De groote drijver
(1927)–Mathias Kemp–
Auteursrecht onbekend
[pagina 6]
| |
1e Tooneel.
Holset - Kahn.
KAHN
binnentredend.
Dolf! HOLSET
Giel van Holset!... Overigens: van harte welkom. KAHN
Een nieuw pseudoniem? HOLSET
Waarachtig niet, officieel, met prima papieren! KAHN
Hoe ik nu je vluchthol ontdekt heb, zul je je wel afvragen. Zuiver toeval... want met afgeschoren knevel en wat exentriek gekleed, kun je best voor een ander doorgaan. Daarom: praat nu ook niet hardop in je zelf op straat! HOLSET
Zeker groot toeval; ik praat alleen maar in me zelf, wanneer ik erg zenuwachtig ben.... en dat ben ik nog een beetje. KAHN
Dat kan ik me voorstellen. | |
[pagina 7]
| |
HOLSET
Laten we niet daarover redeneeren. Begin weer hevig te filosofeereen net als vroeger in Torenen. Ik werd altijd het meest, het best en het diepst Christen, wanneer ik met jou praatte.... KAHN
Dan werd intellectueel en wijsgeerig gefladderd. HOLSET
Toegegeven, maar toch boven en onder afgronden, die ons dan bewust werden. KAHN
En je had iemand die je tegensprak, dat heb jij noodig om je-zelf te zijn als mensch en Christen. HOLSET
Als dat zoo is, ga ik denkelijk spoedig groot Christen worden. KAHN
wantrouwend.
Wat wil je nu weer uitspoken? Ben je die twintig dooden al vergeten? HOLSET
Gezien heb ik ze gelukkig niet; ik zal ze dus kunnen vergeten. KAHN
Het wordt tijd dat je weer wat gaat vlinderen. HOLSET
Lang genoeg maakte me dat onschadelijk. Ditmaal ben ik volkomen mezelf geworden; iemand anders dan indertijd.... toen een vroolijk, luchtig masker me vermomde. | |
[pagina 8]
| |
KAHN
Dus de strenge fanaticus die je in den grond meende te wezen, zal voortaan alleen bestaan. Wat wil je eigenlijk? HOLSET
Precies weet ik dat nog niet, maar ik voel: er is iets in wording. KAHN
Waarom woon je hier in die star-protestantsche stad, waar ik het geen week zou uithouden? HOLSET
Waarom hier? Om me zelf te dwingen me zelf te blijven, sterk en ongemoedelijk, en toch zonder egoisme, vol liefde zelfs, maar van strenger aard. Hier heb ik met nagenoeg niemand omgang, in Torenen liep ik met iedereen. De eenzaamheid begint me toch al hard te vallen, ik hoop dat je wat blijft. Wat kom je hier doen? KAHN
Primitieven bestudeeren in 't museum.... en, - bon gré, mal gré - een paar handelsgeschillen van m'n naaste familie uitpluizen. | |
2e Tooneel.
Vorigen. Vrouw Nittelsbach.
NITTELSBACH
Meneer Holset, eenige dames voor U! | |
[pagina 9]
| |
KAHN
triomfantelijk.
En je kende hier niemand. HOLSET
Voor mij? Moet een vergissing zijn. Wat willen ze? NITTELSBACH
U spreken. HOLSET
Begrijp het niet. Laat ze binnen.
Vrouw Nittelsbach af.
KAHN
Zeg, ik kom later nog wel terug. HOLSET
Waarachtig niet, speel nu maar eens m'n engelbewaarder en help me de egaliseerende invloeden der vrouw te braveeren. | |
3e Tooneel.
Vorigen. Käthe, Lotte, Dora.
HOLSET
Wat verschaft me de eer, dames? KATHE
Er wordt een groot liefdadigheidsfeest gegeven voor de verwaarloosde kinderen. U koopt toch zeker een kaart! LOTTE
En die meneer ook. | |
[pagina 10]
| |
KAHN
Ik moet straks alweer de stad uit. DORA
Dan komt U er toch zeker niet langs. HOLSET
Eigenlijk vind ik verwaarloosde kinderen veel te aardig om te verbeteren. LOTTE
Foei, meneer, als de verbetering ze minder maakt is dat geen compliment voor ons. HOLSET
Maar wie zegt... DORA
...dat wij geen verwaarloosde kinderen zijn? KATHE
Als U zoo praat verkoopen we U liever geen kaart! HOLSET
Amende honorable; ik bedoelde enkel, die verwaarloosde kinderen zijn.... om te schilderen. LOTTE
En wij dan? HOLSET
Vier jaar wil ik wacht houden in de loopgraven der liefde, om één kus van U.... | |
[pagina 11]
| |
LOTTE
Wat bescheidenheid! HOLSET
Laat me uitspreken: per seconde en per wang.... KAHN
Neem je kaart, 't wordt tijd! HOLSET
Ik ga even geld halen. | |
4e Tooneel.
Vorigen, zonder Holset.
KATHE
Ze moesten mij zoowat niet zeggen! LOTTE
Als ze 't nog deden, tenminste. DORA
Doe niet zoo preutsch, je hoort 't ook graag. LOTTE
Hij heeft een mooien mond, zag je dat. KATHE
Daarom coquetteert ie ook aldoor met z'n glimlachjes. Is dat 'n man! KAHN
Kunnen jullie zwijgen? LOTTE
plechtig.
Als een radio zonder antenne. | |
[pagina 12]
| |
KAHN
zacht.
Die heeft 'n revolutietje met een paar dozijn dooden op zijn geweten! KATHE
minachtend.
Die?! Daar heeft ie geen gezicht voor! KAHN
Niet het type, maar wel den geest.... van zijn hart zwijg ik. DORA
Een gebroken hart? KAHN
Een tros roode bessen! LOTTE
Zijn er al veel afgeplukt? KAHN
Er schieten 'r nog wat over. KATHE
Ik kan niet gelooven, dat iemand die zoo spreekt, tot beduidende dingen in staat is. Dat revolutietje imponeert me overigens niet. Na den oorlog heeft ieder jongmensch zoo wat meegemaakt. KAHN
ernstig.
Ik vrees, dat ie nog tot veel beduidender dingen capabel is dan menigeen lief zal wezen.... Stil.... Daar komt ie. | |
[pagina 13]
| |
LOTTE
snel.
Wat eet ie graag? KAHN
Asperges met lamsborst. KATHE
hoonend.
De weg naar het hart gaat door den maag! DORA
Droom je je al in de keuken, Lotte? | |
5e Tooneel.
Vorigen. Holset.
HOLSET
Hier, heel m'n bezit bij elkaar geschraapt. Geef me daarvoor een plaats vanwaar ik jullie aanhoudend zien kan.... en van het tooneel niets. LOTTE
Laatste rij. Tweede rang! KATHE
Tegenover jouw buffet natuurlijk. HOLSET
Hoe kan ik daar nog aan eten denken. KATHE
Nu wordt het toch tijd dat we gaan. LOTTE
bij 't heengaan.
Weet je wat je bij mij ook kunt krijgen? HOLSET
Een zusterlijke omhelzing? | |
[pagina 14]
| |
LOTTE
giechelend.
Asperges met lamsvleesch. DORA
In 't hart getroffen! HOLSET
naroepend.
Als 't lam graag in wolfsklauwen vallen zou.... KATHE
snijdend.
Memento mori! | |
6e Tooneel.
Holset - Kahn.
HOLSET
wat ontstemd.
Hoorde je dat? KAHN
ontwijkend.
Die chagrijnige wou zeggen: flirt niet te hard, denk aan je einde. HOLSET
Die kan ook gedacht hebben me toe te roepen: denk aan de dooden.... Ik ben bang dat je wat loslippig bent geweest.... En die asperges.... KAHN
Die asperges geef ik toe.... HOLSET
't Kan me ook weinig schelen. KAHN
Die gelooven van jou toch niks groots meer. Je ziet er niet meer naar uit en je praat er niet naar. | |
[pagina 15]
| |
HOLSET
Over belangrijke dingen praat ik niet: die poog ik te doen. KAHN
Je zei: niet meer in 't moeras der liefde te willen raken, maar me dunkt dat je er alweer tot de enkels in loopt. HOLSET
overmoedig.
In die zaken ben ik te licht om te zinken. KAHN
Maar de giftige dampen van 't moeras? HOLSET
Je hebt gelijk. Praten we van, wat anders. Hoe gaat het met pater Deman? KAHN
Ik heb hem lang niet meer gezien. HOLSET
Voor een eclecticus als jij bent, heb je 't toch lang volgehouden bij hem. Geloofde je zelf aan een bekeering? KAHN
Ik zoek.... HOLSET
Schoonheid en 't moet waarheid zijn! Je zoekt als een aestheticus, die vindt nooit! Zoek als een kind, of als een tramconducteur voor mijn part, en alleen naar de waarheid, ook al zie je niet dadelijk de schoonheid erin. Dan kom je tot rust! KAHN
Ben jij tot rust gekomen? | |
[pagina 16]
| |
HOLSET
In de diepste lagen van mijn gevoels- en gedachtenleven was het altijd rustig, haast zei ik: te zeer. Doel van leven en lijden zijn voor mij geen probleem. Wanneer de menschen deugen kan er bijna complete harmonie heerschen. Mij kwelt de eeuwigheid ook niet, maar wel de tijd! KAHN
En van den weeromstuit kwel jij den tijd weer.... Zeg, neem me niet kwalijk, ik moet nu naar het museum. Ik loop straks nog wel even aan. Zoek je intusschen een andere kamer, ik vind ze ongezellig, onpersoonlijk. HOLSET
Den duivel der gezelligheid bande ik met opzet. Geheel onpersoonlijk is ze overigens niet, kijk maar eens rond. KAHN
Waarachtig: de Christus van Limpias.... HOLSET
Aan de legende daaromtrent geloof ik niet! KAHN
Dante.... Stinnes.... en wie is die Mongool? HOLSET
Dschengis-Khan!.... Wat anders dan, Maurits Kahn. KAHN
Ben ik al vijftig, wie weet!..... Waarom heb je hier weer zoo'n veroveraar hangen? HOLSET
Weet ik het! Onderbewuste preferenties. | |
[pagina 17]
| |
KAHN
Ook als jood heb ik eerbied voor Christus.... en voor Dante.... zelfs voor Dschengis.... maar Stinnes? HOLSET
Voor de rest spreekt de kamer van m'n geregelde afwezigheid! KAHN
Die ik completeer.... Tot ziens.... HOLSET
Discretie.... en ik heet Giel van Holset. | |
7e Tooneel.
Holset alleen, later Nittelsbach.
HOLSET
Verdomd.... ik begin weer te flirten....
scheurt toegangskaart stuk.
Weg ermee.... de gemoedelijkheid uit mijn verleden wil ik vergeten, in de toekomst bestaat ze voor mij niet meer....
geklop op de deur.
Binnen. NITTELSBACH
Een geestelijke voor u, meneer. HOLSET
Een dominee soms? | |
[pagina 18]
| |
NITTELSBACH
Een katholieke, geloof ik. HOLSET
verwonderd.
Hé.... ik dacht, hier woonden geen katholieken. Laat maar binnen. | |
8e Tooneel.
Holset - Kapelaan Lebon.
LEBON
zich voorstellend.
Kapelaan Lebon. HOLSET
Holset.... Ik ben een beetje verbaasd.... ik dacht dat hier alleen maar protestanten woonden! LEBON
Diaspora!.... veel grondwerkers.... Bovendien heeft het nieuwe filiaal van de Weensche bank nogal wat Katholieken hier gebracht.... en de ijzergieterij Vulcaan ook.... HOLSET
Ik begrijp 't, U komt eens poolshoogte nemen. Nu, ik kwam altijd trouw mijn kerkelijke verplichtingen na en nu dit hier mogelijk blijkt, zal ik 't zeker niet laten. LEBON
U is nog ongetrouwd. HOLSET
Voor mij de eenige manier om tenminste één vrouw gelukkig te maken.... door ze niet te trouwen. LEBON
Dat meent U zelf niet. Zeg, U is nog jong. | |
[pagina 19]
| |
HOLSET
Wind en weer dienende.... en met wat gezichtsbedrog.... Allo.... 't kan nog zoo'n beetje. LEBON
We hebben een katholieke dansclub opgericht. HOLSET
In modernigheid hebben we de socialisten al geklopt.... maar wat bedoelen we daarmee? Mondainigheden volgens principe?.... Neen, fokcentrale!.... Ik was er zoo gauw niet; ik kom immers uit een gejheel katholieke streek. 't Spijt me wel.... ik dans gelukkig niet. Ik liet dansen, ik laat dansen, ik zal laten dansen. Mooi vervoegd. LEBON
opstaande.
Ik geloof dat ik aan 't verkeerde adres ben. HOLSET
Voor de dansclub, zeker! Maar blijf zitten, daar zijn nog wel andere dingen van belang dan.... vergeef me de uitdrukking.... zoo'n fokcentrale met jazzband-accompagnement. Werkelijk, ik geloof, dat we eer een wereldcampagne - of tenminste een campagne in West-Europa - kunnen gaan ondernemen voor het celibaat. Er zijn huwelijken genoeg; aan grooter kinderproductie zie ik op zichzelf geen behoefte. We komen kloosterlingen te kort - niet in goed betaald onderwijs - maar in de missies vooral. En roepingen in Frankrijk en Zuid-Amerika. | |
[pagina 20]
| |
LEBON
Met het laatste ben ik het wel eens, met de rest niet.... allerminst.... kinderbeperking is een zware zonde. HOLSET
Accoord, 'k wil ook geen huwelijken onvruchtbaar maken. Ik constateer enkel: wij lijden in Europa aan overbevolking, in de laatste eeuw verdubbelde het aantal inwoners. Op sommige deelen van Azië, Indië, Java, Japan, China is het evenzoo gesteld. Waar gaan we naar toe met die menschen? LEBON
Onze Lieve Heer die de musschen spijzigt zal ook de menschen niet vergeten. HOLSET
Ik voel mijn mede-verantwoordelijkheid voor de toekomst. LEBON
Daarom trouwt U niet? HOLSET
Toch niet: ik heb te veel te weinig liefgehad en te weinig te veel. LEBON
Ik begrijp er niet te veel van maar wel te weinig. HOLSET
Ook niet erg.... Zeg.... we raakten daar zooeven een probleem aan, waarover ik dikwijls pieker. Ik beweer, dat de emigratie door een volkenbond moet worden ge- | |
[pagina 21]
| |
regeld.... Anders gaan we elkaar weer vermoorden als in '14. LEBON
In de weinig bevolkte werelddeelen woedt de oorlog ook. HOLSET
Daar kan die, levend volgens beter beginsel, vermeden worden, hier haast niet meer. In elk geval, met of zonder oorlog, er moeten millioenen weg uit Europa; er is in Amerika, Afrika en Australië trouwens nog plaats voor onbeperkte tijden. Ik verzamel nu statistieken en ga er dan een boek over schrijven. Ik probeer het in alle moderne talen vertaald te krijgen, misschien geeft dat wel een stoot in de goede richting. LEBON
U hebt nog illusies. HOLSET
Idealen!.... sommige noodgedwongen....Al ben ik in den grond misschien een oorlogszuchtige natuur - of juister: gekweld door een aangeboren gave voor oorlogvoeren - toch blijf ik Christen genioeg om voor een ideaal van eeuwigen wereldvrede.... te strijden. LEBON
Dat is een maçonniek ideaal! HOLSET
hoonend.
U moet eens op retraite gaan, eerwaarde. LEBON
geërgerd opstaande.
Er staat ook geschreven: geen vrede kom ik brengen, maar het zwaard! Adieu. | |
[pagina 22]
| |
HOLSET
naroepend.
Maar ook: wie het zwaard bemint, zal door het zwaard vergaan. En in de tien geboden: gij zult niet doodslaan. | |
9e Tooneel.
Holset - Nittelsbach.
HOLSET
alleen.
't Zijn me wel theologen en moralisten.... En toch heeft Christus inderdaad gezegd: geen vrede kom ik brengen, maar het zwaard! NITTELSBACH
Een prentbriefkaart voor U, meneer Holset. HOLSET
Laat zien!.... O jé.... een snoezig paartje met hevig verliefde kopjes, glad als geschoren eitjes.... groeten van Lotte Dielen en van de asperges. NITTELSBACH
Waarom verscheurt U die kaart? En uw toegangsbiljet? HOLSET
Gooi ze gauw in het vuur.... NITTELSBACH
heengaande.
Wat 'n vrouwenhater. HOLSET
in gedachten heen en weer loopend.
Geen vrede kom ik brengen, maar het zwaard! Wat een geweldig woord.... 't is of ik daarop wachtte.... maar nog niet rijp er voor ben.... Vrouw Nittelsbach.... | |
[pagina 23]
| |
NITTELSBACH
Hebt U berouw gekregen? HOLSET
Hebben ze jou ook zoo'n kaart opgeplakt voor dat liefdadigheidsconcert? NITTELSBACH
En nog wel een dure. HOLSET
Ga je er naar toe? NITTELSBACH
Ik heb er geen tijd voor. HOLSET
Goed, ik koop ze.... Hoe laat begint dat? NITTELSBACH
Om half acht. HOLSET
Best, leg ze maar gereed.
(Nittelsbach af.)
Geen vrede kom ik brengen, maar het zwaard.... Ik begrijp het nog niet goed.... ik voel me nog niet rijp ervoor.... Ik ga voorloopig nog maar eens naar dat concert.... Laatste rij, tweede rang.... bij het buffet.... |
|