Strijden ga ik

[p. 4]

[p. 5]

Inleiding

Met bijzonder veel genoegen en trots presenteren wij U de gedichtenbundel ‘Strijden ga ik’ van de hand van wijlen onze landgenoot Cornelis Gerard Anton de Kom, in Suriname bekend als Adek.

Dit is een eerste poging tot eerherstel van deze grote Surinamer, die als één der eersten van onze eeuw gestreden heeft voor een rechtvaardige sociale orde in een vrij Suriname.

De officiële geschiedschrijving doet deze grote Surinamer af met het etiket ‘Communistische opruier’, zodat er tot op heden nog grote onbekendheid heerst bij ons volk over de enorme verdiensten van De Kom. Het is daarom zeker nodig om hier, bij de verschijning van deze gedichtenbundel, iets te vertellen over het bewogen leven van deze Surinamer in zijn strijd voor de vooruitgang van het Surinaamse volk. In het literair werk van De Kom wordt veel teruggevonden van de diepe sociale bewogenheid en vaderlandsliefde, die de inspiratie vormden voor de strijd, die De Kom zijn leven lang heeft gevoerd.

Cornelis Gerard Anton de Kom, schrijversnaam A. de Kom, werd op 22 februari 1898 in Paramaribo geboren. Na de Paulusschool met succes doorlopen te hebben, behaalde hij het Boekhoudersdiploma. Reeds toen bezat hij een grondige kennis van het Engels, Frans, Duits, Negerengels en Papiamento. Van 1916-1920 werkte De Kom als kantooremployé bij de Balata-Compagnie. Hier leerde hij de meedogenloosheid van het koloniale uitbuitingssysteem kennen. De Kom was diep begaan met het leed en de armoede van de balatableeders.

In 1920 vertrok De Kom naar Nederland. Daar vond hij met moeite en bij tussenpozen werk als assistent-accountant.

Het leven in Nederland, waar hij toen één van de weinige kleurlingen was, deed hem nog meer de onderworpen en ellendige positie van zijn volk beseffen. Hij zag de scherpe contrasten tussen de armoede van zijn land en de rijkdom in Nederland.

De Kom hield zich op de hoogte van alles wat in Suriname gebeurde.

[p. 6]

Zijn liefde voor vrijheid en rechtvaardigheid dwong hem zich steeds meer met de politiek bezig te houden, hetgeen in die dagen een groot risico voor een Surinamer was. In 1931 werd De Kom dan ook ontslagen bij het bedrijf Reusen en Smulders. De directie gaf als reden op: Reorganisatie van het bedrijf en teveel politieke belangstelling. Op literair gebied deed De Kom van zich horen door zijn medewerking aan ‘Links Richten’, een tijdschrift voor progressieve schrijvers en dichters. In zijn vrije tijd verbleef De Kom veel in de Koninklijke Bibliotheek en werkte hard aan de totstandkoming van zijn eerste boek ‘Wij slaven van Suriname’, dat later zou blijken één van de beste produkten uit onze literatuur te zijn en een felle aanklacht tegen de koloniale uitbuiting van Suriname.

Op 6 januari 1926 huwde hij met Petronella Catherina Borsboom. Uit dit huwelijk werden 4 kinderen geboren, 3 jongens en 1 meisje.

Tot 1934 kon De Kom in Nederland geen uitgever vinden voor ‘Wij slaven van Suriname’, maar in ‘Links Richten’ waren er reeds fragmenten uit verschenen en via de V.A.R.A. had De Kom voordrachten uit zijn werken gehouden.

In Nederland begon De Kom zich steeds meer af te vragen hoe hij zijn volk zou helpen. In ‘Weerzien en Afscheid’, een hoofdstuk uit ‘Wij slaven van Suriname’, vraagt De Kom zich af: ‘Wat zul je doen om de ellende van je volk te verzachten?’ Hij wilde de verdeeldheid wegnemen, hij wilde zijn volk solidariteit en organisatie leren, twee essentiële voorwaarden voor de vooruitgang. Hij wilde de zonen en dochters van Suriname verenigen in de strijd voor een menswaardig bestaan.

Op 20 december 1932 vertrok De Kom naar zijn geboorteland, wegens ernstige ziekte van zijn moeder. Hij zag haar helaas niet terug, omdat ze twee dagen na zijn vertrek overleed. Op 4 januari 1933 kwam De Kom in Suriname aan.

De sociale en economische situatie toentertijd was mensonterend en wreed. Paramaribo was één krottenwijk, met slechte straten, zonder riolering. De medische situatie in het land was schrikbarend. In de districten moest men 60 cent betalen per bezoek aan de dokter en bij een thuisbezoek f 2,- f 3,50. Zelfs de armbanden, die als huwelijksgeschenk waren ontvangen, werden door de geneesheer in pand genomen. De boeren waren zo arm, dat ze niet eens de 10 cent, nodig voor een kininecapsule konden betalen.

Het weekloon op de plantages bedroeg f 4,80 voor mannen en f 3,60 voor vrouwen, hetgeen in moeilijke tijden daalde tot respectievelijk f 1,80 f 1,20.

[p. 7]

Zowel in de stad als in het district waren de kansen op onderwijs nihil. Het leven van de boer was een hel ondanks alle mooie beloften, zoals een stuk land en vrije geneeskundige behandeling. Op de bijeenkomsten van de Hindoestaanse vereniging ‘Bharat Oeday’ werden hierover de afschuwelijkste misstanden naar voren gebracht.

De krotten, waarin men leefde hadden niet eens een vloer, maar toch moest er huurwaardebelasting op betaald worden. Belastingambtenaren, vergezeld door soldaten, roofden de laatste resten voedsel uit de schuren van de boeren. De wegen waarlangs ze hun goederen moesten vervoeren, waren slecht en gevaarlijk. In schril kontrast hiermee stond het weelderige leven van de koloniale elite, zoals plantage-direkteuren en hoge ambtenaren.

Natuurlijk was er verzet tegen het onrecht. Zowel in Paramaribo als op vele plantages braken er hongeroproeren uit. Politie en militairen traden dan echter op de meest brute wijze tegen de hongerige massa's op. Wie zich verzette werd veroordeeld tot dwangarbeid aan de wegen. Zo zag ons land eruit, toen De Kom, op 4 januari 1933, aan boord van de van Rensselaer in Suriname voet aan wal zette.

Honderden belangstellenden waren op de kade samengestroomd en begroetten De Kom met luid gejuich.

De koloniale autoriteiten waren in paniek, om de doodeenvoudige reden dat er een Surinamer was aangekomen, die bezield was door het idee het conglomeraat van de vele rassen om te smeden tot een hecht front voor de bevrijding van zijn land.

Het gerucht werd verspreid, dat De Kom een ‘Communistische opruier’ was. Heel het garnizoen van Paramaribo werd gemobiliseerd en het fort Zeelandia werd versterkt om aan alles het hoofd te kunnen bieden. Zo bevreesd waren de koloniale machthebbers, dat zij twee Peruviaanse oorlogsschepen, die toevallig voor de rede kruisten, voor Sowjetrussische vlooteenheden aanzagen.

Dag en nacht werd De Kom door rechercheurs gevolgd, zo erg dat het blad ‘De Surinamer’ in 1933 daarover schreef: ‘Waar die man ging, stond of was, op de hinderlijkste wijze werd hij achtervolgd, beurtelings door de uit den dienst ontslagen politieagenten Baal, Leeuwin en Kolf. Deze personen waren aangehuurd voor dezen specialen dienst. Algemeen werd dit optreden daarom afgekeurd’. Tot zover de Surinamer.

De Kom werd dagelijks omringd door honderden Bosnegers, Hindoestanen, Creolen, Javanen en Indianen. Het feit dat velen van deze mensen van heinde en verre naar hem toe kwamen, getuigt dat er onder alle bevolkingsgroepen een grote behoefte bestond aan iemand,

[p. 8]

die bereid was naar hen te luisteren en daadwerkelijk voor hun belangen wilde opkomen. De Kom besloot toen een adviesbureau op te richten om te luisteren naar de klachten van zijn landgenoten. Op sommige dagen ontving hij wel 1500 mensen. De rechercheurs lieten hem nooit met rust. 's Avonds klopten zij aan zijn raam om te controleren of hij thuis was en zaalhouders werden gedwongen hem niet te laten spreken. Voortdurend trad de politie provocerend op. Overal plakte men affiches aan, met waarschuwingen tegen De Kom, hetgeen zijn aanhang slechts vergrootte.

Na enige opstootjes werd De Kom gearresteerd zonder enig justitieel bewijs, hetgeen ook bleek uit een interview, dat de heer Doorson had met de procureur-generaal. De procureur-generaal wist niet waaraan De Kom zich schuldig had gemaakt. (De Banier van 4 februari 1933).

Grote groepen Javaanse en Hindoestaanse boeren kwamen naar de stad en voegden zich daar bij hun Creoolse lotgenoten om de vrijlating van De Kom te eisen.

De Banier van 4 februari 1933 berichtte dat er op die ochtend een deputatie van ongeveer 4000 ongewapende mannen, onder wie Creolen, Javanen en Hindoestanen, zich naar het parket van de procureur-generaal begaf om te vragen wanneer De Kom zou worden vrijgelaten. Ze werden tegengehouden door een detachement politiebeambten met de bajonet op het geweer. De voorhoede van de menigte ontblootte de borst en nodigde de politie uit te schieten. De procureur-generaal schrok van dit moedig gedrag en verzocht, bleek en ontdaan, de menigte heen te gaan omdat De Kom dinsdag zou worden vrijgelaten. De onbetrouwbaarheid van de procureur-generaal bleek later op de dag toen De Kom van het politiebureau naar het Huis van Bewaring werd overgebracht in een vertrek, dat bovendien speciaal voor hem was ingericht!

Op dinsdag was er weer een grote groep ongewapende arbeiders en boeren op de been. Ze waren blij, omdat hun leider vrij zou komen. Niemand dacht aan vechten of oproer en niets vermoedend begaf de groep zich op weg om De Kom af te halen.

Volkomen onverwachts openden de politie en de militairen het vuur op de mensenmassa, waarbij zich intussen ook veel nieuwsgierige kinderen hadden gevoegd. Het resultaat was 2 doden en 22 gewonden. Dezelfde avond, terwijl de doden werden begraven, kregen de politiebeambten als beloning een bierfuif en een bloemenhulde aangeboden. Op 10 mei 1933 werd De Kom vrijgelaten en op de boot naar Nederland

[p. 9]

gezet. Hij was dus noch veroordeeld, noch gestraft en officieel niet eens beschuldigd. Toch werd hij uit zijn vaderland gezet.

Het lid Putscher van de Koloniale Staten verklaarde, dat het onzin was De Kom de schuld te geven van de sociale onrust. Volgens dit lid werd deze veroorzaakt door het economische wanbeleid.

Op 27 mei 1933 kwam De Kom in Nederland aan. Hij en zijn gezin werden opgewacht door vele honderden arbeiders, intellektuelen en kunstenaars en groots gehuldigd. De politie verbood evenwel het houden van redevoeringen.

De Kom voltooide in Nederland zijn werk ‘Wij slaven van Suriname’, met enige ervaringen uit Suriname. Als hij in 1934 eindelijk een uitgever vindt, dwingt de politie deze enige fragmenten te schrappen. Verder had De Kom een deel van zijn aantekeningen verloren zien gaan door invallen van de politie. Het manuscript van ‘Wij slaven van Suriname’ was in Nederland, zodat de Surinaamse rechercheurs het niet vonden toen zij zijn huis overhoop gooiden en zijn tuin omwoelden.

In Nederland bleef De Kom door middel van artikelen, voordrachten en speeches de zaak van zijn land en volk dienen.

Ook in de illegale pers, in de strijd tegen het heersend fascisme, verschenen artikelen van zijn hand.

Op 7 augustus 1944 werd De Kom door de Duitsers gearresteerd. Via Scheveningen, Vught en Oraniënburg werd hij overgebracht naar het concentratiekamp Neuengamme, waar hij op 24 april 1945 overleed. Zijn lijk werd later in een massagraf te Sandbostel gevonden. Het werd geïdentificeerd aan de hand van het gebit en een verwonding aan de schedel.

Vrienden, die met hem in Scheveningen en later in andere kampen waren, herinnerden zich, dat hij voortdurend sprak over zijn geliefd land en met grote moed de fascistische terreur doorstond.

In 1960 werden de stoffelijke resten van De Kom overgebracht naar Nederland en bijgezet op de erebegraafplaats te Loenen, op de Veluwe. A. de Kom was niet alleen een groot schrijver en dichter, maar tevens een man, die gedurende zijn hele leven had gestreden voor zijn land en tijdens de oorlog stierf in de strijd tegen het fascisme.

Deze gedichtenbundel is een eerste poging om het Surinaamse volk weer kennis te doen nemen van het werk van één van haar grootste zonen, Cornelis Gerard Anton de Kom.

Zijn werk is de erfenis van het Surinaamse volk en behoort haar toe. Daarom is de publikatie en de verspreiding hiervan onze plicht en de hoogste wil van De Kom zelf.

[p. 10]

De gedichtenbundel ‘Strijden ga ik’, is genoemd naar een zin uit het gedicht ‘Vaarwel Akoeba’.

‘Strijden ga ik’, kwam mede tot stand dank zij de onbaatzuchtige en opofferende medewerking van de nabestaanden van A. de Kom. ‘Strijden ga ik’ is opgedragen aan ons volk ter nagedachtenis van haar onvergetelijke zoon A. de Kom.

De laatste regels van ‘Wij slaven van Suriname’ luiden: ‘Sranang, mijn vaderland. Eenmaal hoop ik U weer te zien. Op de dag waarop alle ellende uit U weggewist zal zijn’.

De Kom is er niet meer en zal deze dag niet kunnen beleven, maar zijn voorbeeld leeft voort in onze historie. Zijn werken zullen de Surinamers inspireren, opdat die verre dag waarover De Kom in de laatste regels van zijn boek sprak, weldra zal aanbreken.

De Kom bracht alle groepen van ons volk samen in een strijd tegen honger, armoede, onrecht en ellende en bewees daarmee, dat wij een eenheid kunnen en moeten vormen.

Als opvolgers en erfgenamen moeten wij de historische opdracht, die hij begon, verder uitvoeren met dezelfde moed en overtuiging als de strijder van Akoeba.

Wij presenteren U de gedichtenbundel: ‘Strijden ga ik’, van A. de Kom.