Letterkundig woordenboek voor Noord en Zuid

[Jan van Hout]

Hout, Jan van -, 1542-1609, vriend van Jan van der Does, beiden verdedigers van Leiden. Van Hout werd 1564 secretaris der stad; op aandrang van Bossu ontslagen 1569, balling te Emden, 1573 terug, 1575 secretaris van Curatoren der Universiteit, beheerder der Stadsdrukkerij; bij zijn dood een rijk man: Hout en wint was zijn lijfspreuk, maar ‘met God en met ere’. Wilde Ds. Taling ‘van de preekstoel lichten’ met een geladen pistool, omdat deze bezwaar maakte tegen het opschrift Haec Libertatis ergo, dat op de papieren noodmunten stond; dat moest Haec Religionis ergo zijn! De dominees moesten hem, geestverwant van Oldenbarnevelt, de wet niet stellen. Hij was de vriend van geleerden als Lipsius en Bertius en van de dichters Spieghel, Roemer Visscher en Coornhert. Zijn eigen dichterlijke nalatenschap stelde hij in handen van Bertius. Wat er mee gedaan is, weet niemand.

Hij was een warm voorstander van de opbouw der Ned. taal en van de nieuwe vormen in de dichtkunst en een felle vijand van de ‘Rethrozynen’, die hij minachtte om hun onkunde en hun zuipzucht. Hij zelf dichtte onder invloed van de Pléiade zijn Franciscaender in de nieuwe maat. Dit stuk was een vertaling van Franciscanus van Buchanan, een hekeldicht tegen de monniken. Hij zette het stuk over in alexandrijnen, om 't ander met mannelijk en vrouwelijk rijm; 't eerste voorbeeld in onze letteren, dat een dichter de leer van de alexandrijn uiteenzet; 1576. En toch dichtte hij zelf ook nog een spel in oude

[p. 235]

rethoryckersverzen. Dat was bij een wedstrijd tussen de Kamers in 1596, waarvan de opbrengst moest dienen voor de verbouw van het Sinte-Kathrynegasthuis; hij schreef toen het welkomststuk, dat door de Leidse Witte Acoleyen opgevoerd werd. Hij vertaalde o.a. de Emblemata van Petrarca, oden van Horatius, de Basia van Janus Secundus, maar lang niet alles van zijn werk is bewaard. Eigen werk is zijn Lofzang op 't ontzet van Leiden, 1575; Het afbreken van het slot Vreeburg te Utrecht, 1579; Leidens Verlossinge van de Burggraven; Onrijmich Vreuchden-liedt ter verwelkoming van Prins Maurits na de verovering van Groningen, 1594:

O keyserlicke stam
Nassauwen, gy die van
Zo cleynen spruytselken
Een boom gewerden zijt....

Dit is het eerste Ned. rijmloze vers.

Van Van Hout is ook het opschrift op het Leidse stadhuis, voltooid 1594:

Indien Godts goetheit U brengt voort
Geluk en spoet, niet trots 't gemoet,

Maar neer wilt dragen.

Van Hout is pas ‘ontdekt’ door Dr. J. Prinsen; hij was de eerste N. Nederl. Renaissance-dichter, tevens een staatsdienaar van grote betekenis; hij regelde het Hollandse belastingwezen en bracht een rapport uit over armenzorg, die hij gemeentelijk wilde maken. Zijn Dienstbouc is een verzameling van de oude Leidse oorkonden.

Studie van Prinsen over Van Hout, 1907. Prinsen gaf ook Van Houts toneelstuk uit; (Leids Tijdschrift XXIII). In 1941 werd het opnieuw uitgegeven in de Noordned. Rederijkersspelen, door N. v.d. Laan. ‘Levensbeeld’ van Van Hout door J.C.H. de Pater, 1946.

Meer dan Coornhert, Spieghel en Roemer Visscher zijn Van Hout, Van der Noot en Van Mander de eerstelingen van de Ned. Renaissance. Van Hout's Franciscaender is niet tot ons gekomen, maar wel de proza-opdracht, die buitengewoon fel is tegen de rederijkers.