Een spel van sinnen beroerende Het Cooren (1565)

[p. 33]

⁺ Een spel van sinnen beroerende
het cooren, hoe dat daer veel
mauijterijs mee gespeelt wort
Lanck 1098 regulen

⁺ De proloog van tspel

Deerste

 

Wel, laet ons nu sien elcxs om een goe stee ¹

 

met goet belee, want sij sullen haest speelen. ²

Tweede

 

Dats wel geseijt, want tis schier halff twee. ³

 

Dus wil ick mijn voegen me om haer te hooren quelen. ⁴

Deerste

5

Wel, elck op een ent dan, sonder ijemant te verveelen. ⁵

 

Laet wij ons soo deelen, dats tminste rumoer. ⁶

Tweede

 

Gaet ghij dan ghinder.

Deerste

 

⁺Dat sal ick als een broer. ⁸

 

Wacht ghij mee u toer, soo dat behoort. ⁹

+ [1^r]

+ [17^r]

1 sien om: uitkijken naar; stee: plaats

2 belee: beleid, overleg; sij, t.w. de rederijkers; speelen: optreden

3 schier: bijna

4 mijn voegen: gaan zitten, plaatsnemen; quelen: (lett.: zingen) praten, spreken

5 op een ent: aan een kant; verveelen: teveel zijn, hinderen

6 deelen: verdelen; dats...; rumoer: dat veroorzaakt de minste opschudding

+ [17^v]

8 als een broer: gehoorzaam

9 Wacht...; toer: Wacht jij ook je kans af

[p. 34]

Die derde op taneel neerleggende en slaept, wert wacker en sprect.

Derde

10

Onbeijt! wat geluijt quam mijn daer aen boort? ¹⁰

 

Wat sal hier werden bespoort doer dit bedrijff? ¹¹

 

Twecte mijn welhaest, al sliep ick stijff! ¹²

 

Ancxst viel mijn op tlijff doer sulck betraepen. ¹³

Tweede

 

Holla, bloet! Ist nu een tijt om slaepen? ¹⁴

15

Eij, siet hem toch gapen, al waert middernacht! ¹⁵

Derde

 

Wel, wat sal hier toch werden verpacht ¹⁶

 

dattet volck dus wacht? Wat isser te beleggen? ¹⁷

Deerste

 

Staet eerst op, dan sal ickt u seggen

 

sonder meer dreggen alhier ter spacij. ¹⁹

Derde

20

Wat salmen hier doen?

Tweede

 

Maer! teele Wijnranxsken, donduijtse nacij, ²¹

 

om te maecken recreacij, sal voor elckeen ²²

 

hier speelen, soo ick meen.

10 Onbeijt: Stop; quaem...; boort: bereikte me daar

11 bespoort: nagestreefd, beoogd; bedrijff: gedoe

12 stijff: vast

13 sulck betraepen: zo'n overval, zoiets dat me plotseling overkomt

14 bloet: sukkel

15 al...; middernacht: alsof het middernacht was (zie Stoett 1923, §315, opm. I)

16 verpacht: bedreven, uitgevoerd

17 beleggen: beramen

19 sonder meer dreggen: met bekwame spoed, meteen (dreggen: aarzelen?); alhier ter spacij: nu

21 donduijtse nacij, benaming voor de Haarlemse kamer Het Wijnrancxken of de leden ervan, die alleen in de spelenvan Lauris Jansz. wordt gevonden (Mak 1959, 282-283)

22 om...; recreacij: om vermaak te bieden

[p. 35]

Derde

 

Dats tegens reen, ²⁴

25

want die tijt certeen sulcxs niet en wijst. ²⁵

 

Dus ist te verachten, hoewel ghijt prijst,

 

en dat om delende daer wij in steeken. ²⁷

Deerste

 

Hoort, vrient, laet mijn eens spreecken.

 

Die materij onbesweeken diemen hier verbeijt, ²⁹

30

sal niet eens roeren van lichtvaerdicheijt; ³⁰

 

daer sal een ander bescheijt werden beduijt. ³¹

Tweede

 

Noch tavont en salmen oick speelen geen cluijt, ³²

 

want ten wijst niet uuijt nu sulcxs te plegen. ³³

Deerste

 

Die materij sal roeren soo den tijt is gelegen. ³⁴

35

Verstaedijt te deegen, soo suldijt wel hooren. ³⁵

Derde

 

Wat salmen dan ageeren? ³⁶

Tweede

 

⁺Maer, een vrouspersonage, genaempt het Coren,

 

sal coomen te voren en hier gaen vertreckken, ³⁸

 

hoe dat Godt haer heeft doen wassen in alle pleckken, ³⁹

40

in dorpen, in vleckken, om die menschen te versaen. ⁴⁰

24 tegens reen: in strijd met de redelijkheid, ongepast

25 die tijd: de tijdsomstandigheden; sulcxs...; wijst: laten dat niet toe, verdragen dat niet; sulcxs, t.w. te maecken recreacij (r. 22)

27 dat, t.w. Dus...; verachten (r. 26)

29 materij onbesweeken: gedegen (onverzwakte) onderwerp

30 niet eens: helemaal niet; roeren van lichtvaerdicheijt: handelen over iets dat niet serieus is

31 bescheijt: onderwerp; beduijt: behandeld, besproken

32 cluijt: klucht (vgl. voor de dubbele negatie Stoett 1923, §231 en Van den Berg 1971: 35-36)

33 ten...; uuijt: het komt niet te pas; sulcxs, t.w. een cluijt speelen

34 roeren: handelen (over); soo...; gelegen: zoals het er nu aan toe gaat, een actueel onderwerp uit het dagelijks leven

35 Verstaedijt te deegen: Indien ge er goed naar luistert

36 ageeren: opvoeren, vertonen

+ [18^r]

38 coomen te voren: ten tonele komen; vertreckken: vertellen

39 wassen: groeien

40 versaen: van het nodige voedsel voorzien

[p. 36]

Deerste

 

maer Onversaedige Begeerte, vol alderleij quaen, ⁴¹

 

met Nimmermeer Genoch, dees twee corendieven,

 

sullen tcooren ophouden om elck tontrieven ⁴³

 

nae haer believen, als loose practijkers, ⁴⁴

Tweede

45

en smackkent op solders, in scueren en spijckers ⁴⁵

 

als onversaedige rijkerts, om elck te plaegen, ⁴⁶

 

slecs omdat sij tcooren hooch sullen opjaegen,

 

hoewel haer gierige maghen niet sijn te vernoegen. ⁴⁸

Deerste

 

Dan sal dambachtsman en den huisman, die dagelixs ploegen, ⁴⁹

50

darwaerts haer voegen om wat corens te haelen, ⁵⁰

 

mits biende reet ghelt, terstont te betaelen. ⁵¹

 

Maer tsal haer faelen, oick waer dat sij raeken. ⁵²

Tweede

 

Want den een sal sijn coren dat hij heeft, missaecken; ⁵³

 

dander sal wijs maeken dat hij niet wil vercoopen, ⁵⁴

55

waerdoer dees schaemelen bijnaest wanhoopen ⁵⁵

 

en ten laesten loopen tot een man, genaemt Reden,

41 quaen: ondeugden, slechte eigenschappen

43 ophouden: achterhouden, vasthouden; ontrieven: benadelen

44 loose practijkers: valse, doortrapte bedriegers (vgl. r. 786)

45 spijckers: korenschuren

46 als...; rijkerts: niet te verzadigen rijkaards als ze zijn; plaegen: doen lijden, kwellen

48 gierige: gulzige

49 huisman: huisvader; ploegen: hard werken

50 voegen: begeven

51 mits...; ghelt: terwijl ze contant geld aanbieden (zie voor de deelwoordconstructie met mits: WNT 9, 891 en Weijnen 1965, 95); te betaelen: betaalbaar

52 haer, t.w. de ambachtsman en huisman; faelen: ontbreken; tsal...; faelen: ze zullen ervan verstoken blijven; raeken: komen

53 missaecken: ontkennen (dat hij het bezit), verloochenen

54 wijs maeken: zeggen

55 schaemelen: armen

[p. 37]

Deerste

 

diewelcke dan gaet om die saeck te beleeden ⁵⁷

 

en straft die seeden en tgroot gewelt ⁵⁸

 

dat van dees corencoopers wert uuijtgestelt. ⁵⁹

60

Maer tis al om niet: sij blijven versteent. ⁶⁰

Derde

 

Hoe sal haer dan howen die scamele gemeent, ⁶¹

 

als sij dus vercleent moeten blijven int geclach? ⁶²

Tweede

 

Maer Reden vertroest haer soo hij best mach, ⁶³

 

en belooft haer nach, -en dat eer ijet laet- ⁶⁴

65

dat hijt an sal geven ons conincxs raet ⁶⁵

 

om sulck bedroch en quaet te mogen uuijtroijen.

Deerste

 

Dit doet den armen haer druck wat verscoijen ⁶⁷

 

en thert verfroijen inwendich van binnen, ⁶⁸

 

soodat se voor hem bidden met hart, met sinnen, ⁶⁹

70

opdat hij gehoor mach vinnen bij alle persoonen.

Tweede

 

⁺Dit is die materij die wij sullen verthoonen.

 

Wilt ten besten verschoonen ons simpel voorstel. ⁷²

Derde

 

Die materij die dient bij naemen nu wel, ⁷³

 

want sulckdanich spel sal elck versoeten. ⁷⁴

75

Maer eer ghij voertgaet, laet ons groeten

 

die wethouders ons stadts, die dagelicxs regieren.

57 beleeden: behandelen

58 seeden: handelwijze, praktijken; gewelt: machtsmisbruik, onrecht

59 uuijtgestelt: vertoond, bedreven

60 om niet: vergeefs; versteent: verhard, hardvochtig

61 howen: gedragen; verweren; die...; gemeent: de armen

62 vercleent: versmaad, geminacht; t geclach: de ellende

63 vertroest: bemoedigt; soo...; mach: zo goed als hij kan

64 nach: nog; eer ijet laet: op korte termijn, spoedig

65 angeven: ter kennis brengen (van), aanhangig maken (bij)

67 verscoijen: verdwijnen

68 verfroijen: verblijden

69 hem, t.w. Reden; met...; sinnen: met alle kracht, zo goed ze kunnen

+ [18^v]

72 verschoonen: vergoelijken, met verschoning behandelen; voorstel: optreden

73 dient: past, is geschikt

74 versoeten: vreugde schenken

[p. 38]

Deerste

 

Dats groote reden. Dus gaen wij saluteeren ⁷⁷

 

voor al scout, bailiu, burgemeesters en heeren, ⁷⁸

 

die in deucht en in eeren ons niet en beswijcken. ⁷⁹

Tweede

80

Voort dat eele geslacht van Trow Moet Blijcken, ⁸⁰

 

diemen wel mach gelijcken bijden pellicaen,

 

groeten wij jonstich, omdat sij mee gaen ⁸²

 

Retoricaes paen sonder eenich blaemen. ⁸³

Derde

 

Dan groeten wij noch dees gemeent bij naemen, ⁸⁴

85

die hier altesaemen nu sijt vergaert. ⁸⁵

 

Weest toch op u hoede: u boers wel bewaert, ⁸⁶

 

datse niet wert gescaert hier in presencij. ⁸⁷

Deerste

 

Voert bidden wij u noch: geeft toch audiencij; ⁸⁸

 

soe moechdij ons invencij te bet doergronden gaen. ⁸⁹

90

Dus geeft toch gehoor: wij beghinnen van stonden aen. ⁹⁰

Finis

 

Lanck 90 regulen

77 reden: plicht, gepastheid

78 voor al: als eersten, voor allen; bailiu: baljuw

79 beswijcken: in de steek laten

80 geslacht: gezelschap

82 jonstich: van harte; sij, t.w. de leden van dat...; Blijcken (r. 80)

83 sonder...; blaemen: ten volle (zie r. 820)

84 gemeent: gezelschap

85 sijt. Evenals in r. 1145 wordt hier het publiek rechtstreeks aangesproken; vergaert: bijeengekomen

86 bewaert: in de gaten houdt

87 gescaert: geknipt, gesneden; in presencij: waar je zelf bij zit

88 audiencij: gehoor

89 invencij: dichterlijke schepping

90 van stonden aen: direkt

[p. 39]

Het Cooren, een vrow

 

⁺Doer die moogende cracht die niet te volprijsen is, ⁹¹

 

doer die eewijge goetheijt, waerdich om loven, ⁹²

 

doer donspreeckelijcke lijefde, soet te bewijsen is ⁹³

 

in alle pleckken, jae in alle hoven,

95

soo ben ick hier gestelt vanden Heer hierboven

 

om smenschen gheslacht, dien Hij niet mach versmaeden, ⁹⁶

 

opdat ick hem in alle ongevallich bedroven ⁹⁷

 

te hulp soude coomen en naetuerlick versaeden. ⁹⁸

 

Want ick, Cooren, ben tvoetsel, sonder verspaeden, ⁹⁹

100

daer smenschen geslacht meest moet bij leven. ¹⁰⁰

 

Waer ick gebreck ben, sietmen verquaeden, ¹⁰¹

 

jae natuerlijcke crachten heel begeeven. ¹⁰²

 

Maer die goetheijt vanden Heer verheeven

 

voircomt sulcxs doer mijn, soot oijt is gebleecken,

105

opdat die mensch niet en soude gebreecken.

 

 

 

Hij is mijn wasdom, mijn cracht, mijn nature, ¹⁰⁶

 

die mijn bescermt voor alle misvalle. ¹⁰⁷

 

In cout, regen en wint, hoe hert, hoe stuere, ¹⁰⁸

 

can Hij mijn behoen dat ick niet coem ter palle. ¹⁰⁹

110

Menichfuldich vermeert Hij mijn getalle:

 

als ick leg inder aerden, schijnende desolaet, ¹¹¹

 

jae geheel versturven, soot blijct overalle, ¹¹²

+ [1^r]

91 moogende: machtige, sterke; volprijsen: naar volle waarde prijzen (vgl. voor de passieve betekenis Stoett 1923, §277 opm.)

92 waerdich: waard

93 onspreeckelicke: onuitzegbare

96 smenschen gheslacht: (Lat.: genus humanum) de mensheid; dien, mogelijk een datief (zie Stoett 1923, §182); in geval van acccusatief zou smenschen als antecedent gediend kunnen hebben, of de betekenis, de mensheid' van de voorafgaande woordgroep; versmaeden: verwerpen. Zie Lev. 26: 44

97 hem, t.w. smenschen gheslacht of de mens; ongevallich bedroven: onaangename droefenis

98 natuerlick: op natuurlijke wijze; vanuit de natuur

99 sonder verspaeden: waarlijk, zonder twijfel

100 meest: vooral; bij: door

101 gebreck ben: ontbreek; verquaeden: de toestand verslechteren

102 heel begeeven: geheel verdwijnen

106 zie 1 Kor. 3:6-7; 2 Sam. 22:33

107 misvalle: rampspoed, ongeluk

108 cout: koude; stuere: guur, onaangenaam

109 ter palle: in moeilijkheden (lett.: (vastgezet) aan de pal; zie r. 344); dat: opdat, zodat

111 schijnende desolaet: er zeer verwaarloosd uitziend

112 versturven: dood, krachteloos

[p. 40]

 

soe compt sijn goetheijt mijn alleen in staet ¹¹³

 

en verwrect hondert coorentges uuijt een saet, ¹¹⁴

115

soet dagelicxs overal wel wert bevonden. ¹¹⁵

 

Sijn wercken sijn wonderlick boven maet,

 

die Hij aen mijn thoont tot allen stonden. ¹¹⁷

 

Wie sow tmieraeckel coonen doirgronden

 

dat Hij aen mijn bewijst voor wijsen en leeken, ¹¹⁹

120

opdat die mensch niet en soude gebreecken.

 

 

 

Wat waer die mensch, most hij mijn derven!

 

Sijn leven waer niet dan een groot torment. ¹²²

 

Van honger en commer soudt hij moeten sterven,

 

⁺ ongevallich verdwijnen in veel elent. ¹²⁴

125

Want neempt ter werlt het beste present

 

datmen mach versieren, -oick hoement hiet- ¹²⁶

 

tsij van vis, van vleijs, hoe fraij, hoe jent: ¹²⁷

 

ontbrecter mijn dochter, soo esset al niet, ¹²⁸

 

te weeten broot, daert al op siet, ¹²⁹

130

diewelcken uuijt mijn alleen wert gebooren.

 

Daerom seijtmen terecht, hoort mijn bediet: ¹³¹

 

geensins en machmen ontbeeren het cooren.

 

Maer den Heer, die sijn schepsel niet en laet verlooren, ¹³³

 

doet mijn dagelicxs wassen doer sijn wonderlijcke treeken, ¹³⁴

135

opdat die mensch niet en soude gebreecken.

Prince

 

Alle spijsen ter werlt die sijn wel goet,

 

die naetuere bequaem, elck int sijne. ¹³⁷

113 compt in staet: komt te hulp

114 verwrect: doet voortkomen; coorentges: graankorrels

115 bevonden: waargenomen

117 thoont: bedrijft, volvoert

119 dat...; bewijst: dat hij aan mij laat zien, of: dat hij mij laat ondervinden; wijsen en leeken: wijzen en dommen, alle mensen

122 torment: kwelling

+ [1^v]

124 ongevallich: ongelukkig; verdwijnen: wegkwijnen

126 versieren: bedenken

127 jent: mooi

128 al: allemaal

129 te weeten broot, explicerende bepaling bij mijn dochter (r. 128); op siet: op let

131 bediet: woorden

133 sijn schepsel: hetgeen Hij heeft geschapen (m.n. de mens); laet verlooren: laat voor wat het is (lett.: in het verderf laat)

134 wassen: toenemen, opgroeien; treeken: daden (zie r. 432)

137 die...; bequaem, op te vatten als adjectiefconstructie (: doelmatig, nuttig voor de natuur) of als bijvoeglijke bijzin (: die de natuur ontving); elck int sijne: ieder op zijn gebied

[p. 41]

 

Maer die mensch wert meest doer mijn gevoet, ¹³⁸

 

gestijft en gesterct tot elcken termijne. ¹³⁹

140

Want toespijs sonder broot, alst blijct int schijne, ¹⁴⁰

 

verswact die natuer: men cander niet bij wercken. ¹⁴¹

 

Veel siecten en plaegen, alst blijct ten fijne, ¹⁴²

 

rijsen doer sulcxs, soomen mach bemercken.

 

Maer broot alleen can die mensch verstercken.

145

Al waerder geen toespijs, ick can hem onderhowen ¹⁴⁵

 

ghesont en welvaerende in alle percken, ¹⁴⁶

 

soomen dagelicxs wel mach bescowen. ¹⁴⁷

 

Hierom heeft den Heer -ick moetet ontfowen- ¹⁴⁸

 

mijn hier gestelt - hoe soutment versteecken-, ¹⁴⁹

150

opdat die mensch niet en soude gebreecken.

138 meest: vooral

139 gestijft: sterker gemaakt; tot elcken termijne: altijd

140 toespijs: bijkost (m.n. voedsel dat bij brood wordt gegeten); int schijne: duidelijk

141 bij, zie r. 100

142 plaegen: rampen; ten fijne: tenslotte

145 onderhowen: voeden, in leven houden

146 in alle percken: overal

147 bescowen: waarnemen

148 ontfowen: vertellen

149 versteecken: verbergen

Pausa

Hier coomen uuijt twee coorencoopers, den eenen genaempt Onversadige Begheerte ende dander genaemt Nimmermeer Genoch.

Onversaedige Begeert

 

Wel, lieve compere, wat hebdij vernoomen? ¹⁵¹

 

Waer leijt die reijs, waer wildij nu heen? ¹⁵²

Nimmermeer Genoch

 

Ick wil van huis op ander stroomen. ¹⁵³

Onversaedige Begeert

 

Wel, lieve compere, wat hebdij vernoomen?

Nimmermeer Genoch

155

⁺Mijn is vandaech wat tevooren gecoomen ¹⁵⁵

 

daer gheen scae in en stect, soo ick meen.

151 compere: vriend, kameraad

152 Waer leijt: Waarheen voert

153 op ander stroomen: ergens anders heengaan

+ [2^r]

155 tevooren: ter kennis

[p. 42]

Onversaedige Begeert

 

Wel, lieve compere, wat hebdij vernoomen?

 

Waer leijt die reijs, waer wildij nu heen?

Nimmermeer Genoch

 

Dat waer proper! Sout ick dat verbreen, ¹⁵⁹

160

soo wistij meteen alle mijn hanteeringe, ¹⁶⁰

 

en mocht mee spooren naer dieselfde neeringe, ¹⁶¹

 

mijn tot een verseeringe; dat is die som, siet. ¹⁶²

Onversaedige Begeert

 

Eij, segt mijn toch wat op, soe goet wederom siet. ¹⁶³

 

Ick en ben soo dom niet, noch onbedopen, ¹⁶⁴

165

dat ickket lichtelick voort sal ropen! ¹⁶⁵

 

Ick sow garen mee wat coopen, wist ick profijt. ¹⁶⁶

Nimmermeer Genoch

 

Om winninge te doen est rechts nu den tijt. ¹⁶⁷

 

Dies thert verblijt, nachten en daghen.

 

Maer quaelick sal ickket alleen conen bejaegen, ¹⁶⁹

170

want veel aenslaegen heb ick te beleggen. ¹⁷⁰

Onversaedige Begeert

 

Hoort, compere, laet ick u wat seggen

 

eer wij verbreggen in ander steden: ¹⁷²

 

off wij ons coomenschap tsaemen deden, ¹⁷³

 

dunct u dat quae reden? Segt vrij u sin. ¹⁷⁴

159 proper: fraai; verbreen: bekendmaken

160 mijn hanteeringe: wat ik uitvoer, mijn manier van aan de kost komen

161 spooren: streven naar, u toeleggen op

162 verseeringe: verdriet; dat...; som: daar komt het op neer

163 segt...; siet: vertel me nou toch iets, wees (siet: ‘zijt’, vgl. r. 213 en r. 733) nog eens zo goed (?)

164 onbedopen: dom, dwaas

165 lichtelijck: lichtvaardig; misschien; voort ropen: openlijk verder bekendmaken

166 wist ick profijt: wist ik wat voordeligs

167 winninge te doen: winst te maken

169 bejaegen: bemachtigen

170 beleggen: beramen

172 verbreggen: verdwijnen, er vandoor gaan

173 coomenschap: bedrijf, handel

174 quae reden: een slecht voorstel; sin: mening

[p. 43]

Nimmermeer Genoch

175

Dat concept es soo quaet niet, soo ick bevin, ¹⁷⁵

 

want nae gewin, soo ick bespoor, ¹⁷⁶

 

strect al u meening mee, achter en voor: ¹⁷⁷

 

dats den sloer daer oijt thart om loech. ¹⁷⁸

Onversaedige Begeert

 

Onversadige Begeerte met Nimmermeer Genoech

180

hooren spae en vroech tsaemen te handelen.

 

Wel, wat uuijt ist dat wij sullen wandelen? ¹⁸¹

 

Sonder tegensprandelen volch ick u nae. ¹⁸²

Nimmermeer Genoch

 

Wij moeten wat omhooren, eert valt te spae, ¹⁸³

 

opdat gheen scae ons en compt aen boort.

185

Soo moogen wij gaen met ons meening voort.

 

Ick heb vlus wat gehoort! Tvalt noch voordeel, gewis. ¹⁸⁶

Onversaedige Begeert

 

⁺Wat is doch datte?

Nimmermeer Genoch

 

Maer, datter in Vranckrijck geen cooren en is.

 

Tis gans daer mis en quaelick gewassen. ¹⁸⁹

190

Daer is nu profijt te doen. Wij moeten ons rassen, ¹⁹⁰

 

op ons dingen passen, off wij souden verlooren loopen. ¹⁹¹

Onversaedige Begeert

 

Wat sullen wij dan doen?

175 concept: plan; bevin: meen

176 bespoor: zie

177 achter en voor: overal, steeds

178 sloer: manier van doen; om loech: zich over verheugde

181 wat uuijt: waarheen; wandelen: gaan

182 tegensprandelen: tegenstribbelen

183 omhooren: rondgaan om het oor te luisteren te leggen

186 Tvalt: Het wordt

+ [2^v]

189 Tis...; gewassen: De oogst is daar totaal mislukt en slecht verlopen

190 is...; doen: zijn nu goede zaken te doen

191 op...; passen: aandacht hebben voor onze zaken; verlooren loopen: een verkeerde weg inslaan (ook figuurlijk)

[p. 44]

Nimmermeer Genoch

 

Maer, groote meenichte gaen van cooren coopen

 

en laetent op die solders leggen verburgen.

195

Soo sullen wij die gemeent doer benoutheijt soo wurgen ¹⁹⁵

 

datse ons sullen geven tscat uuijt die kiste. ¹⁹⁶

Onversaedige Begeert

 

Igo, compere, dat is een liste ¹⁹⁷

 

sooveel ick naw en wiste, op mijn siel! ¹⁹⁸

 

Soo doende maecken wij haer boersen haest iel, ¹⁹⁹

200

datter smeer noch schiel over sal blijven. ²⁰⁰

Nimmermeer Genoch

 

Dus mont toe, mackker, sonder meer kijven.

 

Laet ons gaen drijven eert volck wert gram, ²⁰²

 

en stellen die meuijterij daer ick laest vandaen quam, ²⁰³

 

dats den inham daert cooren logeert. ²⁰⁴

Onversaedige Begeert

205

Ick volch u nae, Onversaedige Begeert, ²⁰⁵

 

oick waer ghij keert. Ons sal noch jolijt naeken.

 

Wij met ons tween coonen welhaest een dieren tijt maeken!

195 die gemeent: het volk; benoutheijt: kommervolle, benarde situatie

196 tscat...; kiste: het geld uit hun geldkisten

197 Igo: (lett.: bi gode) verdraaid; liste: wijs plan

198 op mijn siel: met de hand op het hart

199 haer...; iel: hun beurzen in korte tijd leeg

200 smeer noch schiel: (lett.: vet noch schil) helemaal niets

202 gaen drijven: aan het werk gaan

203 stellen: opbergen

204 dats: te weten; logeert: ligt opgeslagen (zie r. 613)

205 Onversaedige Begeert, bijstelling bij Ick

Pausa

Het Cooren

 

Mijn jammert, mijn deert, eijlaes, acharmen, ²⁰⁸

 

dat ick dus misbruict wert in alle weegen. ²⁰⁹

210

Ick ben gescaepen voer rijcken, voor armen,

208 Mijn jammert: mij bedroeft (zie Stoett 1923, §240)

209 in aller weegen: overal

[p. 45]

 

opdat elck doer mijn, soomen eertijts plegen, ²¹¹

 

sow werden gevoet. Hier ben ick toe genegen.

 

Elck sie ick even nae, nijemant uuijtgesondert. ²¹³

 

Maer die saeck, eijlaes, wert nu bedeegen. ²¹⁴

215

Tmisbruijck is te groot. Dus mijn verwondert:

 

deen heeft mijn naw een sack, dander wel hondert ²¹⁶

 

lasten, en scheepen sonder getalle. ²¹⁷

 

Dus wert ick misbruict en lelick geplondert ²¹⁸

 

tot verderff vanden armen hier en overalle.

220

⁺ Die meeninge vanden schepper in shemels stalle ²²⁰

 

es sulcxs van aenbeghin noijt geweest, ²²¹

 

maer dat ick elckeen in dit aertsche dalle ²²²

 

haer commer sow stelpen, minst ende meest. ²²³

 

Maer dees groote catten, die elcxs als een beest ²²⁴

225

nimmermeer te versaen zijn, doen mijn dus sneven ²²⁵

 

en howen mijn verburgen in dit foreest, ²²⁶

 

soodat meenich mijn gebreck heeft om bij te leven. ²²⁷

 

Den Heer wil doverheijt voersichticheijt geven, ²²⁸

 

datse worden verdreven in corter stonden. ²²⁹

230

Soo mach tgemeen welvaeren weer werden gevonden. ²³⁰

211 plegen: deed (zie voor het praesens Stoett 1923, §338 opm. III)

213 sie: zij, ben (vgl. r. 733)

214 bedeegen. Mak 1959, 35 wijzigt hier wsch. terecht in quaelijck bedeegen; bedeegen werden: vooruitkomen

216 mijn: van mij (aan mij); naw: nauwelijks

217 lasten: scheepsladingen, of: zekere gewicht- of inhoudsmaat

218 lelick: op onbehoorlijke wijze; geplondert: weggeroofd

+ [3^r]

220 shemels stalle: de hemel

221 aenbeghin: het allereerste begin

222 maer dat: maar de bedoeling van de schepper in de hemel is vanaf het allereerste begin geweest dat; dit...; dalle: de aarde

223 minst ende meest: alle (verwijzend naar commer), of: iedereen (verwijzend naar elcken)

224 catten: machtige figuren

225 nimmermeer: nooit; sneven: lijden

226 foreest: gebied (bedoeld is den inham uit r. 204)

227 mijn...; heeft: mij ontbeert; bij: erdoor

228 wil: moge; voersichticheijt: wijsheid

229 se, t.w. de groote catten (r. 224)

230 tgemeen welvaeren: algemene voorspoed; weer: terug

Pausa

Hier coomen uuijt twee gemene burgers, den een een ambachsman, dander een huisman

[p. 46]

Ambachtsman

 

Dees tijen benowen hoe langer hoe meer.

 

Hoe salt toch, peijns ick, ten laesten geluckken? ²³²

Huisman

 

Ick hoop, het sal eens neemen een keer,

 

soodat ons droefheijt niet heel sal verdruckken. ²³⁴

Ambachtsman

235

Och, mocht dat coomen, soo waeren ons stuckken ²³⁵

 

claer ende goet. Godt wilt ons jonnen. ²³⁶

 

Mijn hart sow dan niet dan vruechde pluckken.

 

Niet sow mijn dan voort bedrooven connen.

Huisman

 

Immers werter altemet noch een lutgen gewonnen ²³⁹

240

daer wij ons huisgesin mee onderhowen. ²⁴⁰

 

Ick werck om een dachhuer, bij twijff wert gesponnen. ²⁴¹

 

Hier voe ick mee mijn kinderkens, jongen en owen.

Ambachtsman

 

Gheen arbeijt doet mijn oick verflowen ²⁴³

 

als ick een stuver slegs weet te winnen

245

om mijn kinders van die goe luij doer te howen. ²⁴⁵

 

Dit wensch ick alle daech, Godt ken mijn sinnen. ²⁴⁶

Huisman

 

Laet ons Hem betrowen: Hij sal uuijt minnen ²⁴⁷

 

ons helpen en bescermen voor alle gebreecken. ²⁴⁸

 

Ick hoep, het sal veranderen, dat wij sullen vinnen

250

alle dingen noch ten besten eer corte weecken. ²⁵⁰

232 geluckken: goed aflopen

234 ons, pers.vnw., object

235 ons stuckken: onze zaken

236 wilt jonnen: moge het verlenen

239 Immers: In elk geval; altemet: nu en dan; lutgen: beetje

240 onderhowen, zie r. 145

241 dachhuer: dagloon

243 verflowen: moe, krachteloos worden

245 die...; doer: de deur van de welgestelden

246 sinnen: gedachten

247 Laet...; betrowen: Laten we op Hem ons betrouwen vestigen (vgl. voor de datief Stoett 1923, §180, VII)

248 gebreecken: dingen die ontbreken

250 eer corte weecken: spoedig

[p. 47]

Ambachtsman

 

⁺Och, met die mont moet ghij waerheijt spreecken.

 

Soo ben ick beducht dattet noch al sal verquaeden! ²⁵²

 

Hoerdij ietwat goets, laetet mijn niet gebreeken; ²⁵³

 

soo suldij mijn hart van druck ontlaeden.

Huisman

255

Sorcht niet: den Heer sal ons beraeden ²⁵⁵

 

doer sijn genaeden oick in alle saeken.

 

Laet ons gaen binnen sonder verspaeden ²⁵⁷

 

en betrowen sijn goetheijt: Hij sak wel maeken, ²⁵⁸

 

want Hij is diegeen die voor ons sal waeken.

+ [3^v]

252 verquaeden: slechter worden

253 laetet...; gebreeken: houd het niet voor mij achter

255 Sorcht: vrees; beraeden: raad geven, bijstand verlenen

257 sonder verspaeden: zonder uitstel (vgl. r. 1027)

258 betrowen, zie r. 247

Pausa

Nimmermeer Genoch

260

Wel, compere, wat docht u van dien?

 

Was die mauijterij quaelick uuijtgestelt met fondacij? ²⁶¹

Onversaedige Begeert

 

Neent, biloo, want nae ick can sien,

 

sullen wij doer sulcxs crijgen al tghelts recreacij. ²⁶³

Nimmermeer Genoch

 

Tsal ons bij sommen aen werden gevelt, ²⁶⁴

265

want die saeck die helt rechts nae ons sin, siet! ²⁶⁵

Onversaedige Begeert

 

Maer, Nimmermeer Genoch, hoort wat ick onbin, siet: ²⁶⁶

 

geeft u cooren niet min, siet, verstaedij die peijl, ²⁶⁷

 

dan hondert goutguldens.

261 uuijtgestelt: uitgestald (vgl. r. 323); met fondacij: echt

263 recreacij: plezier

264 bij sommen: in hoge bedragen; ons aen werden gevelt: naar ons toe worden gestuwd

265 helt...; sin: gaat helemaal de kant uit die wij wensen

266 onbin: vertel

267 peijl: hoogte

[p. 48]

Nimmermeer Genoch

 

Tesser niet voor veijl: ²⁶⁹

270

ick heb een ander ooch int seijl, soo ick sal betoonen. ²⁷⁰

 

Ick hopet noch te jagen op tweehondert gowen croonen,

 

al sout volck met boonen haer honger stelpen.

Onversaedige Begeert

 

Dat wensch ick mee, Godt moet mijn helpen,

 

al sowen als welpen die armen verijsen. ²⁷⁴

275

Wij moeten practijck soecken om tcoren bet te doen rijsen; ²⁷⁵

 

soo moogen wij tghelt verchijsen en elck onscaecken. ²⁷⁶

Nimmermeer Genoch

 

Ick weet raet. Laet ons een groote boers maeken ²⁷⁷

 

voor alle saecken alsnu ten tije, ²⁷⁸

 

en neemen Brabanders, Vlaemingen in ons compangie! ²⁷⁹

280

Sonder geckkernije, dat dunct mijn soo best.

Onversaedige Begeert

 

⁺Die raet is goet, bijsonder het lest.

 

Ist oost, ist west, dan en macht niet faelen. ²⁸²

 

En alset dan compt dattet coren wil dalen,-

 

ick salt verhaelen wat daervoor goet is:

285

ons mackker den Vlaeming, daer weijnich op vermoet is, ²⁸⁵

 

sal dan bij ons coomen, sijdijt wijs, ²⁸⁶

 

en coopen veel corens op tot een hooge prijs

 

van ons, als cax al siende blent. ²⁸⁸

269 veijl: te koop

270 ick...; seijl: ik heb een ander plan

274 welpen: jongen dieren; verijsen: gruwen, bang zijn

275 bet rijsen: meer in prijs stijgen

276 verchijsen: ontvangen; onscaecken: beroven

277 boers: (i.c.) een kartel

278 alsnu ten tije: terstond

279 compangie: maatschap

+ [4^r]

282 Ist...; west: waar dan ook; faelen: mis lopen

285 daer...; is: op wie weinig verdenking rust

286 sijdijt wijs: begrijp je

288 als cax: als het ware

[p. 49]

Nimmermeer Genoch

 

Off hij salder een uuijtmaeken diemen niet en kent, ²⁸⁹

290

die al trijgement sal schijnen te draijen. ²⁹⁰

 

Dees sal niet dan van diere tijt ropen en graijen ²⁹¹

 

en bijster craijen, oick waer dat hij reijst. ²⁹²

Onversaedige Begeert

 

Soo sal tvolck seggen heel ongeveijnst ²⁹³

 

en bij haer werden gepeijnst -tes ongegect-: ²⁹⁴

295

daer is dieren tijt voor handen: die Vlaeming trect. ²⁹⁵

 

Hoe sow tcoren niet rijsen, nu men sulcxs bespooren. ²⁹⁶

Nimmermeer Genoch

 

En alst al omcompt, salt weesen ons eijgen coren, ²⁹⁷

 

daermen off hooren dat hij op gaet coopen.

 

Hierdoer sullen wij tghelt bij grooten hoopen

300

versaemen en crijgen uuijt dorp en stat.

Onversaedige Begeert

 

Compere!

Nimmermeer Genoch

 

Jae.

Onversaedige Begeert

 

Noch peijns ick daer wat,

 

daer ons veel scat doer moghen sow coomen.

305

Op off deerste aenslaegen ons werden benoomen, ³⁰⁵

 

soo dorsten wij scroomen tot geenijger stont. ³⁰⁶

Nimmermeer Genoch

 

Wat is doch datten?

289 uuijtmaeken: afvaardigen, opuitsturen

290 rijgement: toestand, orde; draijen: op zijn kop zetten

291 graijen: schreeuwen

292 bijster craijen: flink schreeuwen (vgl. r. 881)

293 ongeveijnst: oprecht

294 tes ongegect: dat staat vast

295 daer...; trect, object t.o.v. Soo...; ongeveijnst (r. 293) en subject t.o.v. bij...; gepeijnst (r. 294); trect: koopt, koopt op

296 rijsen, vgl. r. 275; bespooren: meent

297 alst al omcomt: als het er dan opaan komt

305 Op off: Voor het geval dat

306 dorsten: behoefden; scroomen: bang zijn; geenijger: geen enkel

[p. 50]

Onversaedige Begeert

 

Maer, souden wij niet conen vinnen een vont ³⁰⁸

 

dat die Sont mocht blijven geslooten

310

tot in junio, eer eenijge vlooten

 

met cooren van oosten wer herwaerts quaemen? ³¹¹

Nimmermeer Genoch

 

Gheen beter practijck om ghelt te versaemen,

 

⁺ soo waer als amen! Daer gaff ick wel om ³¹³

 

uuijt mijn eijgen beurs een groote som:

315

al ginct wat crom, tmocht ons niet scaen. ³¹⁵

Onversaedige Begeert

 

Mijn dunct, tmach niet beter werden geraen! ³¹⁶

 

Ghij hebtet wel verstaen, sooals ick how, ³¹⁷

 

want tis dan juijst tusken tniew en tow. ³¹⁸

 

Est man, est vrow, niemant heeft dan greijn. ³¹⁹

320

Dan soutmen tcoren van ons haelen alleijn.

 

Soo crijgen wij certeijn al tghelt, sonder liegen. ³²¹

Nimmermeer Genoch

 

Com, compere, laet ons vervliegen ³²²

 

sonder meer bedriegen hier uuijt te stellen, ³²³

 

off tvolck sow ons met vuijsten quellen. ³²⁴

325

Dus laet ons versnellen, eer tspel verwoet, ³²⁵

Onversaedige Begeert

 

en sien off wij nijewers coonen vinden eenich goet. ³²⁶

 

Tis best gespoet elcxs nae een polder, ³²⁷

 

en wat cooren dat wij crijgen, smackkent al op solder, ³²⁸

 

met dup, met bolder, niet uuijtgesondert, ³²⁹

308 vont: list, listige manier

311 van oosten, vlg. r. 739; wer: weer, terug

+ [4^v]

313 soo...; amen: ontwijfelbaar waar

315 crom: verkeerd

316 geraen: geadviseerd

317 how: zie

318 tusken...; tow: tussen de nieuwe en de oude oogst in

319 greijn: graan (zie r. 406)

321 sonder liegen: wis en waarachtig

322 vervliegen: verdwijnen, er vandoor gaan

323 uuijt te stellen, vgl. r. 261

324 met vuijsten quellen: een pak rammel geven

325 versnellen: haast maken; verwoet: een verkeerde wending neemt

326 nijewers: nergens

327 Tis best gespoet: Het is het beste dat we ons haasten (zie Stoett 1923, §272)

328 smackkent: dat we het gooien (afh. van Tis best) of: wij gooien het

329 dup: dop, kaf; bolder: (zaadkorrels van de) bolderik (een plant die dikwijls tussen het koren opgroeide; de zaden ervan zijn giftig en geven aanleiding tot meelvergiftiging)

[p. 51]

Nimmermeer Genoch

330

en laetent leggen totdattet ghelt vert over de hondert ³³⁰

 

goude guldens, sonder eenich versaegen. ³³¹

 

Ick hoop, wij sullenter weldrae op jaegen. ³³²

 

O, dat waren slaegen die an souden duwen! ³³³

Onversaedige Begeert

 

Mackker, een dinck isser daer ick voor gae gruwen. ³³⁴

335

Sonder dat te veruwen wist ick wel raet. ³³⁵

Nimmermeer Genoch

 

Wat dinck is toch datte?

Onversaedige Begeert

 

Maer, ick gruw datter coomen sal een placcaet

 

oick eer ijet laet, - dat ducht ick te hant - ³³⁸

 

alsdatter geen cooren sal moeten uuijt het lant

340

op groot verbant. Hier ben ick in versiegen. ³⁴⁰

Nimmermeer Genoch

 

Daer set ick een practijckien weer tegen ³⁴¹

 

dat weleer is vercreegen hier en overal. ³⁴²

 

Maer mont toe, dat ick mijn deel niet vercal, ³⁴³

 

off ick raeckten ter pal sonder meer geckken! ³⁴⁴

Onversaedige Begeert

345

⁺Wel, laet ons dan vertreckken,

 

te lantwert gaen deckken, eerment verbannen al, ³⁴⁶

 

en doen voircoop op tcoren datmen noch dorschen en wannen sal. ³⁴⁷

 

Soo crijgen wijt al in manibus, vroech ende spae. ³⁴⁸

330 ghelt: waard is, opbrengt

331 versaegen: vrezen

332 opjaegen. Gezien de aanwezigheid van een object (in sullenter) niet in de bet. van o.a. r. 47, maar in de zin van: naar boven jagen, zorgen dat het spoedig boven (i.c. op solder, r. 328) komt

333 slaegen...; duwen: streken die de zaak zouden brengen waar ze moet zijn

334 gae gruwen: huiver, vrees

335 veruwen: vrezen

338 eer ijet laet: spoedig; te hant: nu

340 op groot verbant: op hoog bevel; verslegen: bevreemd (zie r. 366)

341 practijckien: middeltje (zie r. 435-439)

342 vercreegen: gelukt, met sukses bekroond

343 vercal: vertel

344 ter pal, zie r. 109

+ [5^r]

346 gaen deckken: er vandoor gaan; verbannen: verbieden

347 voircoop doen op: vooraf opkopen

348 in manibus: in handen, in bezit

[p. 52]

Nimmermeer Genoch

 

Ick volch u nae

350

en seg oick jae tot sulcken secreet, wis.

 

Want het iser moetmen smeen terwijl dattet heet is.

Pausa

Ambachtsman

 

Och, buerman, het wert hoe langer hoe quaer!

 

Dees tijen sijn te scarp. Dit doet mijn bedroeven. ³⁵³

Huisman

 

Dat moechdij wel seggen: ick voelt voirwaer!

Ambachtsman

355

Och, buerman, het wert hoe langer hoe quaer!

Huisman

 

Als ick al lang heb gewrocht met pijne swaer, ³⁵⁶

 

soo mach ick tbroet naw winnen dat wij behoeven.

Ambachtsman

 

Och, buerman, het valt hoe langer hoe quaer!

 

Dees tijen sijn te scarp. Dit doet mijn bedroeven.

Huisman

360

Hoe sullen wijt maeken? ³⁶⁰

Ambachtsman

 

Wij moetent vertoeven ³⁶¹

 

en hebben paciencij, dats den besten raet.

Huisman

 

Van weemoedicheijt wert ick schier desolaet ³⁶³

 

als ick mijn staet eensdeels bevroe: ³⁶⁴

365

ick heb seven kinders, en weijnich daertoe! ³⁶⁵

 

Hoe! sout ick niet moe sijn en versleegen? ³⁶⁶

353 te: te, of: zeer; scarp: schraal, ongunstig; vgl. voor doen + inf. (Stoett 1923, §253)

356 al: zeer; pijne: inspanning

360 maeken: aanleggen

361 vertoeven: verdragen

363 desolaet: wanhopig

364 staet: toestand; eensdeels: ten volle; bevroe: me realiseer

365 daertoe: voor ze (zie r. 429)

366 versleegen, zie r. 340

[p. 53]

Ambachtsman

 

Jae, buerman, en ick hebber negen

 

daerme te degen wat toe behoort. ³⁶⁸

Huisman

 

Ick sal moeten verloopen, gaetet dus voort. ³⁶⁹

370

Want als ick rechtevoort al werck een heelen dach, ³⁷⁰

 

talderhoochsten dat ick dan winnen mach

 

es vijff off ses stuvers. Dats meeste loon. ³⁷²

Ambachtsman

 

⁺Soo vaer ick mee. ³⁷³

Huisman

 

En daechs behoeff ick wel twee roggenbroon, ³⁷⁴

375

elcxs van een stoter, sal ickse gerijven. ³⁷⁵

 

Wat can van mijn dachhuer dan overblijven? ³⁷⁶

 

Dit moeter weesen, salmen den buijck vervollen. ³⁷⁷

Ambachtsman

 

Dan en heeftmen noch geen boter, linnen noch wollen,

 

speck noch vleijs noch ander dinghen.

380

Somma, wilt dus verquaen, wij moetent verspringen; ³⁸⁰

 

ons winning is te cleijn alsmer op let. ³⁸¹

Huisman

 

Ist tabbaert, ist cuers, tes altemet

 

in die lombert verset en int lijff gegeeten. ³⁸³

 

Die benoutheijt die ick lij, is niet te weeten. ³⁸⁴

385

Wat baetet gecreeten: elcxs heeft sijn cruis. ³⁸⁵

368 toe behoort: voor nodig is; te degen: flink wat

369 verloopen: weggaan

370 rechtevoort: aan een stuk door (zie ook r. 878)

372 meeste: het hoogstbereikbare

+ [5^v]

373 Soo...; mee: Zo vergaat het mij ook

374 behoeff: heb nodig

375 stoter, munt ter waarde van 2½ stuiver; gerijven: gerieven (zie r. 417, 907)

376 dachhuer, zie r. 241

377 vervollen: vullen

380 Somma: Kortom; verquaen, zie r. 252; t verspringen: aan lager wal geraken

381 winning: inkomen

383 verset: beleend; int lijff gegeeten: opgegeten

384 benoutheijt, zie r. 195; benauwenis; is...; weeten: is niet te begrijpen

385 Wat...; gecreeten: Wat baat het te staan jammeren (zie Duinhoven, A.M. en J. van Marle, ‘Wat holp vrienden verholen; een verdwenen infinitiefconstructie’, in Spectator 3 (1972-3), 241-263)

[p. 54]

Ambachtsman

 

Ick vercoft gister mee die brieff van mijn huis ³⁸⁶

 

vert onder die waerde, sonder lang beijen. ³⁸⁷

 

Wat wout ick doen: ick en mach het screijen

 

van mijn kinderkens niet hooren: thert woude mijn scueren!

Huisman

390

Dit selfde doet mijn meest oick trueren, ³⁹⁰

 

want het screijen om broot van die jonge kinderen

 

es tgheen dat mijn meest gaet behinderen. ³⁹²

 

Die crachten verminderen als ick sulcxs sie aen. ³⁹³

Ambachtsman

 

Datselfde doet mijn oick verstaen. ³⁹⁴

395

Maer waer wildij nu gaen? Waer hebdijt voor? ³⁹⁵

 

Hebdij ijet vernoomen, off wat goets int oor?

 

Eij, sonder getroer laet mijn dat hooren! ³⁹⁷

Huisman

 

Neen. Ick sow gaen sien om een achendeel cooren, ³⁹⁸

 

off ick dat can bespooren onder iemants dack. ³⁹⁹

Ambachtsman

400

Dats mee mijn bootscap. Ick sow garen een sack ^400-401

 

twee off drie coopen voor mijn eijgen verdoen. ⁴⁰¹

 

Maer waer sullen wijt vinden? Ick en cant niet bevroen:

 

ick en sie hier nergens munster noch beckken. ⁴⁰³

386 brieff: eigendomsakte

387 beijen: talmen, aarzelen

390 meest, zie r. 100

392 behinderen: zwaar vallen

393 sulcxs, t.w. het screijen van mijn kinderkens (r. 388-389)

394 verstaen: verschrikken, bang worden

395 Waer...; voor: Waar wilt u heen

397 getroer: getreur

398 achendeel: 1/8

399 bespooren: vinden (zie r. 176)

400-401 een...; drie: zo'n twee of drie zakken

401 verdoen: gebruik, consumptie

403 munster: monster (geëtaleerd ten teken dat er graan ter verkoop aanwezig is); beckken: (i.c.) graanschaal

[p. 55]

Huisman

 

Laet ons een weijnich voirwaert treckken,

405

want daer ter pleckken, sooals ick meijn,

 

⁺ woont een coopman van alderleij greijn, ⁴⁰⁶

 

van goet niet cleijn, nae ick hem can. ⁴⁰⁷

Ambachtsman

 

Die doer is geslooten!

Huisman

 

Laet ons cloppen an.

410

Holla, huisheer off man, eij, doet toch open!

 

Wij coomen hier tot u geloopen

 

om wat te coopen. Is dit niet ‘In die cogge’? ⁴¹²

+ [6^r]

406 greijn, zie r. 319

407 goet: bezittingen; can: ken

412 In die cogge, als naam van het koopmanshuis (cogge: soort zeilschip, o.a. op het oosten varend voor de verscheping van koren)

Onversaedige Begeert

 

Jaet. Wats u believen?

Ambachtsman

 

Ick hadt garen een sackke rogge

415

twee off drie voor mijn huisgesin. ^414-415

 

Ick wil garen die merct geven en bien niet min. ⁴¹⁶

 

Eij, gerijft mijn hierin nu ter tijt! ⁴¹⁷

Onversaedige Begeert

 

Ick en heb geen coren, oick niet te mijt. ⁴¹⁸

 

Mijn solders sijn leech en onbeslegen. ⁴¹⁹

420

Ghij moecht gaen soecken in ander weegen,

 

daert bet wert gecreegen. Verstaedij tbescheijt? ⁴²¹

Huisman

 

Eij, doet mijn toch een achelen! ⁴²²

414-415 een...; drie, zie r. 400-401

416 merct: marktprijs; min: minder

417 gerijft, zie r. 375

418 niet te mijt: geen zier

419 onbeslegen: leeg

421 tbescheijt: mijn antwoord

422 doet...; achelen: verkoop me toch 1/8 (zie r. 398)

[p. 56]

Onversaedige Begeert

 

Ist niet genoech aen eens gheseijt? ⁴²³

 

Wat let dees blijter? Wats dat voor een vont? ⁴²⁴

425

Ghij saecht wel datter geen munster op tveijnster stont? ⁴²⁵

 

Waerom cloptij dan an? Off wildij mij tonpasse vloecken? ⁴²⁶

Ambachtsman

 

Coopman, die tvier van doen heeft, moetet in dasche soeken. ⁴²⁷

 

Soo moeten wij mee. Dus neemptet int goe. ⁴²⁸

 

Hadt ghij sooveel kinderen als ick doe

430

en soo weijnich daertoe, ghij sout soo niet spreeken. ⁴³⁰

Onversaedige Begeert

 

Wilt ghij u armoet op mijn dan wreecken?

 

Wat sijn dat voor treeken? Ick rae dat ghij swijcht! ⁴³²

 

Hebdij coren gebreck, siet dat ghijt crijcht

 

en elders stijcht sonder hier te bewelven, ⁴³⁴

435

want ick draech geen sorch dan voor mijn selven.

423 Ist...; gheseijt: Is één maal zeggen niet voldoende

424 let: talmt; blijter: bedelaar, deugniet; vont: list, streek

425 munster, zie r. 403

426 tonpasse vloecken: op een onbehoorlijke wijze vervloeken, uitschelden

427 van doen: nodig

428 neemptet int goe: vat het niet verkeerd op

430 daertoe, zie r. 365

432 treeken: streken (zie r. 134); rae: adviseer u

434 stijcht: gaat; bewelven: verblijven, zijn

Huisman

 

‘Een quaet beghin is een quaet behaegen’, ⁴³⁶

 

seijtmen gemeenlick. Mijn dunct dattet soo is.

Ambachtsman

 

⁺Dat mogen wij wel seggen, want deerst anslagen

 

bevielen niet wel; daer gingen wij mis. ⁴³⁹

Huisman

440

Dat is gewis.

 

Een quaet gesplis ons daer opquam: ⁴⁴¹

 

hij wout hem vrij belgen, en werden schier gram, ⁴⁴²

 

omdat hij vernam dat wij met ons tween ⁴⁴³

 

nae coren gingen vraghen.

436 behaegen: welgevalligheid

+ [6^v]

439 bevielen: pakten uit; daer...; mis: pakten we het verkeerd aan

441 gesplis: narigheid, wederwaardigheid; opquam: overkwam

442 wout...; belgen: wilde er zich waarachtig kwaad over maken

443 vernam: merkte

[p. 57]

Ambachtsman

445

Wat sullen wij nu doen?

Huisman

 

Daer woonter noch een.

 

Laet ons daer gaen treen voor alle saecken ⁴⁴⁷

 

en sien off wij soo aen coren mochten raeken.

 

Ick weetet anders niet te maecken, neen ick, voirwaer! ⁴⁴⁹

Ambachtsman

450

Hij staet in sijn duer.

447 voor alle saecken: vóór alles

449 Ick...; maecken: Ik weet niet hoe het anders aan te pakken

Huisman

 

Dat is claer. ⁴⁵¹

 

Vrient, goeden dach. Hier coomen wij tegaer

 

en vraegen u eenpaer, spae ende vroech: ⁴⁵³

 

hebdij geen coren?

Nimmermeer Genoch

455

Jae ick, coorens genoech

 

nae mijn gevoech: meer als hondertich lasten, ⁴⁵⁶

 

dien ick mach vercoopen ende aentasten ⁴⁵⁷

 

voor alle gasten dier nae snackken. ⁴⁵⁸

Ambachtsman

 

Eij, doet mijn toch twee off drie sackken ⁴⁵⁹

460

om die te verbackken voor mijn eijgen huis, ⁴⁶⁰

 

want mijn kinderkens, eijlaes, sijn heel confuis ⁴⁶¹

 

bij gebreck van broot, en gans sonder heijl. ⁴⁶²

Huisman

 

En ick hadt garen een achelen. ⁴⁶³

451 claer: duidelijk, goed te zien

453 eenpaer: te zamen

456 gevoech: behagen; hondertich: honderd; lasten, zie r. 217

457 aentasten: aanspreken, gebruiken

458 gasten: klanten; die...; snackken: die er niet buiten kunnen

459 doet, zie r. 422

460 verbackken: voor het bakken te gebruiken; huijs: huishouden, gezin

461 confuis: van streek

462 sonder heijl: verstoken van alle goeds

463 achelen, zie r. 398

[p. 58]

Nimmermeer Genoch

 

Ick en heb niet veijl. ⁴⁶⁴

465

Dat is den peijl. Sijdijs wijs? ⁴⁶⁵

Ambachtsman

 

Hoesoo toch, vrient?

Nimmermeer Genoch

 

Ick begeert niet te vercoopen bij deesen prijs.

 

Dats mijn advijs, al schijntet verisinge. ⁴⁶⁸

Huisman

 

⁺Gheltet noch niet genoch? ⁴⁶⁹

Nimmermeer Genoch

470

Neent. Ick verwacht onlanxs noch al ander rijsinge ⁴⁷⁰

 

naet bewijsinge van mijn brieven ⁴⁷¹

 

dien ick ontfang. Dus wil ick niemant gerieven

 

noch met cooren believen, oick hoe benepen. ⁴⁷³

Ambachtsman

 

Waer gaen wij nu heen?

Nimmermeer Genoch

475

Ick meen een partij naer Vranckrijck te scheepen; ⁴⁷⁵

 

soo heb ickket begreepen, sonder vertoven. ⁴⁷⁶

 

Want het daer ghelt hondert croonen en vert daerboven. ⁴⁷⁷

 

Es dat een proven om te versmaen? ⁴⁷⁸

Huisman

 

Sow dat moghen weesen?

464 niet veijl: niets te koop (zie r. 269)

465 peijl: hoogte, prijs (zie r. 267); Sijdijs wijs: weet je het nou

468 advijs: mening, idee; verisinge: een afschuwelijke zaak, iets waar men van ijst

+ [7^r]

469 Gheltet, zie r. 330

470 onlanxs: op korte termijn; rijsinge: stijging

471 t bewijsinge...; brieven: de berichten (informaties) van de stukken die mij bereiken

473 believen: van dienst zijn

475 meen: ben van plan, sta op het punt; scheepen: verschepen

476 begreepen: beraamd, ‘gepland’; vertoven: dralen

477 ghelt, zie r. 330

478 proven: voordeel

[p. 59]

Nimmermeer Genoch

480

Jaet, in trowen! Binnen Rowaen, ⁴⁸⁰

 

nae ick heb verstaen, geltet sooveel; ⁴⁸¹

 

en binnen Parijs ofte Rutseel ⁴⁸²

 

is die prijs niet minder die waert van een plack. ⁴⁸³

Ambachtsman

 

Wildij niet veel ontbeeren, doet mijn maer een sack ⁴⁸⁴

485

om eenich gemack mijn kinders te doen, ⁴⁸⁵

 

die van honger en commer benaest verwoen. ⁴⁸⁶

 

Daer sal ick thuis mee spoen sonder lang draelen. ⁴⁸⁷

Huisman

 

Wij sullen niet borgen, maer terstont betaelen; ⁴⁸⁸

 

een mijt salder niet faelen. Dus doet ons begeer, ⁴⁸⁹

490

wij bidden u vriendelick.

Nimmermeer Genoch

 

Ick wil niet vercoopen. Quelt mijn niet meer!

 

Neempt elders u keer, dats cort bescheet! ⁴⁹²

 

Ick wil nu gaen maeken mijn dingen gereet,

 

dattet coren wert besteet naer Vranckrijck te varen. ⁴⁹⁴

495

Soo mach ick gelt en scat overvloedich vergaeren.

480 Rowaen: Rouen, Rouaan

481 geltet, zie r. 330

482 Rutseel: La Rochelle

483 plack: (halve) stuiver

484 ontbeeren: missen; doet, zie r. 459

485 gemack: voedsel, nooddruft

486 verwoen: gek worden

487 thuis: naar huis

488 borgen: op krediet kopen

489 een mijt: (in Holland) 1½ penning (zie ook r. 418); faelen: mankeren, ontbreken

492 Neempt...; keer: ga ergens anders heen; bescheet, zie r. 421

494 besteet: gereedgemaakt; varen: gaan

Ambachtsman

 

Eijlaes, buerman, tis alleleens: ⁴⁹⁶

 

waer dat wij loopen, wij vangen niet.

Huisman

 

Dat moechdij wel seggen! Dies veel geweens

 

ons hangt over thooft, met veel verdriet.

496 alleleens: overal precies hetzelfde

[p. 60]

Ambachtsman

500

Waer gaen wij nu heen?

Huisman

 

⁺Wij sijn verspiet, ⁵⁰¹

 

verraen en vercoft van deese fockkers, ⁵⁰²

 

die niet en sijn dan grote opslockkers ⁵⁰³

 

vande scamele gemeent, soomen bespooren. ⁵⁰⁴

Ambachtsman

505

Deen wil niet vercoopen,

Huisman

 

dander missaect sijn cooren, ⁵⁰⁶

 

al sijn van achter tot vooren die solders vervult.

Ambachtsman

 

Wij moeten per forts noch hebben verdult, ⁵⁰⁸

 

off tsow noch weesen ons schult, sooals ick mien.

Huisman

510

Ick hoop, den Heer salt haest versien. ⁵¹⁰

 

Laet ons metien van hier vertreen. ⁵¹¹

Ambachtsman

 

Ick ben tevreen.

 

Laet ons gaen heen elcxs nae huis.

 

Ick hoop, den Heer sal alle abuijs ⁵¹⁴

515

sonder confuis van ons ten besten weeren. ⁵¹⁵

 

Want als Hij wil, can Hijt drae ten besten keeren.

+ [7^v]

501 verspiet: veracht

502 fockkers: groothandelaars, opkopers

503 opslockkers: uitzuigers

504 bespooren, zie r. 176

506 missaect, zie r. 53

508 per forts: in elk geval; verdult: geduld

510 versien: in het oog krijgen; maatregelen treffen tegen; verhoeden. Vgl. Gen. 22:14

511 vertreen: heengaan

514 abuijs: misstand, bedrog

515 confuis: ruzie, verwarring

Pausa

Die clock luijt

[p. 61]

Ambachtsman

 

Wel, buerman, hoe dus? Daer gaet die clock!

 

Wat isser op handen, wat salmer leesen? ⁵¹⁸

Huisman

 

Daer sal wat te doen sijn sonder jock! ⁵¹⁹

Ambachtsman

520

Wel, buerman, hoe dus? Daer gaet die clock!

Huisman

 

Vertoef een weijnich, ick hael slechs mijn rock. ⁵²¹

 

Soo wil ick mee hooren wat het sal weesen.

Ambachtsman

 

Wel, buerman, hoe dus? Daer gaet die clock!

 

Wat isser op handen, wat salmer leesen?

Huisman

525

Ick verlang oick bijsonder nae deesen

 

sonder ijet te vreesen, want ick hoop wat goets. ⁵²⁶

Ambachtsman

 

Datselfde geeft mijn oick wat moets,

 

want ick hoop meer voorspoets dan wij hebben gehat.

518 leesen: aflezen

519 jock: scherts

521 rock: overkleed

526 hoop, zonder op, zie Stoett 1923, §167 III

Onversaedige Begeert

 

⁺Compere, daer gaet die clock vander stat.

530

Men sal affleesen, soo ick scat. Maer wat salt zijn? ⁵³⁰

Nimmermeer Genoch

 

Ten sal nijet roeren, hoop ick, van mijn,

 

noch oick van dijn, naer ickket besaet. ⁵³²

Onversaedige Begeert

 

Dattet sles niet en is van een placcaet

 

datmen cooren noch saet uuijt het lant moet voeren!

+ [8^r]

530 affleesen: openbare voorlezing doen; scat: denk, vermoed

532 besaet: hoop

[p. 62]

Nimmermeer Genoch

535

Ick hoop neent, want sulcke toeren ⁵³⁵

 

sow ons coomenschap hinderen en seer verquaeden! ⁵³⁶

535 toeren: streken

536 coomenschap, zie r. 173; verquaeden: slechter maken (zie r. 252)

Hier sal een doerwaerder tplaccaet offleesen.

Doerwaerder

 

Phillipus, coninck van Spangen doer Goodts genaeden,

 

oick van Cecijlien, van Napels, ver ende na, ⁵³⁸

 

hertoch van Oostenrijck buijten iemants scaeden,

540

graeff van Vlaenderen en Hollant etcetera.

 

Alsoo wij verneemen vroech ende spa,

 

dat het gewas dit jaer niet wel is gesleegen, ⁵⁴²

 

waeruuijt te bedencken is groote dierte en sca, ⁵⁴³

 

oick doer die meuijterij diemer in plegen, ⁵⁴⁴

545

waerdoert alree seer hooch is gesteegen...;

 

Om dit te verhoen soo gaen wij verbien

 

dat niemant eenich cooren doer eenijge weegen ⁵⁴⁷

 

uuijt ons lant moet voeren voor eenijge lien.

 

Voort alle vercoopen dier moghen gheschien: ⁵⁴⁹

550

om tgroote molipolium datmer in sien, ⁵⁵⁰

 

casseeren wijse al en doense teniet. ⁵⁵¹

 

Alle browers in ons landen doer dit gebiet ⁵⁵²

 

wert oick bevoolen niet te mogen verbrowen

 

de garst, haver, sucreoen, -hier wel op siet!- ⁵⁵⁴

555

ten waer dattet mout dat sij willen behowen

 

uuijt ander landen quaem ter goeder trowen: ⁵⁵⁶

 

dat mogen sij besigen tot haer believen.

538 ver ende na: overal

542 gesleegen: geslaagd, gelukt

543 bedencken: verwachten

544 plegen, zie r. 211

547 niemant; zie voor de onlogische negatie Stoett 1923, §235; doer...; weegen: op een of andere wijze

549 Voort...; vercoopen: Verder wat betreft alle verkopen

550 molipolium: monopolie, inkoop van zaken om de prijzen op te jagen; sien, zie r. 211

551 casseeren: nietig verklaren

552 gebiet: gebod, bevel

554 sucreoen: bepaald soort gerst, sukrioen

556 ter...; trowen: waarachtig

[p. 63]

 

Voort, om donreedelijcke rijsinge diemen aenschowen ⁵⁵⁸

 

in coren, in graen, soo gaen wij brieven ⁵⁵⁹

560

alle onse officieren, om den armen te gerieven, ⁵⁶⁰

 

dat sij tallen tijden alst haer duncken sal goet,

 

die coorensolders off schueren sonder eenich miskieven ⁵⁶²

 

te vijsijteeren en te vraegen wiet toecoomen moet; ⁵⁶³

 

en wat coren sij vinden meer dan sulckeen behoet, ⁵⁶⁴

565

⁺ sal den officier daeroff te merct doen draegen ⁵⁶⁵

 

sulcken quantijteijt als hij vermoet ⁵⁶⁶

 

orbaerlicxst te sijn, op seekere marctdaghen ⁵⁶⁷

 

en stellent tot een reedelijcken prijs, en dat bij behaegen ⁵⁶⁸

 

vanden wethouders, diet sullen taxeeren.

570

Voort willen wij noch sonder eenich vertraegen:

 

waert datter iemant waer die mocht hanteeren

 

molopolium, bedroch off sulck fraudeeren ⁵⁷²

 

op tstuck van tcoren, hier niet gementioneert, ⁵⁷³

 

twelck tgemeen welvaeren mocht contraerijeren, ⁵⁷⁴

575

dat dieselfde arbitraelick sal werden gecorrigeert. ⁵⁷⁵

 

Voorts, opdat nijemant ignorancij en pretendeert, ⁵⁷⁶

 

beveelen wij u scarpelick dat ghij sonder vertreck ⁵⁷⁷

 

dit alomme in ons landen publiceert, ⁵⁷⁸

 

elcxs in sijn iuridixi, stat, dorp off vleck. ⁵⁷⁹

580

En tot observatie van dien -hoort wat ick ondeck- ⁵⁸⁰

 

procedeert wel scarpelick tegens die sijn rebel ⁵⁸¹

558 rijsinge: prijsstijging (zie r. 470); aenschowen, zie r. 211

559 gaen brieven: schrijven voor, gelasten

560 officieren: ambtenaren

562 miskieven: missiven, lastbrieven

563 te vijsijteeren en te vraegen, in deze anakoloet als persoonsvormen te vertalen; wiet...; moet: wie de eigenaar is

564 behoet: behoeft, nodig heeft

+ [8^v]

565 officier, zie r. 560; daeroff: daaraf, daarvandaan

566 vermoet: meent

567 orbaerlicxst: het nuttigst; seekere: bepaalde, vastgestelde

568 behaegen: goedvinden

572 molopolium, zie r. 550

573 op tstuck: met betrekking tot; gementioneert: vermeld

574 contraerijeren: in strijd zijn met

575 arbitraelick: bij rechterlijke beslissing; gecorrigeert: gestraft

576 ignorancij pretendeert: onwetendheid voorgeeft t.a.v. de inhoud van het afgekondigde plakkaat

577 scarpelick: met grote nadruk; sonder vertreck: zonder uitstel

578 publiceert: bekend maakt, afkondigt

579 iuridixi: rechtsgebied

580 observatie: inachtneming; ondeck: mededeel

581 rebel: ongehoorzaam

[p. 64]

 

bij reale executie sonder versteck. ⁵⁸²

 

Hiertoe geven wij u macht en sonderling bevel ⁵⁸³

 

en gebien oick eenigelick dat hij u sel

585

hierin obedieeren, wantet ons soo gelieft. ⁵⁸⁵

 

Ghegeven in Bruijsel, onse stat, verstaet mijn wel,

 

onder onsen contersegel, daerop gegrieft ⁵⁸⁷

 

den vijfthienden september. Onder stont gebrieft: ⁵⁸⁸

 

‘Bij den coninck in sijn rade’, ende onderteijkent soet behoert.

590

Eenigelijck seijt het den anderen voert! ^537-590

582 reale executie: daadwerkelijke inbeslagneming (en verkoping); versteck: terughoudendheid

583 macht: (ook:) wettelijke bevoegdheid; sonderling: bijzonder

585 want: want; omdat

587 contersegel: klein zegel; gegrieft: gegrift, gedrukt

588 gebrieft: geschreven; waarschijnlijk vergist de schrijver zich in de datum van het plakkaat (zie bijlage, p.96)

537-590 Zie voor de overeenkomsten met het plakkaat: bijlage op p. 95-96

Ambachtsman

 

Ick ben seer verblijt dat ick ongestoort

 

alsulcken woort daer hoorde pupliceeren! ⁵⁹²

Huisman

 

Ick hoop, het sal doen prospereren ⁵⁹³

 

en veel druxs affweeren bijsonderlingen. ⁵⁹⁴

Ambachtsman

595

Hoet gaet, ten can ons geen scae inbringen: ⁵⁹⁵

 

tsal tcoren en veel dinghen howen int lant,

 

twelck den armen noch doen sal groot onderstant. ⁵⁹⁷

592 pupliceeren, zie r. 578

593 prospereren: groeien in welvaart

594 bijsonderlingen: met name

595 inbringen: berokkenen

597 onderstant: hulp, steun

Onversaedige Begeert

 

Ick wow, die duerwaerder mettet placcaet waer verbrant

 

tot pulfer en scant en die dat heeft bestiert!

Nimmermeer Genoch

600

Sal dus die comenscap werden geregiert? ⁶⁰⁰

 

Waer is oijt versiert sulcken sermoen? ⁶⁰¹

600 comenschap, zie r. 173; geregiert: (ook) gecontroleerd

601 versiert: bedacht; sermoen: toespraak, woorden

[p. 65]

Onversaedige Begeert

 

⁺Tverbiet ons voortan geen voorcoop te doen! ⁶⁰²

 

Ick sow schier verwoen doer sulcken gebiet. ⁶⁰³

Nimmermeer Genoch

 

Eij, alle voorcoopen die gedaen sijn, doetet te niet,

605

oick hoese sijn geschiet! Dit doet mijn versaegen. ⁶⁰⁵

Onversaedige Begeert

 

Die middel waerdoer wij tcooren op souden jaegen ⁶⁰⁶

 

wert ons eensdeels benomen. Tis om te ontsinnen. ⁶⁰⁷

Nimmermeer Genoch

 

Compt, compere, laet ons gaen binnen;

 

wij sullen wel weer vinnen een ander practijck.

Onversaedige Begeert

610

Ick ben ree. Compt, gaen wij gelijck. ⁶¹⁰

 

Uuijt mijn gront ick versijck, al baetet geen troeren. ⁶¹¹

 

Wist ick diet mijn dee, ick hulp hem verscoeren! ⁶¹²

+ [9^r]

602 geen, onlogische negatie (zie ook r. 547); voorcoop: inkoop vooraf (zie r. 347)

603 verwoen: buiten mezelf raken; gebiet: bevel

605 versaegen, zie r. 330

606 opjaegen, zie r. 47

607 eensdeels: geheel (zie 364); ontsinnen: het verstand verliezen

610 ree: klaar

611 gront: hart, binnenste; versijck: zucht; vrees; al...; troeren: al helpt treuren geen zier (zie Stoett 1923, §38)

612 dee: aandeed; verscoeren: verscheuren, om zeep brengen

Pausa

Het coren, op solder gevangen leggende, spreect in haer selfs dese beclaechelijcke reeden.

Het cooren

 

Ist niet wel een jammer om te beclaegen ⁶¹³

 

dat ick dus op solder moet leggen gevangen ⁶¹⁴

615

en wert hier vergeeten nachten en daeghen,

 

daer tgemeen volck soo groot verlanghen ⁶¹⁶

 

naer mijn heeft; want als den banghen ⁶¹⁷

613 jammer: ellende, leed

614 dus: zo

616 daer: terwijl toch; gemeen: gewone

617 als den banghen: bang

[p. 66]

 

roeptet al om cooren, jongen en owen. ⁶¹⁸

 

En ick, die hoer last en groot verstrangen ⁶¹⁹

620

te hulp soude coomen, wert hier gehowen

 

van Onversaedige Begeerte, soomen aenschowen, ⁶²¹

 

en van Nimmermeer Genoch. Dees twee corendieven ⁶²²

 

doen dattet gemeen volck int benowen

 

mijn dus moeten derven. Nu moet ickket brieven, ⁶²⁴

625

want ick ben genoch verleent om elcks te gerieven, ⁶²⁵

 

soodat niemant gebreck en behoefde te lijen. ⁶²⁶

 

Maer dees groote catten, diet niet en gelieven, ⁶²⁷

 

howen mijn op bij meenichte aen alle sijen, ⁶²⁸

 

op solders, op spijckers, jaren en tijen, ⁶²⁹

630

slechs om haer hongerige roppen te versaen, ⁶³⁰

 

twelck is te beclaegen, sonder vermijen. ⁶³¹

 

Och, waer salt toe dijen, ick en cant niet verstaen. ⁶³²

 

Ick ducht, sietmer niet toe, tsal noch verquaen. ⁶³³

618 roeptet al: roepen ze allemaal (zie Stoett 1923, §38)

619 verstrangen: benauwdheid, verdriet

621 aenschowen, is hier mach weggelaten?

622 corendieven: (misdadige) korenopkopers

624 brieven, zie r. 559 en 589

625 genoch: in voldoende hoeveelheid

626 behoefde: zou hoeven

627 catten, zie r. 224

628 howen op, zie r. 43

629 spijckers, zie r. 45

630 roppen: magen

631 twelck...; beclaegen: waarover men mag klagen, zijn beklag mag doen; sonder vermijen: stellig, zeker

632 toe dijen: heengaan, op uitlopen; verstaen: begrijpen

633 verquaen, zie r. 536

Ambachtsman

 

Hoorden ick daer niet een vrouspersonage

635

roepen en spreeken, off ist fantazij?

Huisman

 

⁺Neent, tselfde docht mijn mee en tscheen oick rage ⁶³⁶

 

datse wou uuijtstellen, dat seg ick vrij. ⁶³⁷

Ambachtsman

 

Immers verneem ick hier niemant hen noch bij. ⁶³⁸

 

Wat gecrij, peijs ick, isset geweest? ⁶³⁹

+ [9^v]

636 rage: iets treurigs, misbaar, uiting van droefenis

637 uuijtstellen: laten horen (zie r. 59)

638 Immers: In elk geval; verneem: bespeur; hen noch bij: in de buurt

639 gecrij: gekrijt, geween

[p. 67]

Huisman

640

Sout wel een droem sijn, off een ander geest ⁶⁴⁰

 

dat ick soe onbedeest hoorden van veer. ⁶⁴¹

Het cooren

 

Och, onversaedige! ⁶⁴²

Ambachtsman

 

Holla! Daer hoor ickket weer.

 

Laet wij ons keer derwaerts nemen. ⁶⁴⁴

Huisman

645

Ick ben tevreen. Compt sonder lang temen. ⁶⁴⁵

 

Laet ons daernae spooren spae ende vroech. ⁶⁴⁶

Het cooren

 

Och, Onversaedelijcke Begeert met Nimmermeer Genoech,

 

wat groot ongevoech coockt ghij die lien! ⁶⁴⁸

 

Elck roept om mijn soomen wel sien,

650

maer tmach niet gheschien doer u overdadicheijt. ⁶⁵⁰

 

Ghij hout mijn hier leggen sonder genaedicheijt, ⁶⁵¹

 

beslooten int doncker sonder vertreck, ⁶⁵²

 

en elck roept om mijn. Ick ben seer gebreck ⁶⁵³

 

in dorp, in vleck, tot elcker spacij. ⁶⁵⁴

Ambachtsman

655

Wel, vrow, waerom is dees lamentacij?

 

Sciet u scandalesacij off eenich leet? ⁶⁵⁶

 

Ick bidts u, vertrectet ons int secreet. ⁶⁵⁷

 

Ghij schijnt bedroeft, Godt weet alleen twaerom. ⁶⁵⁸

640 wel: misschien; droem: droomgezicht, waanvoorstelling: een ander geest: een of andere geestverschijning

641 onbedeest: onverschrokken, oningehouden

642 onversaedige: niet verzadigden

644 ons...; nemen: daarheen gaan

645 temen: talmen

646 spooren: speuren, omzien

648 ongevoech: ongerief, last; coockt: bereidt

650 t, t.w. mijn verschijning; overdadicheijt: gewelddadigheid, misdadigheid

651 leggen: liggende (zie voor de inf. Stoett 1923, §260 opm. III en Weijnen 1965, 81); genaedicheijt: genade, uiting van genade

652 beslooten: opgesloten; sonder vertreck: alsmaar

653 ben gebreck, zie r. 101

654 tot...; spacij: zonder uitzondering

656 Sciet: Overkomt; scandalesacij: iets schandelijks

657 vertrectet, zie r. 38

658 schijnt: ziet er...; uit

[p. 68]

Het cooren

 

Tgebreck is te groot, verstondij die som ⁶⁵⁹

660

datter wert geleeden omdat ik hier legge.

 

Mocht ick vanhier coomen, -hoort wat ick segge-

 

aen elcken egge sout ickse vervroemen. ⁶⁶²

Huisman

 

Wie moechdij dan sijn die sulcxs gaet romen? ⁶⁶³

 

Hoe gaetmen u nomen? Laet mijn eens hooren. ⁶⁶⁴

Het cooren

665

Ick ben het Coren,

 

gewassen, geboren, tot smenschen profijt,

 

opdat elck doer mijn in deesen tijt

 

ver ende wijt sow werden versaet. ⁶⁶⁸

Ambachtsman

 

⁺Och, eedele bloeme daer al ons genaet

670

alleen aen staet, vinden wij u hier! ⁶⁷⁰

 

Wij hebben u gesocht in soo mennich quartier, ⁶⁷¹

 

doer veel dangier en groot verseerte. ⁶⁷²

Het cooren

 

Nimmermeer Genoch met Onversaedige Begeerte

 

howen mijn in dit geveerte, eijlaes, ocharmen, ⁶⁷⁴

675

alleen tot verderfenis vanden armen.

 

Tis om te becarmen, waert datmer op pasten. ⁶⁷⁶

Huisman

 

Sijdij hier met weijnigen?

659 verstondij die som: wist ge alles

662 aen...; egge: overal (egge: ‘ecke’, kant); se, t.w. degenen die gebrek lijden; vervroemen: versterken

663 die...; romen: die deze heerlijke belofte uitspreekt

664 gaet nomen: noemt

668 ver ende wijt: overal; versaet: verzadigd

+ [10^r]

670 aen staet: van afhangt

671 quartier: wijk

672 doer: onder, tijdens; dangier = verseerte: narigheid, ellende (zie r. 780)

674 geveerte: toestand

676 waert...; pasten: indien men tenminste er aandacht aan zou besteden (t.w. aan het becarmen)

[p. 69]

Het cooren

 

Neen ick, in trowen: wel met duijsentich lasten ⁶⁷⁸

 

hebben sij mijn gesoldert en op spijckers gebrocht. ⁶⁷⁹

680

Ick machher niet vandaen, al wert ick gesocht,

 

off ick moet werden vercoft naer haer believen.

Ambachtsman

 

Eij, watte corendieven! ⁶⁸²

 

Hoe gaense ontrieven ons en een ander! ⁶⁸³

 

Wij waren vlus gegaen met malcander

685

tot corencoopershuijsen. Wij begeerden maer wat. ⁶⁸⁵

 

Deen wou niet vercoopen, dander seij dat hij niet en hadt

 

en lochende sijn coren. Dit maecte mijn bedeest. ⁶⁸⁷

Huisman

 

Eij, segt toch, eel bloeme, hebdij lang hier geweest?

 

Mijn hart toch geneest dat onlancxs was verslegen! ⁶⁸⁹

Het cooren

690

Tot som pleckken heb ick wel geleegen

 

- wat baetet versweegen - twee off drie jaer, ⁶⁹¹

 

soodat ick van binnen vanden claer ⁶⁹²

 

veel op ben gegeeten, die mijn ginck rijten. ⁶⁹³

 

Oick ben ick seer vergaen doer tvermijten, ⁶⁹⁴

695

en oick doert pissen en scijten van muijsen en ratten

 

die mijn heel onteerden en deen vermatten. ⁶⁹⁶

 

Verstaedij wel datten, tis soo, certeen. ⁶⁹⁷

678 duijsentich: duizend (vgl. hondertich in r. 456); lasten, zie r. 217

679 gesoldert: op zolder opgeborgen; spijckers, zie r. 45

682 corendieven, zie r. 622

683 ontrieven: ontrieven, beroven, benadelen

685 wat: een beetje

687 lochende: ontkende te hebben; bedeest: beangst

689 geneest, gebiedende wijs; onlancxs: zojuist nog; verslegen: teneergeslagen (zie r. 340)

691 wat...; versweegen, zie r. 385

692 claer: kalander of klander, een insect waarvan de larve zich in een graankorrel ontwikkelt en deze leegvreet

693 ginck rijten: openspleet, deed barsten

694 vergaen: zwak geworden, achteruit gegaan; tvermijten: het door de mijten opgevreten worden; vergaan

696 vermatten: uitgeput raken, aan kracht inboeten

697 Verstaedij: Begrijpen jullie

[p. 70]

Ambachtsman

 

Och, hier legdij gesoldert, en wat werter hongers geleen ⁶⁹⁸

 

in dorpen, in steen, omdatmen u derven.

700

Wijff en kinderen van honger scier sterven,

 

want niemandt mach u verwerven naedat ick hoor, ⁷⁰¹

 

off hij moet wel ghelt hebben ende een rijck cantoor, ⁷⁰²

 

en dit slechs doer die grote corenbijters, ⁷⁰³

 

die niet en sijn dan verslijters ⁷⁰⁴

705

van tvleijs en bloet van die scamele gemeent.

Huisman

 

⁺Eijlaes, hoe salt noch werden beweent!

 

Mijn hert vercleent als ickket smaeke. ⁷⁰⁷

Het cooren

 

Dat den armen mijn dus derft, es geen cleijne saecke.

 

Ick sal roepen noch wraeke, al schijntet nu voordel, ⁷⁰⁹

710

tot haer eewich verderven int laeste Goodts oordeel, ⁷¹⁰

 

alsmen van haer sal eijschen der armen gebreck. ⁷¹¹

 

Want ick ben soowel - hoort wat ick vertreck - ⁷¹²

 

voor die scaemele gewassen als voor die rijcke, ⁷¹³

 

niemant uuijtgesondert, voor al gelijcke, ⁷¹⁴

715

omdat hij sonder versijcke doer mijn soude crijgen ⁷¹⁵

 

haer naetuerlijcke notruft, sonder verder te stijgen. ⁷¹⁶

 

Hoe soutment verswijgen? Ten waer niet goet.

698 gesoldert, zie r. 679

701 naedat: naar

702 cantoor: geldkist, kas

703 corenbijters: (zich aan woekerhandel schuldigmakende) graanhandelaren

704 verslijters: verzwelgers, verteerders

+ [10^v]

707 vercleent: krimpt ineen, gevoelt hevige smart

709 al...; voordel: al lijken ze nu in het voordeel

710 haer, t.w. van de corenbijters uit r. 703

711 eijschen...; gebreck: rekenschap vragen vanwege hetgeen de armen ontbreekt

712 vertreck, zie r. 38

713 gewassen: gegroeid

714 gelijcke: evenzeer

715 hij, t.w. de arme of de rijke; versijcke, zie r. 611

716 sonder...; stijgen: zonder dat (het koren) in prijs stijgt, of: zonder dat (de mensen) zich behoeven in te spannen

[p. 71]

Ambachtsman

 

O Princesse, eel cooren, ghij kent ons gemoet. ⁷¹⁸

 

Doer u werden wij gevoet, alsoomen wel siet.

720

Waer gaen wij heen, crijgen wij u niet? ⁷²⁰

 

In veel ongevals en verdriet sullen wij geraeken,

 

moghen wij u niet genaecken.

Het cooren

 

Wilt sulcke reen staeken! ⁷²³

 

Betrout den Heer al uwen saecken.

725

Hij salt wel maecken, Hij is almachtich.

 

tJaer van sessenvijftigen, weest dat indachtich, ⁷²⁶

 

doe die dierte soo crachtich overal rees. ⁷²⁷

 

Hoecht u niet, hoe haest dat den Heer doe bewees ⁷²⁸

 

verandering ten besten, en dat weldra? ⁷²⁹

Huisman

730

Sow ons dat niet huegen!

Het cooren

 

En nu en isset soo quaet niet nergens na: ⁷³¹

 

al ben ick misluct dit jaer in sommige weegen, ⁷³²

 

elders soe sie ick weer dubbelt geslegen, ⁷³³

 

soodat niemant verleegen darff sijn off povere. ⁷³⁴

735

Oick vant voirleeden jaer schoot veel overe

 

van mijn soot blijct, men cant bethoonen,

 

meer dan daermen een jaer wel op souden stoonen. ⁷³⁷

 

En noch tot meerder verschoonen: wat sijnder scepen ⁷³⁸

 

van oosten gecoomen, die onbeneepen ⁷³⁹

740

mijn met sommen gebrocht hebben hier int lant. ⁷⁴⁰

 

Dus weest niet versleegen: ick ben abondant ⁷⁴¹

 

genoch tehant, dat moechdij gelooven.

 

Ick hoop, ghij sult mijn niet derven. Dus wilt niet bedroven.

718 gemoet: binnenste

720 crijgen...; niet: indien wij u niet verwerven

723 reen: woorden

726 Zie inleiding p. 8 en 15

727 doe: toen

728 Hoecht: Heugt

729 weldra: op korte termijn

731 nergens na: bij lange niet

732 weegen: streken, gebieden

733 sie, zie r. 213; geslegen: geslaagd, uitgevallen

734 verleegen = povere: in verlegenheid, in behoeftige omstandigheden; darff: hoeft

737 stoonen: steunen

738 tot...; verschoonen: om het nog mooier te maken

739 van oosten: (zie r. 311) uit het Oostzeegebied; onbeneepen: onbelemmerd

740 met sommen: met grote hoeveelheden

741 versleegen, zie r. 349; abondant: in overvloed

[p. 72]

Ambachtsman

 

⁺Die woorden sijn goet die sij van boven

745

sonder eenich vertooven daer tegens ons sprack. ⁷⁴⁵

Huisman

 

Och, mochten wijse becoomen, wat grooter gemack

 

sow ons gewarden in alle steeden! ⁷⁴⁷

Ambachtsman

 

Wat dunct u, buerman, off wij gingen tot Reden,

 

een man van seden goet en perfect,

750

en baeden hem, dat hij gaen wou, eer hij vertrect,

 

tot dees corenbijters, en haer verspreeken? ⁷⁵¹

 

Misselick off hijse mocht besmeecken. ⁷⁵²

 

Sulcxs is wel gebleecken in voorleen tijen.

Huisman

 

Dat concept is soo quaet niet, ick moetet belijen. ⁷⁵⁴

755

Laet ons sonder vermijen vorderen die reijs. ⁷⁵⁵

 

Misselick off hij volcoomen wou onsen eijs. ⁷⁵⁶

 

Ick hoop en ick peijs, hij salder wel spoen. ⁷⁵⁷

 

Maer isset noch verde? ⁷⁵⁸

Ambachtsman

 

Neen, hier isset te doen.

760

Nae mijn vermoen is hij slegs niet uuijt. ⁷⁶⁰

 

Nu, laet ons rinckelen. Clopt vrij overluijt; ⁷⁶¹

 

soo wert hem beduijt ons concept tot gewin. ⁷⁶²

Huisman

 

Holla, huisheer, laet ons toch in!

 

Soo mogen wij ons sin u perfect gaen brieven. ⁷⁶⁴

+ [11^r]

745 vertooven: uitstel, dralen

747 in alle steeden: overal

751 corenbijters, zie r. 703; verspreeken: berispen

752 Misselick off: Misschien dat; besmeecken: vermurwen

754 concept, zie r. 175

755 vorderen: ten uitvoer leggen; reijs: tocht

756 Misselick off, zie r. 752; volcoomen: volbrengen, ten uitvoer leggen; eijs: verzoek

757 der spoen: er zich voor beijveren

758 verde: ver

760 slegs niet: helemaal niet

761 overluijt: duidelijk, hard

762 beduijt: verteld; gewin: voordeel; concept, zie r. 175

764 ons sin: onze bedoeling; brieven: vertellen (zie ook r. 588 en 624)

[p. 73]

Die reden, een statich man

765

Wat is u believen?

 

Mach ick u gerieven, tis tuwen besten. ⁷⁶⁶

Ambachtsman

 

Och jae, ghij Reden, want al onssen questen, ⁷⁶⁷

 

hoop ick, sult ghij bevesten dattet wel sal sijn. ⁷⁶⁸

Die reden

 

Wat is die materij, segtet dan mijn, ⁷⁶⁹

770

die ick voor dijn sow mogen volbringen?

Huisman

 

Ghij hebt wel gehoort voir alle dingen

 

bijsonderlingen, nae ick can bespooren, ⁷⁷²

 

dattet groote dieren tijt is, bijsonder int coren, ⁷⁷³

 

soomen wel hooren hier en overall.

775

En salt dus verquaen, wij raecten ter pal, ⁷⁷⁵

 

in groot misval en in veel beswaeren. ⁷⁷⁶

Die reden

 

⁺Wat soutmen hierin doen?

Ambachtsman

 

Ick salt u verclaeren.

 

Wij hebben verstaen dat dit beswaeren ⁷⁷⁹

780

ons meest compt naren met al dit verseerte ⁷⁸⁰

 

uuijt Nimmermeer Genoch en Onversaedige Begeerte.

 

Tsijn twee corencoopers, die den armen dus stropen. ⁷⁸²

Die reden

 

Sow dat moghen weesen?

766 gerieven: van dienst zijn

767 questen: zaken, aangelegenheden

768 bevesten: beter maken, in een betere toestand brengen

769 materij, zie r. 29

772 bijsonderlingen, zie r. 594; bespooren, zie r. 176

773 in: wat betreft

775 verquaen, zie r. 252; ter pal, zie r. 109

776 misval: ongeluk; beswaeren: moeilijkheden

+ [11^v]

779 verstaen: begrepen; beswaeren: moeilijkheden, moeilijk maken

780 meest, zie r. 138; naren: nabij; verseerte, zie r. 672

782 stropen: afzetten, beroven

[p. 74]

Huisman

 

Jaet, want watter aencompt, sij gaent al opcoopen

785

en smackkent met hoopen op scueren, op spijckers. ⁷⁸⁵

 

en jagent dan op als loose practijckers. ⁷⁸⁶

 

En wij, arme versijkers, moetent ontgelden. ⁷⁸⁷

Ambachtsman

 

Nu wouden wij wel bidden dat ghijt bestelden ⁷⁸⁸

 

en u daerwaerts velden sonder eenich versteecken, ⁷⁸⁹

790

en straffen hoer tamelick van sulcke gebreecken. ⁷⁹⁰

 

Met bidden, met smeecken dit wert u gebeen.

Die reden

 

Ick sal dat wel doen, dat belooff ick certeen,

 

willen sij nae reen slechs hooren en luijsteren.

 

Maer giericheijt, grow ick, gaet haer soo verduijsteren ⁷⁹⁴

795

datse maer soecken tpluijsteren van tscamele volck. ⁷⁹⁵

 

Hierom, ducht ick, sal ick weesen een onwaert tolck ⁷⁹⁶

 

en geacht voor nul, wantse die Reden vervloecken.

Huisman

 

Wij biddent u vriendelick, wiltet eens besoecken ⁷⁹⁸

 

en u vercloecken, opdat haer onversaedicheijt ⁷⁹⁹

800

doer sulcxs mocht minderen en sij met genaedicheijt

 

ons voort mochten handelen. Dat waer ons begeeren. ⁸⁰¹

785 spijckers, zie r. 45

786 loose practijckers, zie r. 44

787 versijkers: tobbers, stakkers (zie r. 611)

788 bestelden: in orde bracht (zie r. 904)

789 velden: begaf; versteecken, zie r. 582

790 tamelick: naar behoren

794 giericheijt: gierigheid, en: begeerte; grow: gruw, vrees (zie ook r. 334)

795 pluijsteren: plunderen

796 onwaert: veracht, versmaad; tolck: woordvoerder, boodschapper

798 besoecken: beproeven

799 onversaedicheijt: onverzadelijkheid

801 handelen: behandelen

[p. 75]

Ambachtsman

 

Wij sijn in meening nu thuiswaert te keeren. ⁸⁰²

 

Den Heer der Heeren vorder uwen passage; ⁸⁰³

 

soo mach verdwijnen onsen quellage ⁸⁰⁴

805

en alle avontage weer tevoorschijn coomen. ⁸⁰⁵

 

Hadieu, blijft gesont, Godt hoet u voor scromen. ⁸⁰⁶

802 in meening: van plan

803 vorder: moge gunstig doen verlopen; passage: reis, tocht. Vgl. Spreuken 2: 8

804 quellage: kwelling

805 avontage: welvaart, geluk

806 blijft gesont: vaarwel; scromen: angst (zie r. 306)

Die reden

 

Och, dees clachten doersnijen vanbinnen mijn herte,

 

omdattet scaemele volck dus wert opgegeten.

 

Tes om te beclaegen met grooter smerte

810

dat giericheijt die mensch dus heeft beseeten. ⁸¹⁰

 

Onversaedige Begeerte es deen geheeten,

 

Nimmermeer Genoech hiet dander. Hier most ick toe gaen. ⁸¹²

 

⁺ Tsijn twee corencoopers die veel vermeeten, ⁸¹³

 

waerdoer tgemeen volck dus wert verraen. ⁸¹⁴

815

Hierontrent souden sij woonen. Holla! mijn dunct, sij staen

 

hier rechts bij den ander. Noijt beter geluck. ⁸¹⁶

 

Ick wil mijn bij haer spoen - ten mach niet scaen, -

 

en verclaeren haer mijn meening van stuck tot stuck. ⁸¹⁸

 

Och, vrienden, mijn bootscap aen u is niet dan druck;

820

ghij moechtse geneesen sonder eenich blaemen. ⁸²⁰

810 giericheijt, zie r. 794; beseeten: in haar macht

812 Hier toe: Naar dezen

+ [12^r]

813 vermeeten: zich aanmatigen

814 verraen: in het ongeluk gestort, geruïneerd

816 rechts...; anderen: vlak bij elkaar (zie r. 167)

818 verclaeren: duidelijk maken, vertellen; van...; stuck: van voor tot achter, geheel

820 sonder...; blaemen, zie r. 83

Onversaedige Begeert

 

Wel, wie meendij toch?

Die reden

 

U beij tesaemen

 

off elcxs bij naemen; dus hout u niet scu. ⁸²³

 

Al die scamele gemeent claecht seer over u.

825

Hoe sijdij dus ru in u bedrijff? ⁸²⁵

823 bij naemen: afzonderlijk; scu: verborgen

825 ru: hard, hardvochtig; bedrijff: doen (zie r. 11)

[p. 76]

Nimmermeer Genoch

 

Wat letter op ons, tsij man off wijff? ⁸²⁶

 

Doer wat motijff moveerdij dees saecken? ⁸²⁷

Die reden

 

Maer, tscaemele volck weetet langer niet te maeken ⁸²⁸

 

noch aen broot te geraeken - gelooft dat vrij -,

830

en dat om die rijsing van tcoren doer u meuijterij, ⁸³⁰

 

die ghijer in brengt tot deeser stonden.

 

Dit is doersaeck dat sij mijn hebben gesonden

 

omdat ick dit vermonden u sow verbreden. ⁸³³

Onversaedige Begeert

 

Wie moechdij dan sijn?

Die reden

835

Ick ben Reden,

 

diemen niet hoort te vertreeden, om niemants wille; ⁸³⁶

 

want waer ick failleer off swijgen moet stille, ⁸³⁷

 

valt niet dan gheschille en alle bederff. ⁸³⁸

 

Dus scickt dat ick in u niet heel en versterff, ⁸³⁹

840

off boven de kerff sout ten laesten misluckken. ⁸⁴⁰

Nimmermeer Genoch

 

Waerom segdij dat ons?

826 letter: bemoeit zich met, richt zijn aandacht op

827 moveerdij: roert ge aan, spreekt ge over

828 weetet...; maeken: kan het niet langer volhouden

830 om: als gevolg van; rijsing, zie r. 558

833 dit vermonden: deze verklaring, mededeling; verbreden, zie r. 159

836 vertreeden: verachten

837 failleer: ontbreek

838 valt: ontstaat; bederff: verderf

839 scickt: zorgt ervoor; versterff: sterf, verdwijn

840 boven de kerff: buitenmate

[p. 77]

Die reden

 

Omdat ghij u naesten dus gaet verdruckken

 

met teesen en pluckken sonder genaet ⁸⁴³

 

doer die mauijterij die ghij stelt vroech ende laet ⁸⁴⁴

845

in cooren, in saet, soomen wel mach bethoonen. ⁸⁴⁵

 

Dits immers tegens reden, hoe canment verschonen: ⁸⁴⁶

 

alle persoonen werden doer u gestropt. ⁸⁴⁷

Onversaedige Begeert

 

⁺Dats tavontuer datter op lopt. ⁸⁴⁸

 

Al werdense gecropt, wie wildijt wijten? ⁸⁴⁹

850

Tcoren moet rijsen en daelen, al sowense splijten. ⁸⁵⁰

 

Ten baet geen crijten, dus neempt vrij u gang.

Nimmermeer Genoch

 

Clagense alree? Deesen werden bang!

 

Sij sullen eer ijet lang noch tcoren moeten coopen ⁸⁵³

 

wel te helfte dierder, dat sout ick hoopen,

855

al soutmense stroopen tvel vanden been.

Die reden

 

Dats buijten reen. ⁸⁵⁶

 

In dat verbreen slacht ghij donverstandelen. ⁸⁵⁷

 

Denct eens: offmen u soo souden handelen, ⁸⁵⁸

 

sout ghij niet wandelen in veel drucxs ten laesten? ⁸⁵⁹

860

En dit sijn mee menschen, jae u evennaesten

 

en leetges van een lichaem, die mee moeten leven! ⁸⁶¹

Onversaedige Begeert

 

Wat roeren ons die vreemde? ⁸⁶²

843 met...; pluckken: met halen wat er te halen is

844 stelt, zie r. 203; vroech ende laet: steeds

845 in...; saet, nabepaling bij mauijterij (r. 844)

846 immers: beslist, in elk geval (zie r. 638); reden: redelijkheid; verschonen, zie r. 72

847 gestropt: afgezet (vgl. lopt (r. 848) ,loopt', en r. 782; WNT xvi, 204 vermeldt stroppen als variant bij stroopen), of: in een strop gevangen (WNT xvi, 203 geeft als variant van stroppen: stroopen)

+ [12^v]

848 avontuer: ongeluk; er op lopt: erbij komt

849 gecropt: gekeeld (?) (Mak 1959, 112 verklaart: ‘verzwolgen (?)’)

850 rijsen en daelen, t.w. in prijs; se, t.w. de mensen

853 eer ijet lang: binnenkort; noch: toch

856 reen, zie r. 846

857 verbreen, zie r. 833; slacht ghij: lijkt ge op; donverstandelen: de dwazen, de dommen.

858 handelen, zie r. 801

859 wandelen: verkeren

861 leetges: ledematen. Vgl. l Kor. 12:12

862 roeren: interesseren

[p. 78]

Die reden

 

Dats quaelick gedreven! ⁸⁶³

 

Daer spreectij even off een lit vant lichaeme

865

hem dan eerst gesont docht, sterck en bequaeme, ⁸⁶⁵

 

als het met blaeme tegens recht ende reden ⁸⁶⁶

 

die gesontheijt benoomen hadt van sijn naeste leden.

 

Dusdanige seeden duncken u noch goet!

 

Denctij niet eens, als teene lidt het ander verwoet, ⁸⁶⁹

870

dattet lichaem dan moet vervallen als mot? ⁸⁷⁰

Nimmermeer Genoch

 

Seeker, vrient, ghij spreect als sot. ⁸⁷¹

 

Souden wij sulcken lot, dat genoch is gewonnen, ⁸⁷²

 

nu laeten driven? Wat wert van u begonnen? ⁸⁷³

 

Al sout al werden verslonnen, niemant maectet ons moe. ⁸⁷⁴

Die reden

875

Jae, Nimmermeer Genoch, dat betrow ick u wel toe,

 

nae ick van u bevroe en wel hebbe gehoort.

 

U is leet dattet volck van geen honger versmoort, ⁸⁷⁷

 

want ghij rechtevoort daer niet nae gaet vraegen, ⁸⁷⁸

 

als ghij sles vollen moecht u hongerige maegen ⁸⁷⁹

880

doer tcoren op te jaegen, tsij suijen off noorden. ⁸⁸⁰

Onversaedige Begeert

 

Al roeptij, al craijdij als die gestoorden, ⁸⁸¹

 

met u spijtige woorden hebben wij niet te doen. ⁸⁸²

 

Vertrect vrij vanhier, wilt elders spoen:

 

⁺ nae u droom off sermoen willen wij ons niet buijgen. ⁸⁸⁴

863 gedreven: beweerd, opgemerkt. Vgl. voor het volgende l Kor. 12:24-26

865 bequaeme: geschikt, sterk (zie r. 137)

866 met blaeme: tot zijn oneer

869 verwoet: te gronde richt, vernietigt

870 als mot: als afval; omdat het geschonden is

871 Seeker: Waarachtig

872 lot: kans; genoch: zoveel als we willen

873 driven: schieten, varen; Wat...; begonnen: Waar praat je over

874 verslonnen: vernietigd, geruïneerd; maectet ons moe: brengt er ons vanaf

877 van geen: niet van; versmoort: omkomt

878 rechtevoort: thans; waarlijk (zie ook r. 370)

879 hongerige: vraatzuchtige

880 tsij...; noorden: overal, waar dan ook (zie r. 282)

881 craijdij, zie r. 292; als die gestoorden: verstoord, toornig (vgl. r. 617)

882 spijtige: boze, felle; te doen: te maken

+ [13^r]

884 droom: onbeduidend gepraat; ons buijgen: ons gedrag wijzigen in overeenstemming met; sermoen, zie r. 601

[p. 79]

Die reden

885

Nochtans, die Reden moet u overtuijgen ⁸⁸⁵

 

u vals bedrijven en violencij. ⁸⁸⁶

 

Gaet eens in uselfs, doersoect u consiencij; ⁸⁸⁷

 

hebt daerop mencij, ghij sult bevinden ⁸⁸⁸

 

dat ghij niet sijt gebooren om een ander te verslinden, ⁸⁸⁹

890

maer om elckeen te helpen, oick hoet mach passen. ⁸⁹⁰

Nimmermeer Genoch

 

Wel, wie seijter tegens?

Die reden

 

Waerom houdij dan tcoren op dat Godt laet wassen ⁸⁹²

 

in uwer cassen soo scandelick verburgen? ⁸⁹³

 

En ghij doer u dierte sout garen verwurgen ⁸⁹⁴

895

u evennaesten tegens reden en recht!

 

Wat dunct u hieroff? Is dees saeck noch slecht? ⁸⁹⁶

 

Mijn dunct, sij wecht meer danmen can vertaelen. ⁸⁹⁷

Onversaedige Begeert

 

Ick verbie niemant eenich cooren te haelen.

 

Men darff op mijn niet smaelen: tis maer een versierte. ⁸⁹⁹

Die reden

900

Est hoer niet genoch verboon doer die groote dierte ⁹⁰⁰

 

die ghijer met u meuijterij in hebt gebrocht?

 

Hoe sout vanden armen dus werden ghesocht

 

off eenichsins gecoft? Sij mogent niet vergelden. ⁹⁰³

Nimmermeer Genoch

 

Hoe woudijt dan hebben datment bestelden? ⁹⁰⁴

905

Ick wou ghijt vertelden hier int gemeen. ⁹⁰⁵

885 overtuijgen: aantonen

886 violencij: gewelddadigheid

887 Gaet...; uselfs: Denk een goed na over jezelf; consiencij: geweten

888 hebt mencij: let op

889 verslinden, zie r. 874

890 passen: voegen, uitkomen

892 houdij op, zie r. 33

893 cassen: huizen

894 u dierte: de door u ontstane schaarste, de door u veroorzaakte hoge prijs

896 slecht: ongecompliceerd; onbelangrijk

897 wecht: weegt, is belangrijk; vertaelen: in taal uitdrukken, zeggen

899 darff, zie r. 734; smaelen: afgeven; versierte: bedenksel (zie r. 601)

900 dierte, zie r. 894

903 eenichsins: op enigerlei wijze; vergelden: betalen

904 bestelden: inrichtte, deed (zie voor meervoud r. 211)

905 int gemeen: in het algemeen, in grote lijnen

[p. 80]

Die reden

 

Maer, dat elck met een cleijne winning waer tevreen ⁹⁰⁶

 

en gerijfden elckeen nae rechs behooren, ⁹⁰⁷

 

en dat dees fockkers sulcke mennichte van coren ⁹⁰⁸

 

niet op en coften, int cleijn noch int groot.

910

Want met haer tween off drien opslockkense nu een vloot, ⁹¹⁰

 

dat den armen ter noot daer niet uuijt mach crijgen.

Onversaedige Begeert

 

Nu moet ick lachhen! Eij, wilt toch swijgen!

 

Wat moechdij drijgen, dat vraech ick nach! ⁹¹³

 

Sout ick niet op mogen coopen sooveel ick vermach?

915

Dats een quaet aenslach, dat moet ghij belijen.

Die reden

 

Ghinckt dan quaelijcken in voorleen tijen,

 

doemen van sulcke fockkerijen niet en wist? ⁹¹⁷

 

Elck creech sijn gerijff doe sonder eenich twijst; ⁹¹⁸

 

daer werden niet gevisct op sulcke verbanden. ⁹¹⁹

920

⁺ Maer nu, eijlaes: watter mach belanden ⁹²⁰

 

compt in weijnich handen, alst wel is gebleecken,

 

en diet dan wil hebben, moeteter uuijt breecken

 

met cracht van gelde, dat sietmen alle daegen.

 

Is dit noch redelick geleeft, ick moetet u vraegen. ⁹²⁴

925

Beantwoort dees aenslaegen hier int quartier nu. ⁹²⁵

Nimmermeer Genoch

 

Is het niet redelick, tis de manier nu.

 

Bij sulck bestier nu die coomenscap staet: ⁹²⁷

 

die grootste boersen hebben die meeste baet.

 

Ick prijs vroech ende laet mee sulck bescheijt. ⁹²⁹

906 winning: winst, inkomen (zie r. 306)

907 gerijfden, zie r. 375; rechs: gepast, eigenlijk

908 fockkers, zie r. 502

910 opslockken: inpikken; vloot: grote hoeveelheid; zie echter ook r. 738-740

913 drijgen. Mak 1959, 135 veronderstelt een hypercorrecte vorm naast drijven, of rijmvervorming van drijven. Het enige citaat bij Mak is afkomstig uit een ander spel van Louris Jansz.; nach, zie r. 64

917 doe, zie r. 727; fockkerijen: bedriegerijen (t.w. van de voorkoop)

918 gerijf, zie r. 375

919 daer...; verbanden: toen was men niet uit op dergelijke akkoorden

+ [13^v]

920 belanden: aangevoerd worden

924 redelijck: rechtvaardig; geleeft: leven

925 int quartier: ter plekke; direkt (?)

927 bestier: handelwijze, gedrag; coomenschap, zie r. 173; staet: bestaat, floreert

929 bescheijt: toestand

[p. 81]

Die reden

930

Ghij mocht soo goetcoop hebben geseijt: ⁹³⁰

 

‘Ick prijs donreedelickheijt en tverderff vanden armen’. ⁹³¹

 

Dat gaedij toch soecken, ick hoort aen u termen; ⁹³²

 

want als ghij, acharmen, maer vollen moecht u crop,

 

soo denct ghij niet om u naesten: al heeft die nau drop, ⁹³⁴

935

ja broot off sop, ghij laet hem bewelven. ⁹³⁵

Onversaedige Begeert

 

Wij sorgen voor niemant dan voor onsselven.

 

Verder willen wij niet delven, verstaedij die saeken! ⁹³⁷

 

En wat ghij praet, anders suldij ons niet maeken.

 

Dus u reden wilt staeken! Hadieu, wij gaen drijven, ⁹³⁹

940

en sooals wij sijn, soo passen wij te blijven. ⁹⁴⁰

930 goetcoop: gemakkelijk

931 donreedelickheijt: (ook) de onrechtvaardigheid

932 termen: woorden

934 drop: druppel

935 sop: broodpap; bewelven: stikken, in de steek

937 delven: speuren, kijken

939 u...; staeken: wil zwijgen; drijven: aan het werk

940 passen: zijn van plan

Die reden

 

Wie hoorden sijn dagen van quaer motijven ⁹⁴¹

 

dan daer dees in verstijven, inder waerheeden? ⁹⁴²

 

Die deucht misprijsense, en verachten die Reden

 

met alle goe seeden die sij uuijtwien.

945

Daerom ben ick onder die coorencoopers niet gesien,

 

omdat ick elck gae verbien haer groote giericheijt, ⁹⁴⁶

 

haer mauijterij, haer scelmerij, haer onmaniericheijt, ⁹⁴⁷

 

haer woekerij, haer fockkerij, haer vals opstel, ⁹⁴⁸

 

haer boevenjacht, haer dieverij en alsulck spel, ⁹⁴⁹

950

daer sij even snel in persevereeren, ⁹⁵⁰

 

buijten recht, buijten reden, slechs om te vermeeren ⁹⁵¹

 

haer goeden met oneeren, dat is die som. ⁹⁵²

 

Hier sow ickse garen offtreckken, maer sij gever niet om: ⁹⁵³

941 motijven: meningen, opvattingen

942 verstijven: volharden

946 giericheijt, zie r. 794

947 scelmerij: schurkenstreken; onmaniericheijt: onbehoorlijkheid, ongepast gedrag

948 fockkerij, zie r. 917; vals opstel: boosaardig voornemen

949 boevenjacht: snode hebzucht; spel: doen, optreden

950 even: zeer; persevereeren: volharden

951 reden, zie r. 846

952 goeden: bezittingen; die som, zie r. 659

953 gever: geven er

[p. 82]

 

sij beminnen het crom, dat isset besluijt, ⁹⁵⁴

955

soodat die Reden, eijlaes, met hoer heeft uuijt, ⁹⁵⁵

 

en niet meer geacht is, - hoe soutment bedeckken? ⁹⁵⁶

 

Hierom soo moet ick nu gaen vertreckken

 

in ander vleckken, daer ickket voorhebbe, ⁹⁵⁸

 

en sien off ick nijewerts beter gehoor hebbe. ⁹⁵⁹

954 crom: verkeerde; besluijt: slotsom

955 met...; uuijt: niets meer met hen van doen heeft

956 hoe...; bedeckken: waarom zouden we het verbergen

958 vleckken: streken, oorden; daer...; voorhebbe: waarheen ik het plan heb te gaan

959 nijewerts: niet ergens

Pausa

Ambachtsman

960

⁺Och, buerman, ick verlang hoe langer hoe meere! ⁹⁶⁰

 

Waer mach die man blijven? Ick en weet wat dencken!

Huisman

 

Tvertoeven van hem bedroeft mijn oick seere. ⁹⁶²

Ambachtsman

 

Och, buerman, ick verlang hoe langer hoe meere.

Huisman

 

Daer hij gaen sow, was immers niet veere.

965

Ick grow, eenich ongeval hem mach crencken! ⁹⁶⁵

Ambachtsman

 

Och, buerman, ick verlang hoe langer hoe meere!

 

Waer mach die man blijven? Ick en weet wat dencken!

Huisman

 

Sijn hem sles niet overcoomen eenijge swencken ⁹⁶⁸

 

als van moorden en drencken, soo isset noch goet. ⁹⁶⁹

Ambachtsman

970

Och, dat is waer; want wat een onspoet ⁹⁷⁰

 

waer ons gemoet, waer hij gesturven!

Huisman

 

Want waer Reden failleert, ⁹⁷²

+ [14^r]

960 verlang: popel, zie reikhalzend uit

962 vertoeven: uitblijven

965 grow, zie r. 794

968 swencken: (gemene) streken, rampen

969 als: zoals; drencken: verdrinken

970 onspoet: narigheid

972 failleert, zie r. 837

[p. 83]

Ambachtsman

 

daer ist al bedurven, ^{972-973 973}

 

jae, wert niet gecurven dan alle quaet! ⁹⁷⁴

Huisman

975

Want die Reden alleen is die eenijge maet,

 

daer elck, hoet gaet, tsij heeren off knechten,

 

haer sterffelijcke leven nae behooren te rechten, ⁹⁷⁷

 

opdat geen aenvechten haer brengen int geween. ⁹⁷⁸

Ambachtsman

 

Waert niet te beclaegen

Huisman

980

datmen dees sow vertreen ⁹⁸⁰

 

off wijsen heen als den onwaerden? ⁹⁸¹

Ambachtsman

 

Holla, buerman! Wie is daer op vaerden! ⁹⁸²

 

Mijn hert dat vlus beswaerden, verlicht al heel. ⁹⁸³

Huisman

 

Sout Reden wel sijn, soo waer ons scheel ⁹⁸⁴

985

met al het crackkeel weer gans teniet!

Ambachtsman

 

Ja, tis die man selfs, ick bidts u, siet!

 

Al ons verdriet werden wij nu quijt.

972-973 Vgl. r. 837-838

973 bedurven: verloren

974 gecurven: bedreven (?)

977 rechten: richten

978 aenvechten: verleidingen; t geween: de ellende, verdriet

980 vertreen, zie r. 836

981 wijsen heen: afwijzen; als den onwaerden: als waardelozen, of: op onwaardige wijze

982 op vaerden: op komst

983 beswaerden: zich bezwaard gevoelde; verlicht: wordt licht

984 scheel: geschil

Huisman

 

O, wellecoom, Reden! Wij sijn verblijt

 

met groot jolijt, dat wij u sien coomen.

[p. 84]

Ambachtsman

990

⁺ Wij waren beducht dat eenich scroomen ⁹⁹⁰

 

u mocht bestromen en vallen scaelick.

 

Hoe isser gevaeren? ⁹⁹²

Die reden

 

Maer, vuijlick en quaelick, ⁹⁹³

 

want seer ongenaelick hebben sij haer gehat. ⁹⁹⁴

995

tegens mijn. Want wat ick haer badt,

 

twas al niet en moeijte verlooren.

Ambachtsman

 

Godt moetet geclaecht sijn!

Die reden

 

Sij wouden niet eens nae Reden hooren,

 

maer gingen versmooren mijn goe informacij. ⁹⁹⁹

1000

Tgebreck vanden armen was haer een jubilacij. ¹⁰⁰⁰

 

Op sulcke valsche fondacij waren sij gestelt. ¹⁰⁰¹

Ambachtsman

 

Dit heb ick al tevooren bij mijn selfs gespelt, ¹⁰⁰²

 

want die liefde van tghelt, diet al verwint, ¹⁰⁰³

 

heeft die herten van die corencoopers soo verblint

1005

datter niet wert bemint dan scat ende goet.

Huisman

 

Al sow van honger en commer blijven verwoet ¹⁰⁰⁶

 

den armen onsoet, hier gevense niet om: ¹⁰⁰⁷

 

als sij tcoren maer mogen jaegen tot een hooge som, ¹⁰⁰⁸

 

est recht off crom, soo sijnse tevreen. ¹⁰⁰⁹

+ [14^v]

990 scroomen, zie r. 806

992 Hoe...; gevaeren: Hoe is het verlopen

993 vuijlick: afschuwelijk

994 hebben...; gehat: hebben ze zich gedragen

999 versmooren: het zwijgen opleggen, tot zwijgen brengen; informacij: aansporing, vermaning

1000 jubilacij: vreugde

1001 fondacij: grondslag, fundament; waren gestelt: stonden

1002 tevooren gespelt: voorspeld, voorzegd

1003 van: voor

1006 blijven verwoet: sterven

1007 se, t.w. de corencoopers (r. 1004)

1008 jaegen: opjagen; som: prijs

1009 crom, zie r. 954

[p. 85]

Ambachtsman

1010

Tis om te beclaeghen!

Huisman

 

Waer gaen wij nu heen?

 

Wat groot geween is voor ons begost?

 

Ick en weet niet langer te crijgen die cost,

 

werden wij niet verlost van deese diere tijt.

Die reden

1015

Ick bidts u, vrienden, tevreeden toch sijt: ¹⁰¹⁵

 

diet al gebenedijt, den Heer der Heeren,

 

die cant soo haest ten besten keeren

 

en u verseeren geneesen, voirwaer. ¹⁰¹⁸

Huisman

 

Och, mocht dat gheschien!

Die reden

1020

Noch wast gesceepen al ongelijck quaer, ¹⁰²⁰

 

soot bleeck openbaer, dat ghijt verstaet. ¹⁰²¹

 

Maer den Heer gaff wijsheijt ons conings raet,

 

datter quam een placcaet, diet veel heeft belet.

Ambachtsman

 

Sonder dat waren wij noch meer verplet,

1025

⁺ met dierte besmet, soo ghij daer vermelde. ¹⁰²⁵

 

Och, salige verstant die dit eerst uuijtstelde, ¹⁰²⁶

 

Godt jon u geluck sonder eenich verspaen. ¹⁰²⁷

Die reden

 

Ick, Reden, heb daer veel in gedaen, ¹⁰²⁸

 

soo ghij moecht verstaen bij deese saecken. ¹⁰²⁹

1030

Want doet hoff sach datse gingen maeken

1015 tevreeden: rustig

1018 verseeren, zie r. 162

1020 Noch...; quaer: Het stond er nog veel erger voor

1021 dat ghijt verstaet: weet dat wel

+ [15^r]

1025 dierte, zie r. 894; besmet: getroffen

1026 uuijstelde, zie r. 59

1027 jon, zie r. 236; sonder...; verspaen, zie r. 257

1028 in gedaen: moeite voor gegeven

1029 verstaen: weten

[p. 86]

 

meuterij int coren, soomen can betoogen, ¹⁰³¹

 

naemen sij terstont die Reden voor oogen ¹⁰³²

 

met groot vermoogen, als heeren excelent,

 

en ordineerden doer mijn een mandament ¹⁰³⁴

1035

dat nu ver en ontrent is gepupliceert. ¹⁰³⁵

Huisman

 

Tis waer, sij sijnder wat doer beheert, ¹⁰³⁶

 

maer dattet sles niet en keert weer totten quaeden.

 

Want dees corenbijters sonder genaeden ¹⁰³⁸

 

soecken elck te bescaeden doer haer bedrijff. ¹⁰³⁹

Die reden

1040

Is dat sij weer meuijten noch even stijff, ¹⁰⁴⁰

 

soo heb ick een ander motijff, dat ick in sal geven ¹⁰⁴¹

 

den hoogen raet van ons coninck verheeven,

 

daerse doer werden bedreven, sooals ick mien. ¹⁰⁴³

 

Want bij ons coninck ben ick seer gesien:

1045

niet laet hij geschien in sijn landen off steden,

 

off hij gaet eerst te raet en besprect hem met Reden, ¹⁰⁴⁶

 

opdat sijn seeden wel souden geluckken. ¹⁰⁴⁷

Ambachtsman

 

Ghij moet ons nu helpen in deese stuckken, ¹⁰⁴⁸

 

behoen voer tverdrucken, off wij sijnder uuijt; ¹⁰⁴⁹

1050

want wij, scaemele gemeente, hebben geen virtuijt: ¹⁰⁵⁰

 

al roepen wij al luijt, theeft weijnich gehoer.

1031 in: wat betreft; betoogen: laten zien

1032 naemen voor oogen: waren indachtig

1034 mandament: bevel

1035 ver en ontrent: overal; gepupliceert, zie r. 578

1036 beheert: ingetoomd, beteugeld

1038 corenbijters, zie r. 703

1039 bescaeden: schade berokkenen; bedrijff, zie r. 11

1040 meuijten: samenzweren; voorkoop plegen; stijff, zie r. 12

1041 motijff, zie r. 941

1043 bedreven: bestuurd, geleid

1046 besprect hem: beraadt zich, laat zich raden

1047 seeden: daden (zie r. 58); geluckken; zie r. 232

1048 stuckken, zie r. 135

1049 off...; uijt: of wij zijn buitengesloten; wij zijn er slecht aan toe

1050 virtuijt: kracht; betekenis

[p. 87]

Die reden

 

Ick sal doen alle mijn devoer ¹⁰⁵²

 

sonder eenich getroer, soe Reden betaemt. ¹⁰⁵³

 

Es datter meer meuterijs bij wert geraemt,

1055

sij sullen werden gepraemt, oick heel verwaten. ¹⁰⁵⁵

Huisman

 

Och, dat waer goet!

Die reden

 

Thoff verstaet seer wel, en dat bovenmaten, ¹⁰⁵⁷

 

hoer vals besaeten en al haer meuterij. ¹⁰⁵⁸

 

Daerom sullenser in versien, gelooft dat vrij, ¹⁰⁵⁹

1060

eer corten tij, sonder eenich verlettinge. ¹⁰⁶⁰

Ambachtsman

 

Wat soudense dan doen?

Die reden

 

⁺Ick, Reden, sal haer raen te ordineeren een settinge ¹⁰⁶²

 

om tcoren soo te stellen op een seekere prijs, ¹⁰⁶³

 

daer niet boven te geven, dats mijn avijs, ¹⁰⁶⁴

1065

op groote peijne, al soudet haer spijten. ¹⁰⁶⁵

Huisman

 

Hoe souden die corendieven dan roepen en crijten, ¹⁰⁶⁶

 

op haer tanden bijten al even onsachtich! ¹⁰⁶⁷

1052 devoer: best

1053 getroer, zie r. 397

1055 gepraemt: bedwongen; verwaten: verdreven, verbannen

1057 verstaet, zie r. 1029

1058 hoer besaeten: hun voornemen

1059 versien, zie r. 510; se, t.w. de leden van Thoff (r. 1057)

1060 eer...; tij: spoedig; verlettinge: vertraging, uitstel

+ [15^v]

1062 settinge: verordening

1063 seekere, zie r. 567

1064 daer...; geven: waarboven niet mag worden betaald; avijs, zie r. 468

1065 peijne: straf, boete

1066 corendieven, zie r. 622

1067 even, zie r. 950; onsachtich: hevig

[p. 88]

Die reden

 

Waerom en is ons coninck niet soo machtich

 

als Engelant, Poortegael, en ander steden,

1070

daermen lichtelick een setting over tlant verbreeden, ¹⁰⁷⁰

 

en dat met reden, om een quaer te voircoomen? ¹⁰⁷¹

Ambachtsman

 

Jae hij, in trowen! ¹⁰⁷²

Die reden

 

Est dan niet beeter dat hij soo gaet betomen

 

sonder eenich scroomen dees corencoopers giericheijt ¹⁰⁷⁴

1075

dan dat all sijn landen doer haer onmaniericheijt ¹⁰⁷⁵

 

tot groote schoffiericheijt soude gedijen? ¹⁰⁷⁶

Huisman

 

Och jaet, in trowen, want laet mense betijen, ¹⁰⁷⁷

 

sij sullen noch soo rijen ons scaemele gemeente, ¹⁰⁷⁸

 

jae, ons plockken en teesen al totten gebeente ¹⁰⁷⁹

1080

met groot vercleente; dits te beduchten. ¹⁰⁸⁰

Die reden

 

Ick hoop, men sal haest behinderen haer cluchten, ¹⁰⁸¹

 

soodat carmen en suchten van u sal wijcken.

 

Ick, Reden, gae selfs ten hooff nu strijcken ¹⁰⁸³

 

om haer practijcken soo te doen swichten. ¹⁰⁸⁴

1085

Bidt Godt den Heer, dat Hij wil verlichten

 

thert der princen en des coninxs raet ¹⁰⁸⁶

 

opdat se met Reden vroech ende laet ¹⁰⁸⁷

 

sulck bedroch en quaet mogen uuijtvrijven ¹⁰⁸⁸

 

als die corencoopers nu dagelijxs bedrijven.

1070 setting, zie r. 1062; verbreeden, zie r. 159

1071 een quaer: iets ergers (zie Stoett 1923, §150, opm. V)

1072 in trowen: waarachtig

1074 scroomen, zie r. 316; giericheijt, zie r. 794

1075 dat: dat het; onmaniericheijt, zie r. 947

1076 schoffiericheijt: onbehoorlijkheid, schandelijkheid

1077 in trowen, zie r. 1072

1078 rijen: kwellen

1079 plockken en teesen, zie r. 843

1080 vercleente: smaad; ongeluk, ellende (zie r. 62)

1081 cluchten: streken

1083 gae strijcken: ga heen, begeef me

1084 swichten: ophouden, beëindigen

1086 princen: vorsten

1087 vroech ende laet: altijd

1088 uuijtvrijven: uitroeien, te niet doen

[p. 89]

Ambachtsman

1090

Mijn hart gaet heel inwendich verstijven ¹⁰⁹⁰

 

doer die troostelijcke woorden die Reden daer sprack. ¹⁰⁹¹

Huisman

 

Godt geeff hem sles voorspoet bij mannen en wijven, ¹⁰⁹²

 

opdat sijn motijven mogen dijen tot gemack. ¹⁰⁹³

Ambachtsman

 

Laet wij den Heer voor hem bidden hier in dit rack, ¹⁰⁹⁴

1095

dat Hij hem behoe in alle manieren,

 

want mach Reeden gehoor hebben, soo salt wel tieren, ¹⁰⁹⁶

 

jae, alle schoffieren sullen dan enden. ¹⁰⁹⁷

Huisman

 

⁺Wij willen metter herten tot Hem gaen wenden.

 

Hij mach ons voor tschenden bevrijen allien. ¹⁰⁹⁹

1100

Nu, laet ons Hem aenroepen met gevowen knien. ¹¹⁰⁰

Hier vallense op haer knien

Ambachtsman

 

O Heer der Heeren omnipotent,

 

die al trijgement des werlts doersiet, ¹¹⁰²

 

niet isser verburgen, ver off ontrent, ¹¹⁰³

 

off tis u bekent, oick watter geschiet!

1105

Slaet toch u oogen op ons verdriet,

 

daer wij, eijlaes, mee sijn belaen.

 

Ghij sijt ons troost, ons eenich onthiet, ¹¹⁰⁷

 

daer wij in noot toe mogen gaen.

 

O Kender der herten, wilt ons voirstaen, ¹¹⁰⁹

1110

U roepen wij aen hier in dit crijt. ¹¹¹⁰

 

Ontfermt ons, Heer, in dees diere tijt!

1090 verstijven: sterker worden (zie r. 139)

1091 troostelijcke: hoopgevende, bemoedigende

1092 voorspoet: sukses

1093 motijven, zie r. 941; gemack: aangenaamheid

1094 rack: zaak, aangelegenheid

1096 tieren: gedijen

1097 schoffieren: schandelijke daden (zie r. 1076)

+ [16^r]

1099 bevrijen: vrijwaren; vgl. Ps. 41:2

1100 gevowen: gebogen

1102 trijgement, zie r. 290; doersiet: doorschouwt

1103 ver off ontrent, zie r. 1035. Vgl. Jer. 16:17

1107 troost: (ook) hoop; onthiet: toevlucht

1109 voorstaen: verdedigen, opkomen voor. Vgl. Hand. 1:24

1110 dit crijt: deze wereld

[p. 90]

Huisman

 

Here almachtich, doet op die ooren ¹¹¹²

 

van ons coninxs raet, geeft haer verstant

 

en volcoomen wijsheijt om nae Reden te hooren,

1115

opdatse voersichtich aen elcken cant ¹¹¹⁵

 

in deese benoutheijt dier is op hant, ¹¹¹⁶

 

haer mogen draegen, en dat tot welvaeren ¹¹¹⁷

 

van die scaemele gemeente, die hier int lant

 

bedructelick leven als arme dienaeren ¹¹¹⁹

1120

doer gebreck van coren dat haer doet beswaeren. ¹¹²⁰

 

Hierom is ons verclaeren tot U met vlijt: ¹¹²¹

 

ontfermt ons, Heer, in dees dieren tijt!

Ambachtsman

 

Alle concepten en vreemde aenslaegen, ¹¹²³

 

collusien, mauijterijen, hoe die sijn, ¹¹²⁴

1125

waerdoer men het coren dus hooch opjagen,

 

Heer, doet die teniet tot dees termijn ¹¹²⁶

 

doer Uselfs off doer den dienaer van Dijn,

 

twelck is doverheijt diertoe sijn gestelt. ¹¹²⁸

 

Want Onversaedige Begeerte, alst blijct int schijn, ¹¹²⁹

1130

met Nimmermeer Genoch doen groot gewelt.

 

Al datter leeft werter off gequelt,

 

bijnaest tonder gevelt sonder respijt. ¹¹³²

 

Ontfermt ons, Heer, in dees dieren tijt!

1112 doet op: open

1115 voersichtich: wijs, verstandig (zie r. 228); aen...; cant: in elk opzicht

1116 benoutheijt, zie r. 195

1117 haer draegen: te werk gaan

1119 bedructelick: in verdrukking, beangst

1120 gebreck: ontbreken; doet beswaeren: in ellende dompelt, teneer drukt

1121 is ons verclaeren: zeggen wij; vlijt: aandrang

1123 concepten, zie r. 175

1124 collusien: geheime verstandhoudingen

1126 tot dees termijn: nu

1128 Vgl. Kol. 2:10

1129 int schijn, zie r. 140

1132 tonder gevelt: omgebracht; sonder respijt: zonder uitstel

[p. 91]

Prince

Huisman

 

O, moogende Prince, die niet en versmaet ¹¹³⁴

1135

tgebet vanden armen, soet wel is bevonden,

 

U roepen wij aen, vroech ende laet; ¹¹³⁶

 

⁺ weest ons voirstander tot allen stonden ¹¹³⁷

 

in deese elende. Al sijn ons sonden

 

oorsaeck van dien, Ghij moet ons helpen: ¹¹³⁹

1140

wij sijn U creatuerkens, Ghij kent ons gronden, ¹¹⁴⁰

 

sonder U sijn wij niet dan arme welpen ¹¹⁴¹

 

en slijm der aerden, jae, min dan schelpen. ¹¹⁴²

 

Dus om ons lijen te stelpen roepen wij subbijt: ¹¹⁴³

 

ontfermt ons, Heer, in dees diere tijt!

1134 moogende, zie r. 91; Prince, zie r. 1086

1136 vroech ende laet, zie r. 1087

+ [16^v]

1137 voirstander: beschermer (zie r. 1109)

1139 dien, t.w. deese elende (zie r. 1138)

1140 gronden: diepste roerselen

1141 welpen, zie r. 274

1142 slijm: slijk

1143 subbijt: (hier) nu

Ambachtsman

1145

Ghij, goede gemeente die hier nu sijt ¹¹⁴⁵

 

eendrachtich vergaert; willen wij nu spooren ¹¹⁴⁶

 

om van dees lasten te sijn bevrijt, ¹¹⁴⁷

 

soo laet ons metter herten nae Godt gaen horen

Huisman

 

en beteren ons leven, off tis verlooren

1150

van achter tot vooren; dat dunct mijn best. ¹¹⁵⁰

 

Soo sal den Heer dees dierte vant coren

 

haest doen versmooren, est oost off west. ¹¹⁵²

Ambachtsman

 

Elck schick hem te sijn in deuchden gevest, ¹¹⁵³

 

en leeft nae reden als den vaillanden; ¹¹⁵⁴

1155

soo sal Hij dees gesel die ons dus quest, ¹¹⁵⁵

 

verwerpen int lest en int vier verbranden.

1145 Ghij. De hiermee beginnende aanspreking blijft syntactisch in de lucht hangen, mogelijk o.i.v. de uitvoerige nabepaling, tenzij vergaert een gebiedende wijs is; gemeente, zie r. 84

1146 spooren, zie r. 161

1147 sijn bevrijt: worden bevrijd

1150 van...; vooren: geheel; best: het beste

1152 versmooren: beëindigen, ophouden (zie r. 999); est...; west, zie r. 282

1153 gevest: onwrikbaar

1154 als de vaillanden: voortreffelijk, goed (zie Stoett 1923, §116)

1155 quest: kwetst

[p. 92]

Huisman

 

Ghelijck Hij Pharoo dee, die Israhel ginck aenranden, ¹¹⁵⁷

 

sal Hij dees meuijtmaekers oick versteeken, ¹¹⁵⁸

 

verwerpen, verwoesten, in alle landen ¹¹⁵⁹

1160

haer raet vernielen en haer macht gaen breeken.

Ambachtsman

 

Want sij sijn maer geeselen om tquaet te wreeken,

 

jae, buelen van Godt. Hier gebruict Hij se toe, ¹¹⁶²

 

totdat wij ons beteren met bidden, met smeeken;

 

soo sal Hij thoonen genaede en verwerpen die roe.

Huisman

1165

Tgeen dat wij gespeelt hebben, neemptet int goe

 

van ons, Onduijtsche Wijnranskens, tes ons begeren. ¹¹⁶⁶

 

Hebben wij ijet gemist, soo ick wel bevroe, ¹¹⁶⁷

 

wilt doer Lieft Boven Al dat ten besten keeren. ¹¹⁶⁸

Ambachtsman

 

⁺ Hiermede bevoolen ¹¹⁶⁹

Huisman

1170

die Heer der Heeren,

Ambachtsman

 

Die ons alleen

Huisman

 

van druck bewaert.

Ambachtsman

 

Niet soo verholen,

Huisman

 

Hij salt probeeren.

Ambachtsman

1175

Hiermee bevolen

1157 Vgl. Exod. 14: 5-13; aenranden: geweld aandoen

1158 meuijtmaekers: bedrijvers van voorkoop; versteken: verstoten, verdrijven

1159 verwoesten: ten onder brengen

1162 van: vanwege

1166 Onduijtsche Wijnranskens, zie r. 21

1167 gemist: fout gedaan

1168 Lieft...; Al, devies van de rederijkerskamer

+ [17^r]

1169 bevoolen: weest bevolen (zie Stoett 1923, §10b)

[p. 93]

Huisman

 

den Heer der Heeren

Ambachtsman

 

Hoe blint sij dolen

Huisman

 

Hij canse leeren

Ambachtsman

 

met godtlijcke reen;

Huisman

1180

dat is sijn aert.

Ambachtsman

 

Hiermee bevolen

Huisman

 

den Heer der Heeren,

Ambachtsman

 

Die ons alleen

Huisman

 

van druck bewaert.

Ambachtsman

1185

Dees moet u en ons in sijn regaert, ¹¹⁸⁵

 

soet is verclaert, neemen eendrachtich.

 

Hiermee beveelen wij u den Heer almachtich.

FINIS

1185 regaert: hoede, bescherming; aandacht