Multatuli Encyclopedie

Félix Batel ou la Hollande à Java,

boek van de auteur Jules-Félix Babut du Marès (1827-1895, geb. te Maastricht, accountant in Brussel), dat in 1869 in twee delen gepubliceerd werd bij de Gebr. Belinfante in Den Haag. Dit romantische verhaal speelt op Java en eindigt in de Bandjermassingse oorlog. Het personage Félix Batel treedt in het boek op tegen het Hollandse gezag. Het boek is een pleidooi voor *Vrije Arbeid en Particuliere Landerijen.

In noot 53 (1881) bij de Max Havelaar schrijft m. zich aan dit boek te ergeren. In de eerste plaats omdat de auteur geen kennis van zaken heeft. In het boek is bijv. sprake van een demang als districtshoofd, terwijl op Oostelijk Java - waar het boek zich afspeelt - het districtshoofd wedono genoemd wordt. In de tweede plaats omdat de auteur (hij weet niet wie dit is, blijkens een brief aan S.E.W. Roorda van Eysinga d.d. 3 januari 1871, vw xiv, p. 331) hele stukken uit de Max Havelaar - soms bijna letterlijk - navertelt, en dus plagieert:

‘In dat werk gaat de zon op, juist zoals dat werd waargenomen door Saïdjah. Ook de buffel-episode wordt letterlijk overgenomen, en de auteur heeft de goedheid te erkennen dat dit voorval ook door zekeren Multatuli beschreven werd’ (vw i, p. 331-332).

Babut du Marès noemt de Max Havelaar op p. 114 van het tweede deel, waarin staat: ‘Max Havelaar, ouvrage hollandais, contient une histoire semblable à celle qui précède [Fr. Max Havelaar, een Nederlands boek, bevat een geschiedenis die lijkt op de geschiedenis die volgt]’. ‘Brutaler kan het niet’, schrijft m. hierover in een noot (1870) bij Nog eens: vrye arbeid. Hij vervolgt:

‘Zover my bekend is, wordt in geen der vele recensiën van dat werk, die diefstal gebrandmerkt. De Nederlandse letterkundigen vinden het geheel en règle dat ik bestolen word. Het boek is overigens een bespottelyk staal van verwaande onkunde. Zekere inderdaad voorgekomen gebeurtenis - nogal onjuist voorgesteld - levert het canevas, waarop naar franse roman-manier een vertelling wordt geborduurd.’ (vw v, p. 470)

In 1869 verschijnt in de Revue de Belgique (dl. ii, p. 249-257; vw xiii, p. 554-566) een anonieme recensie, waarin beide romans worden besproken. De auteur ervan, d.i. waarschijnlijk *Charles Potvin, vergelijkt de romans, maar spreekt nergens over plagiaat.

(Lit. R. Mortier, ‘Un Max Havelaar beige: Felix Batel ou la Hollande à Java de Jules Babut (1869), in: Bulletin de L'Académie Royale de Langue et de Littérature Française, tome lv, 1977, nr. 2, p. 222-306)