Werken 1965-2000

[p. 161]

Veere, 11 oktober 1990

Lieve vrienden,

Deze brief schrijf ik jullie omdat ik de tafel in ons nieuwe onderkomen moet uitproberen.

In het Cultureel Supplement van NRC Handelsblad stond onlangs een aardig artikel van Rudy Kousbroek. Het artikel ging over het eilandje Onrust, een voormalig quarantainestation voor de kust van Java, gelegen in een baai die in de koloniale tijd de Baai van Batavia heette. In deze baai wemelde het van de haaien en de aanwezigheid van die haaien benam de in quarantaine gehouden eilanders natuurlijk de lust om van het eiland af te zwemmen. Kousbroek geeft een kort overzicht van de geschiedenis van het eilandje. Hij schrijft dat er al in 1615 een scheepswerf op werd gebouwd. In die tijd konden de grotere V.O.C.-schepen de kust van Java nog niet bereiken en dus werden de benodigde herstelwerkzaamheden op het eiland uitgevoerd. Er heeft ooit een grote stad op Onrust gestaan. Die stad is nog te zien op een 18^e-eeuws Japans lakpaneel, compleet met bastions, magazijnen, woonhuizen, molens, een kerk en koopvaardijschepen. In 1800 werd die stad door de Engelsen verwoest. Later zijn er barakken op het eilandje gebouwd. Nog in 1933 werden de muiters van de Zeven Provinciën in die barakken opgesloten. Na mei 1940 hebben de barakken als strafkamp voor N.S.B.-ers gediend.

En nu dan de harde noot die ik op mijn tafel wil kraken. Zoals jullie misschien weten ben ik al vele jaren een groot bewonderaar van Kousbroek. Maar nu is het zo dat hij juist in dit artikel van een uitermate benepen journalistieke vooringenomenheid blijk geeft. En het idiote is dat mijn bewondering voor Kousbroek daardoor alleen maar toeneemt. Hoe kan dat?

Kousbroek schreef dit artikel naar aanleiding van twee aan Onrust gewijde tentoonstellingen. Het gaat om twee piepkleine tentoonstellinkjes, beide in Amsterdam, het ene achter de trap van het Historisch Museum, het andere in de vestiaire van het Tropeninstituut. De beide tentoonstellinkjes zijn tegelijkertijd opgezet, maar hebben verschillende namen en bestrijken verschillende historische perioden. Nu kun je je natuurlijk afvragen waarom die tentoonstellinkjes niet tot één grotere zijn samengevoegd. Waarom in de hoofdstad aan een zo relatief onbelangrijk onderwerp als Onrust niet één maar twee tentoonstellingen gewijd?

Dat doet Kousbroek ook. Hij steekt zijn verbazing niet bepaald onder stoelen of banken. Maar het eigenaardige is dat hij de hoofdstedelijke culturele beleidsmakers geen gebrek aan coördinatie verwijt. Integendeel, hij doet doodleuk of er in feite van één enkele tentoonstelling sprake is en hij verwijt de organisatoren dat ze hun ene tentoonstelling uit pure kwellust in twee ogenschijnlijk autonome manifestaties hebben opgedeeld.

[p. 162]

‘Aan het eiland Onrust en zijn geschiedenis is op het ogenblik in Amsterdam een buitengewoon interessante zij het kleine tentoonstelling gewijd,’ schrijft Kousbroek. En dan volgt zijn beklag. Hij schrijft: ‘Helaas! Zoals bekend erger ik me aan ongeveer alles in Holland, dus wie wil kan het aan mijn vooroordelen toeschrijven, maar ik vind de manier waarop deze tentoonstelling is georganiseerd weer een voorbeeld van iets dat alleen maar in ons nationale gekkenhuis mogelijk is. Immers, wat is er gebeurd: de toch al piepkleine tentoonstelling is verdeeld over twee musea.’ Vervolgens propt hij de ‘Bataafse museologen’ een aantal malicieuze overwegingen in het hoofd. ‘Weet je wat,’ schrijft hij. ‘We splitsen het weinige dat we hebben in tweeën: één deel exposeren we achter de trap in het Amsterdams Historisch Museum en een ander deel in de vestiaire van Koninklijk Instituut voor de Tropen. Briljant! (roepen de anderen), maar je vergeet nog wat: denk erom dat op geen van beide locaties de bezoeker over het bestaan van de andere helft van de tentoonstelling wordt ingelicht.’

Hoe komt het dat ik dit zo benepen vind? Waarschijnlijk door het volgende: Kousbroek ergert zich er natuurlijk aan dat hij voor maar één stukje over Onrust in de krant zowel naar het Amsterdams Historisch Museum als naar het Tropeninstituut heeft moeten gaan. Hij is terecht verbolgen over het feit dat hij de reis van het museum naar het instituut of omgekeerd heeft moeten maken. Maar hij geeft immers zelf duidelijk aan dat hij zich ervan bewust is dat het in feite om twee tentoonstellingen gaat. Ik denk dat die optiek van maar één complexe tentoonstelling is voortgekomen uit Kousbroeks behoefte om zijn persoonlijke onvrede met dit journalistieke ongemak onverdeeld te laten.

Maar hoe komt het nu dat mijn bewondering voor hem daardoor niet minder wordt, maar juist toeneemt? Maar dat is immers wel duidelijk! Wie is er bij ons nog bereid om uit persoonlijke verongelijktheid de hele natie voor gek uit te maken?

Ook de redactie van NRC Handelsblad is trouwens trots op Kousbroek. Boven het artikel hebben ze een chapeau gezet: ‘Twee exposities over een eilandje bij Batavia.’

Jullie vragen je natuurlijk af waar ik me zo druk over maak. Maar dat heb ik toch al gezegd? We zijn net verhuisd. En ik zit nu in ons nieuwe onderkomen aan een nieuwe tafel. En die tafel heb ik nu ingewijd.

Lieve groet, ook van Nina.

Gregor