De wiskunstenaars of 't gevluchte juffertje

[p. 31]

De wiskunstenaars of 't gevluchte juffertje

Kluchtspel

[p. 33]

Opdracht aan den heere Mr. Everhard Kraaivanger

Uw geest, myn Heer, die steets vol yver haakt
Naar weetenschap, die elk doorluchtig maakt,²
Vermeit zig in de schriften der Latynen;³
Die sterren, die aan Pindus hemel schynen,⁴
En schitt'ren al de mind're lichten blind;⁵
Of zo hy lust in Duitschen maatzang vind,⁶
Vermaakt hy zig alleen in zuiv're toonen,
En nette taal van Febus grootste zoonen;⁸
Of paart vol krachts, en zuiverheids, en zwier',
Met hun gezang de klanken van zyn' lier.¹⁰
Zou myn Thalye uw keurig oor verveelen,¹¹
Wanneer zy treedt op Neêrlands Schouwtooneelen,
En redentwist of zon of waereld draaijt?
ô Neen: uw Geest, die nutte vruchten maaijt,
Van 't geen uw jeugd zaaijde in een vruchtbaare aarde,
Eert boven al de Wiskunst nâ haar waarde.
Hy zal best zien wat aan dit Werkje ontbreekt;
Waar deez' te veel, of die te weinig spreekt.
't Gemeen zal zig slechts met de schors vermaaken;¹⁹

2 elk: iedereen.
doorluchtig: verheven, roemrijk.

3 schriften der Latijnen: geschriften van de Romeinen, de klassieke letteren.

4 Pindus: berg van de dichtkunst (zangberg), gewijd aan Apollo en de Muzen; een verdergaande beeldspraak is dan: ‘de sterren aan Pindus' hemel’ voor ‘beroemde dichters van de oudheid’.

5 schitt'ren ... blind: (die) alle minder belangrijke dichters in de schaduw stellen.

6 Duitschen maatzang: Nederlandse dichtkunst, poëzie.

8 nette taal: keurige, fraai gestileerde taal.
Febus ... zoonen: eigenlijk zonen van Apollo (god der dichtkunst) (= dichters).

10 lier: symbool van de dichtkunst (= zangkunst).

11 Thalye: een der Muzen, nl. de beschermgodin van het klucht- en blijspel; mijn Thalye betekent hier dan: mijn kunst als klucht- en blijspeldichter, of kortweg: mijn kluchtspel. Langendijk noemt zelf dit toneelstuk een kluchtspel (zie titel en vergl. de inleiding op blz. 17 en 27).
keurig: kieskeurig, kritisch.

19 't Gemeen: het niet deskundige publiek.
de schors: hier als beeldspraak voor de liefdesgeschiedenis, die het dispuut van de wiskunstenaars omvat, kennelijk beschouwt L. het liefdesthema als secundair, vgl. de inleiding op blz. 11 en vlgg.

[p. 34]

20

De kenner ziet op 't nut, en 't pit der zaaken.

 

Hy merk' dan aan, dat kunst noch konstenaar²¹

 

Geroskamd wordt: maar 't ydele gebaar,²²

 

En waanwysheid van winderige zotten,

 

Die 't Schouwtooneel met reden mag bespotten.

25

Behaagt myn Nimf uw schrand'ren geest alleen,²⁵

 

Als ge afgesloofd in 't Nederlandsch Atheên,²⁶

 

Door 't yveren in Rechtsgeleerde boeken,

 

Genootzaakt zyt uitspanningen te zoeken;²⁸

 

Dan acht zy reets met vreugd haar' wensch voldaan;

30

Dan wryv' men haar geen' roekeloosheid aan;³⁰

 

Dan lacht ze als haar de haat en nyd begrimmen,³¹

 

En poogt allengs ten Zangberge op te klimmen;³²

 

Op dat ze uw' geest leer' roemen nâ waardy;

 

Door klanken van eene eed'ler Poëzy,

35

Wen Themis u, als een van haare zoonen,³⁵

 

't Vernuftig hoofd met lauweren zal kroonen.³⁶

 

Uw geest strekk' dan der Maatschappy ten nut,

 

Uw maagschap, en Vrouwmoeder steets ten stut;³⁸

 

Die u vast wenkt na huis, met harte en oogen,³⁹

40

Verlangende, van eed'le zucht bewogen,

 

(Vast schrikkende voor stormen, wind en zee)

21 Hy merk aan: hij moge dan opmerken.
kunst en konstenaar: slaat hier op de wiskunde en de beoefenaar daarvan (wiskunstenaar).

22 ydel: leeg, zinloos.

25 myn Nimf: mijn zanggodin (Thalye, vs. 11), m.a.w. mijn toneelstuk.

26 't Nederlandsch Athêen: Amsterdam, het centrum van kunst en wetenschap in Nederland, zoals Athene in Griekenland.

28 uitspattingen: ontspanning, verpozing.

30 wryv' ... aan etc.: dan moge men haar (nl. mijn Nimf) geen vermetelheid verwijten.

31 begrimmen: boosaardige opmerkingen maken.
de haat en nyd: vijandige en jaloerse lieden.

32 allengs ten Zangberge op te klimmen: gaandeweg hogere prestaties te leveren op het gebied van de dichtkunst.

35 Themis: godin van het recht.

36 vernuftig: scherpzinnig. Deze passage slaat op de te verwachten promotie tot ‘Leeraar der beide rechten’ van zijn beschermheer; deze plechtigheid vond plaats op 9 april 1716, getuige een sonnet van Langendijk daarop (zie Gedichten I, 324), dus ongeveer een jaar na het verschijnen van dit toneelstuk.

38 Vrouwmoeder: deze vererende titel is nu niet meer in gebruik, wellicht te vertalen met: uw vereerde Moeder, mevrouw uw Moeder.

39 vast: aanhoudend, steeds weer.

[p. 35]

 

Dat ze u eerlang omhelze op Javaas ree.⁴²

 

De hemel geeve u beide dat genoegen;

 

Waar by myn hart zyn' wenschen steets zal voegen.

 

 

 

Terwyl ik de eer hebbe, myn Heer,

 

My te noemen

 

UE. Ds. Dienaar en Vrind,

 

Pr. Langendyk.

42 Javaas ree: Batavia; Kraeyvanger was geboren in Oost-Indië, nl. op Makassar, of zoals Langendijk zich uitdrukt: in 't land der dapp're Makassaaren, uit zuiver bloed geteeld eens vroomen Bataviers. Na de publikatie van zijn dichtbundel: Dichtlievende lente, keerde K. inderdaad naar Indië terug, zie Ged. I, 393-395 (1717).