Multatuli Encyclopedie

Nieuwenhuis, Joan A.-,

1856-1939, richtte in 1878 in Amsterdam met Hendrik Gerhard de eerste Socialistische Vereniging op. Hij was journalist en redacteur van o.a. het Groninger Weekblad. Verder publiceerde hij Uit de Tijd der Voortrekkers (Amsterdam, 1927) en Een halve eeuw onder socialisten (Zeist, 1933). In dit laatste werk vinden we een verslag van zijn bezoek aan m. na afloop van diens voordracht in Amsterdam in 1877 (vw xix, p. 133-134). Ook is hierin een advertentie van m. voor het Groninger Weekblad opgenomen, waarin hij ‘om misverstanden uit den weg te ruimen’, verklaart dat hij de ideeën van de sociaal-democraten ‘in hoofdzaak’ onjuist acht (cf. vw xxiii, p. 730-731).

Met de ‘Voortrekkers’ zijn de eerste leiders van arbeidersbeweging, en in het bijzonder de eerste socialisten bedoeld: H. Gerhard, *F. Domela Nieuwenhuis, *K. Ris, *D.R. Mansholt e.a. Een apart hoofdstuk van Uit de Tijd der Voortrekkers is gewijd aan ‘voortrekker’ m. Hierin schrijft Joan Nieuwenhuis onder meer:

‘Als wij speuren naar de verwekkers der volksontwaking, komt Eduard Douwes Dekker al heel spoedig naar voren... Hij was voor onze voortrekkers een man van groot aanzien niet alleen, maar ook een steun bij de propaganda. Want zijn taal was verstaanbaar door iedereen en hij sprak dan ook in waarheid naar het hart des volks. Het was destijds bijna een gewoonte, om een voordracht in een volksvergadering te besluiten met een voorlezing van eenig werk van Multatuli, meestal uit Vorstenschool. Vooral Van der Stad wist daarvan een doeltreffend gebruik te maken. Dan was er in de stampvolle zaak werkelijk een ademlooze stilte.’