Il faut passer par là!,
(Fr. men moet daar doorheen) Veel debuten van jonge schrijvers mislukken omdat het ‘jong vurig naar poëzie dorstend hart’ misleid wordt door ‘de biologie van opgedrongen letterkundery’, aldus m. in een noot bij de Max Havelaar. Dit is een noodzakelijk verschijnsel, ‘Il faut passer par là!’: ‘De eikenstam die bestemd is om gaaf droog hout te leveren, moest z'n bestaan aanvangen als sappige tak’, (noot 4 uit 1881, vw i, p. 310).
Over de studie van klassieke talen schrijft hij in Idee 1104 dat de ‘beschavende invloed van de zogenaamd klassieke studiën’ zich pas op latere leeftijd openbaart. ‘In-den-beginne werkt de kennismaking met Cicero kannibaals. Il faut passer par là, naar 't schynt, maar 't is jammer.’ (vw vii, p. 59).