Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Deel 3

Comen weder tot het vervolch der zeecusten van Arequipa langhs Chile, tot die Strate van Magliana²⁾.

CHulli een Haven van Arequipa, light op 17½. gr. ende van⁺ hier af is 1½. myle, die groote reviere Tambopalla, ende noch 7½. myle voorder streckt in die Zee een punt ofte hoec, schaers een myle voor alle het ander landt, ende het zijn op desen hoeck 3. Clippen. Ontrent dese hoeck schaers een myle daer bo-

2) De schrijver neemt hier, na behandeling van tal van andere onderwerpen de kustbeschrijving (Cieza c. V) weer op, waar hij die vroeger (blz. 211) had gelaten.

+ Chulli. R. Tambopalla.

[p. 242]

⁺ven, is een sekere haven, ghenaemt Yllo, in onse Caerte R. de Vllo ghestelt, ende alhier loopt een Reviere in die Zee die goet water heeft, wort oock ghenoemt Yllo, met die selfde name die de haven heeft, ligghende op 18⅓ gr. Van hier strect die Custe z.o. ende z.o. ten o. Ende 5¼. myle voorder, is een hooft, 'twelc die Zee-luyden ⁺noemen Morro del diauolo, dat is een ronde huevel van die Duyvelen. Dese geheele Custe, als wy gheseyt hebben, is woest, ende van groote Balzen, schaers 4. mylen voorder van dit hooft, is een ander Reviere, niet seer groot: maer van goet water; ende van dese Reviere z.o. ende z.o. ten oosten varende 7. mylen ende een halve, streckt een ander ronde huevel uyt, seer hooch, ende maeckt sekere duynen; Boven dit hooft is een Eylandt, ende daer ontrent is ⁺die Hauen Arica, die welcke light op 19⅓ gr. Van dese Haven di Arica, die Custe z.w. aen, schaers 7. mylen, loopt in die Zee een ⁺Reviere Pizagua genoemt, ende op de selvighe maniere den cours int seylen langhs die Custe houdende, tot die Haven Taracapa zijn 19. mylen een quart. Dichte by Taracapa licht een Eylandt, heeft int ronde een weynich meer dan een myle, ende is van't vaste landt ontrent 1½. myle, ende maect aldaer een strant ofte sandt-baye by die hauen op 21. gr. Van Tarapaca vervolcht men die Custe noch al z. ten w. ontrent 4. mylen schaers, als dan comt ⁺men tot den hoeck oftet hooft Decacanna. Gepasseert zijnde 12. mylen van desen hoeck, so comt men tot die Haven Moxilloni, welcke light op 22½. graden.

Van dese haven noch opwaert varende zuydt zuydt west, tot ontrent 67½. mylen, strect die Custe op eenderley maniere heel gherecht, ende het comen aen die Custe eenighe hoeken ende inwijcken, oock sandtbayen, ende ten eynde van dese is een groote ⁺inwijck, alwaer een goede haven is, ghenoemt Copayo, welck leyt op 27. graden. Boven desen Inwijck light een kleijn Eylandeken, een halue myle van't vaste landt, ende van hier af beghint tlandtschap⁺ Chile, met volck bewoont te werden. Ghepasseert zijnde dese hauen van Copayapo, so streckt een weynich van daer een hooft ofte punt uyt, ende maeckt eenen anderen Inwijck, op welcke staen twee kleyne Clippen, ende ten eynde van desen is een Reviere die goet water heeft, wiens name is El Glasco, ende dien ⁺hoeck light op 28. gr. een quart. Wyder noch die Custe vervolgende zuydt west op, ontrent 8½. mylen, strect een ander hoeck hier voren, makende een goede hauen voor die schepen, doch heeft noch water noch hout. Dichte by desen hoeck is die Haven Co-

+ Yllo ofte R. de Vllo.

+ Morro del diabolo.

+ Arica.

+ R. Pizagua. P. Tarapaca.

+ Decacanna. P. Moxilloni.

+ P. Copayapo.

+ Chile.

+ El Glasco.

[p. 243]

⁺quinbo, ende tusschen desen ende den hoeck passerende 7. Eylandekens,⁺ is een Haven op 29½. gr. Noch 7½. myle voorder, die selfde cours achtervolghende, streckt noch hier voren een ander hoeck, ontrent welcke is een groote Inwijck ofte Bay, ghenoemt Antogayo, ende in die Caerte B. de Tage. Vier mylen schaers voorder light die Reviere Limara, in die Caerte Lemare ghestelt. Van dese⁺ Reviere hout men die selfde cours, tot een ander Inwijck ofte Baye, die 7. mylen schaers daer van daen is, die welcke een Clippe heeft ende gheen water, ende light op 31. graden, is gheheeten Choapa, in onse Caerte Cupa. Noch verder op die selfde streckinghe⁺ ende cours ontrent 15. mylen, is een seer goede Haven, gheheeten De Quintero, in onse Caerte Cutero al Quintero, light op 32. graden, ende noch 7½. mylen voorder, is die Haven Val Paraize, ende van die stadt S. Iacomo, welcke die is die wy Chile heeten, name hebbende van't landt. Ende aenlanghende dese landtschap Chile, is seer groot langhs die zuydt Zee, streckende boven Charcas ende Peru, een koude province, doch nae gheleghentheyt des landts: want light by den Polo Antarctico, waer omme dit landt ooc Chile, dat is, het coude landt geheeten is, eensdeels om die groote coude, die men passeert int optrecken over die Andes, nae dese landtschap toe, ende oock om die coude die in't landt is, hoe wel het vele Spaengien verghelijcken, soo veel die ghetempertheyt des lochts aengaet.

Dit landtschap is eerst ontdeckt van Petro di Valdivia, in't jaer⁺ 1539. ende is vast over al bewoont¹⁾ aen sommighe plaetsen berghachtich, aen andere even velt, hoeckachtich ende seer crom loopende, door die inflectien ofte buyginghen van die Zee. Aenlanghende andere gheleghentheyt, ghelijck verhaelt is, wel ghetempert hebbende Winter ende Somer, ghelijck in Spaengien, doch op contrarie tyden: want haren Somer is der Spaengiaerden Winter, ende der Spaengiaerden Winter haren Somer. Die Zuydtsterre die met onse Noordt sterre over een comen moet, can men daer te lande niet sien, dan alleen by een kleijn wit wolcxken, makende tusschen dagh ende nacht een kleyne omloopende draeyinghe ontrent sekere plaetsen des Poli Antarctici. Insghelijcken sietmen aldaer vier Sterren, nae die figuere van een cruyce, met drie andere Sterren daer aen volghende, die welcke een seven Sterren maken, gelijck die onse, sonder eenigh onderscheyt, dat men mercken mach, dan alleen dat die viere die op het Zuyden een

+ [81 b]

+ P. Coquinbo. B. Antogayo.

+ R. Limara.

+ Choapa. De Quintero leyt op 32. gr. by zuyden. Val Paraize. S. Iacomo, oock Chile geheeten nae't landt is gheseyt coude landt.

+ Dit landt is eerst ontdeckt anno 1539. van Petro de Valdivia, is ghetempert als in spaengien.

1) Zarate 3e boek, cap. II.

[p. 244]

cruyce maken, dichter aen malcanderen staen, dan die van onsen Polo Arctico. Wat aengaet die daghen ende nachten, die zijn in ⁺Chile nae gheleghentheyt der tijdt cort ende lanck, ghelijck by ons, hoe wel contrarie, te weten, dat die cortste daghen by ons aldaer die langhste zijn, etc.

Hare kleedinghe ende spysen zijn eenderley met die van Peru, zijn van goede seden ende manieren, beyde Mans ende Vrouwen. ⁺Op die Custen van dit landt zijn diversche Revieren, die des daechs loopen, daer des nachts gheen water en is, om oorsake dat die Snee des daechs van die hitte der Sonnen smeltet, ende van het gheberchte loopt, die des nachts door die coude weder verstijft ende niet en loopt.

In Chile ende Charcas hebben zy vele Schapen, die van ghedaente⁺⁺zijn ghelijck Camelen, alleen dat zy gheen bulten hebben als die Camelen. Die Spaengiaerden ghebruijcken dese om daer op te ryden: want mogen een mensche 4. ofte 5. mylen op een dach dragen, ende moede beginnende te werden, gaen teghens die aerde liggen, willen oock niet opstaen watmen daer toe doet, al sloechmense noch so veel. Iemandt daer op rydende, ende dat beest moede wesende, nochtans daerenbouen gheporret zijnde verder te gaen, salt zijn hooft opwaert keeren nae den ghenen die daer op sit, ende hem eenen vuylen stanck toe blasen, om alsoo verlaten te worden. Dese beesten zijn seer nutlijck ende profytelick, niet minder als in Egypten ende Aphrica die Camelen: want mogen oock met weynich Maiz ende spyse onderhouden werden, insonderheyt die men ghebruijckten om te arbeyden, te ryden ⁺ende te draghen; Connen ghelijck Camelen 4. ofte 5. dagen gaen sonder drincken, met sober eeten. Sommighe van dese die zy Pachos noemen, hebben seer fyne wolle, ende langhe vlocken, seer goet ghesont ende smakelijck vleesch, niet slimmer als ons Hamelen. Die haven Chile ofte van S. Iacomo light op 32. graden ende twee tertien.

Vervolghende noch wyder die Custe op de selfde maniere, arriveert⁺ men aen die Haven Calma, ghelegen van die voorghenoemde 18. mylen. Soo is hier oock te mercken, dat dese gheheele Custe van Tumbez af tot hier toe, seer goet varen is, ende een stille Zee, sonder eenighe tempeesten ofte onweder, dat die schepen aen een ancker moghen blyven ligghen waer dat zy willen.

Van Calma 9. mylen, sietmen den hoeck van die Reviere, geheeten⁺⁺ Manque ofte Maule, in onse Caerte R. de Maole, Noch 10½. my-

+ Onse cortste daghen zijn in Chile de lanckste.

+ Revieren die des daechs loopen, ende des snachts drooch zijn, vertelt hier de oorsake.

+ [82 a]

+ Schapen in Chili, die een mensche 5. mylen op een dach connen draghen. Dese schapen connen met weynich spyse onderhouden worden.

+ Dese Schapen connen 4. oft 5. daghen sonder drincken gaen, ghelijck die Kamelen.

+ P. Kalma.

+ [82 b]

+ R. Manque ofte Maule. R. Ytata.

[p. 245]

len voorder is een ander Reviere, ghenaemt Ytata, in onse Caerte R. Tatuta, ende vervolghende zuyen ende zuyen ten westen 18. mylen, is noch een ander, gheheeten Biobio, op die hoochte van⁺ 38. graden schaers, op die selfde streckinghe ende coers. Die Custe langs houdende, elf mylen ruijm, is een groot Eylandt, 'twelck men seyt dat bewoont is, light van't vaste landt schaers 4. mylen, is gheheeten I. Luchengo. Noch wat voorder van dit Eylandt is⁺ een inwijck die groot ende breedt is, gheheeten Valdiuia, in onse Caerte La Baldibia, alwaer een groote Reviere in loopt, genoemt Aynilendo, in onse Caerte R. Ainilendos, ende dese Baye ofte⁺ Inwijck light op die hoochte van 39. graden ende twee tertien. Noch die Custe ende streckinghe van hier af hooger vervolgende, nae't zuydt zuyd westen, comt men aen die C. di S. Maria, welck⁺ light op 42. graden ende een tertie nae't zuyen, ende van hier nae het seggen der stuerluyden, streckt die Custe zuydt oost tot die Strate van Magaglianes, ende tusschen beyden ligghen vele havens ende plaetsen, hier onnoodich te verhalen, de wijl die in die Caerte wel aengeteeckent staen¹⁾. tLandtwaert in vintmen het⁺ landschap der Patagonen, alwaer Giganten zijn van 9. ende 10. voeten lanck²⁾, die haer aenghesichten schilderen met veellerley verwen van kruyden, het sop uytpersende ende hier mede endigende, aenwyse den Leser tot die Caerte.

FINIS.

+ R. Biobio.

+ I. Luchengo.
Valdivia.

+ R.Aynilendo.

+ C diS. Maria.

1) De kust van Chili tot de Straat van Magellaan, was nog zeer onnauwkeurig bekend. Cieza vertelt in c. V dat een Spaansch schip, door de Straat gevaren, er eene goede beschrijving van had meegebracht, maar de annotatie die hij er over had gekregen, was verloren of gestolen. (cap. V, begin en slot).

+ Int landtschap der Patagonen woonen grooter volcken als Ruesen.

2) Hier komt de auteur op zijn vorige beschrijving terug (zie blz. 174), en besluit met verwijzing naar de kaart, die èn de straat, èn de reuzen afbeeldt.