Werken 1965-2000

[p. 184]

Veere, 14 juni 1991

Lieve Gustaaf en Janna,

Ziehier weer een brief van mij. We zijn de hele maand ‘sad’ geweest van Gustaafs verslag van jullie reis naar Joegoslavië.

Wij dachten juist dat jullie dat georganiseerde reizen heel prettig vonden. Zijn jullie niet ook al met een bus naar Marokko gegaan? En ik meen me te herinneren dat jullie enkele jaren geleden met veel genoegen zo'n reis door Indonesië hebben gemaakt.

Wijzelf hebben met georganiseerd reizen maar weinig ervaring. Afgezien van de schoolreisjes van vroeger dan. Ik heb ooit één groepsreis gemaakt, met een stel boze Hollandse schrijvers naar Den Haag. Dat was geloof ik in 1970, sindsdien heb ik ons vaderlandse literatuurbedrijf nooit meer serieus genomen. Onderweg naar Callian hebben Nina en ik als we zo'n touringcar vol met vakantiegangers passeerden wel vaak over het georganiseerd reizen gefilosofeerd. We bespraken dan de voor- en nadelen ervan. Ik heb altijd een hekel aan massatoerisme gehad. Volgens mij hangt het succes van het massatoerisme niet alleen samen met de enorme uitbreiding van de internationale verkeerscapaciteit, en met de opkomst van de reisagentschappen, maar ook met het succes van de televisie. Hoe moet je anders verklaren dat al die mensen bij voorkeur afreizen naar landen en streken waarvan ze het landschap en de cultuur via het scherm al uit en te na kennen? Mijn aversie tegen het fenomeen berust natuurlijk op een te romantische kijk op reizen. Ik ben helaas behept met de archaïsche opvatting dat reizen riskant moet zijn, liefst heel gevaarlijk. De ware reiziger is een suïcidant, minstens een solitair (al of niet voorzien van manschappen). In ons autootje stelden Nina en ik soms een toptien van de grootste reizigers aller tijden samen. En dan kwamen we altijd weer op dezelfde namen: Marco Polo natuurlijk, Columbus, Gagarin, Livingstone, Chatwin, die V.P.R.O.-wandelaar Klaas Vos. De tiende plaats was altijd voor Stevenson in de Cevennen.

Op een keer stonden we ergens bij Beaune met panne langs de weg. Toen reed een colonne van drie Amsterdamse luxe bussen ons voorbij. Zodra ze ons zagen begonnen de drie buschauffeurs te toeteren en de vakantiegangers wuifden ons vol enthousiast leedvermaak toe. Toen begrepen we wel wat de voordelen van die groepsreizen waren.

Ik heb een oudere zuster. Vorig jaar werkte ze bij een reisagentschap, ze moest groepen die aan een zogenaamde ‘culturele reis’ deelnamen begeleiden. Mijn zuster vertelde het volgende: Op een keer reed ze met zo'n gezelschap in een bus door Midden-Frankrijk. Het ging om de bekende kastelentocht langs de Loire, en dan bij Nantes door Bretagne omhoog naar St. Malo en Mont-St. Michel. In die tijd had je in Italië het wereldkampioenschap voetballen, de Mondiale, dat herinneren jullie je misschien nog wel. Bijgevolg zat het gezelschap elke avond in de hotellounge voor de Tv om naar een voetbalwedstrijd te kijken. Overdag probeerden de toeristen het

[p. 185]

toernooi te volgen met radiootjes met oordoppen. In St. Malo moest mijn zuster het gezelschap Chateaubriands beroemde graftombe bij de zee laten zien. Bij het graf vertelde ze over het leven van de schrijver van Mémoires d'Outre-tombe. En plotseling steeg er toen een luid gejuich uit de kring op en begon iedereen ‘olé, olé!’ te roepen.

De afgelopen zondagavond hebben Nina en ik naar ‘Zomergasten’ gekeken. Dat V.P.R.O.-programma kennen jullie natuurlijk wel. Gast was dit keer Jan Wolkers. Ik heb altijd veel plezier om Wolkers gehad. Maar ik heb hem nooit (op één schitterend verhaal in Podium na) kunnen lezen zonder me aan zijn overdaad aan adjectieven te ergeren. Ik had gehoopt dat Wolkers de gelegenheid te baat zou nemen om de hele avond over de Kounellis-kwestie stampei te maken. Wat een schande, die afwijzing! Dat die christen-democratische onderhorigen van Lubbers en die liberalen zich zoiets zomaar onder het mom van parlementaire besluitvorming kunnen veroorloven. Maar nee, Wolkers vond het niet nodig om er meer dan een enkel woord aan te wijden. De hele avond weer dat aloude noeste gebalk over zijn jeugdtrauma's. Hij liet wel een paar erg mooie filmpjes zien. Waaronder een prachtig oud filmpje van hemzelf. Verder historische opnamen van Billie Holliday en een aangrijpende laatste opname van Chet Baker.

Wolkers wordt oud. En knap sentimenteel. Dat ‘Zomergasten’ is wel een curieus programma, vinden jullie ook niet? De formule ervan is precies tegengesteld aan die van ‘Nauwgezet en Wanhopig’.

Hier bij ons gaat alles zijn gewone gangetje. Niet dat daar nu zoveel gewoon aan is. Nina moet hard werken. Ze vindt het bibliotheekwerk nog steeds interessant, en aardig om te doen, maar ik vind dat die bibliotheken wel erg zwaar leunen op het idealisme van hun medewerkers. Ik probeer zelf door te gaan met een werk waar ik al in Frankrijk aan begonnen was. Maar het valt me niet mee om hier de toon ervan aan te houden. Het kost me langzamerhand ook veel moeite om het landschap rond Callian (waar ik de handeling op heb geprojecteerd) helder voor ogen te krijgen.

Lieve groet, Gustaaf en Janna. Gaan jullie misschien deze maand al naar Seillans?

Gregor

P.S. Over de Kounellis-kwestie nog het volgende: Nina en ik waren eens op bezoek bij de oude Wil Sandberg. Tijdens de lunch zei Sandberg dat hij lid geweest was van de internationale jury die destijds een keuze moest maken uit de ontwerpen voor het nieuwe museum voor moderne kunst in Parijs. Het was toen al bekend dat het gebouw de naam van de zittende Franse president zou krijgen. Toen Georges Pompidou vernam welk ontwerp van het toekomstige Centre Pompidou was uitverkoren was hij geschokt en hij toonde zich zeer ontstemd over het feit dat zijn naam blijvend verbonden zou worden aan iets dat in zijn ogen niet meer was dan een onesthetisch buizenpaleis. Toch kwam het niet in Pompidou's hoofd op om het besluit van de commissie aan te vechten. Sandberg vertelde dat het besluit niet unaniem genomen was.

[p. 186]

P.P.S. ‘De Koe’ (de Veerse molen) is nu inderdaad door het voorjaarsgroen aan mijn gezicht onttrokken. Un éclair...puis le printemps! Jullie kunnen in Beverwijk als je in het bezit bent van de 1988-editie van Victorine Heftings memoires de molen op een fotootje zien.