Logo DBNL
Dagboek van broeder Wouter Jacobsz (Gualtherus Jacobi Masius) prior van Stein. Amsterdam 1572-1578 en Montfoort 1578-1579. Deel 2 (1960)

Dagboek van broeder Wouter Jacobsz (Gualtherus Jacobi Masius) prior van Stein. Amsterdam 1572-1578 en Montfoort 1578-1579. Deel 2

(1960)–Wouter Jacobsz–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige

Woordenlijst1

aelwaelen = knorren.
anhaelen = enteren.
ankomen (enen) = op iemand afkomen.
aensicht hebben = gericht zijn.
ansprekinge = aanspraak.
anstel = opzet.
anstoet = aanval.
antellen = in betaling geven.
aessaeck = tas.
abelheyt = bekwaamheid.
abject = laag.
absolutie = ontslag.
abuys = vreemde zaak.
achterdacht = vrees.
achterdeel = nadeel.
achterhouden = zich achteraf houden.
adheresse = bijval.
adjunckt maecken = deelnemen.
advenant (naer) = naar verhouding.
afbreken (hem) = zich losmaken.
afsien = gezicht uit de verte; weerzin.
afslaen = afnemen.
aiuwyen = ajuin.
acceleren = bespoedigen.
accort = eensgezindheid.
alimenteren = onderhouden.
alleen = tegelijk.
allegeren = aanvoeren.
alleyncken = allengs.
alleleens of = even alsof.
als = alles.
alsoe = of.
alst = totdat.
altijts niet = volstrekt niet.
ammerael = admiraalschip.
an-, zie aen-.
an ende an = de een voor, de ander na.
anderde = tweeën.
antiffene = antiphoon.
apostaet = afvallige.
apostille = kanttekening op een rekwest.
apparentelick = waarschijnlijk.
appliceren = aanwenden.
arbitraal = scheidsrechtelijk.
armatuer = wapentuig.
arremoede = ongeluk.
arrest = het tot staan brengen.
arresteren = bestellen.
assecuratie = zekerstelling.
assignatie = aanwijzing tot betaling.
astagier = gijzelaar.
aviis = zienswijze.
baken = seinvuren afsteken.
bar (n)linck = brandstof.
bassen = een soort veldgeschut (273).
bast = strop.
bedaerd = onbewogen.
bede = collecte.
bedexele = deksel.
bederven = te gronde richten.
bedremmen = in het nauw brengen.
bedrijf = macht.
bedwingen = overweldigen.
been (op de) = op stap.
begaen = bezoeken.
begeren = vragen.
beginsel = begin.
begraven = verschansen.
begripen = aannemen; aanvatten.
beheymst = geheim.
behelpen(hem)=in zijn onderhoud voorzien.
behensen = beheinen.
behouden = met behoud van.
bekennen = herkennen; erkennen.
bekeren = keren; aanwenden.
beclach = blaam.
beclappen = verklappen.
becloeven = verarmd? (283, 731).
becomen = bereiken; vergaan.
becommeren = bezig zijn met.
becrachtigen = overweldigen.
becrencken = verzwakken.
beliën (hem) = zich tevreden stellen.
beloven (hem) = reden tot tevredenheid hebben; zijn tevredenheid uiten.
bemorwen = vermurwen.
ben = bende.
bequaem = schoon.
berechten = bezorgen; bedienen.
beroepen = naroepen.
berommen = beroemen.
berrezaen = partizaan, een soort hellebaard (675).
berrie = draagbaar.
berunnen = bestormen.
besaticheyt = rust.
besceidelick = duidelijk.
besceit = bewijsstuk; bericht.
beschrijven = aanslaan; in beslag nemen.
bescromenisse = vrees.
bescutten = afweren.
besegeltheyt = gezegeld stuk.
besetten = vastzetten; vaststellen; belegeren.
beslaen = in beslag nemen; inrichten.
besloten = ingesloten, verbonden zich te houden aan de clausuur van het convent.
besluten = samendringen.
besoucken = onderzoeken; ondervinden.
besogneren = beraadslagen.
besorchen = verzorgen.
bespotsel = spot.
bespreck = afkeuring.
bestaen = aanpakken.
bestellen = bezorgen; orde stellen op.
bestellinge = opdracht.
beswaeren = verzwaren.
bet = meer.
beteest = verward.
betrappen = machtig worden.
bevelen = toevertrouwen.
bevreden = tot rust brengen.
bewaren = voorzien van.
bijsetten = leveren.
bijstant = wapenstilstand.
bijster = ongelukkig.
blanck = ¾ stuiver- of 6 duitstuk.
blijven = sterven.
bloet = familie.
bloocheyt = lafheid.
bloot = kaal; zonder kleren; ongewapend; beroofd.
bloetelijck = openlijk.
blootgheven = openbaar maken.
boeten = verbeteren; beteren.
boyer = boeier, klein soort koopvaardijschip.
boling = worst.
bolster = strozak.
boom = sluitboom (o.a. in de haven).
boots(chip) = grote zeilboot, jacht.
bootscap = zending.
borsten = barsten.
bosch = vuurroer.
bou = oogst.
bouwerie = bouwgrond; boerderij.
boven = in weerwil van.
bovenen (van) = uit de Zuidelijke Nederlanden.
boxkens = wijde leren laarzen.
braef = flink.
braspenninck = zilveren munt ter waarde van 10 duiten.
breiden = breidelen.
breken = afbreken.
broetknecht = inwonend knecht.
bruggen = een brug slaan.
buyren = gezamenlijke inwoners.
buytenmoeder = niet besloten moeder bij de Clarissen.
buytensuster = niet besloten zuster bij de Clarissen.
bulte = bolster, strozak.
cyborie = kelk voor het bewaren van de hostie.
C, zie K.
dach = uitstel van betaling.
dachvaert = tocht; onderneming, dagvaart.
damloeper = pakschuit.
dammen = afdammen.
dangier = zwarigheid.
dartenheyt = wellustigheid.
dat = wat.
deel = plank.
deerlick = droevig.
degen (te) = uitstekend.
decksel = bedekking.
demolieren = vernietigen.
denuncieren = aankondigen.
derhalf = 2½.
deuts = duiten.
diefleyder = dienaar van de schout.
diens maken = aan het verstand brengen; wijs maken.
diep = haveningang.
diepsinnich = nadenkend.
dier = duur.
dijck = verblijfplaats voor wie van elders is verjaagd.
dijck lopen (den) = rondzwerven.
dylay = uitstel.
discort = overhoop.
dispensier = huisbestuurder bij de Minderbroeders.
dissipatie = verstrooiing.
dyvoere = plicht.
doen = geven.
doen hebben (te) = van node hebben.
doens = toen.
doleren = klachten indienen.
donatinne = lekezuster.
doochde = weldaad.
dorre = mager.
dorven = behoeven.
dreest = braak.
driestal = driepotig krukje.
dubbelt = dubbelhartig.
duyfhuys = duiventil.
dul = gek.
dwael = handdoek.
dwalen = zich vergissen.
eenig = eenzaam.
eensdeels = gedeeltelijk.
eercauwen = herkauwen.
eerlick = deftig; luisterrijk.
eerst = terstond.
elemosinier = aalmoezenier.
emende = boete.
ente = jonge boom.
evel = euvel; ziekte.
ewich = eerzaam; voortdurend.
exacerbatie = verbittering.
exactie = invordering van belasting.
extirperen = uitroeien.
fabule = verdichtsel.
factioos = behorend tot een factie of partij.
factoor = tussenpersoon; aandrijver.
falgieren = afnemen; in gebreke blijven.
falie = sluier; huik.
familie = gevolg.
faute = bedrog.
feyt = misdrijf.
fijn = einde.
fineren = opbrengen.
flacteren = strelen; misleiden.
foreren = inkwartiering hebben; inkwartiering krijgen; inkwartieren; fourageren; doorboren.
forneeren = voorzien van.
forseren = beschadigen.
fortelicie = versterkt punt.
fortsch = geweld.
fortse = geweld.
frequentacie = verkeer; omgang.
frequenteren = in grote getale bezoeken.
fruchten = vrezen.
fueeren = plechtig beloven.
gaen op = richten op.
gaerden = plunderend het land afgaan.
gadoop = nooddoop.
geacerbeerd = verbitterd.
gebind = dwarsbalk.
gebruycken = iemands omgang genieten.
gedencken = gedachte.
gedenckenisse = herinnering.
gedweech = gedwee.
gehengen = toestaan.
gehouden in = verplicht aan.
gelaten = verlaten.
gelaten (hem) = zich houden.
geley = galei.
gelijden (hem) = het uithouden.
gelochgent = afvallig.
geloof = belofte.
gemack = rust; vrede; verzorging.
gemeen = gemeenschappelijk.
gemeenlick = algemeen.
gemeens = omgang.
gemoe = toestemming; voor een ander gunstige stemming.
gemoet vinden (in haer) = tegenkomen.
gemoot = van moede.
genaken = zich verwerven.
generen (hem) = zich gedragen; in zijn levensonderhoud voorzien.
genouch = bijna; in hoge mate; in staat.
gepassiit = gebeten.
geperstheyt = benauwdheid.
gerecht = hostie.
gereede = toebereidselen.
gereet = zonder voorbehoud; contant.
gereets = terstond; stellig.
gerufte = gerucht.
gesaticheyt = rust.
geschickt = voegzaam; gepast.
getreiunt = afgericht.
getroost (met volgende genitief) = kalm afwachtend.
geval (bij) = toevallig.
gevangen = gevangenis.
gevanckelick = op de wijze van een gevangene.
geweer = strijd; wapenen.
geweldelick = gewelddadig.
geweldich = machtig.
geweldigher = overweldiger.
gewesen = verduren.
gewield = gesluierd.
ghewillich = ijverig voor de goede zaak.
gewreul = tumult (450).
gicht = jeuk; zin.
goodshuysen = kerken en liefdadige inrichtingen.
goetlick = minzaam.
goteling = klein kanon; licht geschut.
grassoeren = rondgaan.
grave = schop.
greyn = graan.
griend = strook grond met bomen beplant.
grijns = masker.
groente = loof.
gronderen = doorgronden.
groot = muntstuk van ± ½ stuiver.
groetelick = met aandrang.
grootmoedicheyt = overmoedigheid.
groten = schatten.
guardiaen = hoofd van een minderbroeders convent.
guygel = bittere spot.
haeckschut = zwaar geweer, klein kanon; de persoon, die dit bedient.
haestelick = plotseling.
haest(ig) = snel.
haesticheyt = overijldheid.
habijt = kostuum (zowel geestelijk als wereldlijk).
hagelschut = klein oorlogswerptuig; de persoon, die hier mee bewapend was.
hals (op den) = op halsstraf.
hant = handschrift.
hant (over die) = teveel? (322, 554).
handen trecken (ten) = ter hand nemen; in zijn macht brengen.
hantreycken = hulp.
hangles = hengsel.
harnes = wapenen.
hart = gemoed; lust.
hart (goed) = moed.
hart nemen (ter) = moet vatten; zich (iets) aantrekken.
hartelick = van harte; hevig.
hartich = moedig.
hartsteen = harde bergsteen, arduin.
haetich = afschuwelijk.
have = bezitting; goederen.
hebben = houden.
hebben (hem) = zich gedragen.
heen (van) = van hier.
heer = leger.
helbaerd = bijl met lange steel.
helmet = helm.
henge = eng; dicht.
heuck = huik, mantel, die over het hoofd wordt gedragen.
hierlantsch = inlands.
hisschen = ophitsen.
houfslach = wachtpost.
houck = plaats; streek; huik.
hoet = hoed, inhoudsmaat voor koren.
hoyoogst = hooibouw.
hock = hooiopper.
holbolch = holderdebolder? (726).
hollen = op hol zijn.
hoocheyt = hoge overheid.
hoochen = heugen.
hoemoet = overmoedige daad.
hoop = troep.
hoosch = hoofs.
hopman = kapitein.
hopsack = zak voor hop.
horde = schanskorf.
horn = hoek.
houden van = zich storen aan.
houder zijn = behoudend zijn.
hoveren = grote verteringen maken; het hof maken.
huysluyden = boeren.
hulck = groot koopvaardijschip.
hullen = huldigen.
yetlick = iets.
imbreck = doorbraak.
ymmers = in ieder geval.
impressie = aanval; druk.
impugneren = bestrijden.
in sijn = ingenomen zijn.
indaerich = nadenkend (278, 710).
indachtich = gedachtig.
inganck = weg tot iets.
ingedaert = verbijsterd.
injurieeren = onrecht aandoen.
inlopen = het water doorlaten.
insien = aanzien; staat.
interciperen = onderscheppen.
interest = schade.
interturberen = in verwarring brengen.
invaderen = invallen.
invectiven = scheldwoorden.
inventereren = inventariseren.
jaerdach = termijn van een jaar.
jammer = leed.
joecken = jeuk.
jugeren = oordelen.
justicie doen = doodvonnissen ten uitvoer leggen.
juweel = kostbaarheid.
campelick = hachelijk.
cappen = in stukken hakken.
caproen = kap.
cartouwe, zie cortouwe.
cas = geval.
cativicheyt = rampzaligheid.
catte = belegeringswerktuig tot het slingeren van stenen.
cauteel = borgstelling, voorzorgsmaatregel.
cautie = borgstelling.
kennen = erkennen als.
kennip = hennep.
kennisse = getuigenis.
kersten = doop.
killen = kielhalen.
kinnebacken = wang.
kyvaedse = gekijf.
claergie = cleregie, geestelijkheid.
kleeden = inkleden van geestelijken.
cleynicheyt = vernedering.
cleynmoedicheyt = versaagheid.
clenet = kleinood.
clouckheyt = slimheid.
cloot = kogel.
cluyver = gerechtsbode.
knagen = tobben over.
knecht = soldaat.
knoersen = kraken.
knoetsen = vernielen.
cnonick = kanunnik.
knoosten, zie knoetsen.
koere = keus.
collacie = lichte avondmaaltijd; bespreking.
collegie = convent; kapittel.
colligeren = verzamelen.
commissiebroot = grof soort brood voor de soldaten.
commitatie = afvaardiging.
communiceren = communie houden; verstandhouding hebben.
complacentie = welbehagen.
compleet = laatste kerkdienst van de dag, omstreeks 7 uur in de avond.
compositie = verdrag.
comprimeren = bedwingen.
compunctie = berouw.
confederatie hebben = deelnemer zijn.
confedereren = samenzweren.
confereren = vergelijken.
confortacie = troost.
confuys = verward; verwarring.
confunderen = verstoren.
consistorie = rechtbank van de officiaal des bisschops.
constringeren = dwingen.
conterfeyten = namaken; misvormen.
contraricheyt = tegengesteldheid.
convehieren = begeleiden.
converseren = verkeren.
convoy = oorlogsschip ter convooiering van onbewapende schepen.
coemenscap = handel.
coors = koers.
coppel = troep.
coeren (hart) = weit, tarwe, rogge of gerst (in tegenstelling tot weec coeren = haver).
cordiael = lijfwacht? (196).
cort = spoedig.
cortelinck = onlangs.
cortouwe = kanon.
cost = levensbehoeften.
cost houden (sijnselfs) = in zijn eigen levensonderhoud voorzien.
costelick = duur.
cranckelick = grievend.
cranckheyt = zwakheid.
crencken = schaden.
crop = gemoedsaandoening in de krop.
cruysoffel = kazuifel.
cruyssen = pijnigen.
cuerts = koers.
cure = pastoorsplaats.
laeg = hinderlaag.
labberdaan = zoute vis.
lant lopen (achter) = door het land zwerven.
landen harwerts over = de Nederlanden.
lantwinninge = vrijheid om ongedeerd en in het bezit van zijn goed in het land te vertoeven.
lapsalver = kwakzalver.
lasteren = ten laste leggen.
lastig = zwaar.
laten = in de steek laten.
ledich = werkeloos.
leech = werkeloos.
leeckbroeder = conventuaal, die niet deelneemt aan de koordiensten.
leecksuster, zie boven.
letanie = smeekgezang.
leufen = luifel.
leven = handelen naar welbehagen.
leveren = overleveren.
licent = vergunning tot het drijven van handel.
licentiaet = drager van een academische graad.
licentieeren = ontslaan; de gehoorzaamheid opzeggen.
lijden = bekennen.
lijden sijn (te) = medelijden hebben.
lieflick = kalm.
lijftocht = levensonderhoud; levensmiddelen.
liggen = verblijf houden.
lindewebbens = linnen weefsels.
lissen = blussen.
lof = onderdeel van de kerkdienst na de vesper of compleet.
loonen = leunen; vergelden.
loepen = verlopen.
loepen = in ballingschap zijn? (275).
loos = leus.
loot = loden kogels.
losa = leus.
luysteren = fluisteren.
macht = kracht.
maken = klaarspelen.
malen = zeuren.
maligneren = kwaaddoen.
margen, zie morgen.
marren = ophouden.
marsch = houten vlak om de mast, waar de hoofdtouwen worden gespannen.
medzen = metselen.
meest = hoogst.
meesteren = heelkundig behandelen.
mey = meiboom.
meyen = maaien.
mendallen gheen = volstrekt geen.
mendiceren = bedelen.
mennisten = doopsgezinden.
merkelijck = duidelijk.
merren = talmen.
messe komen (te) = gaan vechten.
mijden = schuw zijn.
min = minder.
mindelick = uit liefde.
misbaar = treurige toestand.
misbruycken = misdoen.
miserere = liturgie bij lijkdiensten.
misoorde = wanorde.
missaecken = ontkennen.
missen = het onderspit delven.
misseschip = mestschip.
misval = ramp.
misvallen = ongelukkig.
mitigeren = verzachten; matigen.
moelickheyt = aandoen van last; moeite.
moes, zie wermoes.
moescoppen = stropen.
moet gripen (enen) = moed vatten.
moeten = ontmoeten.
mogen = kunnen uithouden; vermogen.
moytsel = last.
molest = belemmering.
monichen = de communie geven.
mont (wuyt die), zie wuytmondich.
montsmeringe = het zoet houden.
montsoetinge, zie montsmeringe.
mooscoppen, zie moescoppen.
morgen = landmaat van ongelijke grootte (verhouding bunder: morgen, 3: 2).
motiif = zin.
muyl = muildier; muilezel.
munsteren = monsteren.
murmureren = morren.
naeme crigen (sijn) = op zijn verhaal komen.
naers = aars.
nachtmaal = avondmaal naar Protestants gebruik.
namentlick = met name.
natueren = tieren.
nederleggen = vernietigen.
nederslach = daling van prijs.
neerslaen = verootmoedigen.
niet = niets.
nonne = conventuaal, die deelneemt aan de koordiensten.
noon = middagtijd.
Noordelant = Holland benoorden het IJ.
noot = voordeel.
nootlick = van node; door de nood.
obedientie = gehoorzaamheid; toestemming.
obsides = gijzelaren.
oefenen = op proef stellen.
ofdoen = afwijzen.
officians = opdrager van de mis.
officie = dienst.
officier = schout.
ofgescheyt = scheiding.
ofhandich maecken = van de hand doen.
ofloepen = veroveren.
ofschey = verlating.
ofsetten = afslaan; verwijderen.
ofsien, zie afsien.
ofslach = afslachting.
ombedenckelick = ondenkbaar.
ombehendich = ruw.
omdat = opdat.
omdecken = ontbloten.
ommeganck = processie.
omringelen = omringen.
onbeschicktheyt = wanorde.
onbesochtheyt = onervarenheid.
onbreken = mankeren.
onbruyck maken = het bezit verhinderen van.
ondecken = zijn dak kwijt raken.
onderbrengen = onderwerpen; ten onder brengen.
onderdoen = het gebruik van iets geven.
onderhouden = houden; ondersteunen; klein houden; onderdrukken.
onderroyen = roeiende de weg afsnijden.
ondervouchen = schikken.
onderwijlen = soms.
onderwinden (hem) = zich zetten tot.
oneffen = onbehoorlijk.
ongedompte = afval? (393).
ongeduerig = onbestendig.
ongeld = belasting.
ongenade = wreed.
ongenade = beroering.
ongesien sijn = lelijk of slecht uitzien voor.
ongetroost = zonder vertrouwen op.
onheblickheyt = ongepastheid.
onkundich = onbekend.
onlanx = binnenkort.
onlijdsaemheit = ontevredenheid in tegenspoed.
onmoede = vijandige gezindheid.
onreden = onbehoorlijk.
onroer = beroerte.
onscult = verontschuldiging.
onschult (tot haer) = onschuldig.
onset = bevrijding.
ontbieden = door een bode laten weten.
ontdoen (hem) = zich voordoen.
ontduysteren = onthouden.
ontgaen = te buiten gaan; een misstap doen.
ontgeven = uit het hoofd praten.
onthalen = weghalen.
onthouden = zich voeden.
ontiecheyt = vuilheid.
ontmoet = vijandelijke ontmoeting.
ontraden = beletten.
ontreden (hem) = zich in rechte vrijmaken van.
ontroeren = zijn roer verliezen; zijn roer doen verliezen.
ontscamel = schaamteloos.
ontsegge = afwijzing.
ontseggen (enen) = met iemand breken.
ontset = hulp.
ontsetten = verdrijven; van het rechte pad brengen; doen instorten.
ontsicht = ontzag.
ontsien (hem) = tegen de moeite van iets opzien; beducht zijn.
ontsteken = aansteken.
ontvallen = afvallen.
ontvrijden = van zijn vrijheid beroven.
onversichtelijk = onverwachts.
onversienlick = onverwachts.
onversproken = onberispelijk.
onverstant = twist.
onwaerdeerlick = onschatbaar.
onwille (tot haeren) = tegen hun zin.
oelick = ellendig.
oerber = voordeel.
oorde = gesloten formatie.
oeren opsteken (de) = moed vatten.
oerlochen = oorloven (597).
oerlof = afscheid.
oersaeck = aanleiding.
oersaecken = aanleiding geven tot iets.
oersteker = oorblazer.
Oosterling = bewoner van een in Noord-Duitsland gelegen Hanzestad.
op = open.
opdat = omdat.
opdoen = mededelen; openmaken.
openen = mededelen; openbaren.
open(inge) = mogelijkheid.
openinge = bekendmaking; openstelling.
opgeven (hem) = zich verheffen.
opgeven = overgeven.
opheffen = invoeren.
opheve = opzet, plan.
ophouden = openhouden.
opleggen = opslaan; ten laste leggen.
oploop = tumult.
oplopen = uitlopen tegen.
opnemen = wegnemen.
oproeden = ophitsen.
opseggen = aanzeggen; beschuldigen.
opsetten = uitstellen; inzetten.
opsitten = te paard stijgen.
opslaen = vernietigen; openbreken; opdoen; bergen.
opsmiten = openbreken.
opsteker = dolk.
opstel = opzet.
opstellen = uitstellen.
optineren = halsstarrig maken.
opwater = hoog water.
opweer = beroering; verder (243).
ordinancie = beslissing; rangorde.
ordineren = aanstellen.
ostagier, zie astagier.
overdadicheyt = geweldenarij.
overdoen = ter hand stellen.
overlanck (van) = gedurende lange tijd.
overliegen = valselijk beschuldigen.
overlopen = aanvallen.
overpasseren = overtrekken.
overrijden = rijdende inhalen.
oversetten = van zich zetten.
overtallicheyt = onmatigheid.
paerden = ruiters.
Paeschavont = avond voor Paschen.
paesbort = houten bord voor het ontvangen van de Paaskus.
paetge = page.
pagadoor = betaalmeester in het leger.
palen = palen, die de haven van Amsterdam afsluiten.
palsrock = overkleed.
pandtschap = onderpand.
papau = verbastering van paap.
papoen = idem.
parte = streek.
passen = maatregelen nemen.
pass(ch)en op = zich bekommeren over.
passeren = gaan.
passie = ziekte.
pater = rector, zielverzorger in een vrouwenconvent.
peyne = straf.
peremptorie = afdoend.
pericliteren = in gevaar zijn.
perlementeren = onderhandelen.
pertie = tweedracht; vijandelijke gezindheid.
pertiën = partij kiezen; vijandig staan.
peticie = geldelijke bijdrage aan de overheid.
peunier, zie punier.
pilgeren = plunderen.
pylootsman = loods.
pint = inhoudsmaat.
pijp = fluit.
plaets = plein.
pleyte = vrachtschip met platte bodem.
pluymstriker = vleier.
politie = tucht; verordening.
pomperie = vertoon.
popelsie = beroerte.
porren = aanzetten; lastig vallen.
post = bode.
pot = open vaartuig.
practijck = list; kunstgreep.
practiseren = uitvoeren; bedenken.
pratiseren, zie practiseren.
pratten = pruilen; mokken.
prebenderen = voorzien van een prebende of kerkelijk beneficie.
preeckstoel = vouwstoel om mee naar de kerk te nemen.
presagium = voorteken.
prijs = buit.
probatie = bewijs.
prouven = beproeven.
professie = aflegging van kloostergelofte.
profeteren = profiteren.
profiteren = van nut zijn.
procurator = hoofd van de huishouding en administratie in een mannenconvent.
procuratrix = hoofd van de huishouding
en administratie in een vrouwenconvent.
proeve = prove, prebende.
pronosticeren = voorspellen.
propijs = gunstig.
propoost = hetgeen men voor ogen heeft.
protesteren = plechtig verklaren.
provant = proviandering.
provideerder = priester, die assisteert.
provisie = voorziening.
provoost = onderofficier belast met het handhaven van de goede orde, met de zorg voor arrestanten etc.
provoost (geweldige) = scherprechter in militaire dienst.
punier = pionier; schansgraver.
punte = toestand.
quaet tijts = moeilijk te krijgen (63).
qualen = lijden.
quartier = hoek.
quartieren = vierendelen.
queesten = op avontuur uitgaan.
quijtlaeten = vrijlaten.
raed = plan.
Raed = Hof.
rachter = balk.
rantsoeneren = op een losprijs stellen.
rappig = schurftig.
rasen = op onsamenhangende wijze spreken.
raseren = slachten.
raubauwen = deugnieten.
reael = Spaanse munt.
rechtelick = op juiste wijze.
rechtop = oprecht.
reden = rekenschap; redenering.
reeden = bezorgen.
reduceren = in zijn oorspronkelijke staat brengen.
reep = touw.
reescap = toebereidselen.
refalteren = in opstand komen.
regel of orde (derde) = derde regel of orde van St. Franciscus.
regement = toestand; handelwijze; heerschappij.
regnatie = heerschappij.
reysber = op reis.
recklick = eerbaar.
recuperatie = het terugverkrijgen.
remitteeren = vergeven; kwijtschelden.
remonstreren = opnieuw tonen.
renelevijn, zie reveleyn.
rentier = rentenier.
reool = geool, kerker met tralies (verschrijving) (764).
resipisceren = tot inkeer komen.
resmarijn = rozemarijn.
rethoriker = rederijker.
reveleyn = ravelijn, een bastion buiten de vestinggracht.
rietpaert = rijpaard.
rigoer = strengheid.
riik = hooivork.
rynck = samenscholing.
roboelge = opstand.
roede = lengtemaat, variërend van 12 tot 18 voeten.
roeybaerse = oorlogsschip, dat met riemen wordt geroeid en veel zeil voert.
roer = geweer.
rondeel = ronde muur in de verdedigingswerken ener stad; ronde toren.
roode = roede.
roock = hooimijt.
rot = legerbende.
rotmeester = aanvoerder van een rot.
ruymen = ruimte maken; het veld ruimen.
ruyn = gesneden paard.
ruyten = plunderen.
rumich sijn = de wijk genomen hebben.
rumoere = opschudding.
ruwert = ruwaard, rustbewaarder.
saeyen = uitstrooien.
sacrificie = offerande.
salveconduyt = vrijgeleide.
samoureusen = lange vrachtschepen voor de binnenvaart.
sanctuarium = plek van de kerk, waar het altaar staat.
satich = rustig.
schaerwacht = patrouille.
scade = rente.
scampen = het veld ruimen.
schaeren = in partijen verdelen.
scariant = krijgsman.
scarp = ternauwernood.
scarrebier = schraal of dun bier.
schat = geld.
schatten = met belastingen bezwaren.
sceel = haarscheiding.
scelden = openlijk verklaren.
schenden = vernietigen.
scepel = maat voor droge waren.
scherft = schurftig.
sceriant, zie scariant.
scermeyen = schalmeyen, trompetten.
scerp, zie scarp.
schieten = schutten; ontspruiten.
scijfmaecht = de zuster, die de schijf, waardoor goederen in het convent komen, bedient.
schicken (haer) = zich opmaken.
schijn = toestand.
schippont = 300 Amsterdamse ponden.
schoffiericheyt = smaad.
scomperlijc = schimpend.
schorteldoeck = boezelaar, schort.
schot = schuur.
schot(s) = onvriendelijk (666).
schouw = open vaartuig, dat met een stok wordt voortbewogen.
scoevericheyt, zie schoffiericheyt.
schovieren = schenden.
scriftuer = heilige schrift.
scricken = overgaan.
scrivent = schrijver; degeen, die het journaal bijhoudt.
scriwerker = schrijnwerker.
scutgevaert = schermutseling; kanonnade.
seditie = oproer.
seditioes = tot oproer aanzettende.
segenen (hem) = zich kruisen.
seyn = teken.
secktdriver = voorstander van een bepaalde partij.
sectarys = belijder van een niet officieel erkend kerkgenootschap.
secureren = verzekeren.
zeloorsheyt = ijver.
zeloos = ijverend.
selsen = zeldzaam.
selsenheyt = verwonderlijkheid; schaarsheid.
serviis = dienst.
setten op = aanslaan voor.
sevensalm = de 7 boetpsalmen.
sevieren = woeden.
sijde gaen (over) = kleppen.
simpelheyt = eenvoud.
singulaer = particulier.
sincken = doen zinken.
sinckroer = geweer.
sinnich = bezonnen.
slaen = verslaan; doden; slachten.
slach = strijd.
slap = gering.
slappen = afnemen.
slechtelick = eenvoudig.
slechten = tot bedaren brengen.
slissen = bedaren.
slot = gedeelte van het convent, waar de clausuur geldt.
smackscip = een soort tjalk met twee masten en zwaarden.
smeecheyt = smaecheyt = smaad.
smeedicheyt, zie smeecheyt.
smeehuys = smederij.
smijten = slaags zijn; stuk slaan.
smoken = roken.
sniën = wonden.
snovelen = wankelen.
soberlike = op ontoereikende wijze.
socius, zie soos.
soenen = een schuld delgen; afkopen.
sock = zog.
soelang = totdat.
solliciteren = benauwen.
somme = menigte.
sommeren = optellen.
sondering = afscheiding.
sonderling = in hoge mate.
soos = assistent van de rector van een vrouwenconvent.
sopier = cipier.
sorchen = bezorgd zijn.
sorrichvuldicheyt = nauwlettende zorg.
souter = boek der psalmen.
spannen = gevangen zetten.
spar = lange dunnen paal.
specie = voorkomen; soort.
speelreys = plezierreis.
spelen gaen = voor zijn genoegen uit zijn.
spelt = een soort tarwe.
spiker = schuur.
spilgeren = plunderen.
spijt = smaad.
spitsrecht = scherprecht; recht aan den lijve.
spolieren = beroven.
staelevert = een soort schip, dat gebruikt wordt voor vervoer van vis.
staensvoets = op staande voet.
staet = gevolg.
state blijven (in) = stand houden.
stemme (wuyt der) = luidkeels.
sterck maeken = verkondigen? (487).
sterven = sterfte zijn.
stijf = hard; hevig; vast.
stillen = tevreden stellen.
stincken op = haat koesteren tegen.
stoel = preekstoel.
stofferen = verzinnen.
stoter = 2½ stuiver.
storm = bestorming.
stouticheyt = vermetelheid.
stoveeren = voorzien.
straffelick = op strenge toon.
straffen = berispen.
studeren = zich toeleggen.
stuurs = ongevoelig.
suborneren = heimelijk verleiden.
substituyt = plaatsvervanger.
subventie = bijstand.
succumberen = het afleggen.
surseren = opschorten.
suspens = hangende.
suspentie = opschorting.
swaeger = schoonzoon.
swijnspeet = zwijnsspriet.
tabbert = lang overkleed.
tabernakel = kastje op altaar ter bewaring van de hostiekelk.
tafereel = schilderij.
tarderen = talmen.
teergeld = geld om van te leven.
tegenloopen = tegen in gaan.
tegenvallen = zich tegen iemand verklaren.
tempeest = noodweer.
tenderen = zich richten.
tenteren = in verzoeking brengen.
termijn = de kring, waarbinnen de bedelmonniken hun rondreizen doen om te prediken en aalmoezen op te halen.
terminarius = een bedelmonnik, die door zijn kring rondtrekt.
termijnen = bepalen.
termineren = beeindigen.
terren = trekken.
terwijle = totdat.
teuserie = ongepaste handeling (511).
tevergeefs = ijdelijk.
tevoeren geven = overleveren.
tevoeren komen = zich vertonen.
tijden = trekken.
tijeloos = voorjaarsbloem.
tieren = aanstellen.
tiss(ch)en = aanstoken.
titule = (rechts)grond.
toegeven = toeschrijven.
toecoemst = komst.
toeleggen = voorbereiden.
toepaelen = door palen afsluiten.
toereyckinge = ondersteuning.
toeristen = toerusten.
toesteken = zich gereed maken.
toetijden = toevlucht.
toevouchen = wijden.
tocken, zie tucken.
tortelmoedich = overmoedig.
tractament = behandeling; overeenkomst.
travelieren = kwellen.
treffelik = hevig; vooraanstaand.
treke = list.
trecken = laten wachten.
tresoir = bewaarplaats van een schat.
trompen = trompetten.
trompet = trompetter.
troost = steun.
tros = pak.
trosse = gros of hoofdformatie van de vloot? (569).
tsevens = tegelijk.
tucken = toeven.
turberen = in beroering brengen.
turfpont = platte schuit voor het vervoer van turf.
twivelen = vermoeden; onzeker zijn; wankelen.
vaendel = vendel.
vast = zeker.
vastatie = verwoesting.
veeltijts = lange tijd.
veyl hebben = te koop hebben.
veilen = te koop bieden.
verantwoerden = opkomen tegen.
verarghen = bederven.
verargeren = beschadigen.
verbaestheyt = verbouwereerdheid.
verbant = bondgenootschap.
verbeelden = te weeg brengen van zinnelijke voorstellingen.
verbergen = in veiligheid brengen.
verbeteren = vergoeden.
verbidden = iemand door zijn gebeden redden.
verbijstert = te gronde gericht.
verbod = gebod.
verbogen (hem) = bluffen.
verbooch = bluf.
verborgen = door borgstelling verzekeren.
verbrengen = aanbrengen.
verdencken = uitdenken.
verdinge = verdrag.
verduysteren = verbergen.
verdunken = bevreemden.
verdwijnen = verkwijnen.
vergaan = omkomen.
vergelden = betalen.
vergen = eisen.
vergunnen = misgunnen.
verhaelen = herhalen.
verharden = volharden.
verhengen = toelaten; beschikken.
verheren = onderwerpen.
verhogen = verheugen.
verkeeren = tot andere gedachten brengen.
vercomen = er boven op komen.
vercorten = beperken; schade doen.
vercrachtigen = overweldigen.
verlachen = opgewekt zijn.
verlang = niet spoedig.
verlangen = uitstellen; verlengen.
verlangsem = met uitstel.
verlaten = ontslaan; overlaten; afvallen.
verleggen = verwerpen.
verlet = belemmering.
verlichten = verlossen.
verlieden = verlenen.
verliesen (hem) = zich verzaken.
verlopen = weglopen.
verloren = nietswaardig.
vermaenen = vermelden.
vermercken = overdencken.
vermoorden = verwoesten.
vernaerstigen = beijveren.
vernemen = zien.
vernieuwen = verbreiden.
veroeveren (hem) = in aanzien stijgen.
veronwaerden = versmaden.
verpoesen (malcander) = om de beurt doen.
versaeken = ontkennen; op aanvraag niet opgeven.
versamen = verbinden; bijeenkomen; tot
een geheel maken.
versaeming = vereniging.
verscheyden = verwerpen; verstoten; bevallen; uiteenjagen; vaneen gaan.
verscicken = verplaatsen.
verscrickt = ontroerd.
versegelinge = gezegelde overeenkomst.
verzeylen = uit de koers zeilen.
versekert = verzekerde bewaring.
versellen = verenigen.
verset = schadeloosstelling.
versien = voorzien; bezorgen.
versien (hem) = zich uit de voeten maken; zich in veiligheid stellen.
versieren = verzinnen.
versouck = bezoek; onderzoek.
versoucken = aanvallen.
verspiën = ontdekken.
verspreken = berispen; verder vertellen.
verstaen = vernemen; zich bezighouden met.
verstant = gevoelen; mening; overeenkomst.
versteken = verbergen.
versterven = de moed verliezen.
verstroyen = bederven.
versuyminge = nalatigheid.
versweeren = afzweren.
vertoegen = laten weten.
vertouven = afwachten; uitstellen.
vertocken = vertoeven, uitstellen.
vertreck = uitstel.
vertrecken = trekken; lang aanhouden; vertellen.
vertucken, zie vertocken.
vervaeren = ervaren.
vervallen = bekostigen.
vervoeren = verleiden.
vervoeren (hem) = weggaan.
vervolch hebben = aanhouden.
vervolchen = aanhouden.
vervoldelen = bevorderen.
vervroechden = verheugen.
verwackeren = opwekken.
verwalen = wegkolken.
verweel = fluweel.
verweeren = afweren.
verwerlt, zie verwerret.
verwerrert = in dwaling verkerende.
verwillichen = iemand tot iets genegen vinden; iemand als plaatsvervanger stellen.
verwinnen = overwinnen.
verwiten = laken.
verwitinge = smadelijke bejeginge.
verwrecken = opwekken.
verwrecking = opwekking.
vest = vestingwerk.
vijant = duivel.
vieren = vuren ontsteken.
vierschaar = rechtbank.
vigilie = nachtgebeden van lijkdienst.
vicarius = stedehouder.
vyleyn = schurk.
vindiceren = bevrijden.
visiteren = bezoeken.
vitaelgiëren = provianderen.
vliegen = de wijk nemen; op mars zijn.
vloetich = stromend.
vlouten = vloeken? (verschrijving) (686).
vlotschuyt = plat vaartuig voor vrachtvervoer.
vlucht nemen (haer) = vliegen.
vluchten = in veiligheid brengen.
vouchen = zenden.
voughen (hem) = aandacht wijden aan.
vouchen tot (hem) = zich wijden aan.
voerderie = voering.
volcomen = naleven.
voerdachticheyt = bedachtzaamheid.
voorhoech = behoedzaam.
voorhouden = voorstellen.
voerlopen = weglopen.
voerseggen = borg staan (436).
voerspreken = voorspellen.
voerstaen = vóórkomen.
voerstand(icheyt) = steun.
voertcomen = voor den dag komen.
voertstel = plan; voorstel van zaken.
voertstellen = voordragen.
voerungel = vooronder.
vordering = voordeel.
vormen = het vormsel toedienen.
vrees = gevaar.
vromelick = flink.
vroom = flink.
vrou (haerselfs) = haar eigen meesteres.
vrou = vroeg.
vueren = vuur stoken.
waerinck (in de) = in de wandeling.
waernemen = behulpzaam zijn.
waernemen op = loeren op.
waerscap = feestmaal.
wacharmen = wee ongelukkigen!
wachten = loeren op; verwachten; zich hoeden.
wagenaar = voerman.
wagheschot = soort van plank.
wanderen = verkeren.
warren tegen = onenig zijn met.
wasschen = groeien.
waterschip = schip voor vervoer van vis.
webbe = stuk geweven goed.
wedergeving = vergelding.
wederhoeren = weerbarstig zijn.
wederkeere = ommekeer.
wederkeren = doen wederkeren.
weeckhartich = slap.
weemoedicheyt = smart.
weer = strijd.
weerhoerich = weerbarstig.
weersien = verafschuwing.
weerslachtilheyt = verslagenheid.
weet doen (een) = kennis geven.
weetheyt = pijn.
weette = pijn.
weysteren = zwieren.
weelich = rijck.
weren = bestrijden.
weeren (hem) = zich verzetten.
werck = afval van hennep en vlas.
werck maken van = veel geven om.
wermoos = groente.
werre = verwarring.
werren, zie warren.
wesen = zaak; leven.
wet = stedelijke regering.
wethouder = magistraat.
wetich sijn = bekend zijn met.
weusteren = (zich) woest gedragen? (686).
wille = beschikking.
willig = vrijwillig.
wilt = ongebonden.
wijcken = ontruimen.
wijngaertsbladeren = wingerdbladeren.
winckel = hoek.
wintst = rente.
wonder = grote daad.
woost = vervallen.
wrastelen = worstelen; in strijd zijn met.
wrecken = wekken.
wreken = straffen.
wuytbaricheyt = vertoon.
wuytbrengen = bekend maken.
wuytdoen = uitgeven; overschieten.
wuytgestort = tomeloos.
wuytgestreken = opgesierd.
wuytgeven (hem) = zich kenbaar maken.
wuytlanders = uitgewekenen.
wuytlandigen, zie wuytlanders.
wuytleggen (geld) = wedden om geld.
wuytlegger = wachtschip buiten de stad.
wuytloep = uitval.
wuytloeper, zie wuytlegger.
wuytmaken = uitrusten.
wuytmondich = openlijk.
wuytmuyten = zichtbaar zijn.
wuytnemer = hij, die voorkeur heeft.
wuytrechten = in treurige toestand brengen.
wuytseggen = rondvertellen.
wuytset = praatje; bewering.
wuytslaen = uitspannen.
wuytsteeck = bewering.
wuytsteken = beweren.
wuytstel = bewering; onjuistheid.
wuytstellen tot sekerheyt = wedden.
wuytsuyveren = volkomen zuiveren.
wuytteeren = ruineren.
wuytvallen = zich snel verwijderen van.
wuytweken = verslappen.
wuytwendicheyt = vertoon.

Vorige