Het dorp aan de grenzen

[p. 1]

Het dorp aan de grenzen.

Het tooneel verbeeldt het voorvertrek eener herberg, met drie of vier zijdeuren en eene middeldeur, welke op straat uitkomt. Ter rechterzijde van den aanschouwer staat een linnenkabinet. Er is vuur aan den haard.

Eerste bedrijf.

Het is avond. Op de tafel brandt eene lamp.

Eerste tooneel.

michiel, in een' stoel slapende. maria.

maria,

nog buiten.

Michiel! Michiel! Waar zijt gij?

(opkomende:)

Daar ligt hij waarachtig zijn middagslaapje te nemen. Hij is zoo lui als een lid van het Brusselsche Committé. - Michiel! sta op!

michiel,

ontwakende.

Nu ja!... wat is er nu weêr aan de hand?

maria.

Wel! word ten minsten wakker! Is 't geene schande, 's avonds te zeven ure al te liggen snorken als een os?

michiel.

Wie hinder ik daarmeê?

[p. 2]

maria.

Valt er dan niets te doen?

michiel.

Dat zal niet bijster veel wezen. De reizigers komen ons niet meer lastig vallen: die hebben er wel de maan van om tegenwoordig over de grenzen te trekken: en de boeren hebben hun geld achter 't slot en geene cent over om het zoopje te komen nemen.

maria.

Hebt ge dan geene andere bezigheden. Kunt ge niet in uw' ledigen tijd eens het geweer op schouder nemen, en u wat oefenen in de dienst? Alles exerceert tegenwoordig: er is geen kind, of het kan ten minsten de lading in twaalf tempo's maken. En gij vooral moest pront en klaar zijn, om van u af te kunnen spreken, als de rebellen ons eens een bezoek kwamen geven. Een grensbewoner althands dient altijd vaardig te zijn.

Wie op de grens wil blijven wonen,

Moet, tegen allen aanval klaar,

Steeds zich bereid en wakker toonen:

Licht morgen is de vijand daar.

Zorglooze rust strekt hem tot schand.

't Krijgsmans geweer zij gestaâg bij de hand:

Blijf hij in moed altijd ontbrand,

Vaardig te strijden voor koning en land.

Slaap zal den vijand niet verdrijven.

Met waakzaamheid en kruid en lood,

Kan men alleen in tijd van nood

De grens bewonen blijven.

[p. 3]

michiel.

Wel, dat hebt ge nu net aan 't verkeerde end. Ik zal het u eens anders leeren:

Wie op de grens wil blijven wonen,

Moet ook, van alle markten klaar,

Altijd een dubbel aanzicht toonen:

Zoo slechts ontkomt men elk gevaar.

't Hollandsche heir koom voor den dag,

Bestig! wij hijschen de Hollandsche vlag.

't Brabantsche volk sta voor de deur,

Bestig! wij nemen de Brabantsche kleur.

Om al die troep van hier te drijven,

Baat ons gewis geen kruid of lood:

Met list alleen kan elk in nood

De grens bewonen blijven.

maria.

Weet ge wel dat ge verdiendet gehangen te worden met zulke infame stelsels?

michiel.

Wel het is juist om niet gehangen te worden, dat ik die in praktijk wensch te brengen, zoo als onze schoolmeester zegt.

maria.

Onze schoolmeester zegt, dat ge een domme ezel zijt; maar ik zie, dat ge ten minsten iets onthouden hebt.

michiel.

Onze schoolmeester zal het zich nog beklagen, zoo van mij gesproken te hebben!... doch dat daargelaten, en

[p. 4]

om weder op ons gesprek te komen: ik heb wat schoons bedacht.

maria.

't Zal wat wezen.

michiel.

Luister! wij kunnen er toch niets aan doen, als een van de beide partijen ons wil inpakken. Daarom moeten wij ze ook allebei te vriend houden, en ze allebei doen geloven, dat wij op hare zijde zijn. Nu heb ik een paar verfpotten aan den schilder gevraagd: daar staan ze. Ge zegt ik voer niets uit: dat zult ge eens zien.

maria.

Nu, en verder?

michiel.

Nu weet ge, de oranjevlag staat nog op den toren.

maria.

Ja, en als ge er aan durft raken, krab ik u de oogen uit.

michiel.

Nu wilde ik die aan de Brabantsche zij met de Brabantsche kleuren beschilderen. Komen de Hollanders van de noordzij; goed! zij zien oranje. Komen de Brabanders; best! zij zien hunne kleuren.

maria.

Wel dat hebt ge fraai uitgevonden.

michiel.

Niet waar? Mij dunkt, zij mochten mij uit de dorpskas wel een premie geven: want zoo red ik ze allen uit de verlegenheid.

[p. 5]

maria.

Maar een ding hebt ge toch vergeten?

michiel.

Vergeten! en wat dan?

maria.

Dat, als de wind verandert, de Brabanders oranje zien zullen, en de Hollanders de Brabantsche kleur: en dan schieten zij misschien het dorp aan weêrszijden in brand en u er bij, waar juist wel het minst aan verloren zoude wezen.

michiel.

Dat is waar: daar heb ik niet aan gedacht;... maar toch, zou er niets op te vinden zijn? als men bij voorbeeld met een touw...

maria.

Gij onnoozele politiek! Gij althands had niet moeten vergeten, dat de wind kan keeren.

Wie met elken wind wil waaien;

Die onthoude bovenal,

Dat de wind somtijds zal draaien,

Niet bestendig wezen zal.

Hij blijf, heeft hij dit vergeten,

Voor een wissen val beducht.

Hij ligt, eer hij 't zelf kan weten,

Met de beenen in de lucht.

Dus, Michiel! houd u maar voortaan buiten alle politiek, of ik zal aan onzen baas zeggen, welk een slach van een vent gij zijt.

[p. 6]

michiel.

Zoudt ge gaan klikken? omdat ik een weinig meer verstand heb dan onze baas, die ons nog allen in 't ongeluk zal brengen, omdat hij niet weet te geven of te nemen.

maria.

Dan zoudt gijlieden samengenomen een man naar uw hart uitmaken. Want wat den baas betreft...

Bezoek in 't dorp al de arme liên,

Die hij behoudt in 't leven,

Gij zult aan hunne erkent'nis zien,

Of hij ook weet te geven.

Maar zoo ik oordeel naar uw aart,

Het zou mij niet bevremen,

Of zoo ge in zijne plaatse waart,

Gij wist alleen van nemen.

michiel.

Ja: hebben is hebben en krijgen is de kunst. 't Zal den baas ook veel helpen, of hij al goed geefs is. Daar hebt ge den Koning: wat heeft die niet al een menschen met zijn eigen zakgeld geholpen: en wat wint hij er bij? - niets. Zij maken oproer met het eigen geld dat zij van hem ontfangen hebben.

maria.

En zoudt gij het voorbeeld willen volgen van zulke ondankbare schelmen?

michiel.

't Is tegenwoordig de vraag: wat geeft best? en als

[p. 7]

wij eens een paartje moeten worden, dan zal het toch noodig zijn, dat wij eerst wat bijeen schrapen om ordentelijk te kunnen leven.

maria.

Wij een paartje? Stel dat gerust uit uw gedachten.

michiel.

Niet? - Nu! Ge zult wel eens veranderen en mij nog op uw bloote knieën komen bidden, van u maar tot mijne vrouw te verheffen, als ik ook eens een groot heer word, net zoo als die man met den walvisch, die tegenwoordig al generaal is bij de Brabanders.

maria.

Als het genoeg is, een gek en een schurk te zijn, om bij de muitelingen een' hoogen rang te krijgen, dan loopt ge zeker veel kans; doch ik spreek niet meer met u.

michiel.

Hebt ge niets meer te zeggen? anders ga ik weder wat slapen.

maria.

Anders niet, als dat ge, bij voorraad, zoolang ge nog geen generaal zijt, naar Peter Kluisken gaat en het varken haalt, dat de baas gekocht heeft.

michiel.

Een plesant werk! Bij den avond den weg op te kuieren, naar den kant, waar de Brabantsche voorposten staan! - Nu pas maar op! als ik ze ontmoet, ik breng ze hier, op mijn woord!

(Hij gaat heen.)

[p. 8]

maria,

alleen.

Die schurk! Hij zoude doen gelijk hij zegt. En hij zoude mijn man worden! 't lijkt er wel naar:

O neen! geen dubbelhartig man

Zal immer mij behagen:

Zoo ik in 't eind besluiten kan,

Het huwlijksjuk te dragen,

'k Ben met een enkel hart te vreên;
Doch dat zij slechts voor mij alleen.

Tweede tooneel.

maria, nicolaas, met de courant.

maria.

Wel baas! wat nieuws is er?

nicolaas.

Goed nieuws, mijn kind! eene divisie van onze brave Noord Nederlanders rukt aan; misschien wel dat zij hier doortrekken.

maria.

Dat zal eene vreugde zijn! Ik wenschte, dat er maar een gedeelte van hier bleef, dan zouden die rooversbenden, welke gisteren een paar uren hier van daan geweest zijn, het niet weder wagen, zich te vertonen.

nicolaas.

Die zullen zich, hoop ik, voortaan schuil houden.

[p. 9]

Wanneer de Leeuw zich toont in 't open veld,

Zal 't wolvenheir verschuilen in zijn krochten.

Het Brabantsch rot, tot rooven aangesneld,

Heeft enkel moed voor stroop- en plondertochten.

Wie door 't verraad slechts triomfeert,

Slaag' voor een wijl in 't schandlijk pogen;

Maar wee hem als de kans verkeert,

En hem in 't einde kennen leert,

Wat moed en burgertrouw vermogen.

maria.

Staat er nog meer nieuws in, baas?

nicolaas.

Hm! hm! bedaard wat, meisje!

(hij doorloopt de courant:)

men schijnt te Brussel nog niet er over eens te wezen, wien men aan 't hoofd van de zaken stellen zal.

maria.

Dat geloof ik wel: en ik denk niet dat er zich vele liefhebbers voor zulk een verward boeltje zullen opdoen.

nicolaas.

Zij zullen ook lang zoeken, die ondankbaren, eer zij een' vorst terug vinden, onder wien zij zoo gelukkig zijn als zij onder onzen braven Koning waren;

In te dollen overmoed,

Spijt bezworen eeden,

[p. 10]

Heeft een muitziek roofgebroed

Willems recht vertreden.

Zoekt nu oost en west mijn maats!
Zoekt een ander in de plaats,

Nergens vindt ge een beter.

maria.

Is er nog meer nieuws in de courant, baas?

nicolaas,

lezende.

Laat mij toch in vrede lezen... hm! ja... dat men in al de Belgische steden van gebrek klaagt.

maria.

Dat verstaat zich.

Was het Hollandsch volk gehaat

Door die lieve kwanten,

't Hollandsch geld werd niet versmaad

Door hun fabrikanten.

Maar nu is 't verloopen, maats!
Holland zendt u geld noch kaas!

Zoekt nu naar wat beters!

 

nicolaas.

Ja; zij bleven op den smaak

Van oud Holland smalen.

Voor tabakslucht zag men vaak

Hen de neus ophalen.

Maar Chassé, mijn beste maats,
Geeft u kruidlucht in de plaats.

Smaakt dat pijpje u beter? -

maria.

Staat er niets meer in, baas?

[p. 11]

nicolaas.

Ja kind: de mogendheden hebben weder besloten, het systema van non interventie te blijven handhaven.

maria.

Non interventie! wat is dat toch? dat moet al een fraai ding zijn; elk heeft er de mond vol van.

nicolaas.

Ja! hoe zal ik u dat het best beduiden:.. Dat heet... zich niet in eens anders zaken te moeien; bij voorbeeld:

Wordt uw buurman aangerand,

Vraagt hij om defensie,

Staat zijn huis of schuur in brand,

Smeekt hij adsistentie,

Zeg dan: vriend! ik ga naar bed;
Zie hoe dat jij zelf het redt.
Dat 's non interventie, kind!

Dat 's non interventie.

maria.

Maar zeg baas! is er nog wat nieuws?

nicolaas.

In de courant juist niet; maar Peter Slof is in de vesting geweest: en die heeft mij verteld, dat er weder versch volk was aangekomen uit Friesland of Groningen, dat weet ik zoo net niet; en er is ook geen oog op te houden, want zij komen uit al de gewesten van ons oude Nederland even trouwhartig op. Althands, het moet aandoenlijk geweest zijn, te zien, hoe zij hunne Amsterdamsche wapenbroeders, die zij in de vesting

[p. 12]

vonden, de hand drukten, en zwoeren, dat zij het goede, te Amsterdam genoten, nimmer vergeten zouden, maar zich des noods voor die stad laten doodslaan. Zij moeten dan ook recht hartelijk in de hoofdstad ontfangen geweest zijn. Het is ook geen wonder, want

De ramp, die Zuid en Noord verdeelt,

En zoo veel droeve jamm'ren teelt,

Versterkt den band, die elk gewest

Vereent van 't oud gemeenebest:

En de eendracht, uit dien band ontstaan,

Brengt reeds haar zaal'ge vruchten aan.

Zij dus het onheil bang en groot,

Men kent zijn vrienden in den nood.

maria.

Nu zullen de Amsterdamsche schutters wat verlicht worden in hunne zware dienst.

nicolaas.

Daar heeft de Amsterdamsche schutterij nog nooit over geklaagd.

Ver van 't gewoel der oorelogen;

Bij boek, kantoor of lessenaar;

Tot vredes kunsten opgetogen,

Dacht geen van hen om 't krijgsgevaar.

De Koning roept. Zij staan herschapen

In helden, aan den krijg gewend:

Thans zijn zij beter met het wapen,

Dan voormaals met de pen bekend.

[p. 13]

Maar luister eens!... hoor ik daar geen hoefgetrappel? Wat zal dat zijn?

Eene stem buiten.

Woont hier de burgemeester? -

nicolaas.

Ik kom al, ik kom!

maria,

naar buiten ziende.

Lanciers! lanciers!

Derde tooneel.

De vorigen, edeling met twee lanciers.

edeling

in 't opkomen.

Ik moet den Burgemeester spreken. Woont die hier?

nicolaas.

Kom maar binnen Wachtmeester! Komt binnen, heeren! ik ben recht verheugd u te zien.

edeling.

Zoo!

nicolaas.

Wat zal UEd. gebruiken? Maria! loop snel naar de kelder als een meid en haal een beste flesch.

(Maria gaat heen.)

edeling.

Verschoon mij, ik zal niets gebruiken. Mijn tijd is kort en mijne orders ook.

nicolaas.

Ik hoor naar niets voor dat de heeren zich eerst wat

[p. 14]

verfrischt hebben.

(Hij schenkt den wijn in, dien Maria gebracht heeft.)

edeling.

Ik ben geen vriend van onnutte plichtplegingen. Ik heb last om hier eenig groot vee te kopen en het terstond naar het Hoofdkwartier te brengen. Hoeveel stuks kunt gij mij leveren en hoe duur, tegen kontante betaling? -

nicolaas.

Wij zullen zien.

(tegen Maria:)

Is Michiel al terug?

maria.

Die is zoo even eerst heen gegaan.

nicolaas.

Ja, dan zult gij de boodschap doen moeten. Loop spoedig naar Peter Slof en Cornelis de Ruijter en verzoek dat zij eens hier komen om over leverantie van vee te spreken. Nu, hoe staat ge zoo te draaien?

maria.

Dat komt, dat komt,

(naar de lanciers ziende:)

ik ben zoo in mijn schik.

(zij loopt schielijk heen.)

nicolaas,

(wijn aanbiedende.)

Komt! nu een glas gedronken.

edeling.

Indien het volstrekt zoo wezen moet...

(mistrouwend)

Gij drinkt mede, burgemeester! -

(na gedronken te hebben:)

Hoeveel is 't?

nicolaas.

Wie spreekt van betaling? Zoude ik niet een glas wijn voor onze brave verdedigers over hebben?

[p. 15]

edeling.

Gij zijt immers kastelein. - Hier zijn twee guldens. Steek die op, want

Ons is de strenge last gegeven

Van niets te aanvaarden op crediet;

't Bevel getrouw, mij voorgeschreven,

Begeer ik hier ook niets voor niet.

Uw geld is klaar, gij kunt het nemen.

Ik eisch zelfs dat gij 't houden zult.

De Belg moog' 's anders goed ontvremen,

De Hollander betaalt zijn schuld.

nicolaas.

En ik zeg, dat ik het geld niet hebben wil. Ik ben ook koppig, als ik begin. Neem het en bied het uit mijn naam aan 't Gouvernement als vrijwillige gift. Gij mistrouwt mij, Wachtmeester! en dat grieft mij in de ziel. Ik zie dat ik mijn zondagspak zal moeten aantrekken; misschien zal ik u dan meer vertrouwen inboezemen.

(Hij haalt eene rok, waarop een ordekruis, voor den dag en trekt die aan. De lanciers salueeren.)

Zie nu, of ik in staat ben, u te verraden.

Bij Waterloo heb ik gestreên,

En na den strijd gaf Neêrlands Koning,

Van d'ouden Nicolaas te vreên,

Dit blijk hem van zijn gunstbetooning.

Het kruis van eer versiert deez' borst;

Maar luider dan dit roemrijk teeken,

Zal voor mijn Vaderland en Vorst

Deez' trouwe boezem blijven spreken.

[p. 16]

edeling.

Vergeef mij, zoo ik u mistrouwde. Maar, zoovelen van uws gelijken, vooral hier op de grenzen, hebben ons verraden, dat wantrouwen ons tot een droevige pligt is geworden.

nicolaas.

Erg genoeg!

edeling.

Hoe is de geest hier op uw dorp?

nicolaas.

Zoo redelijk! Ik vrees, dat als de muiters eens hier komen opdagen, zij bij dezen en genen nog al steun zullen vinden. 't Is of de menschen met blindheid geslagen zijn; zij willen maar met alle geweld verandering. Men maakt hun wijs, dat zij onder het Brabantsche bestuur niets te betalen zullen hebben.

Men zegt: uw lot zal zalig wezen,

Wanneer de vrijheid u bestraalt:

Want geen belasting die nadezen

Door 't nieuw bestuur wordt opgehaald.

Het rijk van heil en zegen daalt.

Maar 't geen die schelmen steeds vergeten,

En 't geen vooral moet zijn verhaald,

Is dat, als niemand meer betaalt,

Weldra ook niemand heeft om te eten.

Dat is 't ongeluk van die menschen. Zij zijn dom, zij redeneeren niet.

[p. 17]

edeling.

Het is hun niet kwalijk te nemen. Het geluk is hun niet te beurt gevallen om van hunne kindschheid af eene goede opvoeding te genieten, gelijk aan die, waaraan in onze Noordelijke Provintiën, onder een verlicht bestuur, alle rangen en standen kunnen deelnemen.

Bij ons toch zijn en arm en rijk
In 't oog der overheid gelijk:
En ieder stelt er hoogen prijs
Op 't onwaardeerbaar onderwijs.
Rampzaal'ge domheid wordt geweerd,
En wet en recht en vorst vereerd:
En liefde voor het vaderland
Bezielt er elken rang en stand.

En het is dat heilrijk onderwijs, waaraan onze landgenoten het te danken hebben, dat zij hun oordeel gebruiken en de droevige gevolgen van muitzucht en tweedracht voorzien, het is dat onderwijs, hetwelk men in 't Zuiden versmaadt, om er op nieuw het rijk van domheid en wanorde te stichten. Dan! hoe is het, mijn waarde gastheer! zouden uwe vrienden spoedig komen?

nicolaas.

Zoo dadelijk hoop ik. UEd. schijnt haast te hebben. Is het hoofdkwartier hier ver van daan?

edeling.

Een paar uren. Wij zullen morgen weder met den dag vertrekken. Het spijt mij, dat wij niet wat verder

[p. 18]

gaan; want ik vrees dat wij geene vijanden zullen ontmoeten. Ik had hen zoo gaarne een bezoek gegeven.

nicolaas.

Gij verlangt dan zeer naar den strijd.

edeling.

Bijzonder; want buiten mijn zucht om voor Land en Koning mijn plicht te doen, heb ik nog eene bijzondere afrekening met die heeren van het Zuiden te regelen. - Zij houden mijne bruid gevangen.

nicolaas.

Uwe bruid! Ik vleide mij, dat de vrouwen althands werden geëerbiedigd.

edeling.

Haar vader is een bekend en beroemd krijgsman: toen de eerste onlusten mede uitbraken in het plaatsje, waar hij het bevel voerde, heeft hij op de muiters laten schieten. Dit hebben zij hem nimmer vergeven. Hij had het ongeluk van hunne handen niet te kunnen ontkomen en zucht thands in eene droevige gevangenschap, waarin zijne dochter hem niet wilde verlaten.

nicolaas.

Wellicht heeft hem die gevangenis nog het leven behouden, en belet, dat hij even als de martelaar Gaillard het slachtoffer werd zijner getrouwheid.

edeling.

Het is met dat al zeer onaangenaam voor mij, dat mijn lief bruidje in zulke handen is, en als ik eens die schelmen voor mij heb, beloof ik u, hun te doen ondervinden, dat een student ook van zich weet af te slaan.

[p. 19]

nicolaas.

Gij zijt Student, Wachtmeester! - Het verheugt mij een' onzer brave vrijwilligers te zien. De studenten houden zich dan voortreffelijk!

edeling.

In tijd van vrede laten wij het polisiseeren over aan hen, wien het aangaat; doch wordt ons vaderland bedreigd, dan vreezen wij geenszins, de wapens tot deszelfs verdediging optevatten en het is niet in de laatste gelederen dat men ons vinden zal. Maar de Belgische studenten!...

Zij schroomden niet, hoe jong en onbedreven,
Met vorst en plicht en wet en orde in strijd
Aan 's lands bestuur de les te willen geven.
Zoo spilden zij hun besten studietijd.
Maar wij, te vreên met vrolijk, stil te leven,
Verzuimden nooit de ons opgelegde taak:
En zoo wij thands het muzenkoor begeven
Het is alleen voor Neêrlands heilge zaak.

maria

binnenkomende.

Daar komen Peter Slof en Cornelis de Ruijter al aan.

nicolaas.

Bestig! willen wij hen dan niet te gemoet gaan om ons gezamenlijk naar de stallen te begeven?

edeling.

Gaarne! Ik dank u, meisje! voor de bezorging en ziedaar iets om aan den Wachtmeester te blijven denken.

(Hij geeft haar eenig geld en zij vertrekken.)

[p. 20]

Vierde tooneel.

maria, alleen, vervolgens van werve en klara.

maria.

Een gulden! nu, die zal ik ook als een aandenken blijven bewaren. Dat is een lieve Wachtmeester! Men kan wel dadelijk aan zijne milddadigheid zien, dat hij uit Holland komt.... Maar wie zijn die vreemdelingen, welke daar zoo schroomvallig binnen treden?

(Van Werve en Klara komen op.)

van werve.

Kan men hier vernachten?

maria.

Neem het mij niet kwalijk, ik moet eerst vragen: waar komt UEd. van daan? wij mogen aan niemand nachtverblijf geven, zonder ons eerst wel te verzekeren, wie wij herbergen.

van werve.

Uwe vraag zal ik aan den Burgemeester beantwoorden. Waar woont hij en is hij te spreken?

maria.

Hij woont hier. De Burgemeester en de Kastelein zijn hier één. De baas zal zoo dadelijk hier wezen.

klara.

Zeg ons, lief meisje! in welke Provintie bevinden wij ons?

maria.

In Noord - Brabant, mejuffrouw.

[p. 21]

klara.

Goddank! gij zijt gered, mijn vader!

maria.

Gered! - Dus vluchtelingen!

van werve.

Klara!

klara.

Ik was onvoorzichtig. Vergeef het mij, mijn vader! Doch ik konde mijne vreugde niet bedwingen. Na hetgeen wij uitgestaan hebben, is het zoo zoet, zich weder op vaderlandschen bodem te bevinden.

van werve.

Ik ben nog niet overtuigd dat wij hier veilig zijn.

klara.

Indien wij hier iets te vreezen hebben, het eerlijk gezicht van dat meisje waarborgt mij, dat zij althands ons niet verraden zal.

maria.

Ik u verraden! O liever stierf ik duizendmalen. Doch gaat toch zitten! gij schijnt vermoeid.

klara.

't Is waar; wij hebben lang geloopen, en ik begin het nu te voelen.

van werve.

Mijn dierbaar kind! aan welk eene droevige en bange reis hebt gij u niet blootgesteld, om uwen vader te redden.

[p. 22]

 

klara.

Hollands volk, zijn vorst getrouw,

Tart en wind en nacht en koû:

Ook de Belgische verrader

Vreest geen winterjaargetij,

Mits hem buit beschoren zij.

Zoude ik minder doen dan hij,

Voor mijn dierbren vader?

van werve tegen maria.

Ja mijn kind! Ik zat in eene droevige gevangenis te zuchten. Het gelukte mijne dochter mij te redden: aan haren onbezweken moed, aan hare tegenwoordigheid van geest in 't gevaar heb ik het te danken gehad, dat wij door alle vijandelijke posten heen dit dorp hebben kunnen bereiken.

maria.

Dat treft uitmuntend, dat gij juist heden komt. Er zijn hier zoo straks eenige Hollandsche krijgslieden gekomen: die zullen niet weigeren u verder in veiligheid te brengen, zoo gij nog schroomen mocht hier te blijven.

van werve.

Mijne krijgsmakkers! O waar zijn zij? breng mij bij hen.

maria.

Ik zal hen terstond hier roepen: of wacht! mij dunkt ik hoor hen reeds komen.

[p. 23]

Vijfde tooneel.

De vorigen. edeling.

maria.

Zoo Heer Wachtmeester! Dus alleen. Waar zijn uwe makkers?

edeling.

Die zijn reeds vooruit met de ossen. Ik heb hier mijn mantel vergeten.... Maar wat zie ik!

van werve.

Die stem is mij bekend.

klara,

naar hem toesnellende.

Edeling!

edeling.

Klara! - Mijnheer van Werve!

Gij hier!

klara.

 

Mijn vriend!

 

edeling.

 

Mijn teêr beminde!

 

Wat heil dat ik u wedervinde!

 

Wat vreugde voor mijn droef gemoed.

 

van werve.

 

Een' blijder tijd is ons beschoren!

 

klara.

 

Reeds dachten we ons geheel verloren.

[p. 24]

 

van werve, edeling en klara.

Wat is dit oogenblik ons zoet }

Te samen.

Dat smart en rampen ons vergoedt. }

Te samen.

 

maria.

Wat is dit oogenblik mij zoet! }

Te samen.

De Hemel zelf heeft hen behoed. }

Te samen.

edeling.

Gij zijt weder bij mij, Klara! Ik mag u weder aan mijn minnend hart drukken.

klara.

O! ik ben al te gelukkig! mijn vader is gered: ik betreed weder den vaderlandschen bodem, en ik vind mijn vriend terug.

van werve.

En gij hebt ook dienst genomen, Edeling! braaf gedaan, mijn jonge! Dit verwachtte ik van den waren Hollander als gij zijt.

edeling.

't Is waar, en uwe woorden, mijnheer! herinneren mij, dat ik thands mijn eigen meester niet ben.

Het vervolg van voorgaande wijs.

O ja! ik moet naar 't leger streven.
Ik word aan 't kamp elk oogenblik verwacht.

 

klara.

Moe gij mij weêr begeven,

Nu 't lot ons samenbracht.

 

maria.

Zoo is des krijgsmans leven:

Geen rust bij dag of nacht.

[p. 25]

 

edeling.

Ik mag niet langer beiden. }

Te samen

'k Heb reeds te lang vertoefd. }

Te samen

 

klara.

Helaas! wat treurig scheiden! }

Te samen

Dat heel mijn ziel bedroeft. }

Te samen

 

maria.

God moge u dan geleiden, }

Te samen

En helpen waar 't behoeft. }

Te samen

klara.

En wij kunnen niet met u gaan!

edeling.

Ik beb slechts mijn paard; doch, misschien is hier op het dorp wel een wagen te krijgen.

maria.

O! drie voor een. Ik loop er spoedig een bestellen.

(Zij wil gaan.)

van werve.

Meisje! eer gij gaat... Een wagen! ach! ik bezit niets meer om een' wagen te bekostigen.

edeling.

Hier is mijne beurs; doch ik moet waarlijk weg!

van werve,

de beurs weigerende.

Ik mag die niet aannemen: ik kan u die nimmer terug geven! Ik bezit niets meer! -

edeling.

Niets!

van werve.

Geen cent. Het weinige geld, dat wij bij ons had-

[p. 26]

den, is onderweg verteerd; en dezen morgen had ik het ongeluk, van in een dorp, waar wij ons nachtverblijf gehouden hadden....

edeling.

Welnu? -

van werve.

Mijn valies, hetwelk mijn geheel vermogen bevatte, achter te laten.

maria.

Ja, valies of niet! Een wagen moet gij hebben en ik ga hem halen.

(Zij vertrekt.)

van werve

vervolgt.

Het was geene onachtzaamheid; wij werden op de hielen gevolgd. Niets dan eene overhaaste vlucht kon ons behouden: en wij hadden den tijd niet iets te redden, dan ons zelve.

edeling.

En is het mij dan niet genoeg dat ik u gered zie, mijn vader, u en mijne Klara. Is dan niet alles, wat ik bezit, het uwe. Neem mijne beurs! Spoedig in een' wagen, en volgt mij zoodra gij kunt; want ik durf geen oogenblik langer hier vertoeven.

maria,

haastig opkomende.

Redt u! om 's Hemels wil! redt u! daar komen zij!

de overigen.

Wie? wat?...

(Gedruis buiten.)

maria.

De briganten! Hoort gij hen niet. Zij schreeuwen: vive de liberteyt!

[p. 27]

edeling,

zijne pistolen voor den dag halende.

De eerste die zich verstout....

maria,

hem bij den arm grijpende.

Zijt gij dwaas? Wat zoudt gij met uwe pistolen tegen eene geheele bende. Spoedig de achterdeur uit:

(tegen van Werve en Klara)

: en gij, in dat vertrek. Ik kom terstond weder bij u.

edeling.

Maar, indien....

maria,

hem eene zijdeur uitdringende.

Geen maren! haast u! -

(Edeling vertrekt.)

van werve.

Kunnen wij hem niet volgen?

maria.

Vooral niet. Hij is een jong kaerel alleen. Hij zal zich wel redden. Met u drieën zoudt gij vermoedens wekken, en zoo hij zich te weer stelde, misschien mede in 't ongeluk komen. Gaat maar hier binnen.

(Zij opent een zijvertrek.)

klara.

Wij stellen ons lot in uwe handen.

(Van Werve en Klara af.)

[p. 28]

Zesde tooneel.

maria, d'eglantiers, taelinck, pluckx, nestiers en andere vrijwilligers, door michiel binnengeleid.

 

allen,

behalve maria.

Viktorie! Viktorie!

De vijand is er uit!

Weêr zegeviert, door dapperheid,
Oud Brabant en de liberteyt!

Viktorie! Viktorie!

Voor ons zijn eer en buit!

maria.

Zij lijken wel gek! en die schurk van een Michiel, die ik bij hen zie!

d'eglantiers,

zijn degen afvegende.

De ziege is mit ons, kaomeraoden! ons couragie heeft den vijand verdrieven en de gleurie van onzen naom gemainteneerd. Loitenant Taelinck! ge zult zorgen, dat er gienen van den Ollanders iechappeere, die zich hier genesteld hebben, zullie?

taelinck.

Daor is voor gesoigneerd, Kapitein! Al de uittochten zijn wel gegardeerd.

maria,

ter zijde.

Die arme Wachtmeester, hoe zal hij ontkomen?

michiel.

Wat zullen de Heeren gebruiken? Alles wat zich hier in huis bevindt is tot uw dienst.

[p. 29]

maria.

Hoor mij dien schoelje eens aan.

d'eglantiers,

tegen Michiel.

Ge zijt, begut, ien brave kaerel! Laot het maiske ien literke waijn uijt de cave haolen.

michiel,

tegen Maria.

Hoort ge niet? Haal wijn voor de Heeren.

maria,

hem in 't heengaan een stomp gevende.

Jou schelmsche verrader!

d'eglantiers,

tegen Michiel.

Weunt ge hier in huijs?

michiel.

Hier woon ik, Kapitein!

(Ter zijde.)

Ik zal hem maar niet zeggen, in welke hoedanigheid.

d'eglantiers.

Ge zijt ienen brave citoyen! Zonder u hadden we den weg naar deuzen dorp niet zoo snel gevonden. Kik peysde dat ik u wel Burgemiester kost maoken.

michiel.

Ge kost waarlijk niet beter doen, Kapitein! Ik zal dadelijk bevelen geven, dat men de Brabantsche vlag hijssche.

(Hij wil heengaan.)

d'eglantiers.

Dat is nog niet neudig. 't Is obscur buyten. Men kan de koleuren nog niet onderschaiden. Maor wietge wat ge doet. Gaot aanstonds de notabelen van het dorp haolen en zeg, dat ze maoken morgen met de lumiere hier te wezen, om een gemienteraod te houden. Korporal Nestiers! gaot ien kier met den Heer Burge-

[p. 30]

miester, en al wie niet met goede volonteyt medegaot, die moet met geweld gehaold worden; want de liberteyt moet ziegevieren.

michiel,

ter zijde.

Michiel burgemeester!

(Hij vertrekt met eenige muitelingen.)

d'eglantiers,

zich nederzettende.

Hier neem ik provisioneel mijn heufdkwartier. Laot zien! wat dient er nu gedaon?

Den iersten en voornaomste zaok
Is dat ik mijn rapporten maok,
En melde welken feit mijn macht
Alhier ten einde heeft gebracht.
Dat veurts een Proclamaotie zij
Geschrieven aan de burgerij!
Opdat de Liberteyt alhier
Als door heel Braobant zegevier'!

(Intusschen heeft Maria hem wijn gebracht. Allen zetten zich tot drinken.)

d'eglantiers.

Rapporten! Jao! maor wie zal die schrijven? Loitenant Taelinck! kunt ge schrijven? Zullie!

taelinck.

Neen, Kapitain!

d'eglantiers.

Begut! waorom zijt ge dan Loitenant?

taelinck.

Maar ge kunt het immers ook niet, Kapitain! zoo min als lezen.

[p. 31]

d'eglantiers.

Silence! Kik ben Kapitein om de orders te gieven en niet om ze te schrijven. Kunt ge schrijven, Sergeant Pluckx?

pluckx.

Nien ik; maor daor is Passereau: die kan schrijven.

passereau.

Plait-il?

d'eglantiers.

Ik vraoge of ge schrijven kunt.

passereau.

Verdikke! Zullie.

d'eglantiers.

Of ge schrijven kunt, verstaot ge niet?

passereau.

Je n'entends pas, verdikke.

pluckx.

Verdikke, dat is het eenige Vlaomsch, dat Passereau verstaot.

d'eglantiers.

Dus kunt ge geen Vlaomsch schrijven.

(Tegen Maria.)

Kunt gij schrijven, maiske?

maria.

Om u te dienen, Heer Kapitein!

[p. 32]

d'eglantiers.

Curieus! Niem dan ien kier uw gemak, en schrijf wat ik u zal voordicteeren.

maria,

zich zettende, ter zijde.

Welk een denkbeeld!... Ja! zoo zal het gaan.

d'eglantiers.

Schrijf op: - ‘Rapport....

Zevende tooneel.

de vorigen, nicolaas, nestiers, en nog twee anderen.

nestiers.

Kapitain! hier is een kaerel, die tegen ons rebellierde.

d'eglantiers.

Awel! wat hieft hij gedaon?

nestiers.

Hij wilde ons niet in den ecurie laoten komen, daor een lancierspaord in stond.

d'eglantiers.

En waor is de lancier geblieven, die er op zat.

nestiers.

Die is nergens te vinden.

d'eglantiers.

Awel! doorzoekt dan een kier het gehiele derp, tot ge hem vindt.

(Nestiers en anderen vertrekken.)

d'eglantiers,

tegen Nicolaas.

Wie zijt ge?

[p. 33]

nicolaas.

Ik ben de burgemeester.

d'eglantiers.

Burgemiesterke gewiest! Ik heb al ienen anderen burgemiester in uwen plaotse gezet, verstaot ge? Doch wilt ge uwe soumissie maoken aan het committé, dan misschien....

nicolaas.

Nooit!

d'eglantiers.

Hoe! weet ge wel, dat ik u kan doen fusilleren?

 

nicolaas.

't Is u vergund: mijn Vorst behoort mijn bloed,

Dit kruis getuige van mijn moed.

Hoe fel bestookt van alle kanten,

Vreesde ik voorheen geen Fransch kanon,

Geen garde van Napoleon,

En vrees thands niet voor uw briganten.

d'eglantiers.

Wat zegt ge? Blijf daor! wij zullen straks ien woordeke saomen spreken, verstaot ge?

(tegen Maria)

schrijf.

nicolaas.

Hoe, Maria! gij verleent dien schelm uwe hulp!

maria.

Waarom niet: de heer kapitein was zoo verlegen om iemand die schrijven kon.

[p. 34]

 

d'eglantiers.

Zeg waor zijn we toch gebleven?

Kind? hoe gaot het? schrijft ge recht?

maria.

Wel ik heb nog niets geschreven,

Want ge hebt nog niets gezegd.

d'eglantiers.

Schrijf: onze erm zoo zeer te vreezen,

Won zes derpen in ien dag.

nicolaas.

Dat zal wel geen wonder wezen,

Daar hij nergens vijand zag.

d'eglantiers.

't Bloed des vijands deed ik stroomen:

Zeuven onderd vielen schier.

nicolaas.

Dat moet alles nederkomen

Op het paard van een lancier.

d'eglantiers.

En van al mijn dapp'ren helden,

Vond slechts ien met roem den dood.

nicolaas.

Die, gelijk ze mij vertelden,

Viel bezopen in een sloot.

d'eglantiers.

Best! gij kunt uw arbeid staoken!

'k Weet een aordig bulletijn

Zonder logens op te maoken,

Juist gelijk die moeten zijn. }

Te samen.

nicolaas.

Ja! gelijk die allen zijn. }

Te samen.

[p. 35]

d'eglantiers.

Awel! laot eens zien! Zoo! dat hebt ge zeer habiel geschreven: nu de proclamatie. - Ien ander vel! schrijf: Proclamatie! - Hebt ge die phrase geschrieven?

maria.

Ja, en verder.

d'eglantiers.

Wij kapitein d'Eglantiers en loitenant Taelinck, aan al de geen die dezen lezen zullen, saluijt!

maria,

schrijvende.

Aan al degenen, die deze lezen kunnen...

d'eglantiers.

Lezen zullen, heb ik gezegd. ‘Medeburgers! wij brengen u de liberteijt. Wij hebben ons bloed gewaogd om die voor u te verkriegen: wij heupen ook, dat gij u reconnaissant zult teunen...’ Hé! wat zegt ge van zulk ien phrase? Dat noem ik eloquentie! -

maria.

Ongetwijfeld. Dat is zeer fraai gezegd, kapitein! -

d'eglantiers.

Ge zijt een maiske van smaok en verstand. Gao veurt: ‘en dat ge ons zult geven.... zult geven.... al wat we beneudigd hebben.’ Awel! dat is kort en bref! zullie!

maria.

Een zeer schoone stijl: en ieder verstaat zoo bij de eerste lezing, wat er mede gemeend wordt.

d'eglantiers.

Niet waor?

[p. 36]

maria.

Nu zult gij de beide stukken toch teekenen, niet waar kapitein?

d'eglantiers.

Jao, ik zal er een kruijsken op plaotsen, dat is mijn teeken; loitenant Taelinck! zult ge ook niet teekenen, zullie!

taelinck,

half slapende.

Jao! Jao!

(zij teekenen.)

d'eglantiers.

Nu moet dat rapport dicht gemaokt en naar den General verzonden, en de Proclamatie morgen aongeplakt.

maria

verbergt schielijk het geteekende stuk in haar keurs, vouwt een ander papier dicht en geeft het aan d'Eglantiers.

Ziedaar, Kapitein.

(Ter zijde)

Ik heb het!

d'eglantiers,

het papier Passereau overhandigende.

Gao te paard zitten, en breng dit aon den General.

passereau.

Verdikke! Dans la nuit...

d'eglantiers.

Gaot heen!

(Passereau vertrekt.)

Zie zoo! dat is klaor. Nu gao ik een uurke rust nemen. Zult ge mij roepen als de gemeenteconseil vergaodert, maiske! zullie?

maria.

Ja, ik zal de Proclamatie intusschen gaan aanplakken.

[p. 37]

d'eglantiers,

haar die snel ontnemende en bij zich stekende.

Neen! die moet ik eerst voorliezen, of laoten voorliezen aon den conseil. Waor is nu mijne slaopkaomer?

(Hij wil in de kamer van van Werve gaan.)

maria,

haastig.

Neen! daar niet. Links af, heer Kapitein!

(Zij wijst hem eene andere deur aan de overzijde.)

nicolaas,

half luid.

Ik begrijp er niets van. Waarom moet zij dien vent in mijn slaapvertrek brengen?

(hard op)

Maria! zijt gij dol! die andere kamer is immers....

maria,

hem snel in de reden vallende:

Juist voor een' gevangenen geschikt.

d'eglantiers,

op Nicolaas wijzende.

Dan moet hij er maor in gebracht.

nicolaas.

Maar...

maria,

stil en snel.

Laat mij begaan.

d'eglantiers.

Gerustige nacht!

(tegen de vrijwilligers)

: Als Nestiers komt met het valies, laot hij het dan bij mij in de kaomer brengen, verstaot ge!

(Nicolaas gaat in de kamer waarin van Werve en Klara zich bevinden. d'Eglantiers wordt door Maria in het vertrek ter linkerzijde voorgelicht.)

[p. 38]

Achtste tooneel.

taelinck, pluckx, vrijwilligers, naderhand edeling.

taelinck,

meer en meer bij het vuur kruipende.

Brr! het is fameus koud!

pluckx.

Dat geleuf ik! Het gouvernement mocht ook wel beter voor ons equipement zorgen.

taelinck.

Dat is het scheune van de liberteijt, dat wij er zelf voor meugen zorgen.

pluckx.

Dat zal ik ook doen, zoodra dat maiske retourneert.

edeling

vertoont zich aan de deur waar hij uit is gegaan.

Overal van dat volk! ik zit in de knip!

pluckx.

Maor zeg nu eens, Loitenant! wie regiert ons voor het praesente moment? want ik hoor alle daogen van eenen anderen souverain spreken, die ons gerecommandierd wordt.

taelinck.

Wie ons regeert? - De liberteijt.

pluckx.

Ik mag lijden dat het wat spoedig verandert; want ik heb het geld van de liberteijt nog niet gezien; 't lijkt een hiele kaole deerne te wezen.

[p. 39]

Negende tooneel.

de vorigen, maria.

maria,

ter zijde.

Zal dat volk hier de gandsche nacht blijven?

pluckx.

Zoo maiske! hebt ge ook ienen wullen sergie voor mij? zullie.

maria.

Tot welken einde?

pluckx.

Dat zult ge zien, verstaot ge.

maria.

Ja! indien ik hem weder krijg.

pluckx.

Zoo subiet.

maria

krijgt een wollen deken uit de kas.

Hier is er een; maar ik geef hem u niet, of gij moet mij uw kiel tot pand geven, dat ik hem terugkrijg.

pluckx.

Kom, geen praotjes!

maria.

Stil wat! gij hebt gezien, dat de Kapitein mij zijne rapporten laat schrijven. Ik zoude er wel een slecht woordje van u in kunnen zetten, indien gij met geweld begont!

taelinck.

Het maiske heeft gelijk, Pluckx!

[p. 40]

pluckx.

Nu, ziedaar mijnen sareau dan. De ruil is niet kwaad.

(Hij geeft zijne kiel aan Maria, en snijdt drie gaten in den deken.)

maria.

Wat wordt dat?

pluckx.

Ienen nieuwmodischen winterkapot.

(Hij steekt hoofd en armen door de gaten. Allen lagchen, behalve Maria.)

maria.

Nu, daar gij mijn deken bedorven hebt, krijgt gij uw kiel ook niet terug.

Tiende tooneel.

De vorigen, nestiers.

nestiers.

Komt mannen! hier heb ik billetten voor u: en hier

(een valies nederleggende)

: is het valies van den kapitain.

pluckx.

Ge mient het valies dat den kapitain deuzen margen heeft prijs gemaokt.

maria en edeling,

ter zijde.

Is 't mogelijk?

[p. 41]

taelinck.

Nu! deel maar subiet uw billetten uit. Ik blijf hier logieren. Er is immers nog wel een bed in de kamer van den kapitain?

maria.

Voorzeker!

taelinck.

Allons donc! Rechts om keert UE. Marsch! een schildwacht voor de boitendeur: en draagt zorg dat niemand uit of in gao, zonder een permis van den kapitain of mij.

(Hij gaat met het valies in de hamer van d'Eglantiers. De overige vertrekken naar buiten.)

Elfde tooneel.

maria, edeling.

maria.

Goddank dat zij weg zijn. Nu schielijk gezien hoe onze arme vluchtelingen het maken.

(Zij wil vertrekken.)

edeling

haastig opkomende.

Een oogenblik, meisje!

maria.

Stil!

edeling.

De achterdeur werd reeds bewaakt toen ik poogde te ontsnappen. Ik ben zoo lang hier in huis verscholen gebleven.

[p. 42]

maria.

Dit dacht ik reeds; maar ik heb voor uwe vlucht gezorgd. Werp uw mantel en chakot af: trek deze kiel aan: zet dezen wollen muts van onzen baas op.

(Zij haalt een muts uit de kas.)

edeling,

de kiel van de hand wijzende:

Liever laat ik mij door de schurken overhoop steken, dan dat ik mij in die hatelijke vermomming verberg.

o Neen! hoe fel in 't naauw gebracht,

Zie ik mij eer door 't staal geslacht,

Dan dat ik dus van tooi verander.

Weg met dat kleed, dat ik veracht,

Des oproers kiel en Brabants dracht,

Voegt geen lancier, geen Nederlander.

maria.

Neem dan ten minsten dezen vrijpas, die u door alle posten heen brengt.

(Zij haalt het papier uit haar keurs en overreikt het hem.)

edeling.

Hoe hebt gij dien kunnen verkrijgen?

maria.

Behendigheid en de groote domheid der Briganten hebben mij geholpen. Houd u maar niet op met vragen, en maak dat gij weg komt.

edeling.

Ik ga! maar van Werve...

[p. 43]

maria.

Zal ik zien te redden.

edeling.

Zijn valies.....

maria.

Is daar. - Ik zal het zien terug te krijgen. Ga nu toch!

edeling.

Voortreffelijk meisje!

(Hij vertrekt door de middeldeur.)

de schildwacht,

buiten.

Qui va là?

edeling,

buiten.

En règle.

de schildwacht.

Passez!

maria.

Hij is gered! kon ik nu die gekke Proclamatie maar terug krijgen!... want als de Kapitein wist wat er in stond, ware ik verloren. Ik had gehoopt, die in het geheim te kunnen doen rondgaan. Gelukkig kan hij niet lezen. - De Hemel besture het ten beste! -

(Zij loopt spoedig naar de kamer van van Werve.)

Einde van het Eerste Bedrijf.