Ik ben een echt genie. De briefwisseling van Max de Jong en Hans van Straten 1942-1951
(2014)–Max de Jong, Hans van Straten–
Auteursrechtelijk beschermd
[pagina 146]
| |
Amsterdam, ca. 5 november 1949Beste Hans,
Nee, 's middags zit ik op de Wereldbibliotheek, behalve uiteraard zaterdags. De W.B. is bovendien helemaal in Sloterdijk, die baan van me is dan ook net een zesdaagse, ik zit altijd op die fiets, een vijfdaagse dan. En onthou goed, dat de Biekorf niet meer in dat A.J.C. gebouw zit, maar verhuisd is naar Kriterion (Roetersstr., met lijn 7 of zo). Als je me daar wilt treffen, moet je er vroeg zijn, om zes uur, want ik ga er meteen van mijn werk naar toe. Zonodig kun je bij me overnachten. Verder had ik je nog willen schrijven, dat ik mijn hele leven al hetzelfde zit te betogen als Olga Rodenko en het ook in mijn betreffende brief weer duidelijk naar voren gebracht had. Alleen kan ik het niet helpen, dat jij - en dat voor een literaat - je psychologie niet kent, en niet weet, dat paranoied en schizoied twee termen zijn voor één en dezelfde zaak, alleen is paranoied (de term van Olga) iets beter gespecificeerd dan schizoied (de term van mij). Het zit zo. Een paranoicus is een echte gek, die er een waansysteem (paranoia, b.v. meent dat hij Napoleon is) op na houdt. Hoe hij daar aan komt, doet er in dit verband niet toe. Vroeger beschouwde men de paranoia als een aparte vorm van krankzinnigheid, maar de gewone klassieke psychiatrie beschouwt het als één van de vier ondervormen van de schizophrenie (aflopende krankzinnigheid). Als deze paranoia een psychose is, ondermijnt hij de hele persoonlijkheid, en de patiënt is gek. Als het alleen maar een psychopathische (= structurele, niet een neurotische = verworven) afwijking is, zit hij er weliswaar helemaal ingebouwd en kun je er dus niet omheen of tegenop, maar de patiënt is voor de rest gewoon normaal.Ga naar eind1 Hij is dan paranoied of om het ruimer te zeggen, schizoied, want de andere drie ondervormen zijn ‘lijfelijker’ en komen door hun aard niet zo zeer in verwaterde vorm voor.Ga naar eind2 De term schizoied wordt ook misbruikt als een aanduiding van een gewoon karaktertype in tegenstelling tot cycloied. Een cycloied heeft aanleg voor manisch-depressiefGa naar eind3 (om en om op en neer van de stemmingen, Vestdijk, Cola Debrot en alle dikzakken zoals Balzac en Chesterton en Churchill). Wat ze in hun manische buien voorstaan of verkondigen heeft iets van een bevlieging en is in de grond waardeloos. De schizoieden zijn de hoekige prinzipiënreiter en fanatici, die geneigd zijn om ergens mee te dwepen of in te geloven (Jef Last), omdat deze structuur hun praedisponeert om ergens in te geloven en het van secondair belang is, wat ze daarvoor aangrijpen of waar ze intrappen, is hun overtuiging in de grond eveneens waardeloos. Waardevol is alleen het oordeel van de evenwichtige naturen, die ter zake zijn en de zaken op hun eigen mérites beoordelen. De meeste paranoiede | |
[pagina 147]
| |
naturen kiezen zich het een of andere collectieve waansysteem (katholicisme, communisme, fascisme in zijn vroege phaseGa naar eind4. De meer originele paranoiede schizoieden bombarderen iets met uitsluiting van al het andere tot happy few, bijv. de expressionisten in de schilderkunst (Smits) of de Lehmannen en de Hanzen van Straten in de literatuur.Ga naar eind5 Du Perron is een vruchtbare mengvorm van schizoied dwepenGa naar eind6 en competent waarderen. Vestdijk zal in dat kiezen en aanhangen of verwerpen nooit mee kunnen gaan, die heeft alleen maar het oordeel, Marsman had alleen maar het dwepen. Alleen die onderscheiding van originele en onoriginele schizoieden is van mij, de rest is in elk handboekje te vinden. De toepassingen zijn natuurlijk weer wel van mij. De objectiviteit of normaalheid is bijvoorbeeld weer te vinden in het literaire oordeel van Vermeulen, die staat daarin huizenhoog boven jou, bij wie het rukkerige dwepen domineert over de inzichten, al dat verwerpen van waar je je nog niet mee bezig gehouden hebt voel ik ook wel als een eigenaardigheid van de manlijke puber, vandaar is trouwens meer dan één lijntje naar een verdunde schizophrenie te trekken. Maar dat is al speculeren, en ik wou je alleen even wijzen op de hoofdzaak, die Olga en ik precies even goed zien en die bv. ook de oorzaak geweest moet zijn, dat ze je niet in Columbus konden gebruiken. Vraag Olga ook nog even de uitwerking van háár karakteristiek, en dan ook iets, waarover ik het niet met mezelf eens ben, nl. of dat dwepen en coquetteren nu op een paranoïde kern wijst, dan wel of het hysterie is (verschoven emotionaliteit, die eigenlijk in de geslachtelijke sector thuishoort, maar daar verdrongen is). Schizoiede en hysterisch zijn namelijk twee niets met elkaar te maken hebbende zaken. De tegendraadsheid van jouw oordelen (coquetteren met homosexualiteit om iets te noemen) wijst op een schizoiede inslag (schizophrenen van een andere ondervorm vertonen ondermeer bevels-negativisme), maar voor zover het sensatiezoeken is is het eerder hysterisch, dat is veel in de literatuur en elders, vandaar dat het huwelijk de dood voor de sfeer en de inspiratie is. Ik hink dus nog op de twee gedachten van schizoiede (paranoiede aanleg) en hysterie. Misschien is de zaak, dat cycloiede types in het algemeen veel minder aanleg voor hysterie vertonen, en het bezonnen en evenwichtige middentype vanzelf niet. Tot Dinsdag,
Max. |