Schrijven is verbluffen

[p. 14]

Verantwoording

'‘Want welke schrijver wenst zich andere lezers dan zulke die alles van hem lezen?’ (DJ 878)'

Schrijven is verbluffen geeft een overzicht van alle bijdragen van Willem Frederik Hermans aan dag- en weekbladen, tijdschriften en andere niet-zelfstandig verschenen uitgaven. Hieronder vallen ook de voorpublicaties van zijn boeken: bij elke publicatie wordt opgegeven of en, zo ja, waar Hermans deze tekst in zijn boeken heeft opgenomen.

Deze bibliografie is onmisbaar bij elke studie van het werk van Hermans. Zij biedt een wegwijzer naar het noodzakelijke basis-materiaal, waarin Hermans' ideeën en de ontwikkeling daarvan te vinden zijn. Ook vormt deze bibliografie een bijdrage tot de vaststelling van de genese van zijn werken: heruitgaven in boekvorm van eerder verspreid gepubliceerde stukken vertonen bijna altijd (vaak ingrijpende) wijzigingen. De groei in zijn schrijverschap is daaraan verbluffend te demonstreren. Deze bibliografie is dienstbaar aan de uitgave van de verzamelde werken van Nederlands grootste schrijver uit de twintigste eeuw, niet alleen doordat zij de weg wijst naar een groot aantal niet door Hermans gebundelde teksten, maar ook in verband met de vele varianten in wel gebundelde teksten. Tevens vinden we hier de catalogus van zijn polemisch geweld, de weerspiegeling van de conflicten waarin Hermans betrokken raakte; deze publicaties zijn niet altijd in zijn eigen boeken herdrukt. Aldus vormt deze bibliografie tevens een bijdrage tot de biografie.

De bibliografie van de verspreide publicaties van Willem Frederik Hermans is te beschouwen als voorwerk voor de bibliografie van zijn afzonderlijk verschenen werken, een auteursbibliografie die allerlei

[p. 15]

aspecten van de verschillende drukken beschrijft, met inbegrip van een verwijzing naar de voorpublicaties. Deze bibliografie, Het bibliografische universum van Willem Frederik Hermans, samengesteld door Frans A. Janssen en Sonja van Stek, verscheen in 2000.

Schrijven is verbluffen (de titel is ontleend aan DJ IV-95) omvat Hermans' werk voor zover dat in periodieken en als boekbijdragen gepubliceerd is. In bloemlezingen en schoolboeken herdrukte teksten zijn niet vermeld; wanneer een tekst in deze vorm voor het eerst verschenen is, wordt deze uiteraard wel opgenomen. De afzonderlijk verschenen werken van Hermans zijn in deze bibliografie alleen in de index opgenomen; onze bibliografie is als een ‘periodicografie’ te beschouwen.

Voornaamste criterium voor opname in de bibliografie was de actieve autorisatie van de teksten: heeft Hermans de tekst zelf ter publicatie aangeboden? Daarbij hebben we ook vertalingen door Hermans van andermans werk in zijn lijst van publicaties opgenomen, maar niet vertalingen van Hermans' werk. Alle opgenomen titels berusten op autopsie; alleen de nummers 2 en 4 hebben we niet onder ogen gehad. Is een publicatie anoniem of onder pseudoniem verschenen, dan is dat vermeld.

Aan de bibliografie zijn vijf appendices toegevoegd, nl. lijsten van

I ingezonden brieven;

II brieven in werk van anderen;

III antwoorden op enquêtes;

IV interviews met W.F. Hermans;

V ongeautoriseerde verspreide publicaties.

Als criterium voor een ingezonden brief is gehanteerd: het opgenomen zijn in de desbetreffende rubriek van dag- of weekblad. Staat een tekst daarbuiten afgedrukt, dan is deze in de hoofdlijst opgenomen, ook al heeft hij het karakter van een ingezonden brief.

Als Hermans' antwoorden op enquêtes het karakter van een essay kregen, zijn ze niet in de gelijknamige appendix opgenomen maar in de hoofdlijst.

Het begrip interview is ruim genomen; ook in druk verschenen telefonische gesprekken met een journalist zijn als interview be-

[p. 16]

schouwd (mits de uitspraken van Hermans daarin meer dan enkele zinnen beslaan), evenals de weergave van gesprekken die niet het karakter van een interview hebben.

Appendix V betreft publicaties die niet of niet actief geautoriseerd zijn; deze status heeft ook een deel van appendix II.

Zowel de titels in de bibliografie als die in de appendices zijn chronologisch geordend naar de datum van publicatie, zoals die te vinden is in de bron zelf. Wel moet men erop bedacht zijn, dat tijdschriftafleveringen nogal eens te laat verschijnen. Hermans' bijdragen aan kranten uit de tijd dat dagbladen nog in meerdere edities verschenen, zijn opgezocht in de stadseditie van de betreffende krant. In andere (de zogenaamde ‘buiten’-) edities kunnen zijn bijdragen later of zelfs helemaal niet zijn opgenomen. Bijdragen aan boeken zijn geplaatst aan het einde van het jaar van verschijnen.

Bij de titelbeschrijving van dag- en weekbladbijdragen is de meest opvallende kop als hoofdtitel gekozen. Titelloze teksten zijn door ons van een titel voorzien, die dan tussen vierkante haken gegeven wordt.

Om de gebruiker een eerste oriëntatie te bieden, is onmiddellijk achter de vindplaats een genre-aanduiding gegeven in die zin dat verhaal, romanfragment, gedicht, toneelstuk en foto/collage aangeduid zijn met resp. V, R, G, T en F. Foto's, collage's etc. zijn alleen opgenomen als zij een afzonderlijke bijdrage vormen of in werk van anderen gepubliceerd zijn. Men verwachte dus geen bibliografie van Hermans' activiteiten in de beeldende kunsten. Waar een genre-indicatie ontbreekt, is er sprake van essay, polemiek, recensie, reisverslag, open brief e.d.

De annotatie bevat een opgave van de datum waarop het betreffende stuk geschreven is, indien de auteur deze hetzij in bedoelde publicatie, hetzij bij een herdruk daarvan in een van zijn boeken expliciet heeft vermeld. Bij boekbesprekingen zijn de auteur en de titel van het gerecenseerde werk opgegeven. De wijze van presenteren door de betreffende krant of weekblad is als leidraad genomen om de bijdrage als recensie te bestempelen.

[p. 17]

Tenslotte is in de annotatie vermeld of de tekst door de auteur in een van zijn boeken is opgenomen. Is dit het geval, dan wordt naar die druk van het boek verwezen waarin het stuk voor het eerst is herdrukt. De aanduiding ‘opgenomen in’ is dan gehanteerd, ook al is de tekst bij herdruk ingrijpend gewijzigd of sterk uitgebreid. Is de tekst onder een andere titel herdrukt, dan is die vermeld. Wanneer een bijdrage later een onderdeel is gaan vormen van een andere tekst, is het woord ‘verwerkt’ als aanduiding gebruikt. Met uitzondering van dit geval zijn paginacijfers niet aangegeven, wegens de verschillende paginering in de diverse drukken. Is een tekst voor een tweede keer door Hermans verspreid gepubliceerd, dan wordt in de annotatie de vindplaats vermeld na ‘ook in’. Dit sluit het voorkomen van varianten tussen deze teksten onderling niet uit.

De bibliografie wordt door drie alfabetische indexen toegankelijk gemaakt. Via de index op de boeken van Hermans kan de gebruiker nagaan waar zijn werk in eerste instantie is gepubliceerd. Er is hier gebruik gemaakt van de meest uitgebreide druk. De index op periodieken laat zien aan welke kranten, weekbladen en tijdschriften Hermans heeft bijgedragen; de appendices zijn hierin niet verwerkt. Tenslotte zijn in de index op gerecenseerde auteurs de in de annotatie vermelde schrijvers opgenomen. Indien in de index naar een titel uit een appendix wordt verwezen, is het Romeinse cijfer van de betreffende appendix voor het nummer opgegeven.

De hier gepresenteerde bibliografie zal zonder twijfel lacunes vertonen. In het bijzonder kan dit gezegd worden voor publicaties in dag- en weekbladen, die door het ontbreken van bibliografische hulpmiddelen nu eenmaal moeilijk te achterhalen zijn. Zo schrijft Hermans in DJ 440: ‘Uit de tijd dat ik zelf nog een passieve lezer was, herinner ik me hoe vereerd ik me voelde als de brief vol bijval of afkeer die ik schreef aan de auteur van het artikel waar ik op reageerde, echt werd afgedrukt’. Van deze ingezonden brieven is er maar een enkele teruggevonden. We hopen dat de gebruiker van onze bibliografie niet alleen tot het lezen van het hierin beschreven materiaal komt, maar ook op zoek gaat naar lacunes in de Hermansbibliografie en deze ons meldt. De hier gepresenteerde bibliografie is op 31 december 2004 afgesloten.

Door voortschrijdend inzicht zijn de volgende nummers vervallen: 300 (wordt 308a), 884 en II-23 (wordt I-31a).

Rob Delvigne

Frans A. Janssen