Dwars en bewogen

[p. 109]

H.J. Schoo
De risico's van campagnepolitiek

4 augustus 2007

Wat hebben de ‘affaire-Koenders’ en de perikelen binnen de SP met elkaar te maken? Op het eerste gezicht weinig tot niets, maar bij nader inzien gaan beide zaken over de voors en tegens van een verdere professionalisering van het politieke ambacht. Eerst de PvdA'er Bert Koenders, minister voor Ontwikkelingssamenwerking. Plotseling ligt hij onder vuur wegens een potsierlijke manifestatie, het ‘Akkoord van Schokland’, die hij alweer een maand geleden liet beleggen. Om dat evenement op te tuigen, huurde hij het ‘bevriende’ bureau BKB in, zonder zich te storen aan de plicht tot openbare aanbesteding - zogenaamd wegens tijdgebrek. In werkelijkheid waarschijnlijk eerder omdat Koenders een inhoudelijke voorkeur voor BKB had. Rel geboren.

Inmiddels is duidelijk dat dit soort onregelmatigheden niet is voorbehouden aan de PvdA. Ook de onkreukbare Christen-Unie-minister Rouvoet heeft tegen de aanbestedingsregels gezondigd. Sterker nog, het hele kabinet staat onder verdenking het daarmee niet zo nauw te hebben genomen. Hoe ging het immers toe bij de 100-dagencampagne en de pontificale afsluiting daarvan op het gazon van het Catshuis?

Wat de openbare middelen betreft, zijn dit natuurlijk affaires van bijna niks: hoogstens enkele tonnen gemeenschapsgeld over de balk gegooid. Dat mag niet, nooit, en is heus ‘een groot

[p. 110]

schandaal’. Maar eerlijk is eerlijk, het zinkt in het niet bij het type overheidsfalen waarover de Rekenkamer met dreunende regelmaat rapporteert. Onlangs nog het Walvis-fiasco, waarmee ettelijke honderden miljoenen euro's zijn gemoeid.

Hun financiële nietigheid maakt de affaires - affairettes? -er niet minder instructief om. Zij illustreren de agressieve wijze van politiek bedrijven van Balkenende IV, met inzet van alle denkbare pr-middelen. Doel: het beheersen van de beeldvorming. Deze aanpak getuigt niet zonder meer van politiek cynisme. Hij wortelt ook in de oprechte overtuiging dat een politicus, om gehoord en erkend te worden, de lof van zijn eigen voortreffelijkheid moet zingen. Als hij het niet doet, doet niemand het. Zorg dus voor pseudo-gebeurtenissen als ‘Schokland’ om aandacht te genereren. Uit deze personalisering, evenementisering en mediatisering komt de politiek voort van het permanent campagnevoeren van Balkenende IV.

Dat juist Koenders en Rouvoet vooroplopen, heeft er misschien ook mee te maken dat beiden een enigszins benarde ministeriële status genieten. De een als puissant rijke commensaal op Buitenlandse Zaken, de ander als een budget- en apparaatloze programmaminister. Vooral Rouvoet moet compenseren voor zijn fouten uit de formatie. Het tweede ministerschap dat hij voor zijn CU in de wacht sleepte, is verre van volwaardig. Hij moet het bijna helemaal van fanfare hebben.

Maar dit zijn incidentele omstandigheden. Wezenlijker is dat de uitzondering in de politiek, campagnevoeren, allengs tot regel wordt verheven. Het is alle dagen verkiezingstijd. Daarom is het ook geen toeval dat een van de compagnons van het gewraakte BKB in de verkiezingscampagne van Bos ook al een declarabele ‘functie’ vervulde. Politici die voor zichzelf een theatrale rol opeisen, hebben niet genoeg aan de gebruikelijke communicatieafdelingen. Die kunnen veel, maar tellen (nog) geen spektakelmanagers of mediapersoonlijkheden - operators die ook nog eens voor honderd procent loyaal zijn aan de (partij)politieke persoon van hun opdrachtgever. Vandaar een

[p. 111]

nieuwe loot aan het consultancy- en advieswezen, die voorziet in gepolitiseerde evenementen.

Je kunt zeggen: oude agitprop in een nieuw jasje. Maar nieuw is ook het verbond tussen de politiek van de permanente campagne en de wereld van het uurtarief. De laatste verduisterde al eerder op allerlei terreinen de belangeloosheid van ambtseer en ambtsplicht. Deze omwenteling beroert niet alleen het openbaar bestuur, maar ook de politieke partijen op hun weg van leden- naar campagnepartijen. Ooit kenden zij enkele herkenbare vrijgestelden als aanvoerders van een leger van vrijwilligers. De campagnepartij zoals die zich nu aandient, is een hybride van bezoldigde functionarissen, ad hoc gecharterde professionals en traditioneel onbaatzuchtige leden-vrijwilligers. Het lijkt warempel de bloedbank wel.

Campagnepolitiek is misschien onvermijdelijk. Zij maakt ook begrijpelijk dat een politicus niet zomaar met elk bureau in zee wil, zolang het maar goedkoop is. Nee, hij wil vertrouwde en betrouwbare handlangers. Daarover moeten we niet al te preuts doen. Tegelijk wordt duidelijk dat campagnepolitiek nieuwe integriteitsvraagstukken oproept. Het is één ding om kleine krabbelaars in de Bijlmer tot de orde te roepen. Dit is veel lastiger materie, te meer daar de rekening voor campagnepolitiek naar de gewone burgerij gaat.

Al met al is het begrijpelijk dat de SP de ziel van de ‘ouderwetse’ massa- of ledenpartij probeert te bewaren. Leden en kader houden maximaal afstand tot de wereld van het uurtarief. Ook deze partij beschikt over sluwe operators, maar dienen zij na gedane agitprop ook gepeperde rekeningen in? Zo ja, dan is dat een goed bewaard geheim.

De verregaand ascetische houding van de SP als het om geld en partijdiscipline gaat, heeft veel commentaar opgeroepen. Critici willen eigenlijk dat de SP wordt als andere partijen. Mij treft die bemoeizucht als volslagen misplaatst. Zo goed hebben die andere partijen hun zaakjes ook weer niet voor elkaar. Professionalisering en monetarisering blijken een uiterst gemengde

[p. 112]

zegen. Zowel qua campagnevoering en kiezersmobilisatie als onbaatzuchtigheid kunnen zij heel wat van de SP leren.

P.S. Deze week ben ik, zoals u merkt, nog niet onder het mes gegaan. De komende tijd doe ik er noodgedwongen echt het zwijgen toe.