Surinaamse schrijvers en dichters

[p. 7]

Ter inleiding

Of zij bestaat, de Surinaamse literatuur? Natuurlijk bestaat ze! Maar je moet haar wel weten te ontdekken en dat is eenvoudiger gezegd dan gedaan. Want die literatuur waarvan het 't meest voor de hand ligt om ze Surinaams te noemen - de literatuur die in Suriname wordt geproduceerd - is bij het grote publiek het minst bekend. Dit geldt voor Nederland en in iets minder sterke mate ook voor Suriname: schrijvers die in Suriname wonen zijn in Nederland praktisch totaal onbekend, terwijl de in Suriname meest gelezen romanschrijvers auteurs zijn die zich buiten Suriname ontplooiden: Albert Helman, Bea Vianen, Edgar Cairo, Astrid Roemer. Over de relatie tussen de literatuur in Suriname en die van de emigranten zeg ik een en ander in het eerste hoofdstuk van dit boek.

Uitgangspunt voor het hele boek is voor mij geweest de situatie in Suriname. Ik hoop hiermee het vertekende beeld van wat de Surinaamse literatuur omvat, enigszins te corrigeren. Omdat die vertekening ook bepaald is door de gerichtheid op schriftelijk vastgelegde literatuur met veronachtzaming van de oude tradities van het orale vertellen, ben ik in hoofdstuk 2 stil blijven staan bij de vraag waar de Surinaamse literatuur haar aanvang neemt en in de hoofdstukken 3 tot en met 6 bij de mondeling overgeleverde literatuur van inheemsen, creolen, hindostanen en Javanen.

Het is mij primair te doen om het oproepen van een totaalbeeld en om het laten voelen van een sfeer en daartoe heb ik een aantal probleemvelden in kaart proberen te brengen. Al geven de hoofdstukken en de schrijversprofielen aardig wat informatie en al bespreek ik kort een aantal werken, een volledig, systematisch literatuur-historisch overzicht geeft dit boek niet. Een deel van het materiaal waarop dit boek voortbouwt is systematisch-beschrijvend

[p. 8]

en bibliografisch bijeengebracht in de documentatie De Surinaamse literatuur 1970-1985, verschenen bij Uitgeverij De Volksboekwinkel te Paramaribo in 1987. Wie bijvoorbeeld een uitvoerige bespreking wil van het begrip ‘Surinaamse literatuur’ kan daar terecht. Het essayistisch hart dat ik hier laat spreken, zegt me dat ik niet weet wat Surinaamse literatuur precies is - ook al heb ik er nog zo veel pagina's aan gewijd - en ik wantrouw ook een ieder die zegt het wel te weten. Voor mij bestaat de fascinatie van deze belletrie er juist in telkens weer opnieuw vast te stellen: hé, zo kan het ook, dit boek hoort er ook bij, de grenzen zijn weer iets verlegd. Liever dan het exclusivisme van wat al tot de canon is gaan behoren, zijn mij de Surinaamse letteren als een literatuur van expansie, van zoektochten naar het einde van de kaart. Zo zie ik mijzelf ook vooral als een partijganger van het geheel, niet van de fracties.

Wat het schrijven van Suriname de moeite waard maakt, is dat het - zoals ik het onlangs hoorde uitdrukken - ‘kloot heeft’. Er is veel prachtigs geschreven, ook veel onbeholpen werk, tendentieus werk, ruw en onaf, maar hoe dan ook: het gaat ergens over, het bezit een warm kloppend hart. Ik hanteer niet voor niets over drie hoofdstukken de invalshoek ‘Wie de Surinaamse literatuur leest, leest de Surinaamse geschiedenis’. Maar er is natuurlijk ook meer dan maatschappelijke betrokkenheid en dat beschrijf ik in de vergaarbak van het tiende hoofdstuk. Waarover de emigranten schrijven en hoe hun werk ontvangen wordt, staat in het elfde hoofdstuk. Aan hoe er wordt geschreven aan beide zijden van de oceaan, welke lezers dat oplevert en wat de positie van schrijvers is, wordt in de laatste drie hoofdstukken aandacht besteed.

Ik geloof niet dat de lezer die georiënteerd wil raken in de chaos van talen, genres, bekende, half-bekende en onbekende schrijvers en dichters, er baat bij heeft dat elk dichtertje van drie woorden hier vermeld wordt. Die lezer zou door de bomen het tropisch regenbos niet meer zien. En een tropisch regenbos, jawel, dat is de Surinaamse literatuur! Een wirwar van struikgewas, lianen, verdwaalde bloemen, bomen die nooit echt volwassen worden en reusachtige kankantries, een ademend en eeuwenoud organisme -

[p. 9]

dat ook wel eens verstikkend kan zijn en naar rottenis riekt -, een schemerige eenheid, afwisselend imposant, afschrikwekkend en adembenemend. Wie er niet in wil verdwalen, heeft een gids nodig. Ik weet niet of ik een goede gids ben in de Surinaamse letteren, ik vraag me zelfs af of één gids er wel ooit overal de weg zal weten. Ter oriëntatie heb ik maar aangehouden dat de Surinaamse literatuur er niet bij gebaat is haar als een zacht ei te behandelen. Wie alles wat Surinaams is toejuicht, zet de schrijvers buiten elk referentiekader en degradeert hen daarmee enkel. Elke selectie vraagt offers, maar ik hoop dat het werk dat ik links en rechts citeer - in Surinaams-Nederlands, Sranan, Sarnami, Javaans, Surinaams-Javaans, Karaïbs, Saramaccaans en Engels - laat zien dat er genoeg moois overblijft.

Jeugdliteratuur is in dit boek buiten beschouwing gebleven en hetzelfde geldt voor het vele werk van al die Nederlanders die voor kortere of langere tijd in Suriname verbleven, van de oudste planters tot de roman De honderd bochten van de koningsarend (1989) van M.M. Schoenmakers. Al dit werk - soms schriel, soms schrijnend, soms schitterend - lijkt ten onrechte veroordeeld tot een niemandsland waar Surinaamse noch Nederlandse literatuurhistorici zich ooit wagen. Ten slotte nog een opmerking: waar ik ‘schrijver’ zet, bedoel ik bijna altijd man en vrouw zonder telkens die hinderlijke toevoeging (m/v) te hanteren.

Ik moet zeker een aantal personen dankzeggen die mij ook nu weer gesteund hebben. Allereerst de Surinaamse schrijvers en dichters die toestemming gaven om hun werk, soms nog ongepubliceerd, in dit boek te citeren. Theo Damsteegt assisteerde bij het vertalen van al die lastige varianten van hindostaanse talen. Jan Bongers is voor mij van onschatbare waarde geweest met zijn kritisch oordeel en stimulerend woord en, na mijn vertrek uit Suriname, ook als contactpersoon met de schrijvers in en rond Paramaribo.

Amsterdam, juni 1989