Het ongelukkige leven van Esopus

[p. 108]

Literatuur

Voor de vertaling is gebruik gemaakt van de eerste Nederlandstalige editie, gedrukt in 1485 te Gouda door Gheraert Leeu. Het enig bekende exemplaar van deze editie wordt bewaard in het Museum Meermanno-Westreenianum te Den Haag. Er bestaat van deze druk geen moderne editie. Dit is de eerste volledige vertaling in hedendaags Nederlands. Fragmenten en parafrases werden eerder bezorgd door Anton van Duinkerken in diens De mensen hebben hun gebreken (Utrecht enz. 1971).

De houtsneden in dit exemplaar zijn met de hand ingekleurd. Dat is schitterend om te zien, maar zeer ongeschikt voor een weergave in zwart-wit. De in de vertaling opgenomen houtsneden zijn daarom aan een andere bron ontleend: de vierde Franse editie (Lyon, Mathis Husz, 1486), waarvan eveneens slechts één exemplaar is overgeleverd. Dit ligt in de Österreichische Nationalbibliothek te Wenen. Het is de eerste volledig overgeleverde Franse editie, want aan de bekende exemplaren van de vroegere Franse edities ontbreekt steeds een aantal bladen. De houtsneden zijn kopieën van die van de Latijnse en Duitse edities uit Ulm en Augsburg.

Van de Duitse, Franse en Engelse edities zijn wel moderne uitgaven voorhanden. Voor de vroegste druk van Heinrich Steinhöwels tweetalige editie (Ulm, Johann Zainer, circa 1476-'77) kan men terecht bij Steinhöwels Äsop, uitgegeven door Hermann Österley (Tübingen 1873 - Bibliothek des lit. Vereins in Stuttgart, 117). Hierin ontbreken echter de houtsneden.

De Franse editie werd, eveneens naar het exemplaar van de vierde druk, bezorgd door Beate Hecker (Hamburg 1982 - Hamburger Romanistische Dissertationen, 20), voorzien van een uitvoerige inleiding.

[p. 109]

De Engelse vertaling van William Caxton (Westminster, William Caxton, 1484) is bereikbaar in de moderne editie van R.T. Lenaghan, eveneens voorzien van een goede inleiding (Cambridge, Mass. 1967), terwijl er tevens een fotomechanische herdruk van bestaat: ed. Edward Hodnett (London 1976).

Voor de vroegere Esopus-traditie is onontbeerlijk: Aesopica A series of texts relating to Aesop [...]. Urbana 1952 van B.E. Perry.

Bondige informatie over de persoon Esopus en ‘zijn’ fabels en uitvoerige literatuurverwijzingen vindt men in het Lexikon des Mittelalters (München usw., 1977/80-...), s.v. Fabel en in de Enzyklopädie des Märchens. Handwörterbuch zur historischen und vergleichenden Erzältlforschung (Berlin usw., 1975/77-...), s.v. Äsop en Äsopika.

Een schets van de produktie en verspreiding van de gedrukte Nederlandse literatuur in de vijftiende eeuw biedt H. Pleij in ‘Dutch literature and the printing press: The first fifty years’, in: Gutenberg-Jahrbuch 1987, p. 47-58. Nadere informatie over de drukker, Gheraert Leeu bieden de catalogus De vijfhonderdste verjaring van de boekdrukkunst in de Nederlanden, Brussel Kon. Bibl. 1973, p. 282-308 en Y.G. Vermeulen, Tot profijt en genoegen. Motiveringen voor de produktie van Nederlandstalige gedrukte teksten, 1477-1540, Groningen 1986, p. 78-100.

De in bepaalde opzichten met Het Leven van Esopus vergelijkbare teksten zijn alle in moderne edities beschikbaar: De pastoor van Kalenberg. Een laatmiddeleeuwse anekdotenverzameling, ed. H. van Kampen en H. Pleij, Muiderberg 1981 (Populaire literatuur uit de late me, 3), Dat dyalogus of twisprake tusschen den wisen coninck Salomon ende Marcolphus, ed. W. de Vreese en J. de Vries, Leiden 1941 (Nederlandsche volksboeken, vii) en Het volksboek van Ulenspieghel, ed. L. Geeraedts, Kapellen enz. 1986.

[p. 110]

Over de mentale veranderingsprocessen en de stijgende waardering voor de natuurmens en het gezonde verstand gedurende de late middeleeuwen leze men: H. Pleij, De sneeuwpoppen van 1511. Stadscultuur in de late middeleeuwen, Amsterdam, enz. 1988 en de tentoonstellingscatalogus van P. Vandenbroeck, Over wilden en narren, boeren en bedelaars. Beeld van de andere, vertoog over het zelf, Antwerpen, Kon. Mus. voor Schone Kunsten, 1987.