waerp 70[regelnummer] Neder in die mesfalle scaerp. Die hare getrouwet, sie wat hi doe: Die es te hant ongeroeGa naar voetnoot2). Jegen hongher ende jegen darst Ende jegen ongetemperden varst 75[regelnummer] Wille nature dat wi ons hoeden. Conen wi so vele gevroeden, Wine dorven omme dit te waren Ghene hoghe zee overvaren; Want hets ons al bi ghereet, 80[regelnummer] So wat so nature heet.
Seneca van heren doene. LVI. Ga naar margenoot+ Die here wille sijn besceden, Hi sal beter leven leden Dan die meente selve sal, Oft hi verdervet selve al 5[regelnummer] Dat onder hem was, om dat si wel An hem nemen haer bispel, Ende ontschulden oec daer mede Ander lieden dorperhede. Hoghere lieden zeden mede 10[regelnummer] Sullen sijn getempert telker stede; Niet in so sonderlingen saken, Dat si hem iet te fierre maken; Ga naar margenoot+ Noch oec niet so laten sachten, Dat si den dorpere te vele slachten; 15[regelnummer] So dat die gheene, die si halen Ende ontfaen in haerre zalen, Meer wonderen in allen deele Hare manieren dan hare juwele. Die es van moede een groot here, 20[regelnummer] Hi gebaert no min no mere In aermoeden dies gelike, Oft hi ware alles rike; Ende oec es seerre te prisene dat, Alse een man vloyt inden scat, 25[regelnummer] Dat hi gebare ende wachte Alse diere niet up en achte. Cranc es die zin ende vul plaghen, Die ghene rijcheit can ghedraghen. Hier bi proeftmen ende weet, 30[regelnummer] Alse hi vanden zonden sceet, Es hem sijn eerste leven leet, Dat hijs met herten avegeet, Ende hi dat hout over quaet, Dat hi eerst prijsde in sinen raetGa naar voetnoot3). 35[regelnummer] Ghene ghenouchte van ghenen goede En es ghenougelijc in minen moede, Al waert dorgrote weeldichede, Ic en hebbere gheselle mede, Die de dinc met mi quite so 40[regelnummer] Ende met mi daer in wese vro. Het es vreese in menegen dinghen Onder menegen gheselle mingen; Ende sore meer es over hoop, So ontsienlikere es de loepGa naar voetnoot4); 45[regelnummer] Want men onder vele ghesellen Dicken siet ende hort vertellen Luxurie ende overdaet, Die de zinne maket quaet. Vray gheselscap, merct in desen, 50[regelnummer] Moet met cleenre menechte wesen. Scuwe den quaden geliken, Want diere es vele diere gewikenGa naar voetnoot5).
[pagina 434]
Gheselle mettiGa naar voetnoot1) die dogen Ende die di beter maken moghen. 55[regelnummer] An oec den ghenen, die di ghenakenGa naar voetnoot2), Dat si an di leren goede saken; Want alse een enen andren leert, Hi wijst hem selven ende eert.
Seneca van ghematen. LVII. Ga naar margenoot+ Ic radi scuwen in alre wisen Vele dinc die lieden prisen; Ende sijt vroet, wacht u ende hoet Jegen der aventuren goet; 5[regelnummer] Want die vissce entie diere, Alse hem genoeget enege maniere Af tetene ende daer bi gaen, Si werdere dicken bi ghevaen. Der aventuren gichten lere, 10[regelnummer] Dats derdsche goet ende werelt ere; Dits al verraetnesse ende laghe Ende cort dicken smenschen daghe. Die dan seker wille leven, Sijn zin en si niet hoghe verheven; 15[regelnummer] Laet hem genoegen ende genaken Ga naar margenoot+ Ghevoughe dinc, gemene saken, Ende scuwe den hoghen raet, Want hi al ten vresen staet. Van deser groter hoocheit al 20[regelnummer] So es int ende een swaer val. Hens niet dijn, wat helpt onsaect? Dat daventure dijn heeft gemaect. Alse wi iemene verminnen, Om dat wi an hem moghen winnen 25[regelnummer] Onsen wille ende onse gevouch, Alse langhe minnen wine genouch Om dinc, die ons es orbareGa naar voetnoot3). Hier bi sietmen harentare, Dat die vrient volgen den heren, 30[regelnummer] Die sijn indie stat van eeren; Maer alse een coemt inden valle, So vlien si van hem alle, Ende en willen niet datmense kinne, Oft si waren van getrouwer minne; 35[regelnummer] Want die aermoede proevet, Wie vrient es alset behoevet. Dits comanscap ende vrienscap niet, Die dus volget ende vlietGa naar voetnoot4). Wat leget, daer men seghet mede, 40[regelnummer] Dattu best in goeder stede, Ende di selven dinket dat, Dattu best in quader statGa naar voetnoot5)? Niemene en genoeget sijn goet, Hine si van herten vroet. 45[regelnummer] Wandelen onteert volc alle dage In dien doene alse oft laghe, Om dattu den Here onversaghet Dorres antworden, als hi vragetGa naar voetnoot6). EndeGa naar voetnoot7) scamelheit es ene dinc 50[regelnummer] Te prisene inden jongelinc. Wie sose hevet in sinen zinne, Hi scuweter menege zonde inne. Salich es hi, en twifele niet, Die iemene tontsiene pliet, 55[regelnummer] Dat hi hem dor sine minne Ordinere also daer inne, Dat hi mesdaet achterlate; Want hier af coemt groete bateGa naar voetnoot8).

[pagina 435]
Echt van wijsheden. LVIII. Ga naar margenoot+ Salech es hi, sijt seker des, Die sijns selves so meester es, Dat hi dar den dach van morgen Wel ontbeiden sonder sorghen. 5[regelnummer] Die kempe hevet selden spoet, Noch te stridene en es hi niet goet, Die doer pine wille vlien; Maer die sijn bloet hevet gesien Ende ontfangen sulken slach, 10[regelnummer] Dat hi uptie erde lach, Ende hoe dicken so hi vel, Dat hi upstont also wel Ende met meerren moede street, Dien prise elc man diene weet. 15[regelnummer] Dus sullen wi in allen stonden: Al vallen wi onder die zonden, Daer omme en sullen wi niet wanhopen, Maer te beteringen lopen, Ga naar margenoot+ Ende ons betren also, 20[regelnummer] Dats onse viande werden onvro; Want vele dogeden legheter an, Dat eenen duchtegen man Mesfal ancoemt ende last: Hi werter bi wijs ende vast. 25[regelnummer] Niemene en wanhope indien, Alsemen seghet: ‘Wonder sal gescien!’ Want waersagers, alst bedaerf, Die faelgieren menechwaerf; Ende wat helpt, oft comen sal, 30[regelnummer] Datmen te sere onsiet mesfal? Hope niet vele, vrucht niet te sere, Oftu wilt bliven in dine ere. Wi sullen houden onsen staet, Dat wi minnen, dats mijn raet, 35[regelnummer] Onsen lachame also te maten, Ten ghevoeghe ende tonser baten, Dat wi niet alle dinc gemene Ne doen dor sijn gemac alleene; Maer sine bedorste sullen wi hem geven, 40[regelnummer] Want sonder hem en mach niet levenGa naar voetnoot1). Die sijn vleesch te sere spaert, Dicke hevet hi die redene onwaert. Elc neme sijns lachamen so ware, Eer hi die redene hadde onmare, 45[regelnummer] Oft eer hi ontrouwe hiete, Dat hi hem eer verbernen lieteGa naar voetnoot2). Hoverdicheit, valsceit ende mort En coemt nemmermeer also vort, Noch so weeldich in hare paertie, 50[regelnummer] Men sal wijsheit ende clergie Prisen ende hebben waert, Hoe soet els ter werelt vaertGa naar voetnoot3). Niemen heeft bate van sinen goede, Die up altoes es indie hoede, 55[regelnummer] Ende diet emmer te hoghe leghet; Want die wasdoem, dies hi pleget, Neemt hem die bederve sere: Knecht es hi, al heet hi hereGa naar voetnoot4).
Van wisen rade. LIX. Wat so du does, in dese voughte,Ga naar margenoot+ Dattu vandes vleesch genoechte Saen verkeers dine zinne, Daer al dat vordeel es inne. 5[regelnummer] Orbare dien nacht ende dach, Alse diet al gegronden mach. Hets recht, datmen dat goet wel houde, Want het betert inde oudeGa naar voetnoot5). Wat edelre pointe so es dit,
[pagina 436]
10[regelnummer] So wie so niemene en bit Omme raet van enegen saken; Want alle liede raet connen makenGa naar voetnoot1). Dits niet der aventuren goet, Daer noit an was seker voet, 15[regelnummer] Recht dies noit man was vervullet; Maer dat die liede so verdullet, So sijs meer in conen gheghieten, So sijs meer mogen genietenGa naar voetnoot2). Hovesch, van edelen gepeinse, 20[regelnummer] En wes van ghenen hogen geveinse. Begers du oec enege saken, Ga naar margenoot+ Dier du gherne souts genaken, Ende du wils weten dan bidi, Weder die dine naturlijc si 25[regelnummer] So verblende ghierechede, Mere in di selven daer ter stede, Ofture verre in waers gegaen, Oftu dende iet vonds saen. Eist dat mer geen ende an ziet, 30[regelnummer] Sone es die dinc naturlijc niet. Dus sulstu omme dingen sien, Die wiselijc sijn ende mogen gescienGa naar voetnoot3). Vele waerre hier te voren, Die hare wijsheit verloren 35[regelnummer] Met weelden ende met groten moede. Wilstu leven alse die vroede, Du moets aerm wesen dan, Ofte leven alse een aerm man. Weelde ende groot overdaet 40[regelnummer] Ne vant noit wisen raet; Hen mach niemen ter wijsheit trecken, Die omme overdaet wille mecken. Onwerde van overdade Dats aermoede van wisen rade, 45[regelnummer] Die te minne es ghemeenlike Onder die aerme ende onder die rike. Vele lieden in meneger stat Hebben versament groten scat, Niet dat si dan met dien goede 50[regelnummer] Endden hare aermoede, Maer si verlichten haer verdrietGa naar voetnoot4). Ende dit en es te wonderne niet: Int erdsche goet es niet de smette, Maer in den zin leget al die lette; 55[regelnummer] Want daer die zin blivet te boven, Daer machmen die rijcheit loven. Men siet ongeleerde sinne Al verloren in ghewinne, Entie bliven sonder hoede 60[regelnummer] Verloren oec indie aermoede; Want sotte en conens niet gedragen, Ende over dander hortmen claghenGa naar voetnoot5). Siet hier af eene gelike: Een man es ziec sere swaerlike, 65[regelnummer] Wat helpt hem meer dat hi leget In een bedde met goude beleghet, Oft in een ander houtijn bet? Noch te wers noch te bet Sone doet hem dit no dat. 70[regelnummer] Aldus varet alse die scat Ofte aermoede, die ons God an, Coemt in eenen onwisen man; Noch mettien enen, noch mettien andren Sone can hi sijn nochte wanderen.
Vanden selven. LX. Alsemen in feesten wesen moet,Ga naar margenoot+ Elc wise sette so sinen moet,
[pagina 437]
Dat hi van hem indien daghe Overdaet ende weelde jaghe; 5[regelnummer] Ende alse al tfolc groot ende clene Daer an hem leggen gemene, Ende du dan int sekerste sijs, So sette dinen zin in alre wijs, Ga naar margenoot+ Of di daventure sende 10[regelnummer] Verlies oft enech meswende, Dattu cons weren den tornoy Vander werelt int vernoyGa naar voetnoot1). Laet ons hebben indie hoede Ghemate ende reine aermoede, 15[regelnummer] Dat ons der aventuren mesfal Onbewist niet en vinde alGa naar voetnoot2). Seker dinc ende sonder vaer Dats willike aermoede claer, Ende datmen dan en souke niet 20[regelnummer] Els dan die aventure gebiet, Ende dattem nemen niet en mach Daventure up ghenen dach. Rijchede ende erdersch goet Nontseggic niet, want hets goet, 25[regelnummer] Ja den goeden, alse hijt besit, Ende hi met eeren nutte dit Ende hijt behout dan sonder vaer: Alse oft daventure swaer Hem die rijcheit wilde ontjagen, 30[regelnummer] Dat hi dat conste verdragen; Ende oft hem daventure liete, Dat hi here daer af hieteGa naar voetnoot3). Dese werelt min no mee Ennes anders niet dan die see. 35[regelnummer] Nu hebben wi indie zee geleeft, Daermen niet sekers in en heeft: Laet ons so die dinc verwerven, Dat wi binnen der havene stervenGa naar voetnoot4). Dats een tekijn der wijsheden, 40[regelnummer] Dat een si van sulken seden, Dat die ghewerke entie worde Altoes sijn van enen acorde. Der lieder zin, der lieder wort Gaet alle daghe weder ende vort; 45[regelnummer] Nu prisen si nu dit, nu dat, Ende scijnt wesen in meneger stat Des menscen wesen spot ende spel; Maer daermoede sal di wel Doen verstaen die waerheit das, 50[regelnummer] Wie dijn getrouwe vrient was: Die van di sceet, hijs ongetelt, Hine volgedi niet, maer om dijn ghelt. Al waert datmen scuwen soude Aermoede ende menre niet en woude, 55[regelnummer] Men soudse omme eene redene minnen: Want soe leert die vriende kinnen. Sal die dach comen nemmermere, Dat niemene lieghen sal om dereGa naar voetnoot5)? Peins hier omme ende merke dit, 60[regelnummer] Alse die smeekere bi di sit: Dat elc spreect omme dine houde, Hets al omme wederloen van goude. An maten so hout di al, Want daer af ennes gheen valGa naar voetnoot6). 65[regelnummer] Inne wille niet datmen tgoet Omme verre henen werpen moetGa naar voetnoot7); Maer ic heete groot van moede, Die vervullet es met goede Ende dan houden can die mate, 70[regelnummer] Dat hise noch en minne no hate. Mint hise, hi houtse te vaste;Ga naar margenoot+ Haet hise, so comen quade gaste, Dien hise ghevet sonder besceet. Prisen machmenne ghereet, 75[regelnummer] Die onbesmet van sinen zeden Dordie rijcheit es verleden.

[pagina 438]
Noch vander selver dinc. LXI. Ga naar margenoot+ Niemene en es van herten so bloot, Eer hi hinge altoes inde doot, Hine souts eer afcomen al, EndeGa naar voetnoot1) in enen aventurliken val. 5[regelnummer] Dus es beter ene aventure, Dan leven altoos indat sure. Hine was noint van zinne vast, Die ontseide eerliken last; Want elken man van herten goet 10[regelnummer] Dien wast ende rijst sijn moet, Alse hi ene dinc bestaet, Die zwaer es ende tsire eren gaet. Onse gebornesse es cranc: Leven wi nochtan omme lanc, 15[regelnummer] Wi sijn aerger indie doot Dan int leven, dats mesdaet groet. Dans niet der aventuren gewout, Maer hets ons selves scoutGa naar voetnoot2). Dat fondement van goeden sinne, 20[regelnummer] Dats dat een man den zin gewinne, Dat hi altoes in ghenen tide Hem omme ydelheit verblide. Weltijt so die bliscap es waer, So toget die wise tanscijn swaerGa naar voetnoot3) 25[regelnummer] (Lachgen coemt van dulre vrouden), Die den breidel up can houden, Alse hi indie weelde sit, Ende peinsen: ‘Nu coemt naer dit Pine, rouwe ende aerbeit.’ 30[regelnummer] Voersiedi dattu best ghereit, Alstu valles in selken laghen, Dattu cones dat gedraghen? Die dit hevet in sinen moede, Hine es in bliscap niet sonder hoede. 35[regelnummer] Ander vroylike saken, Daer die meente af bliscap maken, Die hebben, also ict kinne, Corte ghenouchte ende dinne. Bliscap die coemt van dommen rade, 40[regelnummer] Die es cranc ende ongestade. Weelde die over mate loept, Dats dinc die sware vercoept; Maer nu eist al te hoge ene strate In weelden te houdene mateGa naar voetnoot4). 45[regelnummer] Cleene menechte, dats grote scade, Vint men berecht sijn met rade; Maer volc es indier maniere, Alse dat swemmet indie riviere: Sulke swemmen van oever toevere, 50[regelnummer] Waer elc sinen wille vercoevere, Ende selc es die henen jaghet, Waer sone die stroem gedragetGa naar voetnoot5).
Vander selver dinc noch. LXII. Wie so sere die dinc ontsietGa naar margenoot+ Die hi vrucht, als menech pliet Tontsiene dat noch coemen salGa naar margenoot+ Aerbeit ende swaer mesfal, 5[regelnummer] Hijs dom; want hi tarechste kieset Ende al sinen tijt verlieset, Daer hi in mochte wesen vro, Eer die dinghe comen also. Ghetroest di selven over al 10[regelnummer] Over alrehande mesfal. Wie es die so sekere levet, Oft hi redene in hem hevet, Hine mach proeven ende verstaen, Dat alle weelde mach tegaen, 15[regelnummer] Ende alle genouchten met scenden Ende swaerlike moeten enden? Omme dit, dat emmer wesen moet - Ende so snel en es gheen voet, Die deser dinc ontlopen can -,
[pagina 439]
20[regelnummer] Legge elc sinen zin daer an, Dat hi hem troeste in allen vaer; Want es devel groot ende swaer, Sone maget niet lange geduren, Die doot en scedet bi naturen; 25[regelnummer] Eist sochte, wat salmen dan clagen? Alte lichter machment verdraghen. Weelde, die hem wel bekent, Wert int ende al torment; Want grote spise evel maken, 30[regelnummer] Die ons dinken soete smaken; Grote wine maken swaerhede Ende bevinghe indie lede; Spel met vrouwen dat verslijt Den lachame voer dien tijt. 35[regelnummer] Hier toe en es geen meerre bate, Dan aerm wesen indie mate Enter doot beiden met ghenende, Want soe es alles evels ende. Alle daghe proevic dat wi sterven, 40[regelnummer] Want wi in somegen dingen verdervenGa naar voetnoot1); Ja, alse wi sijn kindere mede Ende wi wassen indie lede, Onse daghe corten metter vaert, Ende wij tijddenGa naar voetnoot2) ter doot waert. 45[regelnummer] Men vint lieden also ghesinnet, Eist datmen an hem bekinnet Eeneghe smette oft mesdaet, Ende men hem lachtert dat quaet, Si staens af ende betren hem dan. 50[regelnummer] Oec so vintmen someghen man, Waert dat menne wilde castijen, Men soudene aergeren ende ontvrijen. Elken moetmen onverbolghen Naer siere manieren volgen; 55[regelnummer] Maer eer ic minen vrient verliese, Lievere hebbe ic dat ic kiese Hem te lachterne sine mesdaet, Ende hi so uten zonden gaet, Ende ic an hem verlore indien 60[regelnummer] Sijn spreken ende sijn upsien, Dan hi in zonden hem versmore Ende ickene also verlore. Eer onberdic vriendelike sprake, Eer ic mine trouwe brake. 65[regelnummer] Scamenesse die es sere goet,Ga naar margenoot+ Want so wie diese behoet, Al ware hi een mesdadich man, Nochtan so waerre hope an. Nature eescht te haerre noot 70[regelnummer] Ter lijfnere water ende broot. Die hem genoeghet met desen, Hi en mach niet aerme wesen; Recht waert dat hi zalich hiete, Diere hem met genoegen liete. 75[regelnummer] Al dattu does bi nachte bi daghe, Doet also oft iemen sagheGa naar voetnoot3); So sout du di scamen dan Te doene daer begrijp es an.
Prijs varder dinc. LXIII. Twi salmen scelden die oude?Ga naar margenoot+ Wats daer dat niet wesen soude? Wats beter dan ten ende tiden, Alsemen ghevoelt nature gliden 5[regelnummer] Ende hare bande ontbinden, Die die jonge domme minden? Der lieder prijs, der lieder waen, Die laet voren henen gaen: Hets al dolinghe ende el niet, 10[regelnummer] Sine weten wat die dinc bediet; Ende ne peins in ghere wijs, Dattu best werdich enechs prijs. Die doot es diet al openbaert, Wie dat eenechs prijs es waert. 15[regelnummer] Elc sal weten dat gereet, Alse die ziele henen scheet, Wat dat hi hevet gedaen. Ne set niet in dinen waen, Dattu jonc sijs, ende bidi 20[regelnummer] Sone es di die doot niet bi; Dune weets cleene no groot, Waer dat dijns ontbeit de doot.
[pagina 440]
Waer so du best in elke stede, Es soe di bi ende mede. 25[regelnummer] Niemene en canse uutgbesluten, Soe es binnen ende buten. Vertelle in dine herte clare Dine tide ende dine jare. Hets scamenesse, alse elc bevint 30[regelnummer] Wat hi wilde alse hi was kintGa naar voetnoot1). Doe ene dinc, die ic rade di: Alstu peins die doot es bi, Doe doch dat die zonden sterven Eer du laets dijn lijf bederven. 35[regelnummer] Waer so du vaers emmermee, Eist bi lande, eist bi zee, Dine zonden volghen mede Over al in elke stede, En si dattuse uut dinen zinne 40[regelnummer] Verdrives, daer si wonen inne. Wat leghet ane die werelt ere? Niemene es vri ende niemene here, Hine wachtem in allen stonden, Dat hi niet en diene den zonden. 45[regelnummer] Beghin van alre zalichede Es kennesseGa naar voetnoot2) van zonden, gelovets mede; Want die bekennen niet en can Ga naar margenoot+ Sine mesdaet, dats die man Die sijn mesdoen niet en wille 50[regelnummer] Betren, noch lude noch stille. Hier omme sal elc hem selven scelden, Hem selven wroughen ende melden, Ende besouken sine zinne, Ende driven ute datter was inne: 55[regelnummer] So mach hi dan den rechtre laden Ende bidden omme ghenadenGa naar voetnoot3). Hets di orborlikere, dattu weets Waer in dattu di vermeets, Dan aldie lieden wanen souden, 60[regelnummer] Dattu goet waers ende weten wouden; Want du moges weten hier bi, Du waers meer bedroghen dan siGa naar voetnoot4).
Vander doot. LXIIII. Sulc hevet ghesijn erre ende gram,Ga naar margenoot+ Alse hi wiste dat de doot quam. Niemene ontfincse noit vroilike, Hine hadde gelevet redenlike. 5[regelnummer] Die niemene en doet die, scade, Hine wilde dat mense hem selven dade, Twi sal hi die doot ontsien? Hens gheen man die wille vlien Alle pine ende allen slach; 10[regelnummer] Hijs cranc die niet zweeten machGa naar voetnoot5). Een scone dinc eist in sinen zinne, Dat elc peinse ten beghinne, Dat een doghet wille anevaen: Hi hevet wel na dat swaerste bestaenGa naar voetnoot6). 15[regelnummer] Dine wort ende dine daet Sie dat beede over een gaet, Ende elc anderen antworde; Want sijn si twee in discorde, Sone es noch meer no min 20[regelnummer] Niet berecht dan wel dijn zin. In eene vorme, hout van desen, Moeten si beede bezeghelt wesenGa naar voetnoot7). Die ghene es wijs ende wel geseedt, Die sinen zin also bevreet, 25[regelnummer] Dat hi hem hout in eenen staet, So wat so hem overgaet. Dats wive doen ende manne verre, Nu blide wesen ende nu erre, Want alle dinc sijn ongestade.
[pagina 441]
30[regelnummer] Hier omme es hi vroet van rade, Die de werelt werren laet Ende emmer blivet in enen staet. Wildstu di onderdanech maken Alle dinghen ende alle sakenGa naar voetnoot1), 35[regelnummer] So sette di in alre wijs, Dattu onder die redene sijs. Eist dat di redene berecht, So sultu hebben menegen knecht; Soe sal di leeren in alre maten, 40[regelnummer] Wat du doen souts ende laten. Hets scande, alst so moet gescien, Dat een coemt onvorsien In eene dinc; ic waent hem dert, Alse hi staet al tebarenteert 45[regelnummer] Ende seghet dus al onverdocht: ‘Wie hevet mi in dit strec brocht?’ Ga naar margenoot+ Wie so redene verstaet, Hine es nemmer sonder raet. Vele talen sal niemene behaghen, 50[regelnummer] Maer lettel wort entie last draghenGa naar voetnoot2). Een edel moet, een edel zin, Hevet grote doghet in; Want hi emmer te hoghen dinghen Ende ten crachteghen wille dringen. 55[regelnummer] Onse moet es vander maniere, Datmen ziet die nature van viere, Die men altoes in porre siet; Ende so men meer te nopene pliet, So hi meer upheffet mede. 60[regelnummer] Maer salech es hi die den zede Vanden moede keert ter baten, Alse hi heffet utermaten: Die can temperen sijn gheval Ende sinen ramp verwinnen al, 65[regelnummer] Ende achtes cleene, ja niet een haer, Dat menegen anderen dinct te swaer. Dats een moet van groter macht, Die grote saken lettel acht, Also dat hi hem niet versaghet, 70[regelnummer] Wat so daventure jaghet; Ende nochtanne liever ware Ghemate pine danne swareGa naar voetnoot3). Alsemen sal vertrecken tware, 75[regelnummer] Die worde sijn ende onbedectGa naar voetnoot4) Ende cortelike vertrect. Langhe tale weder ende vort, Ende daer in gevaruwede wort, Die souct alder lieder hulde 80[regelnummer] Ende doet waers wanen die verduldeGa naar voetnoot5). Wise lieden spreken over lanc Ende sijn gerne traech in haren ganc: Dies radic elken ende in bispele Tragelike spreken ende niet vele.
Van te sine in hoeden. LXV. Met ons wandelt een heilech geest,Ga naar margenoot+ Diet al ziet ende al verheest Dat wi doen, eist quaet, eist goet. Sulke eere, alsemen hem doet 5[regelnummer] Hier in dit lijf, alsonder waen, Sulke eere sullen wi van hem ontfaen. Die minne van erdschen goede Neemt ons die vriheit van moede. Ne dade die minne alleene van desen, 10[regelnummer] So souden wi ons selves wesen. Mere omme die lieve van ghewinne, Die ons werpt al uten zinne, Met wat rouwen wijt verliesen, Hoe sere wi daer omme riesenGa naar voetnoot6).
[pagina 442]
15[regelnummer] Wi claghen dat ons niet bestaet; Ende dat onse zin vergaet, Dan claghen wi no meer no min: Nu nes niet so edel alse die zinGa naar voetnoot1). Niemene gevoelets in sijn bloet, 20[regelnummer] Al verliest hi taerdsce goet; Elc houde hem selven in sinen zin, Dats dupperste ende dmeeste gewinGa naar voetnoot2). Cume salmen iemen vinden, Ga naar margenoot+ Die hem des dar onderwinden, 25[regelnummer] Dat hi wilde dat openbare Sine herte alder werelt ware. Die wel doet, hine achtes niet Dat dat aldie werelt siet; Entie quaet doet in ene wostine, 30[regelnummer] Hi hevets int herte pine, Ende ontsiet datment zien mach. Doe wel, siet nacht ende dach, Ende ne roeke wiet verstaet. Al en siet niemen dine mesdaet, 35[regelnummer] Hets ghenouch dattut selve weets: Ende ghedinke ende niene vergeetsGa naar voetnoot3). Gherne vindic ende souke Indie orbaerlike bouke; Want leringhe en doet niet min 40[regelnummer] Dan soe wecket den slapenden zin. Dicken sien wi quaetheit bedect Met dogeden name ende vertrect: Een man, die es van stouten moede Ende verblenden wille dat goede, 45[regelnummer] Men seghet hijs ries ende al verwoetGa naar voetnoot4); Hevet hi oec ghematen moet, Men seghet hi es trage ende bloot, Omme dat hi hem hoet vor de noot. In desen dinghen ende in mere 50[regelnummer] Doolt die werelt dicke ende sere. Wanen heren, want men hem nyghet Ende men mede voer hem swiget, Datmense niet int openbare En begripet, alsi sware 55[regelnummer] Mesdoen, also wesen quite? Achter hem leestmen hare vite. Elc man wese also gemate Jeghen sine ondersate, Alse hi wilde dat hi gebare 60[regelnummer] Jegen hem, die boven wareGa naar voetnoot5), Ende peinse: God, diet al berecht, Maecte beede here ende knecht. Ic wane men dom heeten soude Die een ors copen woude, 65[regelnummer] Ende nieweren ane mere en leide Dan an breidel ende an gereide: Aldus es hi sere ontwiset, Die anders ghenen man en priset Dan biden clederen ende biden geslachte: 70[regelnummer] Hets menech sot geboren in machte.
Echt van rade. LXVI. Vriendscap, recht ende vrede,Ga naar margenoot+ Die maken die erdsce rijchede Ghemeene van lande te lande. Dus sijn si der doget viande, 5[regelnummer] Die werringe in eneger tijt Indie werelt sayen ende strijt. Nature hevet den mensche gemaect Van leden gheel, ende ongeraect Inder claerheit vanden zinne; 10[regelnummer] Doch scietet sire materie inne, Waert dat mer nuttelijc saet in brochte, Datter wel in wassen mochteGa naar voetnoot6). Dus gebreect meest leerres ende wisers.Ga naar margenoot+ Al vintmen genouch staels ende ysers, 15[regelnummer] Wat orbore waert datment vonde,Ga naar margenoot+ Men vonde smet diet smeden conde? Waren meesters goet ende gherecht, Ende si de worden volgeden echt,
[pagina 443]
Die si leeren int openbare, 20[regelnummer] Hem volgeden die meerre scareGa naar voetnoot1). Ga naar margenoot+ Alsic wille met eenen sotte Merghen mi in spele, in spotte, Waer soudickene soeken el, In vindene in mi selven wel? 25[regelnummer] Dinet mi dat ie te vroet bem, Ie bespotte mi meer dan hemGa naar voetnoot2). Die hlende die souken al LedereGa naar voetnoot3), diese leden sal. Wi sijn indie blende scole, 30[regelnummer] Ende hi descre dine in dole; Maer het es ons onbekent, Dat wi ziec sijn ende blent, Ende hieromme dat ons es oncont, Worden wi te spader ghesont; 35[regelnummer] Want wie so kent sijn selfs cracht, Te nauwere spiet hi ende wacht Omme dinc die hem orbare sijn, Ende omme getrouwen meester fijn. Beghin in dogheden te ghane 40[regelnummer] Dinct hem somen inden bestane Dattet hooch ende pijnlijc si, Ende dat en coemt el nieweren bi, Dan die crancke zieke zin Vervaert es in sijn heghin 45[regelnummer] Te proevene ende te bestane Dinc, daer hi noint quam ane. Hier omme willic dat hem ele dwinge Te beghinne hoghe dinghe; Want wille hi hem daertoe gevoegen, 50[regelnummer] Het sal hem te bet ghenoeghenGa naar voetnoot4). Bidi, schijnt die medicine Eerst bitter sijn ende wesen pine, Alsemen ghevoelt dat soe den mont Entien lachame maect gesont, 55[regelnummer] Vele te ghewilliker vaetmer an, Omme datmen els niet genesen can. Wi sullen so onse leven setten, Dat wi die dingen, die ons letten Ende ons indie zonden draghen, 60[regelnummer] Van ons steken ende verjaghen. Elc man die sal sinen moet Hart maken, vast ende goet, Omme te vechtene daer mede Jegen die felle weeldichede, 65[regelnummer] Die ons en nemetGa naar voetnoot5) meer no min Anders dan al onsen zin. Euwelike ende tallen stonden Jach van di emmer die zonden; Want si altoes ende sonder ende 70[regelnummer] Altoos pogen omdie scende. Wat soGa naar voetnoot6) dine herte ontset, Werp van di ende dat di let. Ende eist dat zonden so vaste steken In dine herte, eer soudstuse breken 75[regelnummer] Ende van di werpen, al eist smerte, Beede zonden ende herteGa naar voetnoot7). Niet en leert so menech quaetGa naar margenoot+ Alse weelde ende overdaet: Si hebben der mordenaren zede; 80[regelnummer] Want met liaerre behendiehede Bedrieghen si in haer smeken Des menseen zin ende streken, Ende beringhene so verre vort, Dat hi altemale versmortGa naar voetnoot8). 85[regelnummer] Si maken beede al keytijf Die zinne ende des menseen lijf.
Seneca jeghen prijs. LXVII. Si twee hestaen twirande saken:Ga naar margenoot+ Die een wille van maerbere maken
[pagina 444]
Een chierlije beelde ende metter liden; Dander wilt van honte sniden. 5[regelnummer] Nu sijn die beelden beede vulmaect Ende eens geformeert ende geraect: Wele haerre suldi gheven den prijs? Ie wille wanen, sidi wijs, Dat ghi hem meer prijs oee gevet, 10[regelnummer] Diet van maerbere gemaect hevet, Omme dat meest was sine pine. Aldus eist wel anscine, Dat hi meest orboren doet, Die den quaden maket goet 15[regelnummer] Ende hem doet sine zonden vergeven, Dan liede, goet in haer leven, Leert ende wijst ende treet vort; Want sine sijn in ghene mort. Wonder eist vanden heren, 20[regelnummer] Dat si hem daertoe keren, Ende hem ghenoughet dat si di prisen, Die altoes in ghere wisen Gheens prijs werdich moeten wesen; Ende gaven si selve prijs oec desen, 25[regelnummer] Hem souds dinken ende anderen mede, Dat si daden dorperhedeGa naar voetnoot1) Jone sijn si ende domp van zinne, Die ghenouchte hehben hier inne. So welken tijt so onse memorie 30[regelnummer] In weelden smort, in dydele glorie, So valt die zin in letargien, Hine acht leren noeh castijen; Ende so hi min ghevoelt des, So dat evel vreseliker es. 35[regelnummer] Dien prisic van zinne vroet, Stout ende staerc ende wel ghemoet, Dien niet en vernoyet dat hi levet, Ende eist dat daventure ghevet Ende hem die doot comet an, 40[regelnummer] Dat hi sterven dar ende can. Met scanden moetmen die borch rumen, Daermen moet met crachte af turnenGa naar voetnoot2). Die wise en gaet ghenen gane Onwillike an sinen dane, 45[regelnummer] Noch ghene ruste ennes goet, Sine si met redenen behoet. Alle mesdade licht ende sware, So si meer sijn int openbare, So si met mindere medicine 50[regelnummer] Ghebetert werden ende met minder pine. Dsn sijn si alreswaerst ghemect, Alse si met heimelicheit sijn bedect.Ga naar margenoot+ Niemene ennes, sijt seker das, Heden dat hi ghistren was. 55[regelnummer] Al dat men siet, dat moet al liden Ende varen mettien tiden, Ende alle dine sijn ongestade; Ende nochtan, eist vrome, eist scade, Wi willen ende ons langhter na, 60[regelnummer] Dat die tijt come ende gha.
Van leringhen echt. LXVIII. Ene dine es an meneghen wisen,Ga naar margenoot+ Datmen sere mach mesprisen, Dattem elc in hem selven genoeget, Ende het menegen dinet dat wel voeget, 5[regelnummer] Datmen hem prijs aneleghet, Ende het waer es, alsemen wel seghet. So eist ghevougelijc inden moet, Alsemense beet goet ende vroet; Ende alse hem coemt die waen in desen, 10[regelnummer] Dat si werdich willen wesen, Sone conen si tien stonden In hem gevinden smette no zonden, Ende bliven verloren ende ontset Om die hoverde die hem let. 15[regelnummer] Alle lieden pinen also Omme te sine dicken vro; Maer cume es iemen die kint Waer men ghestade bliscap vint. Die wise ennes nemmermere 20[regelnummer] Int herte sonder bliscap ende eere, Al eist datmens niet en verstaet Buten dit an sijn ghelaet. Dat doet dat hi sijn herte bint:
[pagina 445]
Hine es niet gheseedt als tkint. 25[regelnummer] Sulke bliscap, sulke vroude Coemt niet van selvere no van goude, Sonder dat hi hem selven weet Talre tijt int herte ghereet. Dese bliscap, dese vroude 30[regelnummer] Ne breect noch en ent in doude, Ende daventure en machse niet breken, Want sine coemt niet van hare gestrekenGa naar voetnoot1). Beesten vele laten hem genoeghen Up smale weyde ende hem ghevoeghen; 35[regelnummer] Erde, water ende lucht ...............Ga naar voetnoot2) Nochtan mach eene clene sake Den buke genoegen tsinen gemake; Ne maer die ghulse gierechedc 40[regelnummer] Ne weet ende noch mate mede. Doe ic jonc was, pijndic ende dochte, Hoe dat ic wel leven mochte; Nu, alsic out bem, peinsic al, Hoe dat ic wel stervenGa naar voetnoot3) sal. 45[regelnummer] Ele man zie ende poghere toe, Dat hi alle dinc gerne doe; Want hines niet keytijf, Godweet, Die gherne doet datmen hem heet; Maer hijs keytijf ende onvroet, 50[regelnummer] Die node doet dat hi doen moet. Nu sullen wi onsen zin so maken, Dat wi dan in allen saken, Ga naar margenoot+ Also alse die tijt ghebiet, Gherne ontfaen ende claghen niet. 55[regelnummer] Die hem wille daertoe verbreken, Mach alle dinc wel van hem steken; Maer niemene en siet den dach, Dat hi alle dine hebben mach. Ter rijcheitGa naar voetnoot4) dan de cortste vaert, 60[regelnummer] Dats datmen hehbe tgoet onwaert. Verliestu dinen vrient, ghedoghe, Ne weene niet, maer traenogeGa naar voetnoot5); Ende met genouchten, sonder veinsen, Sullen wi omme onse vriende peinsen. 65[regelnummer] Hier minnen wise ende verkiesen, Alse diese emmer moeten verliesen; Ende ghinder hebwise indier maniere, Alse die volgen sullen sciere. Ic bom te meerre dinc geboren, 70[regelnummer] Dan ie mi liete also verdoren, Dat ie soude jeghen recht Wesen willen mijns vleeschs knecht. Over wat houdic minen lachame? Twi ghevic hem enen andren name, 75[regelnummer] Dannet een erdijn bant si Ghebonden omme mine ziele vri? Ende want hi es aergre echt Dan die ziele, so eist recht Dat dat dulste diene den besten, 80[regelnummer] Ende wi onse zinne vesten Te gheduurne alle daghe Weder der naturen wagheGa naar voetnoot6).
Vanden selven worden. LXIX. In aermen live meer no minGa naar margenoot+ Mach wel wesen scone sin;
[pagina 446]
Want die crancheit vanden lachame Ne doet den zinne ghene blame. 5[regelnummer] Hier omme veronwerde ghenen man, Dune weets teersten wat hi can. Sin, die hem can ter wijsheit keren, Doet den lachame vele eeren. Die zin die waerheit merkon can 10[regelnummer] Ende besceden sere es dan, Hoe hi volghen sal ende vlien, Ende alle dingen so can besien, Dat hi elke dinc prise wale Naer recht, niet nader lieder tale, 15[regelnummer] Entie daune niet en valle Met ghelucke noch met mesfalle, Maer in alle dinc ghestade: Dita een zin van hoghen rade. Mijn zin es niet so onghesinnet, 20[regelnummer] Dat hi ziecheit oft pine minnet; Maer vallic in enech van desen, Ie en wille niet wivelijc wesen. Hets scande datmen om arheit jaget, Ende eere datmense verdraghet. 25[regelnummer] Genouchte hebben in ledichede, Dats onreenre sueghenGa naar voetnoot1) zede; Maer int rusten na die pine Moet elc wel minnen tsine. Hets ene maniere van overmoeden, 30[regelnummer] Dat hem een doet so nauwe hoeden, Dat hi wille den lieden ontflien Ga naar margenoot+ Ende hi hem laet selden sien; Ende oee en betaemt heren niet, Dat mense alte dicken siet. 35[regelnummer] Tusseen tween houdende de mate, Dats altoes die meeste bate. Daer an leghet di nict an, Dat di prisen wijf ende man. Ganc te di selven in dinen zin, 40[regelnummer] Mere wat dogeden vintsture in, Ende di selven jugeereGa naar voetnoot2) dan Alstu souts eenen anderen man, Ende altoes hout in dinen gheest Dine faeuten alre meest. 45[regelnummer] Die dicken trect van steden te steden, Dinct sijn des zins ongestadicheden. Leere dan eerst naer desen Dinen lachame ghestade wesen, Dattu te bet moet ende zin 50[regelnummer] Moghes ghebinden na dijn ghewinGa naar voetnoot3). Neghene zonden so en sijn, Si en hebben soete venijn: Vrecheit beheet di groot ghelt Te ghevene in dire gewelt; 55[regelnummer] Luxurie belovet di, keytive! Ghenouchte van dinen live; Begherte vander werelt eere Beheet di te makene here. Dus ende met dusdaenre miede 60[regelnummer] Veninen si die simpele liede, So datse cume eenech man Verdriven oft verwinnen can. Wiltu danne van desen saken Dine zinne quite maken, 65[regelnummer] Wandere in dese werelt al Alse diese rumen sal. Selden peinst omme sine doot, Die sonder afstaen minne groot Leghet an dit erdsche goet; 70[regelnummer] Ende comet oee in desen moet, Hi steket altehant daer of Ende blaset henen alse stofGa naar voetnoot4).
Jeghen vrechede. LXX. Redene eist van ons allenGa naar margenoot+ Wat ons doet in zonden vallen, Want wi alle onse zinne geven, Hoe dat wi dit corte leven 5[regelnummer] Gheneren moghen in dit dal:
[pagina 447]
Dat langhe lijf vergeten wi alGa naar voetnoot1). Wat wondere eist, datmen vint Hem die hem ontsiet niet en twint, Alsemen in groten vreden leeft? 10[regelnummer] Maer eene dinc mi wonder heeft, Daer alt volc vallet, dat gevel Datter een was die niet en vel. Ter noot ende niet in weeldicheden Machmen proeven stoute zedenGa naar voetnoot2). 15[regelnummer] Laet ons alsule leven leden, Dat wij die tijt so niet versceden, Dat wijs verliesen ene stonde; Ende niemen es die dit doen conde, Sijn gepeins ende sine herte en siGa naar voetnoot3) 20[regelnummer] Sijns selves ende sijn eygijn vri. Ga naar margenoot+ Merc eene exempele anden hont: Werpt hem sijn bere inden mont Vleesch oft hroot, hi hout te hant Tgheent onder voet oft inden tant, 25[regelnummer] Ende siet, eer hijs nut, omme mere Te hehbene van sinen here. Dit dinke mi dat ons anclevet: Alse ons daventure goet gevet, Dat leggen wi ghehouden danGa naar voetnoot4) 30[regelnummer] Ende ghapen omme meer nochtan, Noch wine nuttent noch en smaken, Maer omme meer liggen wi ende haken. Dese dinc en mach gevallen Niet den wisen al met allen: 35[regelnummer] Die hevet ghenouch, ende coemt hem mee, Dat deelt hi vort sonder wee. Wie so gapet omme miede Altoes tontfane onder die liede, Die verghetet harde saen, 40[regelnummer] Dat hi die miede hevet ontfaen; Want dat leden es, es verloren, Om nieuwe miede willen wi horen. Aergher es niet dan giereehede, Dat soe vergheet die hoveschedeGa naar voetnoot5). 45[regelnummer] Ghiereghe vrecheit es sere quaet, Want soe om el niet en staet, Dan omme al te hebbene alleene, Dat indie werelt es ghemene. Wat goede int ghemeene gaet, 50[regelnummer] Dinct dat hare niet en bestaetGa naar voetnoot6). Maer die hovesche wise milde Decket hem met enen andren scilde: Gheen goet en dinct hem wesen het, Dan dat hi siet gheset 55[regelnummer] Ter nutscap enter saliehede Ter ghemeenre menscelichede. Hovesche wijsheit leert ons dat: Gherne deelen goet ende scat, Gherne dancken ende loven mede, 60[regelnummer] Alsemen hevet ontfaen hovescede, Ende gherne lijen voer die liede, Alse ofmen ontfaet gichte of miede. God hevet dier hovescheder hoede, ..................Ga naar voetnoot7) 65[regelnummer] God die wandelt onder die goede liede. Hen mach niet sijn, noch noit gesciede, Dat goet gedichte of goet zin Aergher es niet an gierechede, Dan soe vergheet die hoveschede.
[pagina 448]
Oint was, God en waser in. Roof, al es hi someghen man 70[regelnummer] Te sinen wille comen an, Ende al docht hem sijn gheval, Hen was noint noch wesen sal, Dat ghedureghe hliscap lach An rove noch an quaet bejach. 75[regelnummer] Dit erdsche goet, datmen goet noemt, Hen es niet goet, hoe soet els coemt: Ic wane hem gaf die name een sot. Die mensce ware zalegher dan God, Waert van rechter name goet. 80[regelnummer] Al eist dat ons vordeel doet, God en hevets en ghenen noot Te nuttene clene no groot. Dos en ware hi niet al rike, Ga naar margenoot+ Want hem gebreket sekerlike 85[regelnummer] Die ghenouchte vandien moede, Alse int nutten vandien goede. Hier mach hi merken die es vroet, Dat met onrechte hetet goetGa naar voetnoot1). Elc mensche willic dat hem voeget 90[regelnummer] So, dat hem int herte ghenoeget Al dat God doet ende beset, Ende laet hem genoeghen te bet, Omme dat si die wille Gods, Sijn onderdanech sijns geboedsGa naar voetnoot2). 95[regelnummer] Die wise ne pijnt hem clene no groet Te weenne omme sire kinder doot, Noch omme siere vrienden goet. Altoos es hem so vast sijn moet, Dat hi verdraget in selken zinne, 100[regelnummer] Alse die sine herte leget daer inne, Daer hi emmer moet volghen, Ende verdraghet onverbolghenGa naar voetnoot3).
Van edelen moede. LXXI. Ga naar margenoot+ Also lange alse du leves, Sie dattu dine zinne gheves Te leerne hoe du leven sout, Om te comene in dijn behout. 5[regelnummer] Die mensce en hevet niet beters in Dan redene ende zin. In desen doene, in derre maniere, Hevet hi vordeel voer die diere, Want sine hebber niet een haer: 10[regelnummer] In desen volget hi Gode naer. Minne, gramscap ende giereehede, Hebben dicken in meneger stede Hem in hoghen moede verheven Ende vreselike dinghe verdrevenGa naar voetnoot4). 15[regelnummer] Oft dan eene ombescedenheit Daer doet so grote vromecheit, So eist te verstane goet, Dat een hoghe edel moet, Vul van dogeden, meer vermach, 20[regelnummer] Die niet en slaept nacht no dach. Cracht van zinne es ene doghet, Die haer selven so verhoghet, Dat si tusscen tween aventuren, Tusscen den soeten enten suren, 25[regelnummer] Fierlike lijt met groter cracht Ende omme haer en geen en acht. Goet man die ghedoghet al Coenlike groot ende smal, Wedert es so licht, so swaer; 30[regelnummer] Want hi weet wel overwaer, Dat God dus in sine wet Ordineert ende beset, Die alle dinge also doet gaen, Alsi in sinen wille staen. 35[regelnummer] Niemen es zalech man van desen, Dien du sies in deere wesen, Met puerpere ende met goude gecleet; Want alsemense te bedde leet, Men trecket hem altegader af
[pagina 449]
40[regelnummer] So wat men hem teersten angaf. Naect quamen si in dese hoverde, Ga naar margenoot+ Ende naect sullen si ter erde. Niemene oec van desen heren, Die met rijcheit cleemt ter eeren, 45[regelnummer] Esmen sculdich te noemene groot. Twi dat es, dat meret al bloot: Wi dolen allegader indien, Dat wi niet en merken wat wi sienGa naar voetnoot1); Maer sine paruren hebwi te mare, 50[regelnummer] Alse of hire mede geboren ware. Ware dan iemene die begherde Man te prisene naer sine werde, Doe wech erve, eere ende parure, Ghichte der valscher aventure; 55[regelnummer] Laet liden des lachamen hone, Weder si lelijc si oft scone; Besie sine zeden ende sinen zin, Oft hi sulke wijsheit hevet in, Dat menne groot heten mach; 60[regelnummer] Wederet es vremde bejach Dat hi hevet, oft sijn goet, Dat emmer met hem bliven moetGa naar voetnoot2). Eerlijc leven ende duegedachtich Es in sinen doene so machtich, 65[regelnummer] Dattet altoos niet verloren Ne mach sijn achter noch voren; Want waer soot die doot begaet, Het ent emmer in weldaet. Niemen en es so dul noch so onvroet, 70[regelnummer] Hine weet wel dat hi sterven moet; Maer alse hem die doot gaet an, Dan eerst gaet hi beven dan, Alse die vruchtet dat hi sal Vallen in enen swaren val; 75[regelnummer] Ende dit es tontijt ende te spade, Want hi failgiert inden rade. Soudemen niet seggen openbare, Dat hi onwijs ende dul ware, Wie so dreve groot mesbaer, 80[regelnummer] Dat hi over dusent jaer Niet en levede hier te voren? Oec soudi u dinken doren, Die daer omme dreve rouwe groot, Dat hi liggen sal al doot 85[regelnummer] Over M jaer hier naer. Dits openbare ende claer: Dune waers niet, du suls niet wesen. Nature hevet ons brocht in desen. Men maget nieuwe heten niet, 90[regelnummer] Dat allen lieden altoes gesciet. Sterve ende oude, want wesen moet, Alleene mac dinen ende goet.
Noch van rade. LXXII. Drie dinghen vindie overwaerGa naar margenoot+ In allen evele wesen swaer: Teen dats die porringe vander doot, Dander es die siecheit groot, 5[regelnummer] Ende dat derde es, sonder waen, Datmen der weelden moet afstaen. Vander doot ende vander stoken Es hier boven genouch gesproken. Van groter ziecheit ende zwaer 10[regelnummer] En leghet niemene laoge, dats waer; Want onse moeder die nature Die minnet hare creature,Ga naar margenoot+ Dat soe tevel ghevet so mate, Datment gedoget in hope der bate; 15[regelnummer] Oft eist swaer endo al te groot, Soe cortet danne metter doot. Al evel dinet te lichter hem, Die peinst: ‘Alsic van desen bem, So salie emmermeer na desen 20[regelnummer] In vrier gesonden wesen.’ Die ghene die al hare zinne Ter werelt setten enter erdscher minne, Die latic al ongetroost; Want alse de weelde iet geloest 25[regelnummer] Siere genoechten, sine redene seget, Dattem ghinder es al ontweghel.
[pagina 450]
Wat wondere eist, al dinct desen Dit erdsce leven sere cort wesenGa naar voetnoot1)? Wers es hem die van weeldicheden 30[regelnummer] Vallet in ere aermer steden, Dan den aermen die noit en las Noch en horde wat weelde was. Hens gene doget, maer mesdaet, Den quaden te vergevene sijn quaet, 35[regelnummer] Hine ware in sulken state, Datmen hopen mochte der bate. Noch sal een dach lichten so clare, Datmen sal al openbare Al die quaetheit entie zonde 40[regelnummer] Der werelt sien van gronde te gronde. Waer so men besiet dat ware, Men mach vioden al openbare, Dat alleens es in eene stede, Achter ende voren medeGa naar voetnoot2). 45[regelnummer] Men mach merken, dat liede vele Lopen te feesten ende te spele, Ende daermen oude wijsheit spreect, Dat daer volx vele ghebreect; Entie wi sien staerc van live, 50[regelnummer] Vindewi van zinne cranke keytive. MereGa naar voetnoot3) die aerme entie rike, Wie so dinct leven salechlike: Du sies den aermen in meneger stonde, Updat hi hevet sine gesonde 55[regelnummer] Ende hi sine lijfnere hevet, Dat hi blidelikere levet: Hi lacht meer ende bet met herten. Die, rike levet, alse oft met smerten Ende met rouwen ware gemanc; 60[regelnummer] Ende dats al om dat hi sinen ganc So hoghe mict ant erdsce goet, Dattem nemmer wel en doet: Dus es hi verre der hate; Die aerme hout hem an de mateGa naar voetnoot4). 65[regelnummer] Niemen en es die rike levet, Hem en genouget dat hi hevet. Alle die erdsche heerscapije, Die du sies met haerre paertije Boven die lieden sijn verheven, 70[regelnummer] Datmen heet een zalich leven, Dats wandel ende ongestade: Verdrijf dat uut dinen rade, Ne beghere niet noch en soue, Maer omme rijcheit van binnen rouc.Ga naar margenoot+
Van miltheden. LXXIII. Eist dat du di beclages diesGa naar margenoot+ Ende dattu rekens over verlies, Dattu hovesceit heves gedaen Hem dies niet en wille verstaen 5[regelnummer] Noch danken; wiltu di beraden Meer tontgane sulker scaden, Soudstu hier af seker leven, Du moets hovesceit begeven. Lichte du gaves tdine daer nare, 10[regelnummer] Daer het echt verloren ware. Hets beter gheven ende verliesen, Dan vaste te houdene kiesen. Men mach bi ne ghenen wette Bescuwen alrehande lette. 15[regelnummer] Up een lant, daer coren bedaerf, Heeft men gesayt ander waerf; Men moet geven, men moet sayen: Lichte men saelt an iemen mayen. Lichte men vint enen goeden, 20[regelnummer] Die danken sal noch gelijc den vroeden; Want niemene gedinct der hovescede, Hine ghelt met woekere mede. Die onhovesche, alse hi hem ontsiet Dattem sijn danc sal costen iet, 25[regelnummer] So haet hi hem diet hem gaf, Ende peinst hoe hijs mach comen af, Ende maect belghen ende overmoet,
[pagina 451]
Om dat hi sonder cost dat doet. Wie es aerger ende wers geleert, 30[regelnummer] Dan die doget in quade keert Enter hovescheit verghet, Ende sinen zin also set, Dat hi clene mesdadeghe saken Groot ende hooch wille maken? 35[regelnummer] Die wise hovesce heeft inden moet Altoes die [doghet] dor hem doetGa naar voetnoot1), Ende priset hogher dan het dooch, Ende es van berten also hooch, Eist dat up hem es mesdaen, 40[regelnummer] Dat hijt lichte latet gaen. Alle dinc keert hi ten besten, An hem mach gene quaetheit vesten; Want die hovesce menscelichede, Daer soe niet af weet sekerhede, 45[regelnummer] Dat keert soe inde beste voude: Die quade verkeert also houde. Ghierecheit omme meer tontfane Bringet ons die dorpernie ane, Dat wijs vergheten altemale 50[regelnummer] DatmenGa naar voetnoot2) ons daer dede wale. Rijcheit, eere ende moghenthede, Verkeren meer der lieder zede, Alsemer toe coemt, dan aermoede. Bidi sone achten niet die vroede 55[regelnummer] Up dese dinc in ghere uren, Maer up die doget der naturen.
Van wijsheden. LXXIIII. Ga naar margenoot+ Ledicheit sonder leringhe Dat sijn al verlorne dinghe Ende ene doot daert al gaet af, Ga naar margenoot+ Ende eens levens menscen grafGa naar voetnoot3). 5[regelnummer] Sterven en prisic niet sere, Hen ware dor recht ende dor eereGa naar voetnoot4). Hets dulheit dat een wille vlien, Daert hem niet en mach gescienGa naar voetnoot5). Ghedochte dat si ongheveinset, 10[regelnummer] Ende wie so omme dinghen peinset, Merke, peinse ende vaste wane, Dat die werelt al siet ane. Dus sal hem elc scamen dan Peinsen, daer mesprijs leecht an. 15[regelnummer] Wat helpt clene ende groot? AlleGa naar voetnoot6) dinc sijn voer Gode bloot. Dronkenscap es anders niet, Dan datmen enen mensche siet Sijns dancs ende bi sijn selves kiesen 20[regelnummer] Sine vrije zinne verliesen. Wijn ontsteket des menscen zin, Ende waerre iet heimelicheden in Met scamelheden overdect, Die wijn doet datment vertrectGa naar voetnoot7). 25[regelnummer] Meer liede vintmen die dor scame Sonden scuwen vanden lachame, Dan om die minne vander doghet; Maer wien so dronkenscap verhoget, Die verlieset zin ende zede 30[regelnummer] Ende alle sine scamelhede. Hiertoe wie so dronken es, Hi verliest al, sijts ghewes, Sinne, vroetscap ende raet; Daertoe nochtan die wijn dorgaet 35[regelnummer] Sijn hovet ende doet hem verliesen Sine memorie ende sere riesen, Noch oge noch tonge en can Gheseggen wat hem leghet an. Weelde mach bet sijn te waren 40[regelnummer] Hier bi pine, dan welvarenGa naar voetnoot8).
[pagina 452]
Wi sullen slachten na die bien, Die wi moghen vliegen sien Achter velde harentare, Ende souken haren orbare 45[regelnummer] An de bloemen na haer beste; Alsijt bringhen dan te neste, Sceden si honech ende was. Aldus sullen wi volghen das: Wi sullen horen van menegen man 50[regelnummer] Wat hi weet ende wat hi can, Ende dat scriven ende behouden, Ende dan, eer die zinne vercouden, Sullen wi proeven harentare, Waertoe elc es orbare. 55[regelnummer] Dusdaen willic ende dus goet Dat wi sijn in onsen moet, Dat wi connen van vele dinghen Vroede wort te samen bringhen: Vele proverbijen, vele sproken 60[regelnummer] Togen connen hem die ons stoken, Ende wi oec connen bispele Van ystorien toghen vele, Daermen mede cort den tijt; Ende leereGa naar voetnoot1) exempele jegen strijt, 65[regelnummer] Hoe hier voren die wise daden, Ga naar margenoot+ Alsi swaerlijc waren verladen. Scuwe rijchede, soe en si goet; Want soe met vreesen laet den moet. Scuwe weelde: blijft soe di in, 70[regelnummer] Soe ontempert dinen zin. Scuwe heerscapie mede: Hets wint ende hoverdichede.
Vanden selven. LXXV. Ga naar margenoot+ Hens gene wijsheit meerre van sinne, Dan, alse tevel comet inne, Oft eert geweldelike in dadren Die nature laet vergaderen, 5[regelnummer] Ghevellet si ende gheweert; Want eist also dattem bekeert Indie aderen ende int bloet, So eist te dragene noch also goet Alset te verdrivene siGa naar voetnoot2). 10[regelnummer] Redene prouftmen bier bi:Ga naar margenoot+ Men en dwinge die domme joghet Int begin jegen ondoget, Eer soe daer ghecostumere, Verloren so es aldie were. 15[regelnummer] Vallet die jonge indie onmate, Hets beter datmen lopen late, Dan men wederstonde sware; Lichte hi wert moede, ende dan vare An hem met rade ende pine 20[regelnummer] Om sire zinne medicine. Wat helpt dat die phisisien Omme medicine wille zien, Eer dat evel es int dalen Ende eermen oec mach verhalen 25[regelnummer] Met soccoerse die nature? Hets verloren aventureGa naar voetnoot3). Die wile oec, no min no mee,Ga naar margenoot+ Dat die storm staet indie zee, Ne can men tscip bestieren niet; 30[regelnummer] Maer alsemen den storm wiken siet, So eist tijt datmen sla de hant Andien roedere ende ant gewant. Die wise can int aermoede Ende indie weelde van goede 35[regelnummer] Altoos siere doghet pleghen: Es hi met goede verweghen, Hi ghevet mildelike ter noot, Ende al met besceede groot; Es hi aerm, hi geeft te min, 40[regelnummer] Ende altoos hevet hi bliden zin. Vrede hevet hi die niet nontsiet Dat die werelt te duchtene pliet; Rike es hi die niet en rouct Dat algader die werelt souct. 45[regelnummer] Hoe mochte dat iet heten goet,
[pagina 453]
Dat beede winnet ende hebben moet Mordere ende ribaut medeGa naar voetnoot1)? Men weet wel dat die rijchede Desen beede dicke ancomen: 50[regelnummer] Hoe mochtmen dan rijcheit goet nomen? Ga naar margenoot+ Dat es goet, dienGa naar voetnoot2) niemen hevet Dan dien God reinen zin gevet. Ga naar margenoot+ Ghelove es dat heilechste bejach, Dat erdersch mensce hebben mach: 55[regelnummer] Ga naar margenoot+ Men caent bedriegen dor ghene noot, Men caent gebreken metter dootGa naar voetnoot3). Mate dats een bandekijn mede Over die erdsche weeldichede; Soe deeltse som daert hare behaget, 60[regelnummer] Som verdrijft soese ende verjaget; Soene nut nemmeer daer af Dan hare die nature gafGa naar voetnoot4). Die dese twee trect te hem waert, Sonder hogher clergien aert 65[regelnummer] Mach hi wel te wijsheit comen, Diene bringen sal ter vromen.
Van Percius proverbien. LXXVI. Ga naar margenoot+ Seneca ent hier ter stede Sine wort ende sine sproken mede, Daermen bi wel mach verstaen, Dat hi met wijsheden was bevaen, 5[regelnummer] Ende oec willemen wanen das, Dat hi van Pauluse gedoept was. Sine worde dinken luden openbare Som, ofte hi kerstijn ware. Hier naer inden eersten bouc, 10[regelnummer] Diere omme wille doen ondersouc, Salmen sijns noch meer gewagen, Hoe dat hi in sinen daghen Vrilike screef jegen die afgode, Niet ter maten alse die blode; 15[regelnummer] Ende sinen ende salmen scriven, Hoe dattene Nero dede ontliven, Die quade keyser, alse wi lesen, Want hi sijn meester hadde gewesen. Vort suldi horen overlidenGa naar voetnoot5),Ga naar margenoot+ 20[regelnummer] Van poeten, die indien tiden Leveden dat Seneca was, In Claudius tiden, daermen af las Hier voren in sijn keyserrike, Die bouke maecten meesterlike 25[regelnummer] Ende begrepen in haren stonden Dorpernien ende zonden; Ende omme dat si begripers waren Ende si niemen en wilden sparen, Sine ghinghene met worden stoken 30[regelnummer] In haren ghemeenen sproken, Dies heetmense Satyriene; Die int wort pleghen nauwe te siene, Dat heet begripers in onse tale: Dats Percius met Juvenale. 35[regelnummer] Percius sproken ende sine bloemen Die suldi nu horen noemen. Dijn connen ennes niewer toe goet, Een ander en wete dattuGa naar voetnoot6) sijs vroet. O wi! hoe crom, hoe ongherecht 40[regelnummer] Sijn die zielen in heren, in knecht, Hier in desen erderike! Lettel achtsi om hemelrikeGa naar voetnoot7). Heren, rovers, knechten, dieve: Dus scrijftment al in enen brieve. 45[regelnummer] Twi maectmen die goden inden temple Hoverdich na onse exempleGa naar voetnoot8)?
[pagina 454]
Segt, bisscoppe ende papen mede: Mach gout maken heilechede, Twine geven wijt den goden dan? 50[regelnummer] Ga naar margenoot+ Want haerre negheen en es, die can, Alse mi dinct, hem heilech maken, Het en si bi onsen sakenGa naar voetnoot1). Van hoghen lieden, horic callen, Siet men geslachten tevallen, 55[regelnummer] Die hare edelheit verliesen Ende bi cranken zinne riesen. Alse menech hooft ende menege gedane, Also menech zin, ic wane; Ende elc hevet sinen onwille: 60[regelnummer] Dus leghemen harde selden stille. Al es tfoerhovet gepoliert, Toude vel nes niet verchiert. Buten sijn scone die wort, Binnen die vos, die peinset mortGa naar voetnoot2). 65[regelnummer] Vrecheit en laet niemen rusten: Al soude eenen slapens lusten, Soe roept int ore: ‘Stant up! hets dach! Du suls verliesen dijn bejach!’ Nu leve, vrecke, in pinen groot! 70[regelnummer] Verget dijns selven, verget die doot. Die tijt gaet met snellen voete, Di wert noch langer rusten moeteGa naar voetnoot3). Die upt lant ende upter heide Levet met sijns selves aerbeide, 75[regelnummer] Die levet harde salechlike. Getroosti, dorpre! troost maecti rike: Al mindert dijn coren inden tas, Dijn ander coren leget inden was.
Van Juvenale. LXXVII. Ga naar margenoot+ Percius endt hier sine tale. Hort hier vort van Juvenale. Ru gehaer over die lede Toget moet van groter wreethede. 5[regelnummer] Niemen mach met cleenre pine Ter hoocheit clemmen. - Here te sine Van goeden zeden, seggic u, Dats daermen mindst om vraget nu. Alse vele penningen alsemen wiste 10[regelnummer] Dattu hads in dine kiste, Also vele soudemen di geloven, Eren ende trecken boven. Aermoede en hevet in hare Niet dat meer verweghet sware, 15[regelnummer] Dan soe ter werelt spotte gaet Entie lieden die sijn quaetGa naar voetnoot4). Dit es eene ghemeene zede, Sijn wi aerm, al onse bede Es omme vordeel, omme gewin: 20[regelnummer] Hier toe sette elc sinen zin. Ic wane men niet so stouts en hort, Dan alsemen vaet in sine mort Den mordenare; want sijn moet Maect wanhope stout ende verwoet. 25[regelnummer] Rijcheit was deerste quaethede, Die ontreinde des menschen zede. Elc man hevet hem also gheset, Sijn wille dinct hem redene ende wet. Twijf weet al ende bediet 30[regelnummer] Wat in al die werelt gesciet; Soe es die deerste niemare weet Ende wachtse ter porten ghereet. Niet ennes te verdraghene so quaetGa naar margenoot+ Alse srijcs pijnlics wijfs gelaetGa naar voetnoot5). 35[regelnummer] Hets sere mesdaen in allen kere, Datmen tlijf mint vor die ere. Alle mesdaet, so meerre persone Daer an slaet, soe meer onsconeGa naar voetnoot6). Hennes geen aerger gerechte,
[pagina 455]
40[regelnummer] Dan die tonge vanden quaden knechteGa naar voetnoot1). Hoe meneghen heeft ghevelt Ende vermort sijn grote ghelt. Die niet en hevet, mach openbare Singen vorden mordenare. 45[regelnummer] Die doot maect cont allene das, Wies de mensce werdich was. Scone vorme ende zuver leven, Selden sijn si gevriende bleven. Niet nes so diere, vondemens vele, 50[regelnummer] Men sout copen omme niet te spele. Men weent langere omme goet Dan men omme vriende doet. Omme vrient weentmen lose trane, Maer om ghelt rechte vraye, ic wane. 55[regelnummer] Alse vele alse wast dijn ghelt, Also vele wast met ghewelt Die wille van vort te winne meer: Ghelt wachtmen nauwe in allen keer. Hier endt nu altemale 60[regelnummer] Die proverbien van Juvenale.
Stacius Selicius bloemen. LXXVIII. Ga naar margenoot+ In desen selven tiden mede So was te Rome indie stede Een poete, alse wijt horen, Ute Gallia geboren, 5[regelnummer] Van groter namen, ende hiet aldus Stacius CeliciusGa naar voetnoot2), Daermen af twee boeke vint, Die hi maecte, daer hi ontbint Inden eenen scone ter cure 10[regelnummer] Van Theben die aventure, Dat een swaer orloge was; Want hi maket ons cont das, Dat twee broederen in haren dagen, Die te samen waren gedraghen, 15[regelnummer] Entie sone wan andie moederGa naar voetnoot3), Begaven te wesene broeder Ende hadden orloge swaer ende groet, Ende menech blevere omme doot. Dander bouc die tellet mede 20[regelnummer] Van Achillese die kintschede, Hoene die Grieken halen deden In haren orloge, in haren onvreden, Alsi up Troien souden comenGa naar voetnoot4). Hort hier van hem beden de blomen. 25[regelnummer] Bliscap ghevet somwile de cracht, Want rouwe breect der herten macht. Bliscap, merket wel in desen, Doet den sconen te scoender wesen. Dicke machmen in doghen kinnen, 30[regelnummer] Alsemen minne draget van binnen; Want die brant die binnen leget, In dansichte te risene pleget, Ende ontsteect die lierewangen, So dat mer dicke uut siet gangenGa naar margenoot+
[pagina 456]
35[regelnummer] Ende dauwen, eist lief of leet, Een dinne getempert sweetGa naar voetnoot1). Si twee en mogen niet met vreden Heren sijn van eere steden, Want elc wille wesen boven: 40[regelnummer] Deen ofte bede moet sijn bescroven. Vreese visierden eerst de gode Jegen der redenen gebodeGa naar voetnoot2). Elc man pine omme sine eere, Want eere verdervet nemmermere. 45[regelnummer] Al es dat sterven menegertiere, Die doot nes maer van ere maniere. Alstu best van moede verhit, Dwinc di selven ende sit Ende ontbeit ene corte stonde: 50[regelnummer] Haest werptGa naar voetnoot3) al neder te gronde. Hets keytivechede groot, Vreese an te vane sonder nootGa naar voetnoot4). Ga naar margenoot+ Hier enden Stacius bloemekine, Ende hier willic van miere pine 55[regelnummer] Maken ruste ene stonde. Dese materie die begonde Van Adame, den eersten man, Ende hevet cortelike vort an Alle dystorien ghenoept 60[regelnummer] Tote dien dat die werelt loept Int carnation, dats waer, Ons Heren LVII jaer. Ghenouget hem, diet maken hiet, Sone vernoyet mi der pinen niet. 65[regelnummer] Dits deerste paertie vanden vieren. In dander so salmen visieren, Wat keyseren dat al na desen Tote Rome hebben gewesen, Haer verlies ende haer ghewin, 70[regelnummer] Alse dystorien hebben in. Orlof eeschic overluut, Want dystorien gaen hier uut.	margenoot+ Vinc. B. IX. c. 1. margenoot+ Fol. 78. d. margenoot+ Vinc. B. VIII. c. 136. i. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 1. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 2. ± voetnoot1) Vinc. nimios honores recusavit. Proza-Vert. hi en wilde niet te seere gheeert zijn. voetnoot2) Men leze: In rechte te kenne ende te bescedene. Vinc. In cognoscendo et decernendo mira varietate animi fuit: modo circumspectus et sagax, interdum inconsultus et preceps, ac nonnunquam frivolus amenti similis. - Proza-Vert. Want in die rechten te kennen oft te ondersceyden was hi somtiden seere subtijl ende wijs, ende somtiden seer haestich ende onbesceyden, ende somtiden so vermetende dat hi scheen een verwoet of rasende mensche te zijn. margenoot+ Fol. 78. e. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 3. voetnoot3) Vs. 11-17 bij Vine. Inter cetera in eo mirati sunt homines oblivionem et inconsiderationera ... Muitos, quos capite damnaverat, postero statim die etiam in consilium et ad alee ludum admoneri iussit. voetnoot4) Lees: gegaen. Vinc. postquam in triclinio decubuit. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 2. m. ± voetnoot5) Vinc. ut expirantium facies videret. - Proza-Vert. omdat hi bemercken soude die gedaenten vanden ghenen die haren gheest gaven. voetnoot6) Lees: wantrouwelste. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 3. m. ± voetnoot7) Vs. 50-52 bij Vinc. alleen: Ira turpior, spumante rictu, humentibus naribus. margenoot+ Vinc. O. voetnoot8) Het bij Vinc. ontbrekende is in de Proza-Vert. naar Maerlant op den voet gevolgd. Het laatste gedeelte luidt aldus: Ende Claudius stichte in Engelant een grote stadt de welcke hi Claudiocestria dede namen. Ende dese stat wort noch heden Clocestre ghenaemt. In vs. 65 is het twijfelachtig, of het Hs. incaert heeft, dan wel ~mvaert d.i. menvaert. Welligt zal men moeten lezen: Die Cl. men voert hiet. margenoot+ Fol. 78. f. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 4. voetnoot1) Lees in vs. 29: Vervullet, en in vs. 30: ware. Vinc. omnia que a prophetis predicta sunt in Christo impleta ostendens. - Proza-Vert. dat alle die scrifturen der propheten in Cristo vervult waren. voetnoot2) Vinc. ex quibus ostendit non alterum esse Dei filium nisi hunc quem Iudei crucifixerunt. margenoot+ Fol. 79. a voetnoot3) Vine. ille sudarium suum misit. Proza-Vert. zijn sweetcleet oft sinen snutteldoec. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 5. voetnoot1) Vinc. cathenis igneis. Proza-Vert. mit vierige kethenen. De kopiist van het Hs. heeft vierighen bij verkorting als viere gelezen, en schrijft: Met IIII ketenen! voetnoot2) Vinc. quare non consideras quem rogasti ut mitteret angelos suos ad lesionem meam? voetnoot3) Hs. twi. Vinc. cur eum non tenetis? voetnoot4) Vinc. Non possumus neque formicam contingere que in cubiculo tuo est. - Proza-Vert. wi en hebben dies geen machte, noch oec een myerken te raken, die in dijn slaepcamer is. Misschien is hier een paar regels, op dezelfde rijmen uitgaande, weggevallen. Ook is vs. 35 blijkbaar corrupt. Men zou welligt, bij gissing, ongeveer aldus kunnen lezen: ‘In ghere manieren, Dan du selve wils visieren, Ne hebwijs macht; niet ene miere Ne moghen wi gherinen, diere Te dire cameren horde toe.’ voetnoot1) Vinc. Vade ergo per domos eorum quos evertisti, ut per te revoces quos tu elisisti. voetnoot2) Vinc. per pecunias excitavit seditiones gravissimas. Proza-Vert. hi maecte met gelde eenen swaren oploop onder dat volc. voetnoot3) Vinc. unus ex seribis. margenoot+ Fol. 79. c. voetnoot4) Aldus Vinc. en de Proza-Vert. Hs. Jodias. Verg. c. 5. vs. 16. margenoot+ Vine. O. margenoot+ Vinc B. IX. c. 6. voetnoot5) Vinc. Philetus archidiaconus. Proza-Vert. Philetus archidiaken. voetnoot1) Lees: Spaengen. Verg. vs. 64. Proza-Vert. Ende sinie Jacob verkoes IX discipulen int lant van Galissien in Spaengyen..., waer af die twee in Galissien dat kersten geloove bleven prediken. margenoot+ Fol. 19. d. voetnoot2) Vinc. Quibus predieatione sua illustratis Torquatus Acci, Tisephons Vergii, Secundus Abula, Indalecius Urci, Cecilius Elibri, Isicius Carcese, Eufrasius Eliurgi, scilicet Idibus Maii quieverunt. voetnoot3) Lees weder: Spaengen. Vinc. sepulto in Galicia beati Iacobi corpore. Verg. vs. 47. voetnoot4) Vinc. apud Accinctinam urbem. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 7. voetnoot5) Vinc. alleen: navi imposuerunt. margenoot+ Fol. 79. e. voetnoot1) Proza-Vert. si gingen totter vrouwen van dyen lande, die Lupa genaemt was. In de uitgaven van Vinc. wordt de naam niet genoemd. voetnoot2) Vinc. Et eum iam pontem transissent, insequentes eos milites, ruente sub eis ponte, in flumine submersi sunt. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 7. m. voetnoot3) Voor den zin ware het wel zoo gepast te lezen: Vermoyet u niet te sere. margenoot+ Fol. 79. f. voetnoot1) In het Hs. zijn vs. 41 en 42 in omgekeerde volgorde geschreven. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 7. f. margenoot+ Fol. 80. a. voetnoot2) Vinc. Cum igitur VIII kalendas Aprilis, scilicet in annunciatione dominica, fuerit decollatus et VIII kalendas Augusti ab Ideria usque ad Compostellam translatus, et III kalendas Ianuarii sepnltus, quia materia sepulture usque ad Ianuarium ab Augusto duravit, statuerunt sancti ut in ecclesia festum eius VIII kalendas Augusti, scilicet in tempore magis congruo, celebretur. margenoot+ Vinc. B. IX c. 6. f. voetnoot3) Vinc. viginti nummos. Verg. bl. 267, aant.Ga naar voetnoot2) en D. III. bl. 149, aant.Ga naar voetnoot1). voetnoot2) Vinc. Cum igitur VIII kalendas Aprilis, scilicet in annunciatione dominica, fuerit decollatus et VIII kalendas Augusti ab Ideria usque ad Compostellam translatus, et III kalendas Ianuarii sepnltus, quia materia sepulture usque ad Ianuarium ab Augusto duravit, statuerunt sancti ut in ecclesia festum eius VIII kalendas Augusti, scilicet in tempore magis congruo, celebretur. voetnoot1) In het Hs. zijn vs. 41 en 42 in omgekeerde volgorde geschreven. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 8. margenoot+ Fol. 80. b. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 8. m. voetnoot1) D.i. zich aan de stedelingen vertoonen. Hs. die. Vine. Sequenti vero die Herodes vestitus veste regali sedebat pro tribunali apud eos et concionabatur ad eos. voetnoot2) Verg. B. VII. c. 98. vs. 25-42. margenoot+ Fol. 80. c. voetnoot1) Vinc. per V dies ventris dolore cruciatus est. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 9. m. ± voetnoot2) Vinc. Tradunt autem sancti, quod a Sergio Paulo converso ad fidem dictus est Paulus. Unde hic primo fit in historia mentio de hoe nomine. Solus Origenes dicit quia semper fuit binomius dictus, scilicet Saulus et Paulus, vel in acceptione apostolatus primo sortitus est hoe nomen, ut qui primo a Saulo persecutore dicebatur Saulus, de superbo factus humilis, pro Saulo diceretur Paulus, quasi humilis et modicus. margenoot+ Vinc B. IX. c. 10 ± margenoot+ Fol. 80. d. voetnoot3) Vinc. venerant Iconium. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 10. m. ± voetnoot1) Vinc. et concitatis turbis in persecutionem Pauli lapidabant eum. voetnoot2) Vinc. quasi vile cadaver, estimantes eum mortuum esse. Proza-Vert. ghelijc een stinckende lichaem. margenoot+ Fol. 80. e. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 11. ± margenoot+ Vinc. B. IX. c. 12. ± margenoot+ Vinc. O. voetnoot1) In het Hs. ontbr. endden, hier bij gissing ingevoegd: margenoot+ Vinc. B. IX. c. 90. voetnoot2) De tekst van Maerlant, die hier deels bij Vinc. ontbreekt, deels vrij wat van hem afwijkt, is op den voet gevolgd in de Proza-Vert. B. VIII. c. 8. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Fol. 80. f. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 90. f. † margenoot+ Vinc. B. IX. c. 92. margenoot+ Fol. 81. a. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 92. m. † margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 92. m. voetnoot1) Vinc. Petrus vero, ut per spiritum sanctum religiose se spoliatum comperit, furto deleotatus, fidem eorum per hoc devotionemque considerans factum confirmavit, et in perpetuum legendam scripturam ecclesiis tradidit. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Fol. 81. b. Vinc. B. IX. c. 93. ± voetnoot2) Lees met Vinc. en de Proza-Vert. Linus. voetnoot1) Lees met Vinc. en de Proza-Vert. Sother. voetnoot2) Vinc. Ancherus. Proza-Vert. juister: Antherus. voetnoot3) Vinc. Xixiptus II. Proza-Vert. na desen was Xixiptus paues II jaer. Doch de lezing bij Maerlant is de ware. De hier bedoelde paus was Sixtus II. voetnoot4) Vinc. en de Proza-Vert. Eucianus. Lees: Eutychianus. Doch deze is 8 jaren paus geweest, t.j. 275-283. voetnoot5) Lees met Vinc. en de Proza-Vert. Marcellinus. margenoot+ Fol. 81. c. voetnoot6) Te regt bij Vinc. Maximianus, althans in de uitg. van 1473. Die van 1494 en de Proza- Vert. Maximinianus. voetnoot7) Lees met Vinc. en de Proza-Vert. Marcellus. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 94. voetnoot8) Vinc. Iulius V. Proza-Vert. na desen was Julius paus V jaer. Doch de lezing bij Maerlant is de ware. Julius I was paus van 337 tot 352. voetnoot1) Lees met Vinc. en de Proza-Vert. Siricius. voetnoot2) Vinc. Simiachus XVI. Proza-Vert. hier na Simachus XVI jaer. voetnoot3) Vs. 25-27 ontbreken zoowel bij Vinc. als in de Proza-Vert. In beiden volgt Agapetus onmiddelijk op Johannes I. Maerlant strekt dus hier, gelijk meermalen, ter verbetering van den gedrukten tekst van Vinc. voetnoot4) Lees: Vigilius VI jaer. Vinc. Vigilius annis sex. Zoo ook de Proza-Vert. Na Pelagius I ontbreekt Johannes III (560-574), ook bij Vinc. en de Proza-Vert. margenoot+ Fol. 81. d. voetnoot5) Lees met Vinc. en de Proza-Vert. XIII. voetnoot6) Lees met Vinc. en de Proza-Vert. XIII. voetnoot7) Lees met Vinc. en de Proza-Vert. Severinus. voetnoot8) Vs. 49 en 50 staan in het Hs. verkeerdelijk tusschen vs. 44 en 45. Te regt bij Vinc. Bonefacius annis sex, Deusdedit III, Bonefacius sex, Honorius XII, Severinus II, Bonefacius V. Zoo ook de Proza-Vert. voetnoot9) Vinc. en de Proza-Vert. I. voetnoot10) Lees met Vinc. en de Proza-Vert. Eugenius. voetnoot11) Hs. Dominus Aghatus twee. Vinc. Donus I, Agatus II. Zoo ook de Proza-Vert. voetnoot12) Vinc. en de Proza-Vert. II. voetnoot13) Lees met Vinc. en de Proza-Vert. XXV. Vinc. Sinsuinus. Lees: Sisinnius. voetnoot14) Lees met Vinc. en de Proza-Vert. XV jaer. voetnoot1) Lees met Vinc. en de Proza-Vert. IIII. voetnoot2) Lees met Vinc. en de Proza-Vert. XXIII. voetnoot3) Bij Maerlant zijn verscheiden namen uitgevallen. Vinc. Leo XX, Stephanus VI, Paschalis VII, Eugenius III, Leo VIII, Benedictus annis II, Nicolaus IX, Adrianus IV, Iohannes X, Martinus I, Adrianus I, Stephanus V, Formosus IIII. Zoo ook in de Proza-Vert. De volgorde der namen bij Vinc. is naauwkeurig, behalve alleen dat tusschen Eugenius en Leo nog drie pausen zijn overgeslagen, t.w. Valentinus, Gregorius en Sergius. voetnoot4) Lees VI, of V, zoo als Vinc. en de Proza-Vert. hebben. Steven V was paus van 885 tot 891. voetnoot5) Lees met Vinc. en de Proza-Vert. Theodorus. voetnoot6) Lees: Lando. Vinc. en de Proza-Vert. Dando. voetnoot7) Aldus te regt. Vinc. en de Proza-Vert. verkeerdelijk XII jaer. Steven VII was paus van 929 tot 931. margenoot+ Fol. 81. e. voetnoot8) Lees met Vinc. en de Proza-Vert. twee jaer. Na dezen zijn bij Maerlant weder een paar namen weggevallen. Vinc. Benedictus II, Iohannes V, Benedictus I, Donusdesuri I. In vs. 106 heeft het Hs. Bonus. voetnoot9) Deze Johannes komt noch bij Vinc. noch in de Proza-Vert. voor. Vinc. Iohannes mensibus VIII, Iohannes annis X. Maerlant bedoelt Johannes XV, die de pauselijke wijding niet heeft bekomen. voetnoot10) Lees met Vinc. en de Proza-Vert. V jaer. Vinc. Iohannes, qui vocatur Fanassus, annis V. voetnoot11) Lees met Vinc. en de Proza-Vert. IX. Vinc. Iohannes, frater eius, IX annis. voetnoot12) Vinc. Benedictus, qui vocatur Cherophilatus, XIII. Zoo ook de Proza-Vert. Benedictus IX was paus van 1033 tot 1044. voetnoot13) Lees met Vinc. en de Proza-Vert. twee jaer. Vinc. Nicolaus, qui vocatur Gerardus, annis II. voetnoot1) Vinc. en de Proza-Vert. IX. Vinc. Paschalis secundus annis IX. Doch men leze XIX. Paschalis II was paus van 1099 tot 1118. voetnoot2) Zoo ook Vinc. Doch men leze XIII. Innocentius II was paus van 1130 tot 1143. voetnoot3) Lees: VI jaer. Vinc. Adrianus quartus VI. Proza-Vert. hier na die vierde Adrianus VI jaren. voetnoot4) Lees met Vinc. en de Proza-Vert. Celestinus, margenoot+ Fol. 81. f. voetnoot5) Zoo ook Vinc. en de Proza-Vert. Doch men leze XVIII. Innocentius III waspaus van 1198 tot 1216. voetnoot6) Lees met Vinc. en de Proza-Vert. XIIII. Vinc. Gregorius nonus annis XIIII. voetnoot7) Vinc. Porro Innocentius quartus adhuc sedet in cathedra, qui iam sedit annis duobus. Proza-Vert. hier na Innocentius quartus, die te voren Synebaldus ghenaemt was, XI jaer. margenoot+ Vinc. O. voetnoot8) In de Proza-Vert. zijn vs. 175-179 aldus nader uitgewerkt: Hier na Alexander quartus VII jaer, hier nae Urbanus quartus III jaer, hier na Clemens quartus III jaer, hier nae Gregorius decimus IIII jaren, hier na Innocentius quintus VI maenden, hier na Adrianus quintus XL daghen, hier na Joannes vigesimus secundus (lees: primus) VIII maenden, hier na Nycolaus tertius III jaer, hier na Martinus quartus IIII jaren, hier na Honorius quartus IIII jaren, hier na Celestinus quintus een jaer ende vijf maenden, hier na Bonifacius octavus VIII jaer ende IX maenden, hier na Benedictus undecimus VIII maenden. De Proza-Vert. (die in 1515 het licht zag) zet vervolgens de lijst nog voort tot het jaar 1513, nl. tot: Leo decimus, den welcken God in duechden onderhouden moet tot profijt ende salicheyt van alle kersten menschen. De bij Maerlant opgegeven lijst der pausen na Innocentius IV is onjuist en denkelijk uit de pen eens afschrijvers gevloeid. De hier bedoelde Bonifacius VIII was paus van 1294 tot 1303, terwijl de vóór hem genoemde Benedictus XI zijn opvolger was (1303-1304). Verg. Dr. Jonckbloet, Gesch. der Mnl. Dichtkunst, D. III. bl. 89. In de Inleiding komen wij hierop terug. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 95. † voetnoot1) Vinc. Ipse autem misit eum in Iudeam, non tamen reddidit ei terram patris, qui totum regnum avitum obtinuerat, sed dedit ei Galaaditidem regionem. margenoot+ Fol. 82. a. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 95. m. ± voetnoot2) Vinc. demorabantur in Anthiochia euangelizantes. voetnoot3) Misschien zijn hier eenige verzen uitgevallen. Vinc. Barnabas quidem voluit habere in comitatu suo Iohannem, qui cognominatur Marcus, Paulus autem noluit dicens quod in fronte aciei constitutus nimis tepide steterat, et quia timore mortis a predicatione destiterat, quando scilicet a Pamphilia descendens reversus est Hierusalem, ideoque non erat assumendus ad predicationem, ne alios malo exemplo lederet; et facfa est dissensio, ita ut discederent ab invicem. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 97. ± voetnoot4) Hs. Phillips. Vinc. exeuntibus nobis ad orationem (Act. Apost. XVI. 16). Proza-Vert. doen Paulus met sinen ghesellen ghinck om Gode te aenbidden. margenoot+ Fol. 82. b. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 97. f. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 98. † margenoot+ Fol. 82. c. voetnoot1) Vs. 17-34 bij Vinc. alleen: Ibi disputabant cum Paulo Epicuri, qui ponebant felicitatem hominis in sola corporis voluptate, et Stoici qui in sola virtute. - Zoo ook de Proza-Vert. Verg. Act. Apost. XVII. 18. Met vs. 33 vlg. maakt Maerlant den overgang tot het volgende verhaal. voetnoot1) Vinc. vicus. Proza-Vert. een dorpken bi Athenen. voetnoot2) Zie B. VII. c. 31. vs. 1-22. voetnoot3) Vinc. Bonorum nostrorum non eget. margenoot+ Fol. 82. d. voetnoot4) Aldus het Hs. Juister ware: beslotenre. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 98. f. voetnoot5) Vinc. cum predicaret resurrectionem mortuorum, quidam irridebant. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 99. † margenoot+ Fol. 82. e. voetnoot1) Vinc. Ut autem tolleretur omnis suspicio, precepit Paulus Dionysio, ut ipse eadem verba proferret. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 100. voetnoot2) Vinc. non recta via ivit in Hierusalem. voetnoot3) Lees: Troaden. Vinc. quibusdam fratribus recta via precedentibus et expectantibus eum Troade. Proza-Vert. in die stat Troades. voetnoot4) Lees: VII. Vinc. moratus est septem diebus. Verg. Act. Apost. XX. 6. voetnoot1) In het Hs. is hier een regel wit gelaten. Doch vermoedelijk ontbreekt niet één, maar een drietal verzen. Vinc. protrahente sermonem usque ad mediam noctem, quidam adolescens gravatus somno, qui sedebat super fenestram eenaculi, cecidit in terram et oblatus est Paulo mortuus et suscitatus est ab eo. De weggevallene verzen kunnen b.v. aldus geluid hebben: Ende viel ter erden nederwaert. Men droeghene doot daer Paulus stont, Diene verwecte ter selver stont. margenoot+ Fol. 82. f. voetnoot2) Vinc. fecit eis sermonem de cura pastorali, se ipsum eis proponens in exemplum humilitatis et patientie et circa subditos adhibende diligentie. margenoot+ Vinc. O. voetnoot3) Het volgende tot c. XXIII. vs. 16 ontbr. ook in de Proza-Vert. Het is ontleend aan Act. Apost. XX. 22-38. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 100. m. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Fol. 83. a. margenoot+ Vinc. O. voetnoot1) Vs. 2-6 Act. Apost. XXI. 13: Quid facitis flentes, et affligentes cor meum? Ego enim non solum alligari, sed et mori in Jerusalem paratus sum propter nomen Domini Jesu. - De onverstaanbare wartaal van den tekst laat zich b.v. aldus verbeteren: In bem niet allene gereet Te minen banden, maer, God weet! Dor Jhesus willic mi laten ontliven. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 100. m. voetnoot2) Vinc. unde consulimus tibi ut sanctifices te secundum legem scilicet Nazareorum, cum quattuor qui habent votum super se, ut appareat sic falsa opinio que increpuit de te. (Act. Apost. XXI. 23 sq.). margenoot+ Fol. 83. b. voetnoot3) Vinc. ita duntaxat ut non ponerent spem in eis. Proza-Vert. mer dat si daer gheen hope in en mochten stellen. Verg. c. XXV. vs. 38-40. Misschien te lezen: Datter eeneghe bate ute lope. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 100. f. † voetnoot1) Lees: Van Antyochen. Vinc. de Anthiochia in Hierusalem. Zoo ook de Proza-Vert. Verg. hierboven, c. XIII. vs. 10 vlgg., en Act. Apost. XIV. 25-XV. 4. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 100. f. margenoot+ Fol. 83. c. voetnoot2) Vinc. Huius autem cause ventilationem et ipsius appellationem, quoniam aperte satis Actuum liber persequitur, ad presens pretermitto illucque lectorem remitto. - In de Proza-Vert. is Maerlant's verhaal op den voet gevolgd. margenoot+ Vinc. O. voetnoot1) Proza-Vert. daer om sochten de Joden vele listen dat si hem heymelijc doden souden. margenoot+ Fol. 83. d. voetnoot2) Ook dit hoofdstuk is in de Proza-Vert. naar Maerlant opgenomen. Verg. Lekenspiegel, B. II. c. 2. margenoot+ Vinc. O. voetnoot3) Proza-Vert. Ende hier om wast wel recht, dat God diversche plagen op die Joden sant. voetnoot4) Hs. haren. Proza-Vert. hadde Joachim tot haren eersten man. voetnoot5) Vs. 29-31 in de Proza-Vert. evenzoo; alleen komen daar de nuttelooze woorden ende nochtanne niet voor. voetnoot1) Lekenspiegel en Proza-Vert. Barsabas. voetnoot2) Zoo ook de Lekenspiegel. Proza-Vert. Salomon. margenoot+ Fol. 83. e. voetnoot3) Hs. haren. Proza-Vert. Ende dese troude namaels tot haren man Zebedeum. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 101. † margenoot+ Vinc. B. IX c. 101. i. margenoot+ Fol. 83. f. voetnoot1) Vinc. singuli conquerentes sibimet perditorum iuvenum et novis rebus gaudentium manum. voetnoot2) D. i. sluipmoordenaars, Fr. assassin, verbasterd uit Assasini, ‘populi, qui habitabant in montibus Phoeniciae in terminis Damasci, Antiochiae et Halapiae, munitissimaque habebant castra. - Assasinorum appellatio translata postea ad sicarios, homicidas, grassatores: sed eos praesertim, qui ab alio pecuniam vel mercedem accipiunt, alterius interficiendi causa, et qui huiusmodi scelus, data mercede, fieri procurant aut mandant.’ (Du Cange, ed. Henschel, T. I. p. 438, waar ook de verschillende andere vormen, waaronder dit woord voorkomt, opgegeven worden). Het oorspronkelijke Arabische woord is haschischin (Diez, Etym. Wörterb. 29). voetnoot3) Men zal moeten lezen: Want welken tijt soet viertijt was. Vinc. precipueque in diebus festis. - Proza-Vert. Ende in die feestdagen principalijc, als die Joden van verre landen binnen Jerusalem ter feesten gecomen waren. margenoot+ Fol. 84. a. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 101. f. voetnoot1) Vinc. cum venisset ad Iudeam. Proza-Vert. int Joetsche landt. voetnoot2) De oude uitgave heeft: alsine saghen. Men schijnt het te hebben opgevat: als zij hem zagen. Maar saghen is hier een subst. De zin is: dat zij al zijne praatjes geloofden. Volgen voor instemmen, toestemmen is eene gebruikelijke uitdrukking. Zie o.a. Floris e. Blanc. gloss., Reinaert, II. 3716, Lancelot, II. 31533, 36061, Lekensp. III. 26. 68. Stipt genomen, had het al sire saghen moeten zijn; maar met grammaticale fijnheden neemt ons hs. het zoo naauw niet. Ook in vs. 35 zou de zuivere taal sire dinc vereischen. voetnoot3) Men zal Want of Ende moeten lezen. voetnoot4) Vinc. paratus inde irruere Hierosolymam, et in hac potestate urbem tenere simulque Romanorum presidia ac plebem tyrannidi sue subiugare. voetnoot5) Proza-Vert. Ende want dat gemeyn volck dat bi den gokelaer vergadert was veel ongewapent was. margenoot+ Fol. 84. b. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 102. i. margenoot+ Vinc. O. voetnoot1) Vs. 6-16, die bij Vinc. ontbreken, zijn in de Proza-Vert. naar Maerlant gevolgd. Zoo ook vs. 1-16 van het volgende cap., waarvan de korte inhoud bij Vinc. slechts even wordt aangestipt. margenoot+ Vinc. O. voetnoot2) D. i. seigneurie, alle hooge heerschappen. margenoot+ Vinc. B. ix. c. 102. i. † voetnoot3) Proza-Vert. Corduba. margenoot+ Fol. 84. c. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 102. ± voetnoot4) Vinc. Monstro similis est avaritia senilis. voetnoot5) Lees: Wats meerre dompheit, als die ganc enz. Vinc. Quid enim stultius est quam via deficiente viaticum augere? voetnoot1) Vinc. Vires tuas magis amici beneficiis quam inimici iniuriis sentiant. voetnoot2) Dit cap. en de volgende bloemlezing uit Seneca's Spreuken (tot cap. LXXVI), welke bij Vinc. veel beknopter is, wordt in de Proza-Vert. geheel gemist. margenoot+ Vinc. O. voetnoot3) Het hier bedoelde, oudtijds aan Seneca toegeschrevene werkje, De quatuor virtutibus cardinalibus getiteld, waarvan Maerlant hier de volledige vertaling laat volgen, werd omstreeks het midden der VI^e eeuw vervaardigd door Martinus, aartsbisschop van Braga in Portugal, en is uitgegeven in de Max. Bibl. Patrum, T. X. p. 382-385. Verg. Fabricii Bibl. Latina, ed. Ernesti, T. II. p. 118 sq. margenoot+ Fol. 84. d. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 103. i. † voetnoot4) Max. Bibl. ll. Nam scire debes, quia sunt quae videantur esse bona, et non sunt; et sunt quae videantur non bona esse, et sunt. margenoot+ Vinc. O. voetnoot1) Max. Bibl. ll. Nec te in aliquibus mutes, sed potius aptes: sicut manus quae eadem est et cum in palmam extenditur, et cum in pugnum astringitur. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 103. i. voetnoot2) Ibid. Prudentis proprium est examinare consilia, et non cito facili credulitate ad falsa prolabi. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Fol. 84. e. voetnoot3) Door twee letters te verbeteren, is hier uit wartaal een gezonde zin hersteld. In vs. 56 heeft het hs. Die, in vs. 59 verwan! Ibid. Nam sicut aliquando tristem frontem amicus, et blandam adulator ostendit, sic verisimilitudine coloratur veritas, et ut fallat vel surrepat coloratur. voetnoot4) Ibid. Nam qui prudens est, non dicit: Non putavi quidem hoc fieri. voetnoot5) Ibid. Cuiuscumque facti causam require. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 103. i. † voetnoot6) Ibid. Cogitationes vagas et inutiles et velut somnio similes non recipies, quibus si animus tuus se oblectaverit, cum omnia disposueris, tristis remanebis. voetnoot1) Max. Bibl. ll. Sermo quoque tuus non sit inanis, sed aut suadeat, aut moneat, aut consoletur, aut praecipiat. margenoot+ Fol. 84. f. voetnoot2) Ibid. Illa siquidem adulatione, ista malignitate suspecta est. voetnoot3) Hs. du. Ibid. plenius quae promiseris praesta. voetnoot4) Ibid. Prudens nunquam otio marcet: habet autem aliquando remissum animum, nunquam solutum. voetnoot5) Ibid. Consilium peritorum ex apertis obscura aestimat, ex parvulis magna, ex proximis remota, ex partibus tota. - In vs. 150 en 152 te lezen: Spreecsi. voetnoot6) Ibid. Non te moveat dicentis auctoritas, non quis, sed quid dicat, intendito. voetnoot7) Ibid. Nec quam multis, sed qualibus placeas, cogita. voetnoot8) Ibid. Nec altiori te rei imponas, in qua tibi stanti tremendum, ascendenti cadendum [l. descendenti cavendum] sit. margenoot+ Vinc. O. voetnoot9) Ibid. Consilia tibi salutifera advoca, cum tibi alludit vitae prosperitas; tunc te velut in lubrico retinebis, ac sistes. - In vs. 171 te lezen: So soutstu di, recht alse int gliden, margenoot+ Fol. 85. a. margenoot+ Vinc. O. voetnoot1) Vs. 1-7. Max. Bibl. ll. Magnanimitas vero, quae et fortitudo dicitur, si insit animo tuo, cum magna fiducia vives liber, intrepidus, alacer. - In vs. 1 heeft het hs. Groetmoedich. Bij vs. 2 en 3 vergelijke men cap. XXXIII. vs. 16-19. voetnoot2) Ibid. vindictam putabis, vindicare potuisse. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 103. m. voetnoot3) Ibid. Scito enim, honestum et magnum genus vindictae esse ignoscere. margenoot+ Vinc. O. voetnoot4) Ibid, non geres conflictum nisi indixeris, nam fraudes et doli imbecillum decent. - Maerlant heeft het laatste niet regt verstaan; hij schijnt, voor decent, bij ongeluk delent gelezen te hebben. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 103. m. voetnoot5) Vs. 37-46. Ibid. Eris magnanimus, si pericula nec appetas, ut temerarius, nec formides, ut timidus; nam nil timidum facit animum nisi reprehensibilis vitae conscientia. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Fol. 85. b. voetnoot6) Ibid. Impone concupiscentiae tuae fraemum et modum. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 103. m. margenoot+ Vinc. O. voetnoot1) Max. Bibl. ll. Observa ne in convivio, aut in qualibet vitae communitate, quos non imitaberis, damnare videaris. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 103. f. voetnoot2) Ibid. Victus tibi ex facili sit, nec ad voluptatem sed ad cibum accede. Palatum tuum fames excitet, non sapores. - In vs. 27, voor du, te lezen di, en vs. 31 vlg., die schromelijk bedorven zijn, aldus te verbeteren: Dine tonge, dijn roest, willic dat make Die honger lustende, niet die smake. Roest, voor verhemelte (palatum), gebruikt Maerlant ook in den Alexander, V. 118. margenoot+ Vinc. O. voetnoot3) Vs. 33-38. Ibid. Desideria tua parvo redime, quia hoc tantum curare debes ut desinant, atque quasi ad exemplar compositus divinnm, a corpore ad spiritum, quantum potes, te festina reducere. De drie eerste verzen zijn deerlijk in de war. Misschien aldus te herstellen: Dine lust stop met saken cleene, Want dattu roekes, si alleene Dat dine noot ghestoppet si. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 103. f. voetnoot4) Vs. 39-46. Ibid. Si continentiae studes, habita non amoene, sed salubriter; nec dominum esse velis notum a domo, sed domum a domino. - De vier eerste verzen zijn geheel verkeerd vertaald. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 103. f. voetnoot5) Ibid. Hoc maius observa, ne paupertas tibi immunda sit, nec parcimonia sordida, nec simplicitas neglecta, nec lenitas languida. - Ledichede in vs. 52 is zooveel als ijdelheid, het zich ophouden met nietigheden, hier kleingeestigheid. Zie Nieuw Nederl. Taalmag. III 261. In vs. 53 staat Simpel elliptisch voor Wes simpel. Verg. vs. 125 en 200. voetnoot6) Lees: Beweent. Ibid. Nec tua defleas, nec aliena mireris. margenoot+ Vinc. O. voetnoot7) Denkelijk te lezen: dorperheit. Ibid. Omnia tolerabilia praeter turpitudinem crede. - Ook in vs. 60 en 65 staat dorper ter vertaling van turpis. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 104. voetnoot8) Ibid. rectos potius quam obsecundantes. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Fol. 85. c. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 104. voetnoot1) Lachter, in den zin van het Eng. laughter, was in 't Mnl. onbekend. Men leze dus lachen, of liever lachghen, zoo als het woord hier gespeld wordt. Max. Bibl. ll. Reprehensibilis risus est, si immodicus, si pueriliter effusus, si muliebriter fractus. voetnoot2) Ibid. Non erit tibi scurrilitas, sed grata urbanitas. Sales tui sint sine dente, ioci sine vilitate, risus sine cachinno, vox sine clamore, incessus sine tumultu, quies tibi non desidia erit. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 104. m. voetnoot3) Ibid. Difficillimum continentiae opus est, assentationes adulatione [Vinc. adulatorum] repellere, quorum sermones animum voluptate resolvunt. voetnoot4) Ibid. Nullius per assentationem amicitiam merearis; nec ad tuam promerendam, per hanc aditum pandas. voetnoot5) Ibid. submittes te, non proiicies, gravitate servata. voetnoot6) Ibid. Admoneberis libenter, et reprehenderis patienter. - Maar bij Vinc., even als in den tekst dien Maerlant volgde: admone en reprehende. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 104. m. voetnoot7) Ibid. Non acerba, sed blanda timebis verba. margenoot+ Fol. 85. d. voetnoot8) Ibid. Esto vitiorum fugax ipse, aliorum vero neque curiosus scrutator, neque acerbus reprehensor, sed sine exprobratione correptor [Vinc. corrector], ita ut admonitionem hilaritate praevenias. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 104. m. margenoot+ Vinc. O. voetnoot1) Max. Bibl. ll. Si continens es, animi tui motus corporisque observa, ne indecori sint. Nec illos ideo contemnas quia latent, nam nil differt, si nemo videat, cum tu ipse illos videas. - In vs. 160 niemene te lezen. voetnoot2) Ook hier heeft Maerlant het Latijn niet verstaan. Ibid. Alicuius rei scientiam habere te, nec ignotum sit, nec molestum. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 104. f. voetnoot3) Ibid. Omnes tibi pares facies, sed inferiores superbiendo non contemnes, superiores recte vivendo non metuas. - In vs. 169 heeft het Hs. smaec. margenoot+ Vinc. O. voetnoot4) Ibid. In reddenda officiositate neque negligens neque exactor appareas. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 104. f. voetnoot5) Ibid. Cunctis esto benignus, nemini blandus, paucis familiaris, omnibus aequus. voetnoot6) Ibid. Severior esto in iudicio quam in sermone, vita quam vultu. margenoot+ Vinc. O. voetnoot7) Ibid. Cultor clementiae, detestator saevitiae. Verg. de aant.Ga naar voetnoot5) op bl. 422. voetnoot5) Ibid. Cunctis esto benignus, nemini blandus, paucis familiaris, omnibus aequus. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 104. f. margenoot+ Vinc. O. voetnoot8) Ibid. per speciem simplicitatis. margenoot+ Fol. 85. e. voetnoot9) Ibid. Vanae gloriae contemptor et bonorum, quibus praeditus es, non acerbus exactor. voetnoot10) Lees: onwerde. Ibid. Nullius imprudentiam despicias. voetnoot11) Ibid. Severus, non saevus, sed hilarem non aspernens. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 104. f. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 104. f. margenoot+ Vinc. O. voetnoot1) Vs. 3-14. Max. Bibl. ll. Quid est iustitia, nisi naturae tacita conventio, in adiutorium multorum inventa? Iustitia non nostra constitutio, sed divina lex est, et vinculum societatis humanae. In hac non est quod aestimemus quid expediat; expedit tibi, quicquid illa dictaverit. Misschien schreef Maerlant vs. 7-9: Ende wet, gerechtechede es bet Dan onse cuere ende onse wet: Soe es Gods wet enz. voetnoot2) Hs. met staden. Ibid. Iustus enim ut sis, non solum non nocebis, sed etiam nocentes prohibebis: nam nil nocere non est iustitia, sed abstinentia alieni est. - Daaruit blijkt tevens, dat tusschen vs. 30 en 31 een paar verzen ontbreken, die b.v. aldus geluid kunnen hebben: Want niet te scadene allene Dannes gherechtechede ghene, voetnoot3) Lees: beginne. Ibid. Ab his ergo incipe, ut non auferas, ut ad maiora proveharis et aliis ablata restituas. voetnoot4) Denkelijk te lezen: verbiedt (d.i. belet), als in vs. 29. Ibid. Raptores quoque ipsos, ne aliis timendi sint, castiga et cohibe. margenoot+ Fol. 85. f. voetnoot5) Vs. 43-48. Ibid. Ex nulla vocis ambiguitate controversiam nectes, sed animi qualitatem speculare. voetnoot6) Ibid. De fide et religione scias agi, ubicumque de veritate tractatar. - In vs. 53, voor soe, te lezen men. voetnoot1) Vs. 61-76. Max. Bibl. ll. Quod si aliquando coarcteris uti mendacio, utere non ad falsi, sed ad veri custodiam; et si contigerit fidelitatem mendacio redimi, non mentieris, sed potius excusaberis, quia ubi honesta causa est, iustus secreta non prodit, tacenda enim tacet, loquenda loquitur, atque illi aperta et secura tranquillitas, ut dum alii vincantur a malis, vincantur ab illo mala. voetnoot2) Lees in vs. 80: Dorren, in vs. 81: serechede, in vs. 83: hare, en in vs. 84: sekerhede. Ibid. Haec ergo si studere curaveris, laetus et intrepidus cursus tui finem expectabis; prospicies haec tristia huius mundi hilaris, tumultuosa quietus, extrema securus. margenoot+ Vinc. O. voetnoot3) Hs. Sine. margenoot+ Fol. 86. a. voetnoot4) Lees: gene. voetnoot5) Ibid. quicumque in illa mediocri lance persistit, nec obtusum in se aliquid habeat, nec versutum. - Blonc, voor stomp, plomp, leest men ook in Belg. Mus. X. 278, Brab. Yeesten, VI. 9696, 11052. Het woord is te Kortrijk nog in gebruik: zie Belg. Mus. VIII. 171. voetnoot6) Hs. Grootmoedich. margenoot+ Vinc. O. voetnoot1) Vs. 1-10. Max. Bibl. ll. Magnanimitas autem si se extra modum suum extollat, faciet virum minacem, inflatum, turbidum, inquietum, et in quascumque extollentias dictorum actorumque neglecta honestate festinum, qui momentis omnibus supercilia subrigens et bestiarius etiam quieta excitat, alium ferit, alium fugat. - In vs. 6, voor weghe, wel denkelijk te lezen: wighe. In vs. 7 zal Niet moeten doorgeschrapt worden, of men leze: Ries, haestech enz. voetnoot2) Hs. Mate der grote omoedichede! Ibid. Mensura magnanimitatis. margenoot+ Vinc. O. voetnoot3) Ibid. Continentia deinde his terminis te astringat. voetnoot4) Ibid. Nam talis et tam circumcisa vilis putabitur integritas. - In plaats van heden zal dus een woord moeten staan, dat aan vilis beantwoordt. Misschien lede? voetnoot5) Ibid. Hac ergo mediocritatis linea continentiam observabis, ut cet. voetnoot6) Zie straks de aant.Ga naar voetnoot9). voetnoot9) In de lijst der hoofdstukken (hierboven, bl. 13) staat, blijkbaar bij vergissing, nog een ander hoofdstuk aangeteekend, met den stichtelijken titel: Van bescedenre sotheit. Doch voor eene juiste indeeling had bij cap. XL. vs. 13 een nieuw hoofdstuk moeten aanvangen, met den titel: Van bescedenre gherechtecheit. voetnoot7) Vs. 21-24. Ibid. sed neque licentiam peccandi, aut alludentibus tibi blande, aut illudentibus proterve permittis [l. permittas]. margenoot+ Fol. 86. b. voetnoot8) Vs. 30-40. Ibid. Ita ergo iustitiae regula tenenda est, ut reverentia disciplinae eius, neque nimia negligentiae communitate despecta vilescat, neque severiori atrocitate diuturna gratiam humanae amabilitatis amittat. - In vs. 39, voor verheffe, te lezen: verliese. voetnoot9) In de lijst der hoofdstukken (hierboven, bl. 13) staat, blijkbaar bij vergissing, nog een ander hoofdstuk aangeteekend, met den stichtelijken titel: Van bescedenre sotheit. Doch voor eene juiste indeeling had bij cap. XL. vs. 13 een nieuw hoofdstuk moeten aanvangen, met den titel: Van bescedenre gherechtecheit. margenoot+ Vinc. O. voetnoot1) Hs. Antieren. Max. Bibl. ll. hanc praedictarum virtutum formulam ..... sequatur. voetnoot2) Vs. 11-14. Ibid. eo mediocritatis insistens, quo per abrupta altrinsecus praecipitia, aut ruentem corporis devitet insaniam, aut efficientem puniat ignaviam. - In vs. 14, voor di, te verbeteren: hem. Ongepaet, van pad, is zooveel als padeloos, ongebaand. Hier eindigt het werkje van Martinus De quatuor virtutibus cardinalibus. Van de overige in dit cap. voorkomende spreuken, die alle bij Vinc. ontbreken, vindt men enkele terug in het Liber de Moribus van denzelfden Martinus, uitgegeven in de Max. Bibl. Patrum, T.X. p. 385 sq. voetnoot3) Hs. niet. Max. Bibl. p. 385: Amicos secreto admone, palam autem lauda. voetnoot4) Ibid. Turpia ne dixeris: paulatim enim pudor per verba discutitur. - Men leze: Allenkine bi worden gaet scaemte uut. margenoot+ Fol. 86. c. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 105. voetnoot5) Vinc. Tam omnibus ignoscere crudelitas est quam nulli. - Het ware ligt, in vs. 9 wreetheit te herstellen. Doch men zij voorzigtig, en denke aan de beteekenis, die vrec in 't Hoogd. heeft (frech, Mhd. vrech). Ook c. XXXVI. vs. 186 staat vrecheit ter vertaling van saevitia. Zie ook c. LIII. vs. 7 en Heim. d. Heim. vs. 52 en 477. voetnoot1) Vinc. Magnanimi proprium est placidum esse tranquillumque, et iniurias atque offensiones despicere; muliebre autem litigare et morem ire sue gerere. Voor vaer in vs. 25 welligt beter mesbaer te lezen. voetnoot2) Vinc. cum tanto hominum moderatior esse debeat animus, quanto vehementius nocet. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 105. m. voetnoot3) Vinc. Errat si quis existimat ibi tutum esse regem, ubi nihil tutum est a rege. Securitas securitate mutua pascenda est. - In vs. 4 heeft het Hs. Want. margenoot+ Fol. 86. d. voetnoot4) Vinc. si tute poterit. - Behouden vare is zonder gevaar (salvo periculo). voetnoot5) Vinc. Magni animi esse iniurias in summa potentia pati, nec quicquam gloriosius esse principe impune leso. - Voor tiden misschien siden te lezen? margenoot+ Vinc. B. IX. c. 105. f. voetnoot6) Vinc. gratior [l. gravior] multo pena videtur que a miti viro constituitur. voetnoot1) Lees: leitene. Vinc. sequitur facilius quam ducitur. voetnoot2) Vinc. Malo veris offendere quam adulando placere. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 106. ± margenoot+ Fol. 86. e. voetnoot3) Vinc. Quis non dum a se peti suspicatus est, frontem abduxit, vultum avertit, occupationes simulavit? - Men leze dus: van desen. voetnoot4) Lesen, lese, d.i. groef, rimpel. Verg. Rose, 149, en Dr. De Jager, Latere Verscheidenheden, bl. 410. voetnoot5) Vinc. In angusto vero positus vel comprehensus aut distulit, aut tumide negavit, aut promisit sed difficulter. - Maerlant heeft timide gelezen. voetnoot6) Vinc. malignis et vix exeuntibus verbis. voetnoot7) Lees: onrecht. Vinc. Ita a natura comparatum est, ut altius iniurie quam merita descendant. voetnoot1) Vinc. Disperdidit beneficia qui se perdidisse cito credidit. At qui instat et onerat priora sequentibus, etiam ex duro et immemori pectore gratiam extundit. voetnoot2) Lees: leren mede. Vinc. Docendi sunt, qui libenter accipiunt, libenter reddere. voetnoot3) Hs. si. Vinc. non quid detur refert, sed qua mente. voetnoot4) Vinc. Nonnunquam magis nos obligat, qui parva dedit magnifice [l. munifice], quia regum opes equavit animo, qui exiguum tribuit sed libenter. Welligt schreef Maerlant: Mi dinke dat hi die nauwere vinc, d.i. des te naauwer aan zich verbond, (de harten) des te meer voor zich won (magis obligat). margenoot+ Fol. 86. f. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 107. voetnoot5) Hs. Dat ment. Vinc. Molestum enim verbum est et onerosum demissoque vultu dicendum: Rogo. voetnoot6) Vinc. Equiore animo quidam ferunt suam spem precidi quam trahi. voetnoot7) Denkelijk te lezen: dan tlanghe haken (tlāghe voor claghē). Vinc. ita maioris gratie munus est, quo minus diu pependit. voetnoot8) Vinc. Hec inter duos beneficii lex est: alter statim oblivisci debet dati, alter memor esse accepti. Men leze dus: Tusscen nemere ende gevere sal Dese wet vast sijn over al. voetnoot9) Hs. te staden. Vinc. Sunt nocua quedam nobis impetrantibus, que non dare sed negare beneficium est. voetnoot1) Vinc. Quidam furtive gratias agunt, et in angulo et ad aurem. margenoot+ Fol. 87. a. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 108. ± voetnoot2) Vinc. Kegnum est nolle regnare cum possis. voetnoot3) Vinc. Turpissimum damni genus est inconsulta donatio, graviusque est beneficium male dedisse quam non recepisse. - Men zou nontfinghe kunnen lezen. voetnoot4) Tusschen vs. 26 en 27 ontbreekt een paar regels, bij Vinc. aldus luidende: Hoc vero superbe stultitie perseverantia est. Men zou b.v. kunnen invoegen: Maer dat es felle dorperheit Ende hovaerde, alse hi seit: voetnoot5) Hs. hovescheden: steden. Vinc. Queris, quomodo, que habes, tua facies: dando. Consule rebus tuis et earum tibi certam et inexpugnabilem possessionem para, non solum honestiores illas facturus, sed etiam tutiores. voetnoot6) Vinc. Neminem tam alte secula posuerunt, ut non illi amicus eo magis desit, quo nihil absit. voetnoot7) Vinc. Non est magni animi beneficium dare et perdere, sed hoc est magni animi perdere et dare. voetnoot8) Hs. giergeliker. Vinc. avidius. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 109. voetnoot1) Hs. in vs. 6 en 7: Es hi. Vinc. Dolor si exiguus est, levis patientia; si gravis, non levis est gloria. margenoot+ Fol. 87. b. voetnoot2) Vinc. cadavera lupi (sequuntur). voetnoot3) Vinc. Intelligendum est partem esse innocentie cecitatem. Oculi enim sunt irritamenta vitiorum, duces scelerum. voetnoot4) Gevreest van vreescen, gevreescen, vernemen. Vinc. Ad mensam res ista non queritur. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 110. † voetnoot5) Bij Vinc. alleen: Facile est extinguere sitim sanam. - Wel denkelijk lichte te lezen, en voor bi desen een werkwoord, dat voldoen, bevredigen of zóó iets beteekene. Misschien bevreden? voetnoot6) Vs. 5-10. Bij Vinc. alleen: Quis non intelligit, omnia consuetudine vim suam perdere? margenoot+ Fol. 87. c. voetnoot1) Vs. 21-30. Vinc. Hoc habet inter cetera iustitie sue natura precipuum, quod cum ad exitum ventum est, omnes in equo sumus. Nihil interest utrum me lapis unus elidat an totus mons premat. - In vs. 29 heeft het Hs. ene borch, in vs. 30: Bevalle. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 110. i. † voetnoot2) Vinc. Maiora me pericula expectant fulminibus et magnis nature partibus [l. procellis?]. - In vs. 24 is geen zin te ontdekken. Het zou althans verstaanbaar zijn, als Maerlant geschreven had: Oft cave die nedervallen mach. Cave voor schoorsteen staat bij Kil. opgeteekend en komt voor in Belg. Mus. II. 128. Verborgen in vs. 21 is geborgen, behoed, gered. voetnoot3) Lees: ansien. Vinc. videbit en aspiciet. voetnoot4) Vinc. Proinde si volumus esse felices, si nec hominum nec rerum timore versari, anima in experimento habenda est. - Dochte in vs. 37 is duchte. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 110. m. voetnoot5) Hs. met. Vinc. Mors nature lex est. voetnoot6) Hs. alre. voetnoot7) Vinc. Mortis nomen ne formides; effice illam cogitatione multa tibi familiarem, ut, si ita tulerit, possis ei et obviam exire. - Over gewar zie bl. 349, aant.Ga naar voetnoot2) voetnoot2) Vinc. Maiora me pericula expectant fulminibus et magnis nature partibus [l. procellis?]. - In vs. 24 is geen zin te ontdekken. Het zou althans verstaanbaar zijn, als Maerlant geschreven had: Oft cave die nedervallen mach. Cave voor schoorsteen staat bij Kil. opgeteekend en komt voor in Belg. Mus. II. 128. Verborgen in vs. 21 is geborgen, behoed, gered. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 111. margenoot+ Fol. 87. d. voetnoot1) Vinc. Hoc nulla diligentia evitat, nulla felicitas donat, nulla potentia evincit. voetnoot2) Vinc. O te dementem et oblitum fragilitatis tue, si tunc mortem tantum times cum tonat. voetnoot3) Ghewin staat hier, zeer opmerkelijk, in de oude beteekenis van winnen d.i. boos of vijandig zijn, woeden, Lat. furere. Zie Graff, I. 875, Benecke, III. 709 (‘toben, wüten’). Vandaar het bekende wederwinne, vijand, tegenstander. Vinc. Erigere animum supra minas et promissa (haer smeken, vs. 39) fortune. voetnoot4) Vs. 47-72. Vinc. Quid est precipuum? Animus contra calamitates fortis et contumax, luxurie non adversus tantum sed infestus, nec avidus periculi nec fugax, qui sciat fortunam non expectare sed facere, et adversus utramque intrepidus inconfususque prodire, nec illius tumultu nec huius fulgore percussus; puras ad celum manus levare, nullum bonum petere, quod, ut ad te transeat, aliquis debet dare, aliquis amittere, optare quod sine adversario optatur, bonam mentem. Duren in vs. 68 staat voor dorren, durven. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 111. m. voetnoot5) Hs. tien stonden. Vinc. Difficilis inventu est virtus, ducem rectoremque desiderat; sed sine magistro vitia discuntur. margenoot+ Fol. 87. e. voetnoot6) Vinc. usitata contemnens. voetnoot1) Men zal So dat of Ja dat moeten lezen. voetnoot2) Lees: ongeluckeghen. Vinc. Infelicem animum. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 112. ± voetnoot3) Vinc. Torpent ingenia desidiose iuventutis. voetnoot4) Vinc. Que malam faciem habent sepe impudice sunt. Non enim deest illis animus, sed corruptor. voetnoot5) Vinc. Adolescens luxuriosus peccat, senex luxuriosus insanit. voetnoot6) Vinc. Efferat matrona oculos iacentes in terram, et adversus officiosum salutatorem inhumana potius quam verecunda sit: longe ante pudicitiam suam ore quam verbo neget. margenoot+ Fol. 87. f. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 113. voetnoot7) Vinc. Violenta imperia nemo diu continuit [l. continuat], moderata durant. - Over vrechede verg. de aant.Ga naar voetnoot5) op bl. 422. voetnoot5) Vinc. Adolescens luxuriosus peccat, senex luxuriosus insanit. voetnoot1) Hs. ghewaghen. Vinc. non vestis Tyrie color. voetnoot2) Vs. 19-26. Vinc. Rex est qui posuit metus et diri mala pectoris, quem non ambitio impotens et numquam stabilis vulgi favor movet. voetnoot3) Vinc. Dum excelsus steti, numquam pavere destiti, atque ipsum timere ferrum est lateris mei. Ongesont, dat excelsus moet wedergeven, is niet in orde. voetnoot4) Vinc. O! quantum bonum est obstare nullis. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 114. ± voetnoot5) Vinc. Quemcumque miserum videris, hominem scias. voetnoot6) Vinc. Contemne famam, vix vero favet. - In vs. 49 liever di, in vs. 50 houdet of hout te lezen. voetnoot7) Vinc. Heu! quam dulce malum mortalibus additum: vite dirus amor. margenoot+ Fol. 88. a. Vinc. B. IX. c. 115. ± voetnoot8) Vs. 1-16. Vinc. Quem mihi dabis qui aliquod pretium tempori ponat? Qui diem estimet, qui intelligat se quotidie mori? In hoc omnes fallimur quod mortem prospicimus, magna pars eius iam preterit; quicquid etatis retro est, mors tenet; dum differtur vita, transcurrit. - In vs. 11, voor tide, te lezen tijt. voetnoot1) Vs. 27-30. Vinc. Quis sit divitiarum modus queris. Primus, habere quod necesse est; proximus, habere quod satis est. - Men vatte in vs. 27 mate als nominatief op: ‘Welke is de rijkdom, dien de juiste maat geeft?’ Vs. 28 en 29 aldus te lezen: Erst dat een sine nooddorste hevet, Daer na dat hi hem ghenoeghe, enz. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 116. ± voetnoot2) Vinc. Tu omnia cum amico delibera, sed de ipso prius. - Maerlant schijnt cum te ipso gelezen te hebben. voetnoot3) Vs. 9-14. Vinc. Tam audacter cum amico loquere quam tecum. Et tu quidem ita vive, ut nihil tibi committas, nisi quod committere etiam inimico tuo possis. Het is niet wel mogelijk, in vs. 11-14 eenigen zin, noch zelfs eenige overeenkomst met het Latijn te bespeuren. Iedere gissing zou hier gewaagd zijn. voetnoot4) Vinc. Utrumque vitium est, et omnibus credere et nulli. Sed alterum dixerim honestius vitium, alterum tutius. margenoot+ Fol. 88. b. voetnoot5) Hs. Ende hine. Vinc. Nullum bonum adiuvat habentem, nisi ad cuius amissionem preparatus est animus. voetnoot1) Denkelijk te lezen: ter cure. Vinc. Neminem enim eo fortuna provexit, ut non cet. voetnoot2) Men leze: Die see es te hant ongeroe. Vs. 71-80 bij Vinc. Noli huic tranquillitati confidere: momento mare concutitur; magne divitie sunt lege nature composita paupertas. Lex autem nature scis quos nobis terminos statuat: non esurire, non sitire, non algere. Ut famem sitimque depellas, non est necesse maria tentare, nee castra sequi: ad manum est quod satis est. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 117. ± margenoot+ Fol. 88. c. voetnoot3) Vinc. Hoc ipsum argumentum est animi in melius translati, quod vitia sua, que prius ignorabat, videt. voetnoot4) Vinc. Inimica est multorum conversatio, et utique quo maior est populus cui miscemur, hoc plus periculi est. voetnoot5) Vinc. ne similis malis fias, quia multi sunt; neve inimicus multis, quia dissimiles sunt. voetnoot1) Hs. mettem. Vinc. Cum his versare, qui te meliorem facturi sunt. voetnoot2) Maerlant schijnt An te bezigen voor Onne, imperatief van onnen. Het is zeer de vraag, of die vorm te verdedigen is. De lezing van Vinc. wijkt hier te ver af, om vergeleken te kunnen worden. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 118. margenoot+ Fol. 88. d. voetnoot3) Vinc. Qui utilitatis causa est, tam diu placebit quam diu utilis fuerit. voetnoot4) Vinc. Negociatio est ista, non amicitia, que ad commodum accedit. voetnoot5) Vinc. Quid refert qualis sit status tuus, si tibi videtur malus? voetnoot6) Vinc. Sic vive cum hominibus, tanquam Deus videat; sic loquere cum Deo, tanquam homines audiant. - In de beide eerste verzen is de oorspronkelijke lezing tot louter wartaal misvormd. Toch laat zich uit de overgeblevene sporen Maerlant's hand met genoegzame zekerheid herstellen. Hij zal wel geschreven hebben: Wandele ondert volc alle dage In dien doene alse oft God saghe. voetnoot7) Ofschoon met Ende aan het voorgaande verbonden, behelzen vs. 49-52 toch eene afzonderlijke spreuk, blijkens Vinc. aan een ander stuk van Seneca ontleend. voetnoot8) Vinc. O felicem, qui sic aliquem vereri potest, ut ad memoriam eius quoque se componat et ordinet. Qui sic aliquem veretur, cito erit verendus. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 119. margenoot+ Fol. 88. e. voetnoot1) Lees: en mach men leven. Vinc. Sic agere nos debemus, non tanquam propter corpus vivere debeamus, sed tanquam non possimus sine corpore. voetnoot2) Vinc. Agatur eius cura diligentissime, ita tarnen ut, cum exigit ratio vel fides, etiam in ignem mittendum sit. voetnoot3) Vinc. Nunquam in tantum convalescet nequitia, nunquam sic contra virtutes coniurabitur, ut non philosophie nomen venerabile et sacrum maneat. voetnoot4) Vinc. Nemo sollicito bono fruitur. Adiicere dives aliquid divitiis studet: dum de incremento cogitat, oblitus est usus; rationes accipit, forum conterit; fit ex domino procurator. In vs. 54 Diere, in vs. 55 hoghen te lezen. De rijmwoorden leghet: pleget zijn verdacht. Althans soect: roect zou gepaster zijn. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 120. voetnoot5) Vinc. Quicquid facias, cito redi a corpore ad animum. Illum diebus ac noctibus exerce. Id bonum cura, quod vetustate fit melius. - In vs. 7 heeft het Hs. gout voor goet. In vs. I misschien te lezen: si in dese voughte. voetnoot1) Vinc. Quam iucundum est nihil poscere! Quam magnificum est plenum esse, nec ex fortuna pendere! voetnoot2) Vinc. Discedant aliquando ista insidiosa bona, et sperantibus meliora quam assecutis. Si quid in illis esset solidi, aliquando implerent: nunc autem haurientium sitim concitant. - In vs. 13 misschien te lezen: Ontsiet of Ontfliet der a. g., en vs. 15 aldus om te zetten: Dies noit man was recht vervullet. margenoot+ Fol. 88. f. voetnoot3) Vs. 21-32. Vinc. Et cum vis scire, quod petis, utrum naturalem habeat aut cecam cupiditatem, considera si non possis alicubi consistere; nam si longe progresso semper aliquid restat, scito id naturale non esse. voetnoot4) Vinc. Multas parasse divitias non fuit miseriarum finis, sed commutatio. - Voor verlichten misschien te lezen: verleiden (van verleggen, verplaatsen). voetnoot5) Vs. 53-62. Vinc. non est enim in rebus vitium, sed in ipso animo; illud quoque paupertatem nobis gravem fecerat, etiam divitias graves fecit. In vs. 57 heeft het Hs.: Men seit. In vs. 61 waarschijnlijk te lezen: Want scatte en conen si niet gedragen, terwijl in vs. 62, voor dander, te verkiezen is: daermoede. Ook in vs. 67 zal, voor ander, wel aerm te lezen zijn. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 121. ± margenoot+ Fol. 89. a. voetnoot1) Vinc. in ipsa securitate animus ad difficilia se preparet, et contra iniurias fortune inter beneficia firmetur. voetnoot2) Vinc. Exerceamur ad paululum, ne imparatos fortuna deprehendat. voetnoot3) Vs. 23-32. Vinc. Divitiarum possessionem tibi non interdico, sed efficere volo ut illas intrepidus possideas, quod uno modo consequeris, si te etiam sine illis beate victurum tibi persuaseris, si illas tanquam exituras aspexeris. voetnoot4) Vinc. In freto viximus, moriamur in portu. voetnoot5) Vinc. O quando veniet illa dies, quando nemo in honorem tuum mentiatur? voetnoot6) Vinc. Redige te ad parva, ex quibus cadere non possis. voetnoot7) Vinc. Non licet divitias in sinu positas contemnere. margenoot+ Fol. 89. b. margenoot+ Vinc. B. IX. 122. ± voetnoot1) D.i. zelfs, ja zelfs, al ware het. Vinc. Nemo tam timidus est, ut malit semper pendere quam semel cadere. voetnoot2) Vinc. Peiores morimur quam nascimur. Nostrum hoc, non nature vitium est. voetnoot3) Vinc. verum gaudium res severa est. voetnoot4) Vinc. in precipiti voluptas ad dolorem vergit, nisi modum tenuerit. Modum autem tenere in eo difficile est, quod bonum esse credideris. - In vs. 42 zou men kunnen lezen: die men sware coept, d.i. duur bekoopt. Doch vermoedelijk schuilt er iets anders achter. voetnoot5) Vinc. Pauci suht qui ex consilio se suaque regant. Ceteri, eorum more qui in fluminibus innatant, non eunt sed feruntur. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 123. ± margenoot+ Fol. 89. c. voetnoot1) Vinc. quotidie enim demitur aliqua pars vite. voetnoot2) Aldus het Hs. Lees: tijden of tiden. margenoot+ Fol. 89. d. voetnoot3) Hs.: Doet also oft niemen en saghe. Vinc. Sic fac omnia tanquam spectet aliquis. margenoot+ Vinc B. IX. c. 124. ± voetnoot1) Vinc. Numera annos tuos, et pudebit eadem velle que volueras puer. - In vs. 29 misschien te lezen: alse een mint, en dan vs. 30: Wat hi minde. Tenzij er welligt een paar verzen ontbreken. voetnoot2) Es ontbreekt in het Hs. Vinc. Initium salutis est notitia peccati. margenoot+ Fol. 89. e. voetnoot3) Vinc. Ideo, quantum potes, te ipse argue, inquire; in te accusatoris primum partibus fungere, deinde iudicis, tandem deprecatoris. voetnoot4) Vs. 57-62. Vinc. Multo magis ad rem pertinet, qualis tibi videaris, quam qualis aliis. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 125. voetnoot5) Vinc. Generosos animos labor nutrit; non est viri timere sudorem. voetnoot6) Vinc. Pars magna bonitatis est velle fieri bonum, Vs. 11-13 aldus te lezen: Een scone dinc eist ten beghinne, Dat elc peinse in sinen zinne, Dat hi doghet wille anevaen. voetnoot7) Vinc. Omnia dicta et facta tua inter se congruant ac sibi respondeant, et una forma pereussa sint. voetnoot1) Hs. Allen d.e. allen s. Vs. 33-38. Vinc. Si vis omnia tibi subiicere, te subiice rationi. Multos reges, si te illa rexerit. margenoot+ Fol. 89. f. voetnoot2) Vinc. Plurimum proficit sermo qui minutatim irrepit animo, nee multis opus est sed efficacibus. voetnoot3) Vs. 55-72. Vinc. Animus enim noster ad modum flamme in motu est: eo mobilior et actuosior quo vehementior fuerit. Sed felix qui ad meliora hunc impetum dedit: ponet se extra ius ditionemque, secunda temperabit, adversa comminuet, et aliis admiranda despiciet. Magni animi est magna contemnere, et mediocria malle quam nimia. voetnoot4) Hs. ommedect. Vinc. Illa quidem que veritati operam dat oratio, incomposita esse debet et simplex. voetnoot5) Vinc. hec popularis (oratio) nihil habet veri; movere vult turbam et inconsultas aures impetu rapere. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 126. voetnoot6) Vinc. Circumspice illa que nos agunt in insaniam, et [que] cum plurimis lacrimis amittimus. voetnoot1) Vinc. scies in his non damnum esse molestum, sed opinionem damni. voetnoot2) Vinc. Nemo illa perisse sentit, sed cogitat. Qui se habet, nihil perdidit. margenoot+ Fol. 90. a. voetnoot3) Lees in vs. 32: sijt, voor siet, en in vs. 36: Des ghedinke. Vinc. Si honesta sunt, que facis, omnes sciant. Si turpia, quid refert neminem scire, cum tu scias? voetnoot4) Vinc. Vitia nobis sub virtutum nomine subrepunt. Temeritas sub titulo fortitudinis latet. voetnoot5) Vinc. Tu autem sic cum inferiore vive, quemadmodum tecum superiorem velis vivere. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 127. ± voetnoot6) Vs. 7-12. Vinc. Dociles natura nos edidit et rationem dedit imperfectam, sed que perfici posset. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Fol. 90. b. voetnoot1) De inhoud van vs. 13-20, die bij Vinc. ontbreekt, komt ook niet voor in de Epist. XLIX van Seneca, waaruit dit gedeelte van Vinc. getrokken is. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 127. m. voetnoot2) Vinc. Quando fatuo delectari volo, non est mihi longe querendus: me rideo. - Maerlant had beter gedaan met vs. 25 en 26 achterwege te laten. Zonder deze is zijne vertaling uitstekend. Maar die beide verzen zijn een larn en zinloos aanbangsel; meer dan hem is zelfs volstrekt onverstaanbaar. voetnoot3) Hs. Leders. voetnoot4) Vs. 39-50. Vinc. Initium eundi ad virtutes arduum est, quia hoc primum imbecille atque egre mentis est, formidare inexperta. Itaque cogenda est mens ut incipiat. voetnoot5) Hs. nemen. voetnoot6) Hs. Want si. Vinc. Prolice quecumque cor tuum dilaniant. voetnoot7) Vinc. Que si aliter extrahi nequirent, cor ipsum cum illis revellendum erat. margenoot+ Fol. 90. c. voetnoot8) Vinc. in hoc nos amplectuntur, ut strangulent. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 128. ± voetnoot1) Vs. 19-26. Vinc. Quid letaris quod ab hominibus his laudatus es, quos ipse laudare non potes? - In vs. 21 te lezen: dat sise prisen. voetnoot2) Vinc. Que est enim virtus cum eiiciaris exire? margenoot+ Fol. 90. d. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 129. ± voetnoot1) Vs. 21-32. Vinc. Gaudium autem hoc non nascitur nisi ex virtutum conscientia, nec interrumpitur nec desinit. Quod enim non dedit fortuna, non eripit. voetnoot2) Hier is wederom io het IIs. een regel wit gelaten. Misschien aldus in te vullan: Gheven den mensche hare vrucht. Het zou echter ook kunnen wezen, dat er drie verzen zijn uitgevallen. Aldus b.v. ende hem ghevoeghen In enen woude metter vrucht; Erde, water ende lucht Ghevoegben hem allegader den man, Dat hire hem bi gheneren can: De overeenkomst met het Latijn zou daardoor des te grooter wezen. - Vinc. Taurus paucissimorum iugerum pascuo impletur, una silva elephantibus pluribus sufficit. Homo vero et terra pascitur et mari. voetnoot3) Hs. leven. Vinc. Ante senectutem curavi ut bene viverem, in illa ut bene moriar. margenoot+ Fol 90. c. voetnoot4) Hs. Ter rechtecheit. Vinc. Contemnare aliquis omnia potest, habere omnia nemo potest: itaque brevissima ad divitias per contemptum divitiarum vla est. voetnoot5) Vinc. lacrimandum est et non plorandum. voetnoot6) Vs. 73-82. Vinc. Quod (corpus) equidem non aliter aspicio quam vinculum aliquod libertati mee circumdatum, cuius contemplus carts libertas est. Serviant deteriora melioribus; fortes simus adversus fortuita. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 130. ± voetnoot1) D. i. zeugen, zwijnen. Vinc. Gloriari otio iners ambitio est. margenoot+ Fol. 90. f. voetnoot2) Hs. jugeeren. voetnoot3) Vinc. Frequens de loco ad locum migratio instabilitas animi est. Ut animum possis continere, primum tui corporis fugam siste. voetnoot4) Vs. 67-72. Vinc. Quomodo veniet in mente [l. mentem] finis suus omnia sine fine cupientibus? - In vs. 68 heeft het Hs. Di souder. In vs. 70 denkelijk te lezen: in sinen moet. margenoot+ Vinc. B. IX. c 131. voetnoot1) Vinc. Ideo peccamus, quia de partibus vite omnes deliberamus. Nemo de tota deliberat. voetnoot2) Vs. 7-14. Vinc. Non mirum est in tranquillitate non concuti. Illud mirare, ubi omnes iacent, aliquem stare. voetnoot3) In het Hs. ontbreekt en. Vinc. quod non erit, nisi prius nostrum (l. nostri] esse ceperimus. margenoot+ n="Fol. 91. a." voetnoot4) Vinc. id sine ulla voluptate dimittimus. - Men zou, in overeenstemming daarmede, kunnen lezen: voetnoot5) Vs. 37-44. Vinc. Quisquis de accipiendo cogitat, oblitus est accepti, nee ullum maius malum cupiditas [habet], quam quod ingrata est. - Men leze Aergher es niet an gierechede, Dan soe vergheet die hoveschede. voetnoot6) Vinc. Stulta avaritia mortalium proprietatem discernit, nee quicquam suum esse credit quod publicum est. voetnoot7) Blijkens het rijm ontbreekt hier weder een vers. Ook hovescheder zal wel eene verschrijving zijn. Misschien laat zich de geheele zin op deze of dergelijke wijze herstellen: God hevet dier menscheden hoede, God die wandelt onder die goede, Ja hi comet in die liede. Vinc. Miraris homines ad deos ire; Deus ad homines venit, immo in homines; nulla enim bona mens sine Deo est. margenoot+ Fol. 91. b. voetnoot1) Vs. 75-88. Vinc. Aut ista bona non sunt que vocantur, aut homo felicior Deo est. Quoniam que parata sunt nobis Deus non habet in usu: neque enim opes, nee epularum letitia, nec quicquam ex his hominem inescantibus ad eum pertinent. voetnoot2) Vs. 89-94. Vinc. Placeant homini quecumque Deo placent, ob hoc ipsum quod Deo placent. voetnoot3) Vs. 95-102. Vinc. Non affligitur sapiens liberorum amissione, non amicorum. Eodem enim animo fert illorum mortem, quo suam expectat. - Vs. 97 aldus op te vatten: noch om (dien) zijner goede vrienden. Vs. 100 vlg. daer inne, daer hi enz., d.i. in het toekomende leven, waarheen hij eenmaal volgen moet. margenoot+ Vinc B IX. c. 132. voetnoot4) Vinc. Amor, ira, cupiditas pericula depulerunt. margenoot+ Fol. 91 c. voetnoot1) Hs. si sien. voetnoot2) Vs. 55-62. Vinc. corpus etiam ipaum exuat; animum intuere qualis sit et quantus, alieno an suo magnus, margenoot+ Vinc. B. IX. c. 133. ± margenoot+ Fol. 91. d. voetnoot1) Vinc. hisque necesse est omnem vitam brevem videri, qui illam voluptatibus vanis et ideo infinitis metiuntur. voetnoot2) Vinc. Veritas in omnem sui partem eadem est. voetnoot3) Hs. Maer. Vinc. Compara inter se pauperum et divitum vultus. voetnoot4) In het Hs. zijn vs. 63 en 64 in omgekeerde volgorde geschreven. Wil men die orde behouden, men zal dan, voor verre, naerre moeten schrijven, omdat ki dan niet op den rijke, maar op den arme slaat. margenoot+ Fol. 91. e. margenoot+ Vinc. B. IX. c 134. voetnoot1) Vs. 29-37. Vinc. Quid eo miserius, cui beneficia excidunt, herent iniurie? At contra sapiens exornat omne beneficium et sibi ipsi commendat, et se assidua eius commemoratione delectat. voetnoot2) Hs. Om datmen. Vinc. Queris, quid nobis faciat oblivionem acceptorum? Cupiditas accipiendorum. margenoot+ Vinc. B IX. c. 135. margenoot+ Fol. 91. f. voetnoot3) Vinc. Otium sine literis mors est et hominis vivi sepultura. voetnoot4) Vinc. Non est mors gloriosa, sed fortiter mori gloriosum est. voetnoot5) Vinc. Que dementia est fugere, cum retroire non possis! voetnoot6) Hs. Ende alle. Vinc. Quid prodest ab homine aliquid esse secretum? Nihil Deo clausum est. voetnoot7) Vinc. Omne vitium incendit et detegit, obstantem malis verecundiam removet. voetnoot8) Vinc. Rebus itaque non verbis proba, istas que dicuntur voluptates, ubi modum excesserint, penas esse. voetnoot1) In verband met het voorgaande liever leeren te lezen. margenoot+ Fol. 92. a. margenoot+ Vinc. B IX. c. 136. voetnoot2) Vinc. facilius est vitiorum initia prohibere quam impetum regere. Non enim recipiunt mala animi temperamentum; facilius sustuleris illa quam rexeris. margenoot+ Vinc. O. voetnoot3) De inhoud van vs. 10-26, die bij Vinc. ontbreekt, komt ook niet voor in de Epist. LXXXV van Seneca, waaruit dit gedeelte van Vinc. getrokken is. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 136. i. ± voetnoot1) Vinc. Quod contemptissimo cuique contingere ac turpissimo potest, bonum non est. margenoot+ Vinc. O. voetnoot2) Aldus het Hs. Lees: dat. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 136. m. ± margenoot+ Fol. 92. b. voetnoot3) Vinc. Fides sanctissimum humani pectoris bonum est: nulla necessitate ad fallendum cogitur, nullo premio corrumpitur. voetnoot4) Vs. 57-62. Vinc. Temperantia voluptatibus imperat: alias odit et abigit, alias dispensat et ad sanum modum redigit, nec unquam ad ipsas propter illas venit. margenoot+ Vinc. O. voetnoot5) De Proza-Vert., in welke de geheele bloemlezing uit Seneca achterwege is gelaten (zie de aant.Ga naar voetnoot2) op bl. 412), gewaagt ook slechts met een enkel woord van Persius en Juvenalis en hunne ‘schoone leeringen,’ die weder ‘om der cortheyt wille achtere ghelaten worden.’ voetnoot2) Aldus het Hs. Lees: dat. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 137. voetnoot6) Liever te lezen: dattus. Vinc. Scire tuum nihil est, nisi te scire hoc sciat alter. voetnoot7) Vinc. O curve in terris anime, et celestium inanes! - Zoo heeft ook Maerlant blijkbaar gelezen. Maar Persius (Sat. II. 61) schreef in terras, en daarmede verandert de geheele zin. voetnoot8) Vinc. Quid iuvat in templis nostros immittere mores? margenoot+ Fol. 92. c. voetnoot1) Vinc. Dicite, pontifices, in sancto quid facit aurum? cet. (Persii Sat. II. 69 sqq.). Doch de vertaling van Maerlant zegt geheel iets anders dan het oorspronkelijke. voetnoot2) Vinc. Pelliculam veterem retines, et fronte politus Astutam vapido servas sub pectore vulpem. voetnoot3) D.i. gij zult nog lang gelegenheid hebben om uit te rusten. margenoot+ Vinc. B. IX. c. 138. ± voetnoot4) Vinc. Nil habet infelix paupertas dirius in se, Quam quod ridiculos homines facit. - Voor Entie misschien Enter te lezen, of liever nog het geheele vers aldus te herstellen: Entien lieden dinct sijn quaet. margenoot+ Fol. 92. d. voetnoot5) Vinc. Intolerabilius nihil est quam femina dives. voetnoot6) Vinc. Omne animi vitium tanto conspectius in se Crimen habet, quanto maior qui peccat habetur. voetnoot1) Vinc. lingua mali pars pessima servi (Iuven. Sat. IX. 120). margenoot+ Vinc. B. VI. c. 61. † voetnoot2) Vinc. Eo tempore Statius Cecilius comediarum scriptor clarus habetur, natione Gallus et Ennii primum contubernalis, qui ad Mediolanense forum mortuus est, anno post mortem Ennii, et iuxta Ianiculum sepultus..... Erant autem duo libri Statii poete metrici, s. Achilleidos et Thebaidos, de quibus hec pauca que sequuntur excerpta sunt. Vincentius vergist zich hier deerlijk, door C. Caecilius Statius, den blijspeldichter en tijdgenoot van Ennius († 168 v.C.), te verwarren met P. Papinius Statius, den dichter der Thebais en Achilleis, die een gunsteling was van Domitianus († 96 n.C.). Maerlant heeft de fout gedeeltelijk hersteld, door de uittreksels uit Statius, die bij Vinc. in het Zesde Boek (bij de geschiedenis van Ptolemeus Philometor) voorkwamen, herwaarts over te brengen en te gelijk met die uit Persius en Juvenalis, tijdgenooten van Papinius Statius, te behandelen. Doch de verwarring van den naam is bij hem dezelfde gebleven als bij Vinc. Ook hij geeft de uittreksels uit de Thebais en Achilleis ten onregte op naam van Caecilius Statius. voetnoot3) T.w. Eteocles en Polynices, zonen van Oedipus, door hem in huwelijk verwekt bij zijne moeder Jocasta. voetnoot4) Vs. 1-23 van dit cap. zijn in de Proza-Vert. naar Maerlant gevolgd. Hier breekt echter de Vertaler af, en besluit zijn werk met de woorden: ‘Ende hier mede wort gheeyndt die eerste partye vanden Spieghel Hystoriael, then love vander heyligher Drievuldicheyt, waer ute alle wetentheyt ende wijsheyt nedere dalende is, ende tot leeringhe ende informatie van alle kerstene menschen.’ margenoot+ Fol. 92. e. voetnoot1) Vinc. Nec latet haustus amor, sed fax vibrata medullis In vultus atque ora redit, lucemque genarum Tingit, et impulsam tenui sudore pererrat. (Achill. I. 304). voetnoot2) Vinc. Primus in orbe deos fecit timor. (Theb. III. 661). Men zal visierde moeten lezen, zoo althans Maerlant het gezegde van Statius goed verstaan heeft, waaraan vs. 42 doet twijfelen. voetnoot3) Hs. werp. Vinc. male cuncta ministrat Impetus. (Theb. X. 698). voetnoot4) Vinc. hic miseris furor est instare periclo. (Theb. XI. 259). margenoot+ Vinc. O.

Vorige Volgende

I partie. VIII boek.

Hoe Claudius keyser wart. I.

Sine wonderlike zeden. II.

Ga naar margenoot+ Van Herodes Agrippa ende sente Jacobs doot. III.

Van Filetus, Hermogines discipele, endevan Hermogines. IIII.

Van sente Jacobs ystorien. V.

Hoe sente Jacob in Conpostelle quam. VI.

Hoe hi begraven wart. VII.

Van sente Jacobs translatien. VIII.

Hoe sente Pietre was gevaen. IX.

Herodes Agrippen doot. X.

Van Pauluse ende Barnabase. XI.

Hoemen Pauluse ende Barnabase wilde anebeden. XII.

Hoe die oude wet entie niewe sciet. XIII.

Hoe sente Pieter bisscop wart tAnthyochen. XIIIIGa naar voetnoot2).

Van Marcus ewangelien. XV.

Alle die pauesen tote Silvester. XVI.

Alle die pauesen voert tote nu. XVII.

Van Agrippen, Herodes sone. XVIII.

Hoe Paulus in Grieken castijede. XIX.

Van Paulus, wat hi tAthenen dede. XX.

Hoe Paulus Denise bekeerde. XXI.

Hoe Paulus enen doden ghenas. XXII.

Hoe Paulus te Jherusalem waert ginc. XXIII.

Hoe Paulus te Jherusalem quam. XXIIII.

Vanden IIII zeenden ende Paulus prisoen. XXV.

Hoe Paulus sijn pleit te Rome beriep. XXVI.

Van onser Vrouwen moeder. XXVII.

Hoe die Jueden begonsten te riesene. XXVIII.

Echt vander Jueden plaghe. XXIX.

Noch van haerre plaghen. XXX.

Keyser Claudius doot ende van Seneca. XXXI.

Van Seneca. XXXII.

Van Seneca tote PauluseGa naar voetnoot2). XXXIII.

Seneca van groter wijsheden. XXXIIII.

Seneca van groetmoedecheit. XXXV.

Seneca van ghematen. XXXVI.

Seneca van groter gerechtecheden. XXXVII.

Van beschedenre wijsheit. XXXVIII.

Van bescedenre stoutheit. XXXIX.

Van bescedenre maten. XL.

Van IIII dogheden den slotelGa naar voetnoot9). XLI.

Senecaes proverbien. XLII.

Seneca in sine leringhe. XLIII.

Vanden selven dingen. XLIIII.

Seneca van ondanke. XLV.

Ga naar margenoot+ Seneca van weldaden. XLVI.

Ga naar margenoot+ Seneca vander selver saken. XLVII.

Seneca jegen wantroest. XLVIII.

Seneca in sinen rade. XLIX.

Vanden selven. L.

Troest voer die doot. LI.

Van bedwanghe. LII.

Seneca van leringhen. LIII.

Seneca vander tijt. LIIII.

Seneca van vriendscepen. LV.

Seneca van heren doene. LVI.

Seneca van ghematen. LVII.

Echt van wijsheden. LVIII.

Van wisen rade. LIX.

Vanden selven. LX.

Noch vander selver dinc. LXI.

Vander selver dinc noch. LXII.

Prijs varder dinc. LXIII.

Vander doot. LXIIII.

Van te sine in hoeden. LXV.

Echt van rade. LXVI.

Seneca jeghen prijs. LXVII.

Van leringhen echt. LXVIII.

Vanden selven worden. LXIX.

Jeghen vrechede. LXX.

Van edelen moede. LXXI.

Noch van rade. LXXII.

Van miltheden. LXXIII.

Van wijsheden. LXXIIII.

Vanden selven. LXXV.

Van Percius proverbien. LXXVI.

Van Juvenale. LXXVII.

Stacius Selicius bloemen. LXXVIII.