Poëtische werken. Deel 10. Treur- en blijspelen. Deel 3
(1862)–Jacob van Lennep–
Auteursrechtvrij
[pagina 237]
| |
Eerste tooneel.
Vrouw grootveld, klaartjen, aaltjen.
(Het is avond: de drie vrouwen zitten te werken aan een tafel, waarop een lamp en koffypot.)
Vr. grootveld.
Wijs: Wat wordt het laat, de klok slaat acht.
Het was er al in de Diemermeir,
En 't naegras droogde zoo mooi.
De landjeugd was er in de weer,
En dartelde rond in 't hooi.
Daar waegde Koenraed een kansjen
En kuste het blozende Jansjen.
Maer Jansjen werd boos en zy zeî tot Koen:
‘Weg, weg met jou gezoen.
Je meugt het, je zult het niet doen.’
alle drie.
Maar Jansjen werd boos en zy zeî tot Koen:
‘Weg, weg, enz.
| |
[pagina 238]
| |
klaartjen.
Van trouwen had Koen nooit een woord ezeid,
Al wassie in 't vrijen een held.
En Jans was een arme, maer eerlijke meid,
En lustigjens werkte ze in 't veld.
Wel wist, onder lachen en spelen,
De vrijer haer hartjen te steelen,
Maar toch keek ze zuur en steeds zeî ze tot Koen:
‘Weg, weg, enz.
alle drie.
Maar toch keek ze zuur, enz.
aaltjen.
Toen eindlijk sprak hy, haar weig'ren moê:
‘Je zult er me wezen tot vrouw.’
Zy gaf hem haer hand en een kus daartoe,
En zwoer hem voor eeuwig trouw.
Sints hy, als een borst met eeren,
Tot huisvrouw haar wilde begeeren,
Sints keek ze niet zuur meer noch zeî tot Koen:
‘Weg, weg, enz.
alle drie.
Sints keek ze niet zuur meer, enz.
Vr. grootveld.
Wel kaik! het is toch maer een goed ding, zoo'n deuntjen te zingen onder 't werk: 't vlot dan wel iens zoo goed. Maer hoe is 't, Aeltjen? laetje 't hoofd hangen, nou 't liedtjen uit is?
aaltjen.
Och! Stijntjenmeui! wat zal ik je zeggen?... Vr. grootveld.
Wel kaik! ik docht, dat zingen zoû je in een goed humeur brengen: en nou zit je weêr te zuchten en te kniezen. In main taid was 't anders. Zoo'n liedtjen, waer van vrijen en trouwen in kwam, maekte main altaid an 't lachen. Wat zeg jy er van Klaer?
klaartjen.
Wel ik lach ook, moeder. Waerom zoû ik huilen? Vr. grootveld.
Kom Aeltjen! wees jy ook vrolijk, | |
[pagina 239]
| |
en verbeeld je maer, dat je an je bruiloftskleêren werkt, dat zal je opbeuren, kind!
aaltjen.
Mijn bruiloftskleêren! ja die zijn nog ver te zoeken! Vr. grootveld.
Zucht je daerom? Hebje dan zoo'n haest om etrouwd te wezen? Me dunkt, je bent nog jong zatter.
klaartjen.
Jae, dat zoû ik ook zeggen. Ik heb wel even veul kans, zoû 'k mienen, om lang te wachten, eer ik trouwen kan: en Pieter zoû teugenswoordig al zoo wainig gelegenhaid zien om main te onderhouen als Louw om het jou te doen. Maer laet ik daerom het hoofd hangen? Neen, al heb ik nou voor 't oogenblik niks niemendal, en men vrijer ook niks, ik zeg met het ouwe rijmpjen, dat achter op buurmans kratwagen staat: Ik leef op hoop en zal volherden:
Wat niet en is, dat kan nog werden.
En dan, wat zait het liedtjen: Wijs: La danse n'est pas ce que j'aime.
Gewis, zoo 'k een van twee moet kiezen,
'k Wil lachen, wijl een ander schreit:
De vrolijke blijgeestigheid
Is beter dan een eindloos kniezen:
'k Zal niet zoo licht den moed verliezen,
Maar zie met zoete hoop vooruit:
Vooruit, vooruit, vooruit, vooruit.
Is 't ook wat laet,
(bis.)
'k Word toch wel iens de Bruid.
(Tegen aaltjen.) Maer hoe! traenen in je oogen? Benje waerachtig zoo bang, dat je nooit an-de-man zelt komen?
aaltjen.
Foei! hoe kun je zoo iets denken? Neen, ik schrei, omdat je me voor zoo dwaas houdt, als of ik niet uit mijn eigen begrijpen zoû, dat ik wachten moet eer ik trouwen kan. | |
[pagina 240]
| |
klaartjen.
Maer wat kan het dan zijn, dat je schort? Louw heit je immers lief, en jy hem: en as jelui wat geduld heit, zal je immers een paer worden.
aaltjen.
Ja, wist ik dat zeker, dat hy me lief had!
klaartjen.
Wel nou kom an! je bent immers van je kindsche jaren af altaid met mekaer in de weer eweest: en hy heit immers nooit een ander maisjen nae eloopen dan jou allienig.
aaltjen.
Nou ja: te met geloof ik het, en te met twijfel ik er weêr an. Vr. grootveld.
Och watte fratsen! De jonge lui laikenen warentig wel mal teugenswoordig. Ik heb men zeun altaid voor een ronden, oprechten borst erkend, die 't zeit zoo als ie 't mient; en hy heit men altaid ezworen by kris en by kras, dattie jou lief had, en gien mensch anders: - wat zoû je dan nog twaifelen? Maer ik weet wel, waer je die malligheden van daen haelt. 't Is allienig uit die malle boeken, die jy te lezen krijgt, en die ik, in jou plaets, maer hoe eer hoe beter op 't vuur zoû gooien. Wat heit men in onzen stand met boeken van doen? - 't Is waar, je vaêr zaeliger was schoolmiester op 't derp, en dus sprak het van zelvers, dat je beter leerde lezen en schrijven dan de andere meisjens: en daar zeg ik niks tegen; - maer nou ben je by my an huis, en dien je an 't boerewerk te denken en niet an de boeken, daar je niks anders uit leert dan om onvergenoegd te wezen met je lot.
aaltjen.
Onvergenoegd, Stijntjenmeui! Dan was ik wel hoogst ondankbaar. Denkje, dat ik ooit vergeet, dat, toen mijn goeje vader stierf, en my als arme wees achterliet, je my als je kind hebt tot je genomen en altijd behandeld als geen moeder haar eigen beter zoû doen. (Zy omhelst haar).
| |
[pagina 241]
| |
Vr. grootveld.
Noû jae, je waert ook van de parmentaezie: een aigen zusterlings-dochter. Zoû ik je dan verstooten hebben? - Maer dat neemt niet weg, dat al dat lezen maer taidverlies is en den kop met allerlei grillen vult. Daer hebje Louw, die leest ook veul te veul naer main zin. En Pieter ook: allemael gekheid.
klaartjen.
Hei, hei wat! moeder! Van Louw wil ik niet spreken; wat die leest weet ik niet; maer Pieter leest niet als nuttige boeken, en die 'm van dienst kunnen wezen, over den landbouw en zoo: wanneer het de beste taid is, te zaeien, en te pooten, en te misten, en wat voor graenen 't mieste voordeel geven in zukken of zukken grond, en of het beter is, de landen te braeken of niet, en hoe men de schaepen geneest, en hoe men greppels maekt, en over de boekweit, en de gerst, en de klaever, en de meê, en de longziekte, en de verkens, en... Vr. grootveld.
Al wel! al wel! Pieter laet ik ereis daer: hy is men zeun niet, en ik heb niks op 'm te kediezen; maer Louw ten minsten woû ik wel, dat nooit by Aeltjens vaeder zoo druk eleerd had. Hy leest niks as kranten en reisbeschrijvingen. Nou vraeg ik je, wat heit ie met kranten te maeken? hy heit 't land toch niet te regeeren. En op reis zel hy toch ook wel niet gaen.
aaltjen,
by haar zelve.
Wie weet het? Vr. grootveld.
Jae, jae! al zit ik t'huis op men stoel, ik hoor ook wel wat. As ie in de stad in de herberg is, dan, in de plek van met de boeren te praeten over den prijs van de graenen, of van de aardappelen, of van de botter of van 't vee, dan zit ie met kooplui en zeevaerenden en zulk slach van volkjen te redeneeren over verre reizen en vreemde landen, en dat brengt 'm allerlei viezevaezen in 't hoofd. Heit ie me | |
[pagina 242]
| |
laetst niet an 't hoofd leggen leuteren over dat land, daer ie van elezen of ehoord had... daer al dat goud te vinden was?... hoe hiet 't ook weêr? - o jae, Kaprikornia.
klaartjen.
California. Vr. grootveld.
Ei zoo! heb je 't ook onthoûen? Nou, Kapselvormia... ik weet dat zoo net niet; maer 't mot heel ver leggen. Waer zeid ie ook dat 't lei?
klaartjen.
In Amerika, moeder! Vr. grootveld.
Zoo! - ik weet er niet af. Ik heb iens in men leven, toen ik de bruid was, op schaetsen eweest in een tuin, dicht bai de stad, die zoo hiette, en er 'n kommetjen koffy edronken.
klaartjen.
Wel moeder! Amerika! dat leit over zee... daer kommen de aerdappelen van daen. Vr. grootveld.
Loop heen kind! die kommen uit Gelderland, en uit Zeeland: wat woû jy me wijs maeken?
klaartjen.
Nou jae, maer voor honderd jaeren. Vr. grootveld.
Och wat! begin jy ook al geleerd te praeten. - Maer om op ons apperpo terug te komen, ik wil maer zeggen, dat Kaffelgormia...
klaartjen.
California. Vr. grootveld.
Het doet er niet toe... daer vertelt men wonderen van: de gouwen tientjens zouwen er zoo maer voor 't opraepen over 't veld leggen, zoo dik as koemist.
klaartjen.
Kaik! dat zoû wel aerdig wezen, om daer reis in te grasduinen.
aaltjen.
Ja, Stijntjenmeui heeft gelijk. Ik wenschte ook wel, dat Louw nooit iets van Californië gelezen of gehoord had; want sedert hy daarvan spreekt is hy heelemaal veranderd. Vr. grootveld.
Nou! zie je, dan bennen we 't eens. | |
[pagina 243]
| |
klaartjen.
Och! 't is die Melis, die hem 't hoofd werm maekt: een leeglooper, een dagdief, die niks te doen heit, en hem maer van 't werk houdt met zen gebabbel: ik eloof waerlijk, moeder! dat die kaerel in staet zoû wezen, er met zen praeten onzen Louw nog heen te troonen. Vr. grootveld.
Naer Kafferlornië? - Rijdt er een spoorwaegen heen?
klaartjen.
Wel neen, moeder! 't is over zee: men mot er met 'n schip heen: 't is wel 'n jaer reizens, heb ik ehoord. Vr. grootveld.
Wel! wel! non, dan zel zoo'n reis ook al wat kosten, en het goud, dat men er van daen haelt, wel met de vracht heengaen. Maer kaik, daer is ie zelvers.
klaartjen.
En Pieter met hem. | |
Tweede tooneel.
De vorigen, louw, pieter.
allen,
over en weder.
Gen avond saemen! Dag Louw, dag Pieter, enz.
pieter.
Kom an moeder! we hebben daer op zen minst een paer honderd blokkies ekloofd: ik heb, leuf ik, de koffy wel verdiend. Vr. grootveld.
Gae je gang, Pieter! Eet je stik, man! en wel bekom het je. (Klaartjen schenkt koffy.)
pieter.
Kaik, moeder Grootveld! as ik nou iemand wist, die me wat geld veurschoot, dan was er wat te doen. Vr. grootveld.
Wat zoû je dan beginnen?
pieter.
Je weet dat stuk buitenland, dat gunter achter den daik leit? | |
[pagina 244]
| |
Vr. grootveld.
Jaewel, het veld van de Erve Matthijssen, mien je.
pieter.
Juist! het veld van de Erve Mathijssen. Nou! dat wordt aenstaenden maendag eveild: en misschien was het voor 'n praisjen te kraigen. Als Louw en ik dat erais konnen koopen, dan waeren we er in iens uit.
louw.
Ik dankje. Wat zoû ik er meê doen? Een stuk, dat negen maenden van 't jaer onder waeter leit, en de rest van den taid zoo dras is, dat men er zen laerzen in zitten laet as men er deurloopt...
pieter.
Dat mag zoo wezen: maer ik heb 't goed op'enomen, meer as iens. Er staen biezen in overvloed, en die binnen altaid goed af te zetten an de blommisten. An den binnenkant zain er hooge steeën zatter op: - en ik zie opperbest kans, om, met het graeven van 'n paar sloten, de rest tot puik hooiland te maeken: wat bliefje? Arbeidsloon hebben we niet te betaelen, as we 't zelf doen.
louw.
Ik weet niet, maar ik vrees, 't zoû de moeite niet loonen.
pieter.
Geloof me, 't zal misschien een dartig gulden of minder nog gaen; en ik wil er wat onder verwedden, dat ik er in het eerste jaer al voor een honderd daelders an riet en hooi afhael.
louw.
Och! daer waeren we nog niet ver met ekomen.
aaltjen.
Me dunkt, dat was nog al een aardige winst.
louw.
Als we niet meer kunnen verdienen!...
pieter.
Maer waer drommel woû je dan meer meê verdienen? Vr. grootveld.
Jae! dat zoû ik ook wel willen weten!
louw.
Zie, op zoo'n manier, zullen we wel grijze hairen hebben eer we raik zain.
klaartjen.
Woû je op iens, zoo maer op 'n bof raik worden, Louw? | |
[pagina 245]
| |
louw.
Wel waerom niet, zusjen? Daer is wel mogelijkheid op.
klaartjen,
tegen Aaltjen.
Och! hy denkt vast weêr om dat land in 't onbekende Zuien, waer het goud ezaeid leit.
pieter.
Kom kom! alle landen bevatten goud, mids men het er maer weet uit te haelen. Hoe luidde het liedtjen ook weêr, Klaertjen! dat Aeltjens vader ons nog eleerd heit?
klaartjen.
O! van den Stervenden Landman mien je, jae! 'k weet niet, of ik 't nog wel hielemaal van buiten ken; maer anders zal moeder of Aeltjen me wel helpen. Wijs: Gy vriendschap zijt een zalig goed.
Een Landman lag in stervens nood,
En sprak zijn kinders aan:
Hoort allen toe! 'k wil voor mijn dood
U nog ten beste raên.
Ons land ('k weet niet aan welken hoek)
Een schat verborgen houdt.
Dus dat uw vlijt slechts yv'rig zoek,
Zoo vindt gy zeker goud.
Nou jy, moeder! het vervolg. Vr. grootveld.
De Landman stierf: nu werd het land
Naer 's vaeders raed, met vlijt,
Doorzocht, doorploegd aan elken kant,
Omdolven wijd en zijd.
Maer toch men had, het bleek te klaer,
Op yd'le hoop gebouwd;
Want ziet: reeds was de zaeitijd daer:
En nog geen schijn van goud.
Kom Aeltjen! nou jy de rest.
aaltjen.
Maer, o! toen d' oogsttijd kwam, toen vond
Men nergends schooner graen:
| |
[pagina 246]
| |
Toen bracht de wel doorwoelde grond
Tiendubbel renten aan.
Toen werd van 's vaders leste woord
De rechte zin doorschouwd:
Werkt dag aan dag, werkt vlijtig voort!
Zoo levert de aard haar goud.
pieter.
Zie je! dat is maer de waerheid: gien grond zoo schrael of hy levert goud op; maer, geduld hebben en vlijtig deurwerken. Zonder moeite kan niemand er komen.
louw.
Zoo! en hoevelen zien wy er dan, die, zonder er eenige moeite voor edaen te hebben, eensklaps aan 't hoofd van groote kapitaelen staen?
pieter.
Wou je gaen spikkeleeren, maetjen?
louw.
Dat niet; maer er is meer dan ien middel om zen fortuin te maeken: en men kan er ook iets anders voor doen dan spitten en ploegen. Vr. grootveld.
Daer heb je 't weêr. Woû je altemet gouwen Willempies gaen raepen in Kapselkoffia?
klaartjen.
California, moeder.
louw.
Och moeder! al woû ik het al, 't zoû weinig baeten: zonder geld is toch zoo'n verre reis niet te ondernemen. Vr. grootveld.
En as je geld er toe hadt, zoû je dan je moeder en je zuster willen verlaeten, daer je de kost veur mot winnen? En Aeltjen laeten zitten, die ik miende dat je lief hadt? Foei Louw, dat had ik nooit van je edacht.
louw.
Je verlaeten! - jae! maer voor een korten taid, om raik terug te komen en je allen gelukkig te maeken. Kaik moeder! je hebt er maer gien denkbeeld van, omdat je gien kranten leest! maer het leit er zóó maer voor 't grijpen. En als ik dan weêrom kwam, wat zouwen we ons allen te goed doen! ik zoû je een groote weuning koopen, moeder! en 'n stal met vee, en 'n stik schoon | |
[pagina 247]
| |
bouw- en weiland, en je allen drie gouwen oorijzers laeten maeken, zoo mooi en zoo zwaer men in 't hiele land nog nooit ezien heit.
klaartjen.
Ik draeg liever men leven geen oorijzers, dan dat je ze zoo ver mot gaen haelen. Vr. grootveld.
Ik weet niet, Louw! waer je de malligheid van daen haelt. Jy op zee: weet je wel iens of je niet zeeziek worden zoudt?
louw.
Maer as onze voorouwers ook zoo edacht hadden als jylui, en ze waeren altijd maer stilletjens thuis ebleven, hoe hadden ze dan hun vermogen ewonnen?
pieter.
Daer is wat an. Maar je mot niet vergeten, dat, zoo as ik elezen heb, die lieden - ik spreek van de knappe naemelijk, die zoo veul landen ontdekt en zooveul schatten verworven hebben - heel wat kennis en ondervinding hadden op edaen, eer zy hun tochten begonnen; en dat het jou daer nog an ontbreekt.
louw.
Aen de kennis om goud te raepen? Non, daer hoort ook wat toe!
klaartjen.
Och Louw! praet toch zoo dwaes niet. Zie je niet hoe Aeltjen er puur aekelig van wordt?
louw,
naar Aaltjen toegaande.
Nou Aeltjenlief! ontrust je maer niet: ik zal vooreerst toch niet afreizen: het verbiedt zich van zelf wel.
pieter.
Jae: en laeten wy by provizie het hout in de schuur gaen brengen: dat is beter dan over onmogelijke dingen te praeten.
klaartjen.
Goed zoo! en ik gae naer stal reis kijken, hoe ons koetjen 't maekt. Wijs: Uit de Huwbare Dochter.
Kom haesten we ons! geen tijd dient hier verloren,
En spoedig dan ons avondwerk volbracht.
Zoet is het loon, den vlijtigen beschoren:
En zacht de rust, die hem na d' arbeid wacht.
| |
[pagina 248]
| |
allen.
Kom haesten we ons, enz.
(Klaartjen vertrekt met de beide knapen: Aaltjen zet het koffygoed weg.)
| |
Derde tooneel.
Vrouw grootveld, aaltjen.
Vr. grootveld.
Wel hoe! nog altijd even mistroostig? Denk je dan, dat Louw het waerachtig mient, dattie van ons van daan wil?
aaltjen.
Och Stijntjenmeui! wat weet ik het? Wel heb je 't straks gezeid: sedert hy van dat vreemde land gehoord heeft, is hy dezelfde niet meer. Vr. grootveld.
Kom, dat zijn grillen, men kind! die zellen wel over gaen.
aaltjen.
Mocht ik dat hopen! Maar neen! - de gedachte aan de rijkdommen van Californië heeft de gedachte aan het arme Aaltjen by hem verbannen. Wijs: La bénédiction d'un père.
Hy was, hy was altijd, voordezen,
Zoo welgemoed en met zijn staat te vreên.
Mijn byzijn mocht hem dierbaar wezen;
Zoo vloten dag aan dag in zoete vreugd daarheen.
Maar sints hy van dat land, dat wonderland, moest hooren,
Waar meir en veld en stroom hun gouden offers biên,
Sints heeft ons huislijk heil voor hem zijn zoet verloren,
Sints zag ik uit zijn ziel de kalme rust ontvliên.
Niets ontgaat
't Oog der liefde.
Niets ontgaat
't Oog der liefde.
Geen geheim,
Geen geheim,
Dat niet zijn blik bespiedt.
| |
[pagina 249]
| |
Niets ontgaat
't Oog der liefde:
Hij mint my langer niet.
Voorheen, als hy ons weêr ontmoette,
Na 't daag'lijksch werk, hoe vrolijk blonk zijn oog,
Hoe teêr was dan zijn avondgroete,
Hoe liefdevol zijn blik, als hy me in de armen vloog!
Maar nu! met loome schreên treedt hy deez' woning binnen:
Hy staart onzeker rond en wendt zich van my af:
Verlegen is zijn blik, verstoord de onruste zinnen.
In 't hart, waar 't goud gebiedt, vond trouwe min haar graf.
Niets ontgaat enz.
| |
Vierde tooneel.
De vorigen, klaartjen.
klaartjen.
Moeder! Moeder! daer mot ik je gaauw wat komen vertellen. De oude Govert-oom in de Beemster is dood. Vr. grootveld.
Wel! wel! issie dood? - Nou! om te zeggen, dat ik er erg saggerijnig over bin, neen ik: ik heb den man iens in men leven ezien, en dat zal met Sint Jan dertig jaer eleden zijn: en toen wassie al mooi oud. Maer 't is toch de aigen broêr van men man zaliger zen vaêr, en 't zel ons een stel rouwkleêren dienen te kosten... en hoe weetje dat zoo, Klaer?
klaartjen.
Wel ik heb 't ehoord van meneer Helder, den Notaeris, die 'n brief had, loof ik. Hy vroeg naer Louw, en daer issie nou meê an 't praeten. - Daer komen ze al: nou zelje er 't naeste wel van hooren. | |
Vijfde tooneel.
De vorigen, helder, louw, pieter.
Vr. grootveld en aaltjen.
Gen avond, meneer de Notaeris! | |
[pagina 250]
| |
helder,
(tegen Louw in 't opkomen.)
Ja, 't is zoo als ik je zeg, vriend Louw! Oom heeft toch zijn familie niet geheel vergeten. - Goeden avond, moeder Grootveld! ik kondoleer je met het verlies van je oom, en ik feliciteer je er meê, dat hy je zoon bedacht heeft.
allen.
Ei! hoe dat? meneer de Notaeris!
helder.
Hy heeft aan elk van zijn oomzeggers, ouden en jongen, by zijn testament een legaat besproken - en dus ook aan Louw - van f 600. Vr. grootveld.
Zes-honderd gulden! - Wel kaik! die braeve oom! maar is 't wel sakkuur?
helder.
Heel sekuur. Ik heb een brief van mijn konfrater uit den Beemster, die my de kwitantie overzendt, waarop het geld kan ontfangen worden. Hier is zy. (Hy overhandigt het papier aan Louw.)
pieter.
Wel Louw! ik wensch je geluk. - Nou kun je met Aeltjen trouwen.
aaltjen,
ter zijde.
Hy komt niet eens naar my toe! Vr. grootveld.
Wel wat een blijdschap! En hebben de nichtjens niets?
helder,
lachend.
Jylui boeren zijt toch nooit te vrede. Neen, alleen de neven!
klaartjen.
Jae! zoo gaat het: wy worden maer vergeten. Wijs: Simple histoire.
Oom Govert, die in heel zijn leven
Ons nimmer van zich hooren liet,
Bedenkt by 't sterven al zijn neven,
Maer aan zijn nichten denkt hy niet.
Voorwaer, meneer! 'k woû wel eens weten,
Waermeê ik zulk een smaed verdien.
helder.
Gewis, hy had u nooit vergeten,
Zoo hy u eenmaal had gezien.
| |
[pagina 251]
| |
klaartjen.
Ei hoe beleefd! maer ik ben geen steedsche juffer, die met komplementen is te vangen. Nou, we zellen 't ons maer motten getroosten, Pieter! dat Louw en Aeltjen ons in 't hyliksbootjen vóórgaen.
pieter.
Daarom niet etreurd, Klaertjen! onze beurt zal ook wel iens komen.
klaartjen.
't Is toch hard, Pieter! Niet dat 'k 't Louw misgun; maar heb jy ook niet 'n oom?
pieter,
lachende.
Och neen Klaertjen lief! zoo we daerop moeten wachten, zal 't wel mis wezen. Ik heb niets as een paer handen en een beetjen gezond menschenverstand.
helder.
Steun daar maar op, Pieter! die kunnen iemand altijd nog een eind heen brengen. Vr. grootveld,
tegen Louw en Aaltjen.
Wel! hoe is 't? Hoe stae je daer zoo verwezen? My dunkt, jelui moest springen en dansen van plezier.
aaltjen,
half huilende.
Och ja, Stijntjenmeui! ik ben heel vrolijk en gelukkig. Vr. grootveld.
Je zeit dat op een toon... En jy Louw! je staet daer te kijken als een stienen Roeland.
louw,
in zich zelven.
Zes honderd gulden! Die som zal, vrees ik, nog niet toereikend zijn. Vr. grootveld.
Wat? ben je doof? - Nou kun je immers met Aeltjen trouwen!
louw,
Aaltjen gedachteloos bij de hand nemende.
Lieve Aeltjen!
helder.
Nu - mijn tijd is beperkt: ik zal je groeten. Vr. grootveld.
Gae je al weêr heen, meneer de Notaeris? En zal je niet eens een kommetjen koffy gebruiken?
helder.
Neen! ik dank je, ik word t' huis gewacht: en het is al mooi laat. Ik wensch je goeden avond samen.
allen.
Goejen avond, meneer de Notaeris! (Helder af.)
| |
[pagina 252]
| |
pieter.
Nou, 't zel main taid ook worden. Gênavond moeder Grootveld! gênavond Louw! gênavond Aeltjen! Nou Klaertjen! (hy kust haar) tot morgen.
allen.
Gênavond Pieter! (Pieter af.)
Vr. grootveld.
Kom Klaer! wy zullen ook maer naer bed gaen. Kom je meê, Aeltjen? - (Klaartjen rekent het vuur in en bergt alles weg.)
aaltjen,
Louw gadeslaande.
Zoo terstond moeder! (Ze wenschen elkander goeden nacht. Vrouw Grootveld en Klaartjen vertrekken door de zijdeur.
| |
Zesde tooneel.
louw, aaltjen.
(Zy zien elkander een wijl zwijgend aan.)
louw.
Wel nou Aeltjen! dat komt onvoorziens.
aaltjen.
Je hebt je wensch: je zei immers straks, dat je geld wildet bekomen zonder er voor te zwoegen of te slooven.
louw.
't Is waerlijk, Aeltjen! of je my men fortuin misgunt. En toch, moeder zegt, we zoûen nou kunnen trouwen.
aaltjen.
Je zeit dat met een zucht...
louw.
Och Aeltjenlief, zes honderd gulden wil nog zoo weinig zeggen.
aaltjen.
't Is toch altijd wat om meê te beginnen.
louw.
Geloof, lieve engel! dat ik niets vuriger verlang, dan om je de mijne te noemen.
aaltjen.
Één ding is er, dat je wel vuriger verlangt: dat is, om veel geld te hebben.
louw.
Allien om het met jou en moeder te deelen, geloof me. | |
[pagina 253]
| |
aaltjen.
Dit zeg je om een kleur aan de zaak te geven, maar bedenk eens wel: Wijs: De ton baiser la douceur passagère.
Is dan 't geluk in rijkdom slechts gelegen?
Zijn ziekte en zorg voor allen niet gemeen?
Zij slechts op aard elk met zijn lot te vreên,
Dan rust gewis op hem des Hemels zegen.
Ach! wist gy, vriend! hoe diep uw taal my griefde!
Vergeet, kan 't zijn, uw droomen vol bedrog.
Keer tot uzelf, en schenk my, kunt gy 't nog,
Wat minder geld, wat meer oprechte liefde.
louw,
haar by de hand vattende.
Geloof my, lieve beste Aeltjen! ik zweer je...
aaltjen,
zich van hem losmakende.
Zweer niet: je zoudt my en je zelven er by misleiden. Slaap wel! (Zy vertrekt.)
| |
Zevende tooneel.
louw alleen: naderhand melis.
louw.
Heit ze gelijk? Ben ik in de daed geldgierig? heb ik haer minder lief? Het is immers voor haer en voor moeder, dat ik rijkdommen verlang. (Er wordt aan de buitendeur getikt). Nog zoo laet bezoek! Wie kan daer zijn? (hy opent de deur).
Jy hier, Melis?
melis.
Wel ja! ik zag nog licht by je branden: en zoo woû ik niet voorbygaan zonder je geluk te wenschen. Ja man, ik heb al gehoord van den moord. Dat zijn daar zes honderd guldetjens, die je ook gemakkelijk in den zak glijen. En wat denkje nou daarmeê aan te vangen?
louw,
zuchtende.
Wel! ik denk Aeltjennicht te trouwen en men huishonen te beginnen.
melis.
Gekheid, man! allemaal gekheid! Stond er | |
[pagina 254]
| |
een nulletjen achter, ik zoû zeggen, je hebt gelijk. Maar zes honderd guldens! dat is te veul of te weinig. Neen man! dan weet ik wat anders voor jou. Je mot met die f 600 er ten minste zes mael honderd duizend winnen. Bedenk reis: 't is nou de tijd of nooit. Overal worden schepen uitgerust naar Californië.
louw.
En je zoudt denken, dat ik...
melis.
De kans niet moest laten voorbygaan. O vriendtjen! zoo'n gelegenheid doet zich je levens-dagen niet weêr veur. (Ter zijde). Hy bijt al!
louw.
Men moeder en Aeltjen verlaeten om...
melis.
Om over een jaartjen rijk weêrom te komen. Zy zullen zich wel troosten. Denk reis na: een land, waar je 't goud even makkelijk ophaalt as de karreman hier het vullis! Maar je moet je haasten; want de konkurrentie is groot, man! Wijs: Les embarras de Paris.
't Vliegt er naar toe van alle kanten
Kooplui, wier boel is insolvent,
Geruïneerde speculanten,
Ambtenaars zonder traktement,
Varensgezellen en Kommiezen,
Surnumerairs, avonturiers,
Officiers en Barbiers
En verloopen Bankiers,
't Haast zich om alles zee te kiezen.
't Loopt en roept alom dooreen:
Naar 't Goudland heen!
(vier malen.)
En dus, zie je, als we niet heel spoedig gaan, dan visschen we achter 't net.
louw.
Maer ik hoor, de overtocht is heel duur, en zes honderd gulden zullen niet toereikend wezen.
melis.
Neen man! hier niet; maar in Engeland, daar kunnen we wel te recht met f 600 voor ons tweeën, vooral als wy aannemen, een handtjen te helpen. | |
[pagina 255]
| |
louw.
Maer ik verstae niets van het matrozenwerk.
melis.
Oho! ik des te beter. Hoor! ik zel je zeggen, wat we doen zullen. Wy gaan morgen met de lemiere van den dag naar stad, en dan maar voort naar Engeland. Ik heb al vernomen aan welk kantoor we daar te recht kunnen komen, om onze passazie te bestellen.
louw.
Je wilt dus stellig meêgaan?
melis.
Denk je, dat ik zoo'n besten vrind alleen zoû laten trekken, althands als hy my vrij houdt.
louw.
Je vrijhouen? Maar ik zie niet in...
melis.
Ei kom! daarover zullen we reis nader spreken. Alleen kunje niet gaan. Een boerejongen, als jy bent, zoû ummers onder dat zeevolk versukkeld worden, als hy niemand had, om hem de hand boven 't hoofd te houen. Maar as ik er by ben, laten ze dan maar komen, die je zoûen willen molesteeren. En bovendien, je hebt wel een man van ondervinding noodig. Nou, hier sta ik! ik ken op zee men weg al zoo goed as hier in 't dorp: ik ben meer met dat water voor den dokter geweest. O ho! - je zelt reis zien. Pleizier zelje van me hebben, man!
louw.
Nou! we zellen zien. - Maer zoo spoedig?
melis.
Kom! een kort beraad een goed beraad. Wat zeg je? Zel ik je morgen in tijds komen halen?
louw.
Morgen? - (na eenig beraad). Welaen, het zij zoo!
melis.
Top, daar de hand op! morgen ben ik by je.
louw.
Maer onder welk voorwendsel zal ik me verwijderen?
melis.
Kan je niets bedenken, dat je in stad te verrichten hebt? (Aaltjen vertoont zich aan de deur.)
louw.
Wacht! daer is dat geld, dat ik ontfangen moet.
melis.
Dat is 't net. Je ontfangt je geld en wy trekken samen naar London. Hoezee! tot morgen! | |
[pagina 256]
| |
louw.
Tot morgen.
melis.
Tot morgen! Precies kwart voor zevenen zal ik hier wezen om je af te halen. | |
Achtste tooneel.
louw, aaltjen.
aaltjen,
op hem toesnellende.
Is het waar? is het dan in ernst waar? Ga je van hier?
louw.
Aeltjen! je weet?... je hebt ons beluisterd?
aaltjen.
Ach! toen ik de voordeur had hooren opengaan, lag het my reeds op de leden, dat er iets niet goed was: en toen ik nader kwam, en de stem van dien Melis hoorde... ach! mijn voorgevoel had my niet bedrogen.
louw.
Nou jae, Aeltjen! ik gae, maer om terug te keeren.
aaltjen.
Ben je daar zeker van? ken je de gevaren, die je op zee, in een vreemd land, zult hebben door te staan? Och Louw! doe het niet! - zie, 't is niet voor myzelve dat ik spreek... al moest ons huwelijk nog tien jaar worden uitgesteld, ja al moest er nooit iets van komen... zie, nog zoû ik zeggen: blijf hier, voor je moeder en je zuster. Wijs: La Normandie.
Wat zoudt ge uw Vaderland ontvlieden
Voor stormgevaar op verre zeên?
Geen vreemde kust kan ooit u bieden,
Wat eigen grond u schenkt alleen.
Ach! kwam slechts yd'le vrees my prangen,
En mocht gy nooit, in bangen nood,
Maar vruchtloos dan, naar 't land verlangen,
Het dierbaar land, waarin gy 't licht genoot.
louw.
Maek my niet zwak, Aeltjen! ik heb meer dan ooit sterkte noodig. | |
[pagina 257]
| |
aaltjen.
Sterkte! Om te doen wat verkeerd is. - Maar och! ik zie het, je besluit staat vast, en - al breekt het mijn hart, ik weet nu wat ik te doen heb.
louw.
Hoe! wat mien je?
aaltjen.
Het is beter, dat je gaat, dan dat ik na ons trouwen verwijten hooren moest, dat ik je belet had, je fortuin te maken.
louw.
Goede Aeltjen!
aaltjen.
Stil! ik zelve, ik zal het by moeder goed maken. En Louw, als het je in dat vreemde land beter bevalt dan hier, denk dan, dat je, wat my aangaat, van je beloften ontslagen bent. (snikkende).
En nu, vaarwel!
louw,
haar omarmende.
Aeltjen! je bent honderdduzend mael beter dan ik, maer hoor! ik zal 't nog reis overdenken. De nacht brengt raed an. - Slaap wel, liefste!
aaltjen.
Rust wel, Louw! - ik zal niet veel slapen van nacht. (Af.)
louw.
Die goede ziel! - O! ik vrees, dat ik verkeerd doe, maar toch, de gelegenheid is zoo schoon! - en dat vreemde land trekt my met zulk een machtige aendrift aen. Nu! wy zullen er ons op beslapen. Het hoofd is my zwaer van al die aendoeningen. - Zoû dit misschien de laetste nacht zijn, die ik onder het ouderlijke dak doorbreng? (Hy ontkleedt zich half, blaast het licht uit, en begeeft zich achter de gordijnen der bedstede).
| |
Droom.
Het Tooneel omhult zich met dampen en nevelen, terwijl het navolgende gezongen wordt door een
onzichtbaar koor.
Muzyk van den Heer f.n. stoetz.
Slaap nu tot het morgenkrieken: -
| |
[pagina 258]
| |
Op verbeeldings vlugge wieken
Voeren we in den droom u voort
Naar het vergelegen oord,
't Oord waar 't goud aan de oevers wast. -
Slaap nu - slaap gerust en vast.
By het einde van dit Koor is de mist opgetrokken en ziet men het | |
Eerste tafereel.(De oevers der Sacramento-rivier in Californië. Aan alle zijden ziet men lieden bezig goud te rapen en te delven of er in de rivier naar te duiken. Alles, tot zelfs de onderste bladen der boomen en struiken, kaatst de goudkleur terug. Vreemde vogels ziet men in de takken, en talrijke slangen tusschen de rotskloven en onder het lover glinsteren. In 't verschiet hooge bergen. Een fantastisch geel licht.)
koor van gouddelvers.
Muzyk van den Heer f.n. stoetz.
't Is goud uit de stroomen,
't Is goud uit den grond,
't Is goud, waar onze oogen
Zich wenden in 't rond.
Komt! lustig gedolven,
Gedoken, gegaêrd
De schatten der waat'ren,
De schatten der aard.
(Louw treedt op, slecht in de plunje, met een zak op den rug en een houweel in de hand. Hy wil zich aan 't werk zetten, doch wordt tegengehouden door een vervaarlijken gouddelver met een barsch uitzicht.)
gouddelver.
Hei wat kameraad! hier is al volks genoeg, en wy kunnen jou best missen.
louw.
Maer, my dunkt, ik heb toch even goed recht als een ander om hier te delven.
gouddelver.
Wel mogelijk; maar 't is hier een besloten gezelschap. | |
[pagina 259]
| |
louw.
Een besloten gezelschap!
gouddelver.
Ja, een klub: waarom zoûen we hier niet onze klubs hebben, zoo goed als in Europa? Kort en goed, wy hebben besloten, geen nieuwlingen onder ons te dulden.
louw.
Maer toch...
gouddelver.
Ik raad je ten beste, vrind! beproef het niet, hier een mijl in den omtrek goud te zoeken, zoo je anders je leven lief hebt. (Een dolk toonende). Je bent gewaarschuwd: neem je in acht! (Hy verwijdert zich en de overigen trekken langzamerhand af.)
louw.
Recht vrindelijk! - Nou, gelukkig, dat ik al wat heb op'egaerd: zeker is 't, dat een teug water en een sneê brood my op dit oogenblik meer welkom zoûden wezen, dan een centenaer goud. - Waer talmt Melis nou weêr? Er is hier nog al luwte: ik zal hem hier blijven wachten.
melis,
nog achter de schermen.
Louw! Louwtjen!
louw.
Present!
melis
komt, zonder hoed, slecht in de kleêren, maar met goud en gereedschappen behangen en met gouden klompen aan de voeten.
Wel maatjen! laat je me zoo alleenig in de verlegenheid, puur of ik Papageno was uit de Tooverfluit?
louw.
Je bent ook zoo langzaem.
melis.
Wel, ik zet het jou om hard te loopen, als je beladen waart als ik, gelijk een paard voor een narrensleê, en met die zware klompen an de beenen. Ze meugen zeggen wat ze willen; maar onze Hollandsche holsblokken zijn al zoo makkelijk. 't Staat mooi, zulke gouwen dansschoenen; maar 't is verbruid zwaar an 't been.
louw.
Je zult ze niet licht stuk loopen, zoo als ik men schoenen. | |
[pagina 260]
| |
melis.
Neen; maar men voeten des te eer. Maar loop me nu niet weêr zoo ver vooruit. Ik zoû je waarachtig niet gevonden hebben, had me die lange kaerel met zen bakkebaarden niet gezeid, dat ik je hier kon ontmoeten.
louw.
Zoo? Hebje dien vrindelijken snoeshaan ook ontmoet? (hy maakt een beweging als met de dolk).
melis.
Ja wel! een lieve jongen! - Maar ik heb my niet lang met hem opgehouen. Wijs: Ein Weibchen oder ein Madchen.
Ik zocht, in alle tijden,
Mijn vriend! geloof me vrij,
't Gezelschap te vermijden
Van klanten zoo als hy.
Men vindt in deze hoeken
Een zonderling onthaal.
Ik kom om goud te zoeken:
Men prezenteert my staal.
Maar dat daargelaten! Hoe bevalt je nou Californië?
louw.
Ja! ik kan niet zeggen, dat 't me erg meêvalt.
melis.
Niet meêvalt? Me dunkt, we hebben 't goud maar voor 't rapen.
louw.
Ja, behalve wanneer je 't raepen belet wordt. En dan is alles hier zoo peperduur. Hebben we niet al wat we gisteren vergaerd hadden, van morgen an dien vrek van een waard motten geven om ons nachtlogies te betaelen?
melis.
Ja! dat is ook waar - een hebzuchtige kaerel! Ik kan die gouddorst by de menschen maar niet veelen. We zullen in 't vervolg waarachtig onder den blooten hemel moeten slapen.
louw.
Onder den blooten hemel? Dankje! Kaik maer eens om je heen.
melis.
Ja dat's waar ook, die slangen. Precies als in de Tooverfluit! | |
[pagina 261]
| |
louw.
By den dag kan men ze ten minsten zien en er zich voor hoeden; maar by nacht heb ik niet graeg zukke buren.
melis.
Ik kan ze ook best missen. Boe! wat heb ik het warm. Die zonnestralen steken hier een mensch op 't hoofd, puur of het naalden waren. Dat men hoed nu ook juist in 't water moest waaien. Ik gaf een lief ding, dat ik er een tegenkwam.
louw.
En ik vergaê van de dorst.
melis.
Wel! daar loopt de rivier.
louw.
Met goud vermengd... ondrinkbaar.
melis.
Wel dat is zoo kwaad niet. Wijs: De waereld is in rep en roer.
Waarover klaagje toch mijn vriend?
Je wordt hier op je wensch bediend.
Ei! hoor dat zoet geklater, -
En loop vrij naar de landrivier:
Zoo krijgje daar, naar 's lands manier,
Een slokjen guldewater.
Ofschoon ik beken, dat het guldewater by ons in 't dorp my beter smaakte.
louw.
Spot maer! mijn keel is verschroeid.
melis.
Ja! ik zoû ook wel wat te drinken lusten: maar eigenlijk heb ik nog meer honger. Wil ik je wat zeggen, Louw!
louw.
Welnou?
melis.
Ik woû, dat, voor een half uur, al die goudklompen die wy ontmoeten zullen, in spekpannekoeken veranderden... jongen! wat heb ik een trek in spekpannekoeken! Wacht! daar heit er een wat vergeten. (Een zakjen opnemende dat op den grond ligt). Dat voelt, of er karstengen of neuten in waren.
louw,
verheugd.
Waerlijk! | |
[pagina 262]
| |
melis.
Och neen! we loopen er in, 't zijn maar goudklompjens. Intusschen, 't kan altijd te pas komen. (Hy hangt het in zijn gordel). Brr! wat brandt me de zon boven 't hoofd. Had ik gedacht, dat het hier zoo heet was, ik had van Holland een lading parasols meêgenomen.
louw,
hem napratende.
Had ik gedacht, dat het hier zoo heet was! - Wat is er nou van al de ondervinding, die je hadt op edaen? Je vertelde me, eer we van huis gingen, je wist overal den weg; maer dat's ook anders uit 'ekomen. Ik dacht, hulp van je te zullen hebben, en ik heb niks as last van je ehad.
melis.
Wel je bent een ondankbaar schepsel! Wijs: La leçon de Botanique.
Was 't geen vriendschap, die 'k je toonde?
Ik verliet mijn land om jou.
louw.
'k Dacht, dat jy my herwaerts troonde,
Toen 'k de mijnen liet in rouw.
melis.
Heb ik niet, door mooi te praten,
U een plaats op 't schip gekocht?
louw.
Best dat maer blaauw blaauw elaten:
Ik betaelde uw overtocht.
melis.
Deelde ik niet met jou mijn eten,
Als m' op reis te schaften zat?
louw.
Vriendlief! 't schijnt jou al vergeten,
Dat je voor mijn reek'ning at.
melis.
Enkel door mijn onderwijzen
Werd je een knappe varensman.
louw.
Hoor! 't is niet om jou te prijzen;
Maer je wist er zelf niks van.
melis.
Loop, loop heen ondankbaar wezen!
louw.
Mijn geduld verlaet me in 't end.
Melis! zwijg, of jy moogt vreezen.
'k Woû, ik hadje nooit ekend.
beide.
Loop, loop heen, ondankb're vent!
louw.
Maer kom! laeten we malkander maer geen verwijten doen. - We zijn nou eenmael in 't schuitjen, | |
[pagina 263]
| |
en we zullen ons lot niet verbeteren door ruzie samen te maken. Wisten wy maer een plaets, waer we ons wat verkwikken konnen.
melis.
Wacht! daar zie ik iemand, die ons misschien te recht kan helpen. Hei! zwartjen! kom reis hier!
Een neger,
opkomende.
Wat wil de Massa?
melis.
Kan jy ons ook by toeval zeggen, zwartjen! waar hier een herberg in de buurt is?
neger.
Een posada! - Ja wel. De Massa loopen dit pad langs, en komen an de posada van el senjor Fernando d'Ibaraa y Figuera y Mascarenos y Lampourdos y Souza.
melis.
Wat bliefje? Dat's een lange naam voor een kastelein.
neger.
Ja! de Senjor een zeer groote hidalgo is, groote edelman.
melis.
Zoo! nou dat's tot daar an toe, als zijn keuken maar goed is. Maar zeg reis, zwarte krullebol! wat doe jy met een pet? Die moest je my verkoopen: door jou kroeshair dringt toch geen zonnestraal door.
neger.
Met pleizier, Massa! - Massa mijn pet voor een bagatelletjen krijgen kan.
melis.
Voor een bagatelletjen? Nu laat hooren!
neger.
Ik mijn pet an de Massa verkoop voor zes ons goud.
melis.
Zes ons goud! dat maakt, laat zien, zes maal zes is zes en dertig, ik hou er drie: zes en drie is negen...
louw.
Ja! dat maekt 96 dollars.
melis.
Droom je nou heelemaal, zwarte nikker?
neger.
Ik niet droom: 96 dollars ook goed.
melis.
Wel weer en wind! Ik zoû waarachtig trek voelen, om hem de pet van zijn kop te trekken. Wat heit zoo'n zwartmuil met een pet noodig? Is hy bang dat zijn lieve tronie verbranden zal? | |
[pagina 264]
| |
louw.
Foei Melis! Roof te plegen!
melis
Och lieve vriend! 's Lands wijs 's lands eer. Ik zoû er geen been in zien.
neger,
een pistool voor den dag halende.
Hoe is 't? Wil de Massa koop mijn pet voor zes ons goud?
melis.
Wat weêrga meen je 't? - Nou, omdat je 't me zoo vriendelijk prezenteert. (hem eenig goud aanbiedende.) Zie daar.
neger.
Hier Massa! Gewicht en schaal altijd by de hand. (Het goud wordt gewogen en betaald, waarna hy aan Melis zijn pet geeft.) Veel geluk er meê, Massa! (af).
melis.
Ja lach nog maar, apenkind! - (tegen Louw.) En jy zoudt me ook niet eens een handtjen helpen. Jy bent ook een vrind in nood.
louw.
We zijn hier in een land, waer orde noch wet worden geëerbiedigd, en wy moeten zorgen in geen ongelegenheid te komen. Laten wy nou de herberg zoeken, waer die knaep van esproken heit. Hier, dit pad op. (Beiden af)
(Het tooneel verandert in een bosch: aan de eene zijde een huis met gouden pannen. Louw en Melis verschijnen.)
melis.
Wacht! hier zal het wezen. - Dat ziet er hier rijkelijk uit. - Hei, hospes! holla hei!
louw.
't Schijnt, dat er niemand t' huis is.
melis.
Wacht! - de deur staat open. (Hy stoot de deur open: men ziet Don Fernando op een rustbank liggen. Hy draagt een breeden stroohoed, heeft een mantel om, een rapier op zijde, groote knevels, een cigarito in den mond.) Kijk, daar leit de man met zijn langen naam waarachtig te slapen. Hei hospes!
d. fernando,
even opziende.
Wat beteekent dat rumoer? Wie maakt u zoo stout, een Spaansch Edelman in zijn middagslaap te storen? (Hy staat op en komt buiten).
| |
[pagina 265]
| |
melis.
Boe! wat een barsche kaerel! - Zy hadden ons gezeid, je hieldt herberg.
d. fernando.
Ze hebben u de waarheid gezeid.
(Hy legt zich op de bank voor de deur en begint weêr te rooken).
melis,
tegen Louw.
Jongen! by ons zijn de logementhouers vrindelijker. Hy prezenteert je niet eens een pijp.
louw,
tegen D. Fernando.
Dus kunnen wy hier wat te eten krijgen?
d. fernando.
Ongetwijfeld!
melis.
Wat hebje zoo al?
d.f.
Alles.
melis.
Dat 's veul! heb je vleesch?
d.f.
Neen.
melis.
Aardappelen?
d.f.
Neen.
louw.
Groenten?
d.f.
Neen.
melis.
Sla, andijvie, knollen?
d.f.
Neen.
louw.
Visch, oesters, mosselen, krabben?
d.f.
Neen.
melis.
Anijsbeschuitjens, Deventer koek, halletjens?
d.f.
Neen.
melis.
Maar wat heb je dan?
d.f.
Alles.
louw.
Brood misschien?
d.f.
Ja, brood.
louw.
Zoo! En wat te drinken? Ik sterf van dorst.
d.f.
Drinken! Wat wilje drinken?
melis.
Ja, wat heb je alzoo?
d.f.
Alles.
melis.
Nou geef mijn dan maar een kommetjen anijsmelk. - Of heb je ook wijn? | |
[pagina 266]
| |
d.f.
Neen.
louw.
Bier?
d.f.
Neen.
melis.
Rum, jenever, arak?
d.f.
Neen.
louw.
Melk, koffy, limmenade?
d.f.
Neen.
louw.
Maer wat heb je dan!
d.f.
Alles.
melis.
't Zal wel op water neêrkomen.
d.f.
Heerlijk water.
louw.
Nou geef dan maer in 's hemels naem wat je hebt. Waeter en brood, as 't niet anders is. (Don Fernando fluit. Twee negerslaven verschijnen.)
d.f.
Een diner voor de Cabaljeros. (De negers brengen een tafel met gouden schotels, borden en bekers.)
melis.
Dat wordt een rijk festijn!
louw.
Jae! wy dienen het te nemen zoo als 't valt. (Hy wil gaan aan zitten.)
d. fernando.
Halt! eerst betalen.
louw.
Hoe veel is 't?
d. fernando.
100 dollars aan brood en 100 dollars aan water, maakt 200 dollars of 12½ ons goud.
melis.
Ben je razend, kaerel?
d. fernando.
De Cabaljeros hebben 't besteld; de Cabaljeros zullen 't betalen, of anders... (Hy wenkt: de negers nemen elk een musket op).
melis.
Wel dat 's hier een Satans land.
louw.
't Is afzettery.... en toch, ik stik van dorst. (Goud uit een zak halende.) Zie daar! (De negers wegen het goud.)
melis,
plaats nemende.
Klaar water voor 100 dollars!
d. fernando.
Maar in gouden schalen | |
[pagina 267]
| |
louw.
Op zulk een wijs blijven we ook niet lang in 't bezit van wat wy zuur verdiend hebben. (Hy ligt het deksel van den schotel.) Een broodtjen voor ons beiden! -
melis.
En nog al onder een deksel! 't Had toch geen nood van koud te worden. (Hy bijt er in.) Ba! 't is verleden jaar ook warm geweest.
louw.
Nou, dat waeter daerentegen is laauw.
melis.
't Is om je tanden op stuk te bijten. Och! mijn Gooische pannekoeken! Je gezondheid, Louw! en die van je beminde.
louw.
Ach! wist ik, hoe mijn Aeltjen het nu had.
melis.
Maar zeg reis, hospes! als je veul zulke diners geeft, moet je al heel gaauw rijk worden. En delf je goud ook, he?
d. fernando.
Ik werken! Een Spaansch edelman! (Hy roept)
: Fuoco!
(een der negers brengt vuur; hy steekt een nieuwen cigaar op).
melis.
Neen! 't is ook wel zoo gemakkelijk, je tijd op zoo'n manier door te brengen. - Ben je klaar Louw?
louw.
Jae! wy kunnen verder gaen. Ik groet je, hospes!
d. fernando.
Goede reis, Cabaljeros! (Hy gaat binnen).
melis.
Kijk! kijk! wat een menigte volks komt daar an. En daar hebje een omroeper ook. Wat gaat die aflezen? - (Verscheiden lieden komen op).
omroeper,
leest een Proklamatie.
Daar het den Goeverneur van Californie is voorgekomen, dat het gouddelven aanleiding gegeven heeft tot verregaande ongeregeldheden, moord en doodslag, zoo wordt het van heden af aan alle ingezetenen en vreemdelingen verboden, goud te delven, te rapen of er naar te duiken, zonder speciale vergunning van hem, Goeverneur: en zullen zy, die zich niet-te-min daaraan schuldig maken, rigoureuzelijk worden gestraft. (Af.)
| |
[pagina 268]
| |
louw.
Wel! dat ziet er geleerd uit! (Gemompel onder de omstanders).
melis.
Die weêrgasche kaerel wil vast alles voor zich zelf houên.
louw.
Ja! die speciale vergunning zal voor ons wel niet te krijgen zijn. Er zal niet anders op zitten, dan dat wy maer de eerste gelegenheid de beste opzoeken om weêr naer huis te keeren, en ons te vrede houên met wat we hebben.
melis.
't Is toch weêrgaês onpleizierig. Maar wat kijken die daar ons an. (Tegen een der gelukzoekers die hem nadert.) He! wat bliefje?
gelukzoeker.
Mogen we niet meer delven, we zullen dan ten minsten het goud zoeken waar we 't krijgen kunnen. Hier! deze lieden hebben nog wat. Zet af! (De gelukzoekers maken zich meester van Louw en Melis.)
melis.
Hoe heb ik met je?...
louw.
Van mijn lijf af, of...
gelukzoeker.
Geen weêrstand, of 't zoû je rouwen.
(Melis en Louw worden van het hunne beroofd. Onder het gevecht daalt een nevel en het tooneel wordt weêr donker).
onzichtbaar koor.
Muzyk van den Heer f.n. stoetz.
Voer, verbeelding, in uw droomen,
Voer den slaper op de stroomen,
Waar, by 't gieren van d' orkaan,
Kiel by kiel te gronde gaan.
Scheur' het zeil en kraak' de mast,
Slaap nu! slaap gerust en vast.
De dampen trekken op. Men ziet het
| |
Tweede tafereel.
Een eiland. De zon in 't verschiet. Hevige storm. Een schip wordt getroffen. Louw redt zich met zwemmen, Melis
| |
[pagina 269]
| |
komt op een groote visch aan. De nevels dalen weêr neder.
onzichtbaar koor.
Muzyk van den Heer f.n. stoetz.
Op nu! blijder landtooneelen
Moge een nieuwe droom u teelen.
In 't geliefde Vaderland
Biedt de vriendschap weêr de hand
Aan den armen varensgast.
Droomer! slaap gerust en vast.
| |
Derde tafereel.
Een dorpsgezicht. Een boerebruiloft met Pieter en Klaartjen aan het hoofd. Er wordt gedanst,
koor van dansenden.
Wijs: Sans l'hymen et les amours.
Lustig op ten blijden rei!
Nu gehuppeld en gesprongen,
Overluid langs beemd en wei
't Vrolijk bruiloftslied gezongen.
klaartjen.
Twee jaer lang deed Piet zijn best;
Maer hy zag zijn moeite loonen,
Blijde welvaert kwam op 't lest
Zegenrijk zijn arbeid kroonen.
koor.
Lustig op enz.
klaartjen.
Ik voor my bleef met geduld
Wachten steeds op bet're daegen:
'k Zie in 't eind mijn wensch vervuld;
'k Ben van alle zorg ontslaegen.
koor.
Lustig op enz.
klaartjen.
Wie dus kampt met tegenspoed,
Blijf geduldig 't lot bestrijden,
Wanhoop nooit en hoû slechts moed: -
Want na lijden komt verblijden.
koor.
Lustig op enz.
| |
[pagina 270]
| |
louw en melis komen in armoedige kleeding op. Louw ziet rond en herkent zijn zuster.
louw.
Klaertjen! Pieter!
pieter en klaartjen.
Louw! jy hier!
pieter.
Wel man, wie had dat edacht, dat je zoo juist van pas zoudt komen om met ons bruiloft te houên.
louw.
Is 't mogelijk?
melis.
Bruiloft! Jongens, dat lijkt me! Nou zal ik men hart weêr reis ophalen an pannekoeken.
pieter.
Maer hoc kom jelui hier zoo uit de lucht vallen? Je ziet er sober uit in de plunje. My dunkt, dat Goudland heit jelui ook al geen goud op ebracht.
louw.
Ik heb niets, niets meer. - Ik ben een arme schipbreukeling, uit genaede opgenomen. Maer spreek my van mijn moeder, van Aeltjen, hoe staet het met haer?
klaartjen.
o! Moeder is hiel wel, en Aeltjen ook: en wy zijn Bruid en Bruigom.
louw.
In de daed?
pieter.
Jae Louw! mijn arbeid is gezegend eweest. Heugt je nog dat stukjen lands, waer ik met je over sprak den aevond voor je vertrek?
louw.
Jae, dat stuk van de Erven Matthyssen.
pieter.
Juist. Ik heb het ekocht. Goeje menschen hebben me geld eschoten: en binnen 't jaer had ik mijn schuld af'edaen en nog wat over ehouen om er een paer perceelen by te koopen.
louw.
En toen?
pieter.
Toen is 't my voorspoedig egaen. Ik heb wat over kunnen leggen: en toen was er spraek om dien polder droog te maelen achter ons dorp. Zy kwaemen by my; want zy wisten, dat ik hem deur en deur kende. Ik gaf alle inlichtingen; maer bedong een aendeel in de droogmaeking. De zaek ging voorspoedig, en nou heb | |
[pagina 271]
| |
ik 60 Bunders schoon zaeiland, waer ik niemand voor heb te danken, in vollen eigendom.
louw.
Is 't mogelijk? Ik dwaes, die naer vreemde landen ging zoeken wat ik t' huis had kunnen vinden. En Aeltjen?
pieter.
Ja, Aeltjen! - (Allen lachen.)
louw.
Welnou?
pieter.
Jae! je voelt, je kwaemt niet terug...
klaartjen.
En zy kon niet altijd blijven wachten op iemand, die haer scheen te vergeten.
pieter.
En toen is de rijke ouwe Fobert ekomen.
klaartjen.
En ze woû moeder niet langer tot last zijn...
pieter.
En zoo is zy maer met Fobert etrouwd.
louw.
Etrouwd! (Hy valt neder).
koor.
Wijs: Muzyk van den Heer f.n. stoetz.
Ha! ha! lach uit! lach uit!
Ze is u ontzegd, de schoone Bruid!
Wie dus naar verre landen gaat,
Keer ras terug, of 't is te laat,
Ha! ha! lach uit! lach uit!
(Onder het zingen van dit koor dansen de dorpelingen om Louw en Melis heen. De nevelen beginnen te vallen. Spoken en kwelgeesten mengen zich in den dans, die al wilder en wilder wordt. Eindelijk zijn de dorpelingen verdwenen en ziet men niets meer dan fantasische wezens, tot het Tooneel weer verandert en de DROOM een einde neemt. - Het is nu helder dag.)
louw,
met een schreeuw uit bed springende.
Aeltjen! Aeltjen! - Goddank! het was maer een droom. | |
[pagina 272]
| |
Negende tooneel.
louw, aaltjen.
aaltjen.
Louw! mijn tijd, wat is er gebeurd?
louw.
o Aeltjen! een vreeslijke droom!
aaltjen.
Een droom! en daar je zóó van ontsteld bent?
louw.
Luister. Ik heb van Californiën edroomd; maer 't voldeed niet aan mijn verwachting.
aaltjen.
Nu! dat wil ik wel gelooven.
louw.
't Is een land vol dieven en moordenaars.
aaltjen.
Dat's ook niet onwaarschijnlijk.
louw.
Ik heb het verlaeten zoo arm as toen 'k er kwam.
aaltjen.
Zoo iets zoû wel kunnen gebeuren.
louw.
En toen heb ik schipbreuk eleden.
aaltjen.
Arme Louw! - nu dat behoort ook onder de mogelijke dingen.
louw.
En eindelijk ben ik arm en berooid teruggekomen.
aaltjen.
Dat laat zich hooren.
louw.
En toen vond ik Pieter, die door zijn vlijt een welgestelde boer eworden was, en de Bruigom van Klaertjenzus.
aaltjen.
Alles zeer mogelijk.
louw.
En toen vroeg ik naer jou, en toen hoorde ik, dat je... (weemoedig) dat je main vergeten hadt en de vrouw van den rijken Fobert eworden waert.
aaltjen,
hem om den hals vallende.
Neen! dat is niet mogelijk. Dat gedeelte van je droom is geen waarheid, kan geen waarheid zijn.
louw,
teeder.
Mijn eenige, mijn welbeminde Aeltjen! | |
Tiende tooneel.Vr. grootveld, klaartjen, pieter, de vorigen.
Vr. grootveld.
Wat een leven! wat een drukte! | |
[pagina 273]
| |
klaartjen.
Wel zoo! al zoo vroeg an 't vrijen?
louw.
Moeder! Klaertjen? wat een vreugde, je te zien. Luistert! - jy ook Piet! Ik heb een droom ehad en ik was bezig dien aan Aeltjen te vertellen. Vr. grootveld.
Een droom! ei! ei!
aaltjen,
stil.
Vertel hem toch niet, Louw!
louw,
even zoo.
Laet my maer begaen, Aeltjenlief. - Ik droomde dan, dat ik het geld, 't geenige dat ik van oom geürven heb, met jou deelde, Piet! en dat wy saemen het stuk land van de Erve Matthyssen kochten met nog een paer perceelen er by.
pieter.
Mien je 't Louw?
louw.
Zeker mien ik het, en as je der niks teugen heit, zal die droom aenstaenden maendag waerheid worden. - Geloof me, Aeltjen, ik ben van men zucht tot reizen genezen, en we blaiven by mekaêr. As het een beetjen veur de wind gaet, dan binnen we alle vier binnen 't jaar etrouwd.
klaartjen.
Wel dat is braef Louw! daer moet ik je voor kussen.
pieter,
bewogen hem de hand reikende.
Louw! je bent een kaerel as er gien twie zijn.
aaltjen.
Mijn beste Louw! Vr. grootveld.
Goddank! goddank! Wat zellen we nog 'n vreugd beleven. | |
Laatste tooneel.
De vorigen, melis.
melis,
van buiten aan 't raam tikkende.
Pst! Pst! Louw!
louw.
Kom maer binnen, vriendtjen! (Melis treedt binnen: hy is reisvaardig en ziet verwonderd om zich heen). hoor iens man! om je de onaengenaemheid te bespaeren,
| |
[pagina 274]
| |
van deur de zon gebrajen, deur de gelukzoekers in Californië uit'eplunderd en eslaegen te worden, schipbreuk te lijen, op visschen door de zee te rijen, en door duivels en spoken te worden getempteerd, dus, uit pure vriendschap voor jou, heb ik besloten, maer stilletjens t'huis te blijven.
melis,
beteuterd.
Maar t'huis te blijven!
louw.
Ja hoor maer: Wijs: Les Visitandines.
Vrind Melis, jae, 'k was door jou praeten
Te byster buiten 't spoor 'eraekt:
Ik had de mijnen schier verlaeten,
En liefde en kinderplicht verzaekt.
'k Ben van mijn gril teruggekomen:
'k Zag in, wat dwaesheid ik beging:
En door een droom - 't klinkt zonderling
Ben ik genezen van mijn droomen.
Vr. grootveld.
Mijn dierb're zeun blaift by de zijnen:
Hy lacht met Kasperlornia....
klaartjen.
California, moeder! Vr. grootveld.
Och! laet my met vrede: wie kan die kwaê naemen onthouen? Mijn dierb're zeun blaift by de zijnen:
Hy lacht met Ca....
klaartjen,
invallende.
.... lifornia.
Vr. grootveld,
vervolgende.
Ik zie mijn smart en zorg verdwijnen:
Mijn vreugde kent geen wedergae:
Leerde elk als hy zijn wensch betoomen.
Vernoegd te wezen met zijn deel!
Tevredenheid gewis zegt veel,
Veel meer dan alle gouden droomen. -
klaartjen.
Had ik gelaik om moed te houên?
Door Broeders goedheid zijn we er uit:
En 'k zal misschien met Pieter trouwen,
| |
[pagina 275]
| |
Eer nog het jaer zijn ronde sluit.
'k Zie ons de welvaert tegenstroomen:
De schuur raekt vol, en vol de stal....
melis.
En de woning raakt ook vol, niet waar? (Hy duidt door zijn gebaren een troep kindertjens aan.)
klaartjen.
Wat denkje Piet?
pieter.
Wel dat kon wel 'ebeuren.
klaartjen.
Nou! 'k Zal wachten wat het geven zal.
O, wat al zoete en blijde droomen.
louw.
Jae maer dan moet vriend Piet niet droomen!
melis.
Ik zag mijn plan alzoo verstooren;
Maar (die vergoeding zij ook klein),
'k Ga, om van 't Goudland meer te hooren,
Naar Amsterdam op 't Leidsche plein.
Daar toont men, naar ik heb vernomen,
Dat Goudland in een droombedrog.
En 'k hoop, dat men er dikwijls nog
Van Californië zal droomen.
aaltjen,
tegen Melis.
Voorwaar, mijn Vriend! dat 's wel gesproken,
En goed is 't middel, dat gy koost.
Wie dus van 't wezen wordt verstoken,
Zoekt wijslijk by de schaduw troost.
Poge elk uw voorbeeld na te komen,
En, plaagt hem druk of zielsgekwel,
Hier in deez' zaal, by zang en spel,
Zijn leed en kommer weg te droomen.
klaartjen,
tot het Publiek.
Wy allen zijn nu wel te vreden
En voor geen onspoed meer beducht;
Maar wie nog angst heeft, en met reden,
Dat is de schrijver van deez' klucht.
Nog moet hy voor uw oordeel schroomen,
Zoolang gy geen bewijs hem geeft,
Dat hy zich niet bedrogen heeft,
Toen van uw gunst hy durfde droomen.
|
|