Ik ben een echt genie. De briefwisseling van Max de Jong en Hans van Straten 1942-1951

Amsterdam, ca. 21 april 1949

[in bovenmarge, ondersteboven] Ik heb een nieuw scheldwoord bedacht: monosexueel.

Beste Hans,

Ik heb je brieven niet beantwoord, omdat jij ze me niet geschreven hebt. Voor zover ik weet, heb ik een half jaar geleden voor het laatst een brief van je ontvangen, als het anders is, wil ik het graag vernemen. En ook zijn de postzegels zo duur.

Zoals je uit het kant noch wal rakende geouwehoer van mijn laatste epistels hebt kunnen opmaken, heb ik in de afgelopen winter Les faux-monnayeurs van Gide verorberd. Intussen heb ik aan deze leesprestatie de lectuur van La nausée van Sartre toegevoegd. Nou Monsieur Teste van Valéry nog, en dan evenaart mijn kennis van de Franse Literatuur die van Dresden!

Wat het katholicisme betreft - dat is geen aangelegenheid om genoegelijk over te corresponderen. Voor Nederland is de zaak al bekeken en er is niets meer aan te doen. Onze belastingcenten worden de gezinnen met vijf en twintig kinderen in het Zuiden in de vorm van kindertoeslag achterna gedragen en de kiezers, die onze cultuur de nek om moeten draaien, zijn al geboren of zullen geboren worden, voordat er nog iemand tussen kan

[p. 139]

komen.¹ Ik praat van tijd tot tijd met afvalligen, om me te laten vertellen, hoe erg het is. Van tien tot zestien jaar zitten de biechtvaders de pubertjes te sarren met hun onanie, dat is in de biechtstoelen op die leeftijd en ook later nog het absoluut enige thema, ze zitten aan hun hoofd te drammen en geven ze niet de kans, om adem te happen en even tot rust of tot inzicht te komen. Tussen haakjes - ik heb weer een frappant geval gehoord van een pastoor, die een jochie na catechesatie regelmatig in zijn broek gezeten heeft, dat schijnt heel veel voor te komen.

Wat Jef Last betreft. Och ja, wat mij betreft mag er wel een eenling als Frits Kief in het parlement, het is wel een bruikbare vent, voor de anderen is het wel goed, als het verouderende idealistische geluid ook nog blijft klinken, al kunnen zij zelf vanwege het katholieke centrum voor noch achteruit. En hij deelt in elk geval niet de merkwaardige communistische voorkeur voor het gevangen nemen van mensen en het verbieden van boeken.² Wat Jef Last zelf betreft - die ken ik nou wel zo'n beetje. Het is een heethoofd, een - hoe zal ik het zeggen - schizoïde hystericus, zo'n hoekige fanaticus met een bepaald soort blauwe ogen en parelende zweetdruppeltjes op zijn slapen. Het is het noodlot van de wereld, dat de politiek altijd het jachtterrein van de psychisch abnormalen zal blijven, om deze reden ben ik tegen democratie, al moet men fatalistisch zijn, in oligarchieën hou je het ook. Het proletariaat is Jef Last z'n waansysteem, wat dit betreft is hij zo doordrijverig, dat hij van nature geneigd is, alle boeken, die niet over het proletariaat gaan, zo niet te verbieden dan toch te boycotten, en dat brengt hem zijns ondanks in de buurt van de communisten. Overigens is het wel een vent met een bepaalde spanning en een zekere romantische sfeer. En over zijn homosexualiteit valt op te merken, dat Jef Last niet zo zeer vrijt met een man, als wel met een menigte!

Over mijn enthusiasme over de Faux-monnayeurs ben ik nog niet heen. Dat vorige geschrijf van me er over was dienstig om allerlei gemaschmeier³ over dit boek, dat nog in mijn hoofd was blijven hangen, kwijt te raken, ik zie het nou ongeveer zoals het is. Dank zij mijn standaard excerpt hoef ik me in mijn nabeschouwingen niet blind te staren op de figuur van Edouard en wat daar aan vast zit, maar kan ik me verdiepen in de volle rijkdom van deze roman, waarvan trouwens De Passavant de hoofdfiguur is. De lectuur van La Nausée van Sartre daarentegen is me deerlijk tegengevallen. Het hoofdthema bevalt me natuurlijk wel - het is de apotheose van het naturalisme. Maar wat schrijft hij slecht. Ik moest denken aan een in Wageningen gestudeerd hebbende vriend van me. Toen die voor het eerst een koe moest melken. De ene helft van de melk kwam in zijn mouw en de andere helft kwam in zijn klomp en in de emmer druppelde alleen maar zweet. En zo schrijft Sartre.

1 [in de marge] NB In Frankrijk voeren ze geen geboortepolitiek, daar is het niet nodig

2 [in de marge] Ben jij er nou werkelijk voor, dat het halve fonds van Stols uit de circulatie genomen zou worden?

3 Verwijzing naar Willem Maschmeijer.

[p. 140]

Toen ik Le grand Meaulnes gelezen had⁴, raadde iemand me aan, meteen even Sylvie van De Nerval te lezen. Dat heb ik gedaan, maar ik vind het een zeldzaam onbeduidend gevalletje. Wat vind jij hiervan?

Heb je nog iets op het gebied van de literaire politiek te melden? Het heeft me plezier gedaan, dat Criterium eindelijk overleden is. Alleen hadden ze de redactie van Libertinage niet met Morriën moeten verdunnen. Je weet toch dat Gomperts en Co nu zowel de redactie van Libertinage als van de Vrije Bladen voeren. Gomperts heeft zijn correspondentschap van Het Parool in Parijs er voor opgegeven en aan Sal Tas overgedragen. Ik heb overigens de hele Gomperts nog niet weer ontmoet en van Huyck van Leeuwen weet ik niet eens, hoe hij er uit ziet. Blijft Lekkerkerker nog met Podium doorgaan? Er drongen geruchten tot me door, dat het tussen de godvruchtige Fokke Sierksma en Rodenko niet overmatig botert. Is dat eigenlijk het begin van jouw dwepen met het communisme geweest, dat je destijds bij Rodenko aan wou haken? Ik kom niet zo vreselijk vaak meer bij Van Oorschot als vroeger. Hermans wel - er is nu wat te halen. Alleen jammer, dat hij die Tranen toch maar niet kwijt kan. Hoe zit dat tussen Stols en Elsevier. Is dat een verkapte overdracht van zijn fonds - m.a.w. van onze literatuur - aan die reactionnaire vuilakken? Dat zou toch wel erg zijn.

Het gaat me eigenlijk niet erg goed. Ik zit maar steeds voor een rijksdaalder per dag te vertalen en zie er allang geen gat meer in. Bij de schepping van de wereld hebben ze de banen voor halve dagen vergeten, en daar moet ik nou voor boeten. Ik zou wel graag aan schrijven toe willen komen, maar het is al een wonder, dat ik met mijn door bestaanszorgen afgepeigerde brein af en toe nog wat lees. En hoe gaat het met jou? Wat voer jij zo'n beetje uit?⁵ Ken je Henk Hospers? Die is krankzinnig geworden. Ik heb net van een patiënt gehoord, dat op de zalen van krankzinnigengestichten de hele godganse dag de radio aanstaat.

Max.

Ik heb een lijst samengesteld van de vijftig belangrijkste boeken. Zolang een mens die niet gelezen heeft, is het snobbisme en dwaasheid om over andere boeken te praten. Hoever kom jij? En hou eens een enquête in je kennissenkring. (Toneelstukken heb ik even weggelaten)

4 [in de marge] Heb jij het ook gelezen, of zei je dat maar?

5 [in de marge] Heb je een bedvriendin en zo ja wie

[p. 141]

Dostj.: Rsakolnikov, Gebr. Karamazov, De demonen. Tolstoj: Anna Karenina, Oorlog en vrede. Kierkegaard: Entweder-oder, Angst, Krankheit zum Tode. J.P Jacobsen: Niels Lyhne. Goethe: Werther. Heine: Buch le Grand. Nietzsche: Zarathustra. Rilke: Malte Laurids Brigge. Th. Mann: Buddenbrooks of Zauberberg. Kafka: Prozesz en Schlosz. Shakespeare: Hamlet. Dickens: David Copperfield. Oscar Wilde: Dorian Gray. Em. Bronte: Wuthering Heights. Lawrence: Lady Chatterley. Huxley: Point counter point, Brave new world. E.A. Poe: Tales. Faulkner: Sanctuary, Wild Palms. Rousseau: La nouvelle Héloïse (literair-historisch vreselijk belangrijk). Voltaire: Candide. Balzac: een roman naar keuze. Stendhal: Le rouge et le noir, La chartreuse. Zola: ook eentje naar keuze. Flaubert: Madame Bovary. Alain Fournier: Le grand Meaulnes. Gide: Les faux-monnayeurs, Les caves du Vatican. Proust: de hele rij, Le temps retrouvé inbegrepen, Céline: Voyage au bout de la nuit (onbegrijpelijk, dat Du Perron dat in één minachtend zinnetje af doet). Malraux: La condition humaine. R.M. du Gard: eigenlijk ook de hele rij. Sartre: La nausée, L'âge de raison. Camus: L'étranger, La peste. Multatuli: Max Havelaar, Woutertje Pieterse. Couperus: De kleine zielen. Vestdijk: minstens een of twee van de dikkerds. Simon van het Reve: De avonden.

Breng in deze lijst geen al te eenzijdige veranderingen aan, jij bent er juist zelf ook zo een, die hiernaar verwezen moet worden. En wijs er bij je enquête op, dat alleen maar weten, dat je het gelezen hoort te hebben, niet meetelt. Evenmin nog niet gelezen hebben, half gelezen hebben, zo wel weten, wat er in staat, vinden dat het verouderd is, dat het niet op de lijst hoort, enz.enz. enz. Misschien wat voor Podium, zo'n enquête, eventueel zou het boek der boeken er dan nog bij gezet kunnen worden.