Ik ben een echt genie. De briefwisseling van Max de Jong en Hans van Straten 1942-1951

Leiden, 27 Nov. 1946

Beste Max,

Groot nieuws: bij Stols gaat volgend jaar een roman van Lehmann verschijnen: “Everhard en Eliane”. Of eigenlijk een roman is het niet: L. heeft alles wat hij aan novellen, dagboekfragmenten, notities etc. had liggen bij elkaar genomen en er een verbindende tekst bij geschreven (een systeem dat hij overigens wel van Jean de Tinan zal hebben afgekeken). “De jongeman die van zijn ervaringen literatuur maakt is een bekend verschijnsel: daarom wilde ik het tegenovergestelde proberen, nl. uit de geschriften van een dergelijke jongeman zijn leven zien terug te vinden.” Zo begint het. Ook zijn reisjournaal uit Denemarken is erin verwerkt, en een novelle “De Das”, nog uit zijn H.B.S.-tijd. In aanmerking genomen dat Lehmann's proza altijd even fascinerend was als zijn poëzie, is dit toch wel een historisch moment. Zijn Criterium-novellen (ken je die eigenlijk wel?) staan er eigenaardig genoeg niet in, maar dat komt wel voor elkaar. Vriendelijk verzoek om dit bericht voor de Criterium-redactie geheim te houden, dat geeft maar complicaties met Columbus. Het ms., onleesbaarder dan die van Slauerhoff, wordt op het ogenblik getypt. Ik zou je wel een ex. willen sturen, maar jij leest toch geen proza?¹

Ik ben op het ogenblik bezig een genootschap van lezers te stichten, onder het motto: Niets overslaan, ook niet “een heel klein stukje”! Helaas heb ik nog niemand gevonden die aan de eisen voor opname voldoet...

Kun je mij zo spoedig mogelijk je “Kunst van het Lezen I” sturen? Er is nl. wel een kleine kans dat ik dit in het Nov.-Dec.no kan poten, als Aimé nl. nog langer slabakt met zijn “Dostojewsky en het existentialisme”. Je Aphorismen gaan godsonmogelijk [tussengevoegd: in dit no. welteverstaan! Ik heb ze voor Januari bestemd], we hebben al teveel égotisme in dit no.

Kun je, na je anti-papistische rel, niet eens een literaire rel op touw zetten? We staan voor je open.

1 [Aantekening MdJ in de marge] om denken, dat Lehmann “en” in plaats van “een” schrijft, invloed van het Deens en is een schizoied trekje geworden.

[p. 34]

Bert Voeten is bezig aan een boek over Slauerhoff! Het zal fraai worden. Zulke mensen bederven volkomen de goodwill die de literatuur in de oorlog bij het publiek heeft gekregen. En als over een jaar of drie dichtbundels en “literaire” romans weer onverkoopbaar zijn, zijn het juist de Schuurs, de Langens en de Voetens die steen en been klagen.

Nu over je aphorismen. Schrik maar niet, de veranderingen die ik wou voorstellen hebben hoogstens het karakter van kleine stijlcorrecties. Ik stoot mij bij het lezen nl. regelmatig aan allerlei kleinigheden, die voor mijn aan Franse kost gewende ogen evenwel een gruwel zijn. Maak er nou s.v.p. geen prestigekwestie van, want dan komen we niet verder. Als bedoelde kleinigheden specificeer ik: overbodige zinsdelen, woordherhalingen, ook vaak een overmaat aan interpunctie. Een kwestie van economie dus.

2.	(“twee soorten meisjes”). 3 x het woord “meisjes” is teveel; verander de laatste 2 x in “zij”.
3.	(over Morriën). Uiterst stuntelige formulering: een opeenhoping van korte bijzinnetjes (wanneer..., als..., wanneer... ). Ikzelf moest deze zin 3x overlezen voor ik wist wat er stond. Veranderen in: “Ik ben er evenwel van overtuigd dat hij, als hij een boek leest, precies hetzelfde ondergaat als een hond die naar de radio luistert.” Goed hè? Van luciditeit gesproken.
9.	“Het is het ongeluk van vrouwen” veranderen in: “Het ongeluk met vele vrouwen is”.
11.	(Verkiezingen). Vervalt, is al gepubliceerd.
12.	Theosophie in zijn geheel, moet dat niet zijn in haar geheel? Ook al om die gynaecologie.
13.	(Uitgevers conc.kamp). “horen” schrappen.
15.	(Nobelprijs). Vervalt, te flauw.
17.	(over Vestdijk) “arme kerel” wordt “arme drommel”!
18.	(Binnendijk) Lijkt nergens naar. In oorspronkelijke staat herstellen:
	Drie aphorismen op D.A.M. Binnendijk.
	Van Bilderdijk tot Binnendijk, il n'y a qu'un pas.
	Du Perron schreef spreektaal, maar Binnendijk spreekt schrijftaal.
	Het oordeel van Binnendijk is als een echoput: nèt even eerder gezegd.
	Je ziet dat ik een goed geheugen heb!
25.	Ook te flauw. Schrappen!
28.	(over je toneelstuk) uit regel 4 “waarschijnlijk” schrappen.

Er vervallen dus twee nrs., terwijl Binnendijk in drieën wordt gehakt, het getal blijft dus 30. De volgorde wil ik ook veranderen, de ervaring leert dat de gemiddelde abonné van een dergelijke bijdrage hoogstens de eerste helft leest. Daarom wou ik de beste voorop zetten. Alzo:

1.	Hongeroedeem
2.	2 soorten meisjes

[p. 35]

3.	Morriën
4.	Van Eeden
5.	Amst. schilders
6.	Gutenberg
7.	Uitgevers-conc.kamp
8.	Theosophie
9.	Vestdijk
10-12.	Binnendijk enz.

O.K.?

Je

Hans

P.S. Hoe vond je Pauls essay?

Je lange poëem ligt vermoedelijk nog in Parijs.

Zojuist heeft Lehmann toestemming gegeven om in Columbus stukken van hem te plaatsen!

De besproken aforismen, in volgorde van de keuze van HvS:

Een jaar na de bevrijding kreeg ik voor de eerste maal in mijn leven hongeroedeem. Ik ben schrijver van mijn vak.

Er zijn maar twee soorten meisjes: meisjes, die huilen omdat je niet echt verliefd op ze bent en meisjes, die je treiteren omdat je het wel bent.

Mijn vriend... is redacteur van een toonaangevend tijdschrift. Ik ben er evenwel van overtuigd, dat in hem wanneer hij een boek leest, hetzelfde zich afspeelt, als in een huisdier, wanneer het naar een grammofoonplaat luistert.

Ik stuitte op een versregel van Van Eeden. “Wanneer wij slapen op beschreide peul”. En ik was vergenoegd over deze verrassende confrontatie, niet met de prinses op de erwt, maar met de prins op de peul!

Drieduizend schilders is Amsterdam rijk. Zeker vijf en twintig honderd van hen komen regelrecht voor sociale paedagogie in aanmerking. Wáár je binnenkomt, betreed je zo'n vervloekt atelier. Het omgekeerde, een studeerkamer, waar nog wat uitgevoerd wordt, vind je nergens.

[p. 36]

De berg boeken sinds Gutenberg is dermate aangegroeid, dat men feitelijk moreel verplicht is, als men haar met één vermeerdert, om op zijn minst een heel genre uit te roeien.

Alle uitgevers horen in een concentratiekamp. Met de schrijvers als bewakers.

De beste omschrijving van de theosophie leverde een vroegere vriend van me, die medicijnen studeerde en nu psychiater is. Hij beschreef de theosophie als in zijn geheel ressorterende onder de gynaecologie.

Vestdijk draagt zijn haar en brosse of in alle geval overmatig kort geknipt. Men mag in het aldus bewerkte haar het attribuut zien van de representant van het vroegere tijdschrift Forum, die de nuchterheid voorstaat en zich geroepen voelt tot een stilzwijgende demonstratie tegen de dichters en hun leeuwemanen. Nu heeft evenwel de arme vent twaalf volle jaren voor gek moeten lopen met een gemillimeterd hoofd, voordat iemand - ik moest het zijn - op de gedachte kwam om dit verband te leggen.

Het is het bezwaar van vrouwen, dat ze krachtens hun aanleg alleen op uiterlijke successen af kunnen gaan. Vertel een vriend, dat je juist een manuscript voltooid hebt, en hij zal het uit je handen grissen, om te kijken. Doe een vrouw eenzelfde mededeling, en ze zal vriendelijk informeren, wat je er voor denkt te krijgen en of je er al een uitgever voor hebt.

De verkiezingen zijn achter de rug. Het denkend deel der natie heeft het tegen het biddend deel der natie volledig afgelegd.

Ik ben dan ook wel genoopt om de Nobelprijs te halen. Het is eenvoudig de enige loyale wijze, om in dit vak aan mijn brood te komen.

Uit de la van een kast kwam een schets tevoorschijn van een toneelstuk. Ik heb het destijds niet uitgewerkt, waarschijnlijk omdat een toneelstuk van mijn hand toch onopvoerbaar zou zijn. De antagonist laat zich bijvoorbeeld ergens uit over de periodieke onthouding. Hij zegt in dat verband. Aangezien bij de huidige stand van zaken een vrouw eigenlijk niet veel meer dan een week in de maand te spreken is, zal een man in de regel vier minnaressen naast elkaar aan moeten houden. Dit is duidelijk en het levert ook geen noemenswaardige problemen op. Maar om het viertal nu zo bij elkaar te zoeken, dat het programma ook inderdaad sluit, heeft doorgaans heel wat meer voeten in de aarde.

[p. 37]

In één opzicht ben ik halfzacht - ik ben verslaafd aan marmite. Bij ieder ontbijt leest mijn oog op het potje het onveranderlijke opschrift. Highly concentrated and therefore most economical in use. Moge het ook voor het merendeel van deze aphorismen gelden!