Werk

[p. 215]

Repliek aan den heer Frans Netscher

DAT mijne kroniek in het tweede nummer van ‘Vlaanderen’ tegenspraak zou uitlokken, lag voor de hand. Mijne zienswijze over G. Gezelle gaf ik dan ook als eene individueele, voor terechtwijzing vatbaar. Doch verre was ik er van te vermoeden, dat zij aanleiding kon geven tot zulk een misverstand als blijkt uit een artikel van den heer Frans Netscher, in het Zondagsblad van ‘De Telegraaf’.

In de eerste plaats zou ik, volgens dezen, in de inleiding der bedoelde kroniek, ‘op bedekte en indirecte wijze’, tegen de Hollandsche critiek eenen toon hebben aangeslagen ‘die getuigt noch van goeden smaak noch van een mij passende bescheidenheid.’

Over den door mij aangeslagen toon mag de heer Netscher denken zooals hij wil: dit is me zeer onverschillig. Doch ik logenstraf hem uitdrukkelijk, wanneer hij beweert dat ik de Hollandsche critiek ‘op bedekte wijze’ of anderszins aangevallen heb. ‘Op bedekte of indirecte wijze?’ Zoo spraken we nooit in ‘Van Nu en Straks’, waar wij steeds vrijuit en soms vrij scherp ons oordeel durfden uit te drukken. In ‘Vlaanderen’ zullen we dit evenmin en zoo wij ooit denken dat we tegen iemand, hetzij uit de Hollandsche of om 't even welke critiek behoeven op te komen, zal dit gaan regelrecht, zonder omwegen, op den man of het doel af!

Wat ik dan ook in de inleiding van mijn artikel schreef over het soort snobisme en aanstellerij, die zich, zooals altijd, mengen in de bewondering waarop thans Gezelle's werk wordt onthaald, is niet een ‘bedekte en indirecte’ aanval tegen de Hollandsch critiek, die, bij monde harer gezaghebbende vertegenwoordigers, Gezelle heeft gewroken over miskenning door zijn eigen landgenooten en de besten onder onze jongeren vóór België wist te waardeeren, maar wel een ‘directe’ en mijns inziens zeer duidelijke kenschetsing van een algemeenen toestand, vooral heerschende in Zuid-Nederland, waar Gezelle's naam sinds jaren populair was geworden, wanneer aan zijn

[p. 216]

werk, van de zijde der critiek, op weinig uitzonderingen na, nog domme minachting of onverschoonbare onverschilligheid ten deele viel. Ook maak ik tot de mijne deze woorden van Prof. Gust. Verriest in zijne Aansprake te Kortrijk: ‘Eindelijk toch scheurt de wolkensluier, eindelijk vallen de zonnestralen over den miskenden, den bedrukten, den verdrukten man, en, Holland ter eere zij het gezeid: 't Is Noord-Nederland, dat den grooten dichter recht laat geworden, terwijl het Zuiden hem geringschat en miskend heeft, veertig jaar lang.’

Van dit persoonlijk en vooralsnog te bewijzen geval gaat de heer Netscher, men vergeve mij dit woord, àl te lichtzinnig uit om de jongere Vlaamsche schrijvers in 't algemeen te schelden voor een soort parvenu's, wier aanmatiging geen palen meer kent, sinds ze 't wat voor den wind hebben en in Holland een afzetmarkt hebben gevonden.

Voor wie zich geparvenieerd acht, wanneer hem in een artikel als dit van den heer Netscher een wierook wordt gebrand die, - let wel, ik pas de uitdrukking ‘direct’ toe - niet altijd is van de fijnste kwaliteit, voor zoo iemand kan dergelijke bevestiging wel in aanmerking komen. Wanneer zelfs diegenen onder de critici, welke het groot en mooi meenen en een wezenlijk en erkend gezag hebben, hunne pogingen waardeeren, denk ik toch niet dat de jonge Vlaamsche schrijvers zouden wanen het voor den wind te hebben, op grond van een gewoonlijk licht ontstaan en licht vergaan succes, zoolang zij niet ten volle zijn overtuigd, dat hun werk vasten wortel kan schieten en tegen dat der andere literaturen kan opwegen.

Slechts dan zal Vlaanderen zich voldaan achten, wanneer het eens voor goed zal voelen, dat al zijne krachten losgaan en zich verwerkelijken en dat het in de algemeene Nederlandsche literatuur kan bijdragen voor een aandeel, waardig van Nederland en van zien-zelf.

Wanneer, echter, schrijvers als Streuvels en Teirlinck in Holland zoo gereedelijk ingang vinden, bewijst dit misschien ook wel, dat de Hollandsche lezer zooveel heeft aan hun boeken als aan die van den heer Frans Netscher.

[p. 217]

In de tweede plaats geldt het mijne stelling omtrent Gezelle: deze heeft de heer Netscher hetzij niet willen, hetzij niet kunnen verstaan. Ik behoud mij voor, later op den grond der zaak zelve terug te komen, overtuigd als ik ben dat mijn inzicht in 's dichters wezen ook zijne poëzie helder kan toelichten.

Zoo men van Vondel's of Goethe's werk het hoogste, dat wat men absoluut schoon kan heeten, afzonderde, zou dit lang niet dezelfde beteekenis hebben als wanneer wij het zien in samenhang met hun geheele werk, beelding van hun geheele zieleleven. Welnu, ik wilde enkel betoogen dat ook Gezelle's poëzie der laatste jaren zoo hoog werd opgevoerd door het intens innerlijk leven van een in den hoogsten graad edel en machtig man; - dat ze tot het schoonste behoort, wat ons de kunst der volkeren gaf, doordien zij is gedragen op een vloed van menschelijkheid, in de rijpe kracht der jaren onderdrukt door oorzaken, die wellicht niemand in den grond kent noch althans behoeft te kennen en die misschien den dichter zelven onbewust zijn gebleven.

Merkt wel op: het geldt hier niet een of ander bepaald feit, eenig raadsel in den zin van het geheim, hetwelk na te speuren veeleer op gluiperig-boersche onbescheidenheid dan op literaire critiek zou gelijken, maar wel een samenhang van verborgen roerselen, die ófwel niet buitenuit werkten, ófwel in hun werking, met vasten wil en helder bewustzijn, afgeleid of lamgelegd werden.

Ik voeg er bij, dat ik het zelfs onmogelijk acht zich de poëzie zijner laatste jaren anders voor te stellen dan als de resultante van het volledig, al dan niet bewuste gemoedsleven van een alzijdig mensch en dichter van den eersten rang: hierin vind ik het bewijs, de oorzaak en den maatstaf der grootheid van zijn werk en dit nader toe te lichten zal het doel zijn van een verdere kroniek.

Het artikel van den heer Netscher was hevig, bitsig, aanvallend, vol woorden die naar 't hart wilden tasten en beleedigende bedoelingen. Van dat alles wil ik niets onthouden, het spreekwoord indachtig: ‘Wie aan den weg timmert, heeft veel beziens.’

Ik bepaal mij bij de opmerking, dat zijne giftige pijlen hun doel misten en bij den wensch om verder verschoond te mogen blijven van eene zoo nuttelooze polemiek.