Gedichten. Deel 5: 1652-1656

[p. 1]

[1652]

Grafschrift van M^r. Pieter de Voix¹⁾.

De wereld was soo blind in blinde Pieters waerde,
Dats' hem nam voor gemeen gewasch van Hollandsch' aerde.
Dat speet hem, en hij stierf in 'tspijt, of oock daer af:
Soo raeckt d'een blinde door den anderen in 'tgraf.

1) K. b., II, 200. In K.a. is de titel: Op de doodt van M.^r Pieter de Voix, Orgelist. Het versje staat op hetzelfde blad als het volgende. Zie dl. IV, 260.

Consultatie²⁾⁺.

Teun bad een' Advocaet om goe'n raed op syn' vraghe,

En 'tkosten hem terstond een' gulden drij of vier:

Doe krauden hij syn hoofd, en seij, wel, inden Haghe

Is geen' klein' swaerigheid, want goe' raed iss'er dier.

4. Ian.

2) K. b., II, 200.

+ [krit] Onder het versje staat: Misce stultitiam consilijs breuem.

Noch over des Heeren Avondmael³⁾⁺.

Verschijn ick op dijn Feest met all' mijn' twistigheden,
Ick op dijn vrede-feest, ick twistigh met mijn' leden,
Ick met mijn even-mensch, mijn' Reden en mijn' God,
En lijdt ghij dat ick dij vier mael in 'tjaer bespott',
En brengh' een' Bruijloft-rock tot overkleed van sonden,
Als of 't dij blinden kost, en swachtelen mijn' wonden
Voor dijn geweldigh oogh dat door de nieren boort?

Ia, Heer, ick spreeck het luyd, en lijde dat ghij 't hoort,

De boose zyn soo veel', soo weelderigh, soo machtigh,
Sij maken 'tgoed soo quaed, de logen soo waer-achtigh,
D'onnoosele soo vuijl, d'onschuldighe soo swert;
Daer is geen schuylen meer voor 'tvredelievend hert;
'Tmoet stryden, of 't hem lust, of niet en lust te stryden:
Maer dijn' genade maeckt mijn stryden niet dan lyden:
Ick wreeck mij met geduld. Noch roem ick van meer machts;
Bespouwen sy mijn' eer met achterklap, ick wacht's,
En draegh 't stil-swijgende, tot dat de tyd verschijne
Dat ick mogh' seghenen voor aengedane pijne,

3) K. b., I, 53.

+ [krit] vs. 18 mogh' K. a.: magh

[p. 2]

 

⁺

 

En makense versuft en overtuijght van sinn,

20

Van onverdienden vloeck voor broederlycke min,

 

En loonen leed met lief, en laden die mij haten

 

Met weldaed over hoop, om of sij 'tmochten laten,

 

En schamen sich 'tgevloeck, en werden moe gequelt

 

Die geen verset en soeckt als wel doen voor geweld.

25

Dien twist en stoockt ghij niet: ghij dooght hem t'mijnen voordeel;

 

En 'tis een' oeffening die'ck van dyn heiligh oordeel

 

Gewilligh ondergae en pleghe schier met lust.

 

Want ghij zijt met de ziel die oock dyn' roede kust.

 

Veel scherper is de twist die'ck niet en kan verbloemen,

30

Die'ck binnens monds belij, die'ck niet en derve noemen,

 

De twist met Dij en my, de twist van Geest en bloed,

 

Die daer mijn' reden doet niet willen wat sij moet,

 

En niet doen wat sy wil, 'tquaed keuren en niet laeten,

 

'Tgoed kennen en niet doen, de misdaed doen en haeten,

35

Niet volgen daer ghy roept, niet keeren daer ghij keert,

 

Niet soecken dat mij dient, niet schouwen dat mij deert.

 

Maer d'allerheiligste, 'tvolck van dijn welgevallen,

 

Zyn zeven mael des daeghs en seven mael gevallen,

 

En drij mael eer den haen den dagh op kraeijen moght,

40

En 't heeft den sommighen soo hopeloos gedocht,

 

Van vallen op te staen soo lang sy vallen konden,

 

Dats' uijt des levens tyd en uyt het lijf der sonden

 

Ontslagen wilden zyn, en wenschten om de pijn

 

Van sterven, om de pijn van Sonden door te zijn.

45

Wat ben ick voor een worm by die verkosen vaten?

 

Wie doe ick dat sy de'en, wie sit ick daer sy saten?

 

Een hond, Almachtighe, die om de kruijmen baf

 

Van dijner kind'ren brood: jae dier van d'eerste straf,

 

Een kruijpsel byder aerd, in 'tvuijle slijck van sonden

50

Geen beter voedsel waerd dan 'toverschot der honden,

 

Dijn maecksel evenwel en daer een' ziel in leeft

 

Die op dijn' segen hoopt en voor dyn' seggen beeft.

 

Een lemet die noch vonckt, of emmers schijnt te roocken

 

Als of sij voncken moght; een ried voll kromme kroocken,

55

Een mensch, en daer is 'tal; een Engel, soo ghy wilt

 

Dat dijn' verbolgentheid voldaen zy en gestilt

 

Door Syn' voldoeningen, die, voor mij af gekomen,

 

Voor mij vermenschelickt, het Cruijs heeft opgenomen

 

Dat mij te wichtigh was, mijn' t'achterheid betaelt,

60

Syn selven in de schuld en mij daer uijt gehaelt.

+ [krit] vs. 22 of het HS. heeft: of 't - vs. 33 keuren K. a.: kennen - vs. 45 verkosen K. a.: verkoren - vs. 49 kruipsel K. a.: kruipel (sic) K. b.: kruiper

[p. 3]

 

⁺

 

Oh wilt het vaderlijck en schepperlijck en Heerlijck;

 

En, zyn dijn' Heiligen van uijt het selve deerlick

 

Gesteghen daer sij zijn, en waeren sy voor dij

 

Dat ick was eer ick was, en wierden sij met mij

65

Dat ick wierd doe ick wierd, en most ghij beid' herbaeren,

 

Doew', eens geboren, niet als wangeboorten waeren,

 

En struijckelden sy noch herboren, als ick doe,

 

En waren sy, als ick, dan wacker en dan moe,

 

Dan neerstigh en dan traegh, dan zedigh en dan dertel,

70

En is 'tal menschen-werck en meer en min gespertel,

 

En meer en min versuijms van aengeboden heil,

 

En meer en min berouws van meer en minder feil,

 

En hebt ghy oock de schuld van een door-schuldigh leven

 

Om eenen oogenblick berouwlickheits vergeven,

75

En lange moorderij genagelt aen dijn Cruijs,

 

En dien de Rechter straft' ontfangen in dijn huijs,

 

'Thuijs der gerechtigheit; hebt noch eens medelyden

 

Met een welmeenend hert, dat staet maeckt op dijn lyden,

 

Met een verloren kind, dat vanden dool-wegh keert,

80

Met een vermiste schaep, dat ghy van niews beheert

 

En bij de negentich en neghen thuijs gebracht hebt,

 

Met een' misdadighen dien ghij aen 'tCruijs bedacht hebt,

 

En van dol wijs gemaeckt, en levend van een lijck,

 

En leeren seggen, Heer, gedenckt mij in dijn Ryck.

 

7. Ian. die eucharistica.

+ [krit] vs. 76 dien K. a.: die - vs. 80 beheert K. a.: bekeert - vs. 84 mij K. a.: mijns

Ad Gelliam¹⁾.

Imposuisse tibi infidos caussaris amantes

Illecebris pacti, Gellia, conjugij.

Ambigo de pactis: haec saltem justa querela est,

Gellia, se totos imposuisse tibi.

13. Ian.

1) M.D., 388.

Versa ex Fr. Quarles Enchiridio institutionum.
(2. Centur.) 10²⁾.

Amisisse doles nummos? amisit eosdem

Ille prior, post quem nempe fuere tui.

2) M.D., 398. Dit en de volgende versjes behooren tot eene serie, in het HS. betiteld als: Versa ex Fr. Quarles Enchiridio Institutionum, in M.D.: Ex Francisci Quarlii Institutionum Theologicarum et Moralium Enchiridio Anglico ἀποκνίσματα. Zie ook dl. IV, 123, 262.
Francis Quarles (1592-1644), een dichter en hoveling, uit wiens werken, hoewel hij in den Engelschen burgeroorlog de partij des Konings had gekozen, een Puriteinsche geest ademt, gaf o.a. uit: Enchiridion containing Institutions Divine, Contemplative, Practicall, Moral, Ethical, Oeconomical, Political. 1640. H. vertaalde één en ander uit dat werkje in het Latijn en voegde er het oorspronkelijke aan toe. Later overreedde hij Westerbaen zijne Latijnsche versjes weer in het Nederlandsch over te brengen; zie zijn brief van 24 Maart 1653 (Tijdschrift voor Nederlandsche Taal- en Letterkunde, VI, 1886, blz. 238) en Westerbaen's Gedichten, 1657, I, 553-570.
Hast thou lost thy money, and dost thou mourne? Another lost it before thou hadst it; Be not troubled: Perchance if thou hadst not lost it now, it had lost thee for ever: Think therefore what thou rather hast escaped then lost: perhaps thou hadst not been so much thy owne, had not thy money been so little thine.

[p. 4]

 

Desine torqueri: tanti sit, perdere posse,

 

Quae poterant dominum perdere, diuitias.

5

Ista quidem tanto minor est jactura periclo:

 

Haec tua, at his poteras tu minus esse tuus.

 

13. Ian.

2. Centur. 59¹⁾⁺.

Si serio vis fortis esse, injuriam
Caue cuiquam feceris: timet malum,
Qui facere non timet malum. Nunquam timens
Temerarius dici meret: semper timens,
Effaeminatus. Ille vere fortis est
Qui nil patrare quam quod aequum est audeat,
Nec quid timet nisi quod timere debeat.

14. Ian.

1) M.D., 403.
If thou desire to be truely valiant, feare to doe any Iniury: Hee that feares not to doe evill, is alwayes afraid to suffer evill: Hee that never feares, is desperate: And he that feares alwayes, is a coward: He is the true valiant man, that dares nothing but what he may, and feares nothing but what hee ought.

+ [krit] vs. 6 patrare quam quod aequum est eerst: nisi quod sit bonum facere - vs. 7 Nec quid eerst: Et nil

Ib. 70²⁾⁺.

Non dare pauperibus, rapere est: nisi pascis egenum,
Occidis quantum potis es. Homicida vocari
Sacrilegusque fugis? miseris succurre libenter.

eod.

2) M.D., 404.
Not to give to the poore, is to take from him: Not to feede the hungry, if thou hast it, is the utmost of thy power to kill him: That therefore thou mayst avoyde both Sacriledge and Murther, be Charitable.

+ [krit] vs. 2 es M.D.: est

[p. 5]

Ib. 77¹⁾.

Thesaurus, Aurum, est Caesaris, Dei est homo.
Imaginem Aurum Caesaris fert, tu Dei.
Da Caesari quod Caesari dari decet,
Et quae deo dari decet, deo dato.

eod.

1) M.D., 404.
Gold is Caesars Treasure; Man is Gods: Thy Gold hath Caesars Image; and thou hast Gods; Give therefore those things vnto Caesar which are Caesars; And those things vnto God, which are Gods.

Ib. 78²⁾.

Si peccas, plus te metuas, quam terreat alter.
Unicus est contra te testis quilibet. ipse
Tu testes tibi mille vales. licet effugis illum,
Te non effugies: mala sunt sibi poena, suique.

15. Ian.

2) M.D., 405.
In the commission of evill, feare no man so much as thy owne self: Another is but one witnesse against thee: Thou art a thousand: Another thou mayst avoid, but thy self thou canst not: Wickednesse is its owne punishement.

Ib. 80³⁾.

Mascula sit, tempestiua et moderata voluptas.
Si contemplator, corpus quae recreet; aut, si
Non contemplator, mentem. firmare laborem
Quae valeat fessi, vel quae lenire quietem.

eod.

3) M.D., 405.
Let thy Recreation be manly, moderate, seasonable, lawfull; If thy life be sedentary, more tending to the exercise of thy Body; If active, more to the refreshing of thy minde. The use of Recreation is to strengthen thy labour, and sweeten thy rest.

Ib. 81⁴⁾.

Corrector esse ne velis. nescis enim
Quem judices. Magis ille dexter error est,
Bene de malo, quam de bono loqui male.
Amore peccans tutior quam quaelibet
A non amore prodiens sententia est.
Culpare solus, qui vacat culpâ, potest.

Eod.

4) M.D., 406.
Be not censorious, for thou know'st not whom thou Iudgest; It is a more dextrous error to speake well of an evill man, then ill of a good man; And safer for thy judgment to be misled by simple Charity, then uncharitable Wisedom; He may taxe others with a priviledge, that hath not in himselfe, what others may taxe.

[p. 6]

Ib. 82¹⁾.

Caue dignitatem cuius autor nummus est:
Nec enim perennis illa, nec plene tua est.
Quodcumque opes peperere idem seruant opes.
Mox atque opes periere, dignitas perit.
Et illa semper lubrica est felicitas
Quam laeta sors dat, dura, cum volet, rapit;
Nec possideri digna, quam nox unica
Abolere flammis possit, aut undis mare.

Eod.

1) M.D., 406.
Take heede of that Honor which wealth hath purchased thee, for it is neither lasting, nor thine owne: What money creates, money preserves: If the wealth decayes, the Honor dyes; It is but a slippery happinesse which fortunes can give, and frowns can take; and not worth the owning which a nights fire can melt, or a rough Sea can drowne.

Ib. 84²⁾⁺.

Toto beatus saeculo adde et alterum,
Et his beatus adde mille saecula,
Millena decies porro. de tot millibus
Iam finietur ultimum cum caeteris,
Et cuncta deuorabit una aeternitas.
Qui natus hoc ipso die est, unum diem
Victurus an sit certus esse non potest.
Senex et infans sunt pares: felicitas
Senis est, fuisse. infantis est felicitas,
Quod esse possit. uterque certus est, mori.
Non est beatus ille qui vixit diu,
Nec non beatus ille qui vixit parum.
Beatus est vitâ bonâ functus bene.

eod.

2) M.D., 407.
Spend a hundred years in Earths best pleasures; and after that a hundred more; to which being spent, add a thousand; and to that ten thousand more, the last shall as surely end, as the first are ended, and all shall be swallowed with Eternity: He that is born to day, is not sure to live a day; He that hath lived the longest, is but as he that was born yesterday: the Happinesse of the one is, that he hath lived; the happinesse of the other is, that be may live; and the lot of both is that they must dye: It is no Happinesse to live long, nor unhappinesse to dye soon: Happy is he that hath liv'd long enough, to dye well.

+ [krit] Bij vs. 5 in marg.: Citius mori, vel tardius, ad rem non pertinet: bene mori, aut male, ad rem pertinet. bene autem mori, est effugere male viuendi periculum Sen. ep. 70.

[p. 7]

Cent. 3. 1¹⁾.

Si quem laborem sumpseris in re bona;
Vanescit ipse labor, manetque ipsum bonum.
Si forte te oblectaueris in re mala;
Vanescit oblectatio, manet malum.
Nocere praeteritus labor nulli potest,
Prodesse nulli perdita oblectatio.

16. Ian.

1) M.D., 408.
If thou take paines in what is good, the paines vanish, the good remains: If thou take pleasure in what is evill, the evill remaines, and the pleasure vanishes: What art thou the worse for pains, or the better for pleasure, when both are past?

Ib. 3²⁾.

Rugare vultum plusculo risu fuge;
Ne forte ridiculum bonis te praebeas.
Ne solue mentem gaudio frequentior,
Ne vanus aestimere. vana gaudia
Ridicula sunt dementiae suburbia,
Nimiusque risus ciuitas dementium.

eod.

2) M.D., 409.
Wrinckle not thy face with too much laughter, lest thou become ridiculous; neither wanton the heart with too much mirth, lest thou become vain: The Suburbs of folly is vain Mirth, and profusenesse of Laughter is the City of fools.

Ib. 7³⁾.

E patria si expulsus es, tibi imputa.
Si patriam elegisse curasses bonam,
Nec exul esses. tute si regno tuo
Bene imperasses, omne regnum esset tuum.
In patria exul stultus est; in patria est
Sapiens, et exul. errat ille, hic iter facit.

eod.

3) M.D., 409.
Art thou banisht from thy owne Country? Thank thy owne folly: Hadst thou chosen a right home, thou hadst beene no Exul: Hadst thou commanded thy own Kingdom, all Kingdomes had beene thy owne: The foole is banisht in his owne Country. The Wise man is in his own Country, though banisht; the foole wanders; The Wise man travels.

Ib. 12⁴⁾.

Agnosce noxam noxius; noxâ cares.
Qui confitetur, ad salutem iter facit.

4) M.D., 410.
If thou would'st be justified acknowledge thy injustice: He that confesses his Sinne, begins his journey towards Salvation: Hee that is sorry for it, mends his pace: He that forsakes it, is at his Iournies end.

[p. 8]

 

Cui displicent peccata, duplicat gradum.

 

Si deserit peccata, confectum est iter.

 

eod.

Ib. 13¹⁾.

Quam reprehendis ipse fac careas culpâ.
Quod sordidâ attrectas manu, magis sordet.

eod.

1) M.D., 410.
Before thou reprehend another, take heed thou art not culpable in what thou goest about to reprehend. He that cleanses a blot with blotted fingers, makes a greater blur.

Ib. 14²⁾.

Fuge ebriosus esse, ne te omnes boni.
Ubi vina regnant, exul est mentis vigor,
Peregrina virtus, hostis exardens Deus,
Facundia est jurare, rumor abdita.
Noachus horâ publicauit ebrius,
Quod sobrius sex saeculis velauerat.

eod.

2) M.D., 410.
Beware of Drunkennesse, lest all good men beware of thee; Where Drunkennesse reigns, there reason is an exul; Vertue, a stranger; God, an enemy; Blasphemy is wit, Oaths are Rethorick, and secrets are Proclamations. Noah discovered that in one houre, drunk, which sober he kept secret six hundred years.

Ib. 15³⁾.

Quae pauperi donaueris, furi eripis:
Quae pauperi negaueris, fur possidet.
Thesaurus, arca pauperum, ipsius Dei est.
Si pauperi das, debitorem habes Deum.

eod.

3) M D., 411.
What thou givest to the Poore, thou securest from the Thiefe, what thou withhold'st from his necessity, a Thiefe possesses, but Gods Exchequer is the poor mans Box: when thou strik'st a Tally, he becomes thy debtor.

Ib. 18⁴⁾.

Ut filium videas probum, videat patrem.
Male filium carpit pater, mali reus.
Exempla quam praecepta plus pueros docent.
Praesentibus quae filijs audent patres,
Patrare et his absentibus filj solent.

eod.

4) M.D., 411.
If thou desire to see thy Child vertuous, let him not see his Fathers vices: thou canst not rebuke that in them, that they behold practised in thee; Till Reason be ripe, Examples direct more then Precepts. Such as thy behaviour is before thy Childrens face, such commonly is theirs behind their Parents backs.

[p. 9]

Ib. 20¹⁾.

Mijsteria indagare ne nimium velis;
Ne quod necesse est negligas, dum quaeritas
Quod nec necesse est. tutius de rebus est
Dubitare, quarum incerta sit scientia,
Quam disputare velle de mijsterijs.

17. Ian.

1) M.D., 412.
Be not over curious in prying into Mysteries; lest by seeking things which are needlesse, thou omittest things which are necessary: It is more safe to doubt of uncertaine matters, then to dispute of undiscover'd Mysteries.

Ib. 22²⁾.

Fac disputando veritas appareat
Incerta potius, quam potens argutia.
Substantiam illud, hoc inanias dabit.
Frustra ferit non igneam silicem chalijbs.
Athleta veritatis esto, et huic faue.
Qui veritati obnititur, vinci studet:
Sin victor est, in gloria est inglorius.

eod.

2) M.D., 412.
Let the end of thy Argument be rather to discover a doubtfull Truth, then a commanding Wit; in the one thou shalt gaine substance; In the other froth: That flint strikes the steele in vain, that propagates no sparkles; Covet to be Truths Champion, at least to hould her Colours: Hee that pleads against the truth, takes paines to be overthrown: or, if a Conqueror, gains but vain glory by the conquest.

Ib. 26³⁾⁺.

Animi salutem, sanitatem corporis,
Rem prosperam, et famae decus si diligis,
Amare scortum spernito: nomen bonum
Aere grauat alieno, ut hoc luas, labris
Iubet, sinu retentat, ulnis carcerat.
Existimatione saluâ hinc non abis,
Nec nisi quadrante liberaris ultimo.

eod.

3) M.D., 413.
If thou desire the happinesse of thy Soule, the health of thy Body, the prosperity of thy Estate, the preservation of thy credit, converse not with a Harlot: Her eyes run thy reputation in debt; Her lips demand the payment; Her brests arrest thee; Her armes imprison thee; from whence, believe it, thou shalt hardly get forth till thou hast either ended the dayes of thy Credit, or pay'd the utmost farthing of thy Estate.

+ [krit] vs. 1 Animi eerst: Animae

[p. 10]

Eod. 29¹⁾.

Si collocâris in solo partas opes,
Coelo repostas repperire nescias.
Auferre speres, qua nihil confers tui?
Animae saluti et gloriae datum dei,
Coelo repostum et unice et vere tuum est.
Quodcumque terrâ condis, amissum puta.

18. Ian.

1) M.D., 413.
If thou hide thy Treasure upon the Earth, how canst thou expect to finde it in Heaven? Canst thou hope to be a sharer where thou hast reposed no stocke? What thou givest to Gods glory, and thy Souls health, is laid up in Heaven, and is only thine; that alone, which thou exchangest, or hidest upon Earth is lost.

Ib. 30²⁾⁺.

Ne quaere quam molesta sit vitae via.
Nec ambulanti quaere quam jucunda sit:
Quo tendat, hoc attende: et hoc, ubi desinet.
Si commoda est, suspecta sit: si durior,
Fer, ut ferenda est: propriam socordiam
Accusat ultro, qui viae molestiam.
Quicumque praua detinetur, ilicet,
Sperare vitae nescit exitum bonum.

eod.

2) M.D., 414.
Regard not in thy Pilgrimage how difficult the passage is, but whither it tends; nor how delicate the Iourney is, but where it ends: If it be easie, suspect it; if hard, endure it: He that can not excuse a bad way, accuses his own sloth; and he that sticks in a bad passage, can never attaine a good Iournies end.

+ [krit] vs. 4 durior and. lez.: incommoda als in M.D.

Ib. 31³⁾⁺.

Opes honoris semen, et corruptio est.
Et natus est et seruus est honos opum.
Ereptum honori redditur nummis decus.
Ubi facta nummis fama mercenaria est,
Quaesitus est nummis honos. contemnere
Si noueris utrumque, vere es nobilis.

eod.

3) M.D., 414.
Money is both the generation and corruption of purchas'd Honor: Honor is both the Child and Slave of potent money; The credit which Honor hath lost, Money hath found; When Honor grew Mercenary, Money grew Honorable. The waye to be truly Noble, is to contemne both.

+ [krit] vs. 3 redditur nummis decus and. lez.: fama nummis redditur

[p. 11]

Eod. 33¹⁾⁺.

Si vanitati subjaces, hanc ne foue.
Si vult foueri, animos ei non addito.
Robusta si fit, esto tu robustior.
Si facta robustissima est, precibus doma.
Si non domatur, adde et his jejunium.
Si perstat usque et usque, tu persta magis.
Patientiam mox addito, jam victor es.

eod.

1) M.D., 415.
If thou be subject to any great vanity, nourish it not: If it will be entertained, encourage it not: If it grow strong, more strongly strive against it; if too strong, pray against it; If it weaken not, joyn fasting to the Prayer; if it shall continue, adde Perseverance to both; If it decline not, adde Patience to all, and thou hast conquered it.

+ [krit] vs. 5 his M.D.: hic

Eod. 34²⁾.

Injuriâ si laesus es, fer et sile.
Illata verbis plaga lenitur bonis,
Crudescit aegris. si queas ignoscere,
Obliuione porro tota obducitur.
Injuriam victure fortiter minus
Opponis argumenta quam silentium.

eod.

2) M.D., 415.
Hath any wounded thee with injuries? meet them with patience; Hasty words ranckle the wound, Soft language dresses it, and oblivion takes away the scar. It is more Noble by silence to avoid an Injury, then by Argument to overcome it.

Eod. 37³⁾⁺.

Aequaliter natos ama. Si non facis,
Fac nesciatur. ne inuidiosus ille sit,
Hic inuidendus, neue uterque insaniant.
Natura differentiam si fecerit,
Boni parentis est fauere debili.
Ad hoc tribunal iniquus est judex amor.

19. Ian.

3) M.D., 416.
Love not thy Children too unequally; or if thou dost, shew it not, lest thou make the one proud, the other envious, and both fools: If Nature hath made a difference, it is the part of a tender Parent to helpe the weakest. That triall is not faire, where affection is the Iudge.

+ [krit] vs. 4 differentiam si fecerit M.D.: si quid fecerit discriminis

[p. 12]

Ib. 38¹⁾.

Si pauperi donaueris, considera,
Non quam merenti dona, sed quam pauperi.
Meritum petentis nempe non pendet Deus;
Modum erogandi pendet. indigno datum est?
Humanitati, quidquid est, datum puta.

eod.

1) M.D., 416.
In giving of thy Almes, enquire not so much into the person as his necessity: God looks not so much upon the merits of him that requires, as into the manner of him that relieves: If the Man deserve not, thou hast given it to humanity.

Ib. 43²⁾.

Si corrigenti irasceris, confessus es
Bene censuisse. Si placet correctio,
Fateris iracundiae culpam tuae.
Bene corrigenti quisquis est qui vult male,
Accendit iram iniquus ultoris Dei.

eod.

2) M.D., 417.
If thou be angry with him that reproves thy Sin, thou secretly confessest his reproof to be just: if thou acknowledge his reproof to be just, thou secretly confessest thy anger to be unjust. He that is angry with the just reproover, kindles the fire of the just Revenger.

Ib. 44³⁾.

Noli jocator esse, ne fias jocus.
Habitus jocandi proximus dementiae est.

eod.

3) M.D., 417.
Let not mirth be thy profession, lest thou become a make-sport. He that hath but gain'd the Title of a Iester, let him assure him self, the fool's not far of.

Ib. 57⁴⁾⁺.

Silere, stulti maxima est prudentia.
Sermone contra agnoscitur sapiens suo:
Sapiens haberi si cupis, verbis proba.
Diffise verbis finge te silentio.
Aeque sapis, si inscitiam contexeris
Simulando, quam si detegas scientiam.

20. Ian.

4) M.D., 417.
Silence is the highest wisdome of a foole, and Speech is the greatest triall of a Wise man; If thou would'st be known a Wise man, let thy words shew thee so; If thou doubt thy words, let thy silence feign thee so. It is not a greater point of Wisdom to discover knowledge, then to hide ignorance.

+ [krit] vs. 5 contexeris M.D.: velaveris

[p. 13]

Ib. 60¹⁾⁺.

Priuata famulum puniat correptio.
Si publica, callescit offensus pudor.
Si desyt puer esse, plagis abstine.
Ineptus est qui seruiat, qui verbera
Post verba commeretur, aut haec digerit.

eod.

1) M.D., 418.
Rebuke thy Servants fault in private; publick reproof hardens his shame: If he be past a youth, strike him not. He is not fitt for thy service, that after wise reproofs will either deserve thy strokes, or digest them.

+ [krit] vs. 2 callescit eerst: durescit M.D.: occalescit

Ib. 62²⁾.

Rei caducae dulcis expectatio est.
In sempiterna dulcior possessio.
Haec spem coronat; illa fit spei pudor.
Iter pudendum est, cuius omnis in via
Inanis est dulcedo, nulla in exitu.

eod.

2) M.D., 418.
Things temporall are sweeter in the expectation: Things Eternall are sweeter in the fruition: The first shames thy hope, the second crowns it: It is a vain Iourney whose end affords less pleasure then the way.

Ib. 64³⁾⁺.

Si praeuidere noueris periculum,
Minus metu praeuerte, quam prudentiâ.
Timor futuri causa praesentis mali est.
Si praeuenire gestias, cura feras.
Sapientis est vitare praeuisum malum;
Patientis est perferre, fortis vincere.

eod.

3) M.D., 419.
If thou hast providence to foresee a danger, let thy prudence rather prevent it, then feare it. The feare of future evills brings oftentimes a present mischiefe: Whilst thou seek'st to prevent it, practise to bear it. He is a Wise man that can avoid an evill; he is a patient man that can endure it; but he is a valiant man that can conquer it.

+ [krit] vs. 2 quam eerst: sed

Ib. 63⁴⁾⁺.

Fac ipse te cognôris, ut timeas Deum.
Cura Deum nouisse, quem sic diligas.

4) M.D. 419.
Know thy selfe, that thou may'st feare God: Know God, that thou mayst love him; in this, thou art initiated to Wisdome, in that perfected: The feare of God is the beginning of Wisdome: The love of God is the fulfilling of the law.

+ [krit] vs. 2 quem sic diligas and. lez.: nempe ut ames Deum.

[p. 14]

 

Illâ arte candidatus, hac sapientiae es

 

Mijstes. dei timor caput sapientiae,

5

Amare eundem legis est impletio.

 

eod.

Ib. 65¹⁾⁺.

Si admotus ad Rempublicam es, prouinciam
Tuere Iustitiâ, et simul clementiâ.
Donis abhorre. dona quae accipit manus
Obcaecat oculos. hunc ubique adhibe modum;
Iniquitatem plecte, virtuti faue.
Odium a seueritate quae nimia est caue,
Contemptum ab indulgentia praeter modum.
Sic justus esto, ut jure possis diligi.
Sic esto clemens, ne timeri desinas.

21. Ian.

1) M.D., 420.
If thou hast the place of a Magistrate, deserve it by thy Iustice, and dignifie it with thy mercy: Take heed of early gifts. An open hand makes a blinde eye: Be not more apt to punish vice, then to encourage vertue. Be not too severe, lest thou be hated, nor too remisse, lest thou be sleighted: So execute Iustice, that thou mayst be loved; so execute mercy, that thou mayst be feared.

+ [krit] vs. 3 Donis abhorre and. lez.: Caue datores

Ib. 70²⁾.

Exsolue seruo pauperi stipendium;
Vt ne tuo te fraudet exactor Deus.
Si conqueratur forte, blandis auribus
Audi querentem, ne querelam deferat
Coelo audienti. si tuâ causâ indiget,
Tu propter illum improspere victurus es.
Quadrans egeni diuiti instar pestis est.

21. Ian.

2) M.D., 420.
Detaine not the wages from the poore man that hath earn'd it, lest God withhold not thy wages from thee: If he complain to thee, heare him, least he complain to Heaven, where he will be heard: If he hunger for thy sake, thou shalt not prosper for his sake. The poor mans penny is a plague in the rich mans purse.

Ib. 74³⁾.

Vitae quietem si cupis, fac justa sit.
Injuriam qui non facit, nullam timet.

3) M.D., 421.
If thou desire rest unto thy Soule, bee just: He that doth no injury, feares not to suffer injury: The unjust mind is always in labour: It either practises the evill it hath projected; or projects to avoyd the evill it has deserved.

[p. 15]

 

Injusta mens laborat, ut faciat malum

 

Male destinatum, aut vitet id quod intulit.

 

eod.

Centur. 4. cap. 6¹⁾.

Si publicum munus cupis, tibi excide.
Si publicum munus capis, tibi dic vale.
Quicumque priuum lumen ad rem publicam
Affert, inepto subleuat lumen vitro:
Domesticum et morale publico nocet:
Qui publicam sumit togam, suam exuat.

22. Ian.

1) M.D., 423.
If thou desire Magistracy, learn to forget thy selfe; If thou undertake it, bid thy selfe farewell; Hee that looks upon a common cause with private eyes, looks through false Glasses. In the exercise of thy Politicke Office, thou must forget both Ethicks and Oeconomicks. He that puts on a publicke Gown, must put of a private Person.

Cent. 2. 6²⁾.

Placere si vis omnibus, vanae spei es.
Si displicere ulli times, vani metus.
Si vis tibi placere, fac placeas bonis.
Si displicere vis bonis, vulgo place.
Placere si potes omnibus, sequitur deo
Te non placere, qui omnia est in omnibus.

eod.

2) M.D., 397.
If thou hope to please all, thy hopes are vaine; if thou feare to displease some, thy fears are idle. The way to please thy selfe, is not to displease the best; and the way to displease the best, is to please the most: if thou canst fashion thy selfe to please all, thou shalt displease him that is All in All.

Ib. 7³⁾.

Si negligas amare proximum, Deum
Amare frustra jactitas. Amor Dei
Producit illum, et hoc fouetur inuicem.

eod.

3) M.D., 397.
If thou neglectest thy love to thy neighbour, in vaine thou professest thy love to God: for by thy love to God, the love to thy neighbour is begotten; and by the love to thy neighbour, thy love to God is nourisht.

[Si quid inauditum doctis nec inutile dixi]

Si quid inauditum doctis nec inutile dixi:

Ilicet, inuenti gloria tota mea est.

Sin aliena meis casu vestigia pressi,

Plus est, visa bonis optima, visa mihi.

27. Ian.

[p. 16]

Aen den leser; voor de by-schriften¹⁾⁺.

Wie is'er met sich selfs of met sijn' tijd verlegen,
Sijn' kostelicken tijd? wie soeckt naer niewe weghen
Om lustigh leegh te zijn? Wien stinckt de Steen en 't Berd,
En ander argher vuyl, dat spel gerekent werdt?
Hy kome daer ick gae, wanneer ick Haegh en Hof wyck,
Hy blyve daer hy is, en volghe my op Hofwyck;
Hy wandele met my, en spaere voet en schoen;
Hy kan sijn' wellust met een' oogen-blick voldoen.
Of, is sijn' Oogh te luy, met een geduldigh Oor-deel;
Daer, hooren, streckt voor, sien, en geeft het oogh geen voordeel;
De doove by sijn oogh, de blinde by sijn' oor
Kan voelen waer ick tree, en treden in mijn spoor.
Men hoor' of sie my dan, ick stae in voor 't berouwen
By alle keurighe van planten en van bouwen:
En, ben ick niet verleidt van eighen toover-minn,
Sy sullen Hofwyck bey soo vinden als ick 't vin.

Noch liegh ick voor de helft: de blinden sullen voor gaen,

En dobbele genucht sal in des hoorers oor gaen,
By d'enckele van 't oogh: Soo gaet het met de penn,
De Rym-penn: want sy lieght ten deele van gewenn,
Ten deelen om de kunst: en die de waerheid soecken
In 't loss aensienelick van wel-gerymde Boecken,
Zijn even verr van 't pad als die den wilden aerd
Van 't weelderigh pinceel aenvaerden voor een' Caert.
Leest met voorsichtigheid wat Dichters van haer geven;
'T is rouw' Land-metery, daer staet geen passer neven.
En die een dobbeltje will hangen aende vracht,
Om Hofwyck te gaen sien in d'ongemeene pracht
Dien ick het hebb geleent, sal weinigh min als vloecken,
En seggen, Wel ick segg, is dat het voer van Boecken,
Is dat een' Schildery die op het leven treckt?
'T schynt dat men kinderen d'oud' avontuer vertreckt
Van 't Koninghs dochtertjen, om inden slaep te raken:
Is dit het hoogh Casteel, zijn dese dorre staken
Die Eicken Hemel-hoogh, is dit het Masten-woud,
Zijn dese Lindekens het andere Voorhout,
Is dese bult een Bergh, is dese plass een Vijver?
Wat quelt my d'ydelheid van dien verweenden Schrijver!
Laegh noch mijn dobbeltjen in 't sackjen vande Kerck,
Soo hadd ick God behaeght en sat noch op mijn werck.

1) K. b., I, 295. Het vers gaat aan Hofwyck vooraf. Daar het HS. zoek is (zie dl. IV, 266), is de tekst der 1^ste uitgave hier afgedrukt.

+ [krit] vs. 3 't Berd K. a.: Bert K. b. als boven.

[p. 17]

 

Iae, vrinden, blyft by huys, en spaert uw' sestien duyten:

 

'K heb rijp en groen geseght om dat het Dicht souw sluyten.

 

Soo gaet het (noch eens) met de Rym-penn; om een woord

 

Dat sonder weergae is, moet arme Waerheid voort,

45

En om een braever woord dan woorden die wat seggen,

 

Moet onred' inden topp, en Reden onder leggen;

 

Mits dat het Klinck-dicht zy, is 't snoodste 't beste Dicht,

 

En beste Dichter is die konstelixt verdicht.

 

Beschaemt den Meester vry, die vande kunst wilt heeten;

50

En laet ons een voor een ontlasten ons geweten;

 

Wy lyden vanden Rym al dat het Schip in Zee

 

Van vloed en ebbe lydt: wy leggen 't op de ree,

 

De ree van Reden, aen; en 't schynt, de volle zeilen,

 

En 't schynt, de ruyme schoot en weten van geen feilen;

55

Het Roer light midden-boorts, de Vlagge wijst voor uyt,

 

De Naelde wijckt noch wraeckt, en alle gissing sluyt,

 

En all 't besteck gaet vast; voor-wind maeckt rechte streken.

 

Maer, Stierman, waer is 't Schip ten einde van sess weken?

 

Voor S^t. Helena? jae, soo 't God en water will,

60

Soo niet, aen S^t. Thomé, of mog'lick in Brasil.

 

Dat doet de blinde kracht van ongemerckte Stroomen.

 

Soo gaet het in 't beleid van Rymers en haer' droomen;

 

Sy munten 't op de kust daer 't Schip op is bevracht,

 

Sy hebben Roer en Schoot (soo meenens') in haer' macht:

65

Maer daer 's wat onverhoeds in 't Zee-sop en sijn' baren

 

Haer slechte Zeemanschapp in 't zeilen wedervaren;

 

Een' ongevoelde drift, een Tij heeft haer verleidt;

 

Sy hebben eens een woord voordachteloos mis-seidt,

 

Go'en avond Redens-ree; dat woord moet weer berymt zijn,

70

Of 't streeck houdt of geen streeck, of 't Dicht soud ongelymt zijn.

 

Soo lymtmen dan voort aen, en raeckt van Oost in West,

 

Van 't Zuyden in het Noord: tot datm' in 't lieve lest

 

Verzeilt en byster 's weegs met loeven en laveren,

 

God weet hoe gracelick, naer 't oogemerck moet keeren:

75

Terwijl de Leser staet en gaept met open mond,

 

En wenschte dat hy eens den Dichter wel verstond,

 

Die wel verstaenlick waer, kond hy sich selfs begrijpen.

 

Gaet, lieve Leser, gaet uw' herssenen nu slypen,

 

Om door 't geheim te sien van 't mijmerigh gesegh,

80

Daer, die u leiden sou, verruckt is van den wegh.

 

Nu hebb ick my ontkleedt: waer hael ick Vygen-bladen

 

Tot masker vande schaemt daer med' ick stae beladen?

 

Wie will nu Hofwijck sien of hooren met geduld,

 

Met loghens opgepronckt, met klater-goud vergult?

85

Ghy, Leser; hoort ghy noch drij woorden van verschoonen;

 

Noch ben ick lesens waerd, en kan het sus bethoonen.

[p. 18]

 

All dat ick Hofwijck noem is Of-wijck vanden wegh

 

Die waerdigh zy betre'en, indien ick Hoef-wijck segg,

 

Soo spreeck ick uyt mijn' Bors en uyt mijn hert te samen;

90

Maer die het Stof-wijck heet, heeft goed verstand van namen,

 

En vande slechte stoff daer Hof-wijck af bestaet,

 

En van der Dichteren ruym spreken sonder maet.

 

En is 't gesticht soo slecht, wat sal 't Gedicht verbloemen,

 

Dat, die wat Hof-wijs is, sal Hollwijck derven noemen?

95

Holl, lieve Leser, holl, en holler dan een' blaes;

 

Een' blaes met boonen, is dit voddighe geraes.

 

Verhaest uw vonniss niet; jae spreeckt het sonder schroomen,

 

Ick help 't u spreken; 't zijn derddaegsche-kortse droomen,

 

Daer op ick u onthael; 't is ongerymde Rijm,

100

Een buyten cierlijck graf, van binnen asch en slijm.

 

Maer houdt het vonnis in, en hoort my noch eens spreken:

 

Die oyt gewandelt heeft langs modderighe beken,

 

En heeftse niet altoos bewandelt sonder lust:

 

De Zee is allom sout; maer hier en daer de Kust

105

Besett met soet gewasch van Bloemekens en Cruyden,

 

Daer 't keurighe begryp van recht neus-wijse Luyden

 

Syn' sinnen in voldoet, en vindt de weghen kort

 

Daer hier wat nuts en daer wat schoons gevonden wordt.

 

Het kreupele geschrift van teere Leerelingen

110

Wordt by des Meesters hand met konstelicke ringen,

 

Met strick en Spinnewebb omvlochten en geciert,

 

En hoe 't min deughdigh is, hoe meer betiereliert:

 

Soo kan een' Ebben lijst een' slechten doeck verrijcken,

 

En doen hem voor wat goeds verkoopen of bekijcken.

115

Die lagen legg ick u. mijn Beeck, mijn Schrift, mijn Doeck,

 

Mijn' tamme Schildery, recht uyt geseght, mijn Boeck,

 

Mijn Hofwyck in papier is wandelen, noch lesen,

 

Noch koop, noch kijcken waerd; dat vonnis is gewesen:

 

Maer kust, en strick en lijst, die 't cieren op den kant,

120

Zijn op de proeven van het keurlixte verstand.

 

Veracht ghy dan mijn' stoff, mijn' selfkant moet ghy prijsen.

 

Danck hebbe 't soet behulp van afgestorven Wijsen,

 

Die hebb' ick uyt haer graf doen spreken t'mijner baet,

 

En van haer' lappen my een feestelick gewaed

125

Geflickt en omgedaen: met Peerlen van Athenen

 

Is dit gewaed versien; De kostelixte steenen

 

Van Roomens burgery, does' op haer rijckste was,

 

Hebb ick gelesen uyt haer Puyn en uyt haer' ass,

 

En my mé geborduert: der Christelicke Vad'ren

130

Hebb ick het beste bloed van haer' ontsteken ad'ren

 

Gesmolten in mijn vleesch, en uyt haer oud gebeent

 

Het onverrotste mergh gesogen en geleent

[p. 19]

 

Nu pronck ick met den buyt, nu tert ick uw gedulden:

 

Verkoop ick niet als lood, 'k hebb 't weten te vergulden.

135

Nu moet ghy Hofwyck sien, het zy u lief of leed:

 

'T kind is wanschapen; maer 't is rijckelick gekleedt.

Aenden drucker van Hofwyck¹⁾.

'Khebb Hofwyck uijtgedruckt: is 't t' uwent niet te druck;
Verdruckt mij in uw' perss, en helpt ons inden druck;
Mij inden druck van eer, of oneer, van berispen,
Of prijsen; naer het volck of spreken will, of lispen:
U inden meerder' druck van kostelick papier,
Als ketter-vleesch, te sien verdoemen tot het vier.
Van dusend tegen een, die na-druck sal ons' beurt zijn.
Ick heb 't u ingedruckt: denckt, als het sal gebeurt zijn,
Die Dichter heeft syn' plicht uytdruckelick vervult:
Mijn onderdrucken is de dochter van mijn schuld.

28. Ian.

1) K. b., I, 299. Gedrukt vóór Hofwyck (1653) met den titel: Aen den Drucker. Zie over een ander HS. van het vers dl. IV, 266.

Cent. 3. 97²⁾⁺.

Si prosperos viuis dies, improsperis
Paratus esto. Singulae Aestates suas
Brumae sequuntur. qui secundis non serit,
Non inuenit quod rebus aduersis metat.

28. Ian.

2) M.D., 422. De volgende versjes zijn weer naar Quarles; zie blz. 3.
Seest thou good dayes? prepare for evill times: No summer but hath his winter: He never reap'd comfort in Adversity, that sow'd it not in Prosperity.

+ [krit] vs. 2 Paratus esto and. lez.: Compone mentem

Ib. 99³⁾⁺.

Nec inuijs, nec avijs verum latet.
Profitere verum candide, sequitor palam.
Si cum timore faxis, indigne facis.
Indignus est qui veritate gaudeat,
Qui fraudulenter veritatem quaeritat.

eod.

3) M.D., 423.
Truth haunts no corners, seeks no by-ways: If thou professe it, doe it openly: If thou seeke it, doe it fairely: He deserves not to professe Truth, that professes it fearfully: He deserves not to finde the Truth that seekes it fraudulently.

+ [krit] vs. 3 timore faxis and. lez.: metu fateris - vs. 5 fraudulenter veritatem quaeritat and. lez.: fraudulentus huius indagator est

[p. 20]

Cent. 2. 47¹⁾.

Si dignitatem consequi nummis paras,
Perpende nummos quo modo congesseris.
Labore si acquisiueris sapientiâ
Seruato; sin vi, redde poenitentiâ.
Si res relicta est, digna sit virtus tua
Cui sit relicta: ita dignitatem tutius,
Meliusque habebis. et minore impendio.

29. Ian.

1) M.D., 402.
If thou desire to purchase Honor with thy wealth; consider first how that wealth became thine: If thy labour got it, let thy Wisdome keepe it: If oppression found it, let Repentance restore it: If thy Parents left it, let thy virtues deserve it: So shall thy Honor be safer, better, and cheaper.

Ib. 24²⁾⁺.

Si magna tractas, impera curis modos
Modicas et horas. tensa chorda perpetim
Eneruat arcum: adductio velocior
Disrumpit arcum. Solue curas cum toga.
Quies labori robur addet improbo,
Labor quietis reddet acceptas vices.

eod.

2) M.D., 401.
If thou hast any businesse of consequence in agitation, let thy care be reasonable, and seasonable: continuall standing bent weakens the bow: Too hasty drawing breaks it. Put off thy cares with thy clothes: So shall thy rest strengthen thy labour; and so shall thy labour sweeten thy rest.

+ [krit] vs. 1 modos M.D.: modum - vs. 2 M.D.: Horasque modicas

Ib. 19³⁾⁺.

Ut tute rebus, imperet Ratio tibi:
Ubi Ratio tibi, tute imperabis pluribus.
Ut microcosmi sis monarcha, tibi impera.

eod.

3) M.D., 400.
The way to subject all things to thy selfe, is to subject thy selfe to reason: thou shalt governe many, if Reason governe thee: Wouldst thou be crowned the Monarch of a little world? command thy selfe.

+ [krit] vs. 2 tute M.D.: tu

Ib. 20⁴⁾.

Si charitate largus esse cogeris,
Taciteque velles quae dedisti non data,

4) M.D., 400.
Though thou givest all thou hast for charity sake, and yet retainest a secret desire of keeping it for thy owne sake, thou rather leavest it then forsakest it: He that hath relinquisht all things, and not himselfe, hath forsaken nothing; He that sets not his heart on what he possesses, forsaketh all things, though he keepe his possessions.

[p. 21]

 

⁺

 

Non munus hoc donare, sed relinquere est.

 

Nisi te exuis, cuncta exue, exuis nihil.

5

Qui non amat quae possidet; is omnia

 

Reliquit, et non possidet quae possidet.

 

eod.

+ [krit] vs. 5 is M.D.: bene - vs. 6 non M.D.: quae - quae M.D.: non

Ib. 17¹⁾⁺.

Si pauper esse non velis, parum cupe.
Non diues est qui possidet quam plurima,
Sed possidere plura qui non expetit.
Et pauper est, non ille quisquis plurima
Non possidet, sed plurimis qui non eget.
Αὐτάρκης animus non eget quibus caret:
Auara mens non haec modo quibus caret
Sed haec item quae possidet, non possidet.

30. Ian.

1) M.D., 399.
If thou desire not to be too poore, desire not to be too rich: He is rich, not that possesses much, but he that covets no more: and he is poore, not that enjoyes little, but he that wants too much: The contented mind wants nothing which it hath: the covetous mind wants not onely what it hath not: but likewise what it hath.

+ [krit] vs. 3 M.D.: Sed plura qui non expetit quam possidet; - vs. 4 quisquis M.D.: qui quam - vs. 5 plurimis qui non eget M.D.: ille plurimorum egens nimis

Ib. 11²⁾⁺.

Noli placere de Fide tibi tua,
Si charitatem proximi neglexeris.
Nec charitatem attende si careas fide.
Cares utrâque, utramque ni conjunxeris.
Si diuidantur, utramque mortuam puta.

eod.

2) M.D., 399.
Flatter not thy selfe in thy faith to God, if thou wantest Charity for thy neighbour; and think not thou hast charity for thy neighbour, if thou wantest faith to God; Where they are not both together, they are both wanting; They are both dead, if once divided.

+ [krit] vs. 3 attende eerst: pende

Ib. 22³⁾.

Quicumque Rex regni est sui, si affectus est
Obtemperans, ratio regens, Regnum bonum est.

3) M.D., 401.
Every man is a King in his owne Kingdome. If Reason command and passion obey, his Government speakes a good King: If thine inordinate affection rules, it shews a proud Rebell; which, if thou destroy not, will depose thee: There is no meane betweene the death of a Rebell, and the life of a Prince.

[p. 22]

 

Si regnat ille, rebellis est: quem ni necas,

 

Tete exuet regno tuo. Nil inter est

5

Necem rebellis atque vitam Principis.

 

eod.

Ib. 8¹⁾.

Mijsteriorum inscitia ipsa mater est
Fidei beantis. veritatis cognitae
Notitia sacrae mater est scientiae.
Ne intellige ut firmes fidem, crede ut magis
Intelligas. stipendium intellectus est
Fidei, haec modestae praemium ignorantiae.

eod.

1) M.D., 398.
Thy ignorance in unrevealed Mysteries is the Mother of a saving faith; and thy understanding in revealed Truths is the Mother of a sacred knowledge: understand not therefore that thou mayst believe, but believe that thou mayst understand; Vnderstanding is the wages of a lively faith, and faith is the reward of an humble ignorance.

Ib. 63²⁾.

Qui cuncta dat, quamuis parum, dat plurimum,
Quia cuncta dat. nec dona respicit Deus,
Sed dona dantem. plura qui velit dare
Quam sit facultas, par sibi donum dedit:
Et sic dedisse plus potest quam possidet.

30. Ian.

2) M.D., 403.
He that gives all, though but little, gives much; because God lookes not to the quantity of the gift, but to the quality of the givers: He that desires to give more then hee can, hath equall'd his Gift to his desire, and hath given more then he hath.

Cent. 3. 93³⁾.

Sapientiam affectando dum parcis loqui,
Nimium silendo ne arguas dementiam.
Si stultus es, silentium sapientia est.
Nimium silere, si sapis, dementia est.
Stultus sapientem ut saepe non sinit loqui,
Sapiens loquacem, non loquens, stultum facit,
Et huius ille fit reus dementiae.

eod.

3) M.D., 422.
Take heede whilst thou shewest Wisdome in not speaking, thou betrayest not thy folly in too long silence. If thou art a foole, thy silence is Wisdome: If a Wise man, too long silence is folly: As too many words from a fools mouth gives a Wise man no leave to speake: Soo too long silence in a Wise man gives a foole the opportunity of speaking, and makes thee guilty of his folly.

[p. 23]

Cent. 3. 90¹⁾.

Calumniâ impetitus es? tecum puta,
Vacesne culpâ: ni vacas, factum bene,
Vel, si vaces, nec inutilis correptio est:
Hanc applicato et hanc tibi. fel melleum,
Et hostem apertum, arcanum amicum feceris.

eod.

1) M.D., 421.
If any speake ill of thee, flee home to thy owne Conscience, and examine thy heart: If thou be guilty, 't is a just correction; If not, 't is a faire instruction; Make use of both, so shalt thou distill hony out of Gall, and out of an open Enemy create a secret friend.

Ontwaeck²⁾.

Hoe goed is God! hier ben ick noch,
Vrij van gekreun en van gekroch,
Als uyt een' korte dood verresen.
Moght ick het uyt mijn' sonden wesen
Die staeghe dood mijns levens! Heer,
Kroont dese weldaed met wat meer:
Laet my mijn selven niet verslapen.
Dry daghen was dijn vriend ontslapen,
En stonck den vierden, als hy rees.
Hoe is 't met mijn bedorven vlees,
En met mijn' vuijle ziel daer binnen?
Sy stincken beij voor alle Sinnen,
Iae voor dijn neus-gat, jae voor 'tmijn;
En, Heere, soo en kant niet zijn,
Of dese niewe vonck van leven
Hebt ghij mij voorde hand gegeven.
Soo zijn myn' ooghen beij niet toe;
Ghij doet dat ick'er een op doe:
Ick droom niet, want ick sie mijn' droomen
Mijn open oogh te voren komen,
En ick vertelse dij, o Heer,
En werpse voor dijn' voeten neer
Als vuijle vodden van de leden
Die tegens dij ten stryde treden,
Iae tegens mij, die beter weet
En steeds van Evas Appel eet.

Maer emmers, nu ghy mij siet geewen,

En hebt ghij niet soo luyd te schreewen,
Als, Lazare, komt uyt de Kist;
Ick weet wat dat hij niet en wist,

2) K. b., I, 63.

[p. 24]

 

⁺

 

Ick weet ghij zijt mij by gekomen,

 

En grijpe selfs niet naer de zoomen

 

Van dijn door-en-door-heiligh kleed:

 

Mij heelt, dat ick geloov en weet,

35

Hoe Ghij, gezeghen door de wolcken

 

Ter saligheid van alle volcken,

 

Voor alle volcken van dijn' Kerck

 

Getreden zijt in 'tbloedigh werck,

 

En hebt de wyn-pers self getreden;

40

Met wonderwercken en met reden

 

De Kieckens van dijn' eighen' renn

 

Vergadert, daer ick een af ben:

 

Ghij hebt van dijn' verdoolde schaepen

 

De Cudde t'samen komen raepen,

45

En van die Schaepen ben ick een;

 

Dat weet ick uyt dijn' eighen' re'en.

 

Dat weten kond ick niet bereicken,

 

Hadt ghij de hand niet willen reicken,

 

Om mij te slepen uyt den nacht

50

Van myn' onkunde sonder macht.

 

Hebt medelyden met den Weter,

 

En, dien ghij wel deedt, doet hem beter:

 

Gedooght niet dat in wetenschap

 

Mijn wanckelend Geloove slapp'.

55

'Twas een mirakel my te scheppen,

 

En, dat sich dese leden reppen,

 

En dese ziel met haer bedrijf,

 

Is meer mirakels dan mijn lijf:

 

Maer 'tschepsel over eind te houwen,

60

Is minder niet als 'teerste bouwen,

 

En, schiept ghij mij niet alle daegh,

 

'Tgebouw laegh duysend mael om laegh.

 

Schept en herschept verstand en reden,

 

Soo dat sij, meesters deser leden,

65

Haer weten buygen naerde wet

 

Die ghij den weter hebt gesett:

 

Soo sal dat wettelicke weten

 

Gehoorsaemheid en Liefde heeten,

 

En strecken tot des weters nut;

70

Soo sal de roede zyn geschutt,

 

De dobb'le roede dijner slagen

 

Die ghij den knecht dreight te doen draegen

 

Die 's Meesters wil weet en verstaet

 

En willens wetens tegen staet.

 

12. Feb.

+ [krit] vs. 41 renn K. a.: Hen - vs. 52 deedt K. a.: doet

[p. 25]

Gouden mael-stock door hare hooch^t. aen D. Seghers gegeven¹⁾.

Waer is beleeftheid toe gekomen!
Voor moeijte meesterlick genomen,
Voor konst die geen' gelijck en kent,
Verschijnt een stock tot een present.

'Tis waer, de deughd verdient geen' slagen:

Maer sulcke slagen zijn te dragen.
'Ten is geen slagh van allen dagh;
Hoe swaerder stòck, hoe lichter slagh.

15. Feb.

1) K. b., II, 200. In K.a. staan in den titel achter: Hoocht., de woorden: van Orange.
Zie over Seghers dl. IV, 25.

Noch²⁾⁺.

Siet toe, de dood sitt op den stock:
En, pronckt sij met een' gouden rock,
Het zijn onsterflicke laurieren
Die haer gedaente meest vercieren.
'Tis Seghers doods hoofd inder daed.
Soo sal 't sijn wesen, vroegh of laet.
In onverwelckelicke Croonen
Sal syn' gedachte by ons woonen.
De Blommen die hij tleven gaf
En lang geplantt heeft om syn graf,
Die sullen hem het leven geven
En doen syn sterfdagh overleven,
En syner wercken Sonneschijn
Sal middagh op den avond zijn.

eod.

2) K. b., II, 201. In K.a. luidt de titel: Op het gelaurierde Doodshooft ten eynde van den selven stock.

+ [krit] vs. 2 gouden K. a.: nieuwen - vs. 8 gedachte eerst: geheugnis - vs. 9-13 niet in de uitgaven.

Op een sott gebouw³⁾.

Veel marmers en veel gouds verciert uw mall getimmer,
Dat buijten wildsangh is, en binnen wercks noch slimmer.
Ghij mooght wel seggen in een' Aessem en een' toon,
Uw Huijs is kostelick en uijt der maten schoon.

24. Feb.

3) K. b., II, 200. In K.a. is de titel: Mateloos ghebouw.

Sur mon espinette.

Le monde est plein d'espines, et de roses si peu,
Que de necessité j'aij faict tout ce que j'aij peu,
Pour adoucir le fiel de tant de fascherie
Sur ce bel Instrument que le Ciel nous enuie.

[p. 26]

5

Ne me reprochez pas de l'auoir trop cheri:

 

Si l'espine a blessé, l'Espinette a gueri.

 

24. Feb.

[Schoon dat ghij voor een Bloem in 'swerelds doolhof staet]

Schoon dat ghij voor een Bloem in 'swerelds doolhof staet¹⁾⁺,

Bloem vande Vlaming-straet,

Met Bloemen dorst ick uw' geboorte niet besteken.

Ghij haddt u moghen wreken,

En seggen dan met recht,

T besteken is wat slecht.

Een bloem en houdt geen' stand: men maghse smerghens plucken,

Des avonds valts' aen stucken.

Dat voorspoock diend' u niet.

Het taxken dat ghij siet

Is van een eenigh soort, daer will ick met bedieden,

All ist uw' jaren vlieden,

Dat staegh uw' groene jeughd

Moet' bloeijen als uw' deughd,

Soo dat noyt winter-haer ten einde deser eewe

Uw' locken en besneewe.

Spreeckt nu het spytigh woord, en, soo 'tu goed dunckt, seght,

T besteken is wat slecht.

15. Mart.

1) Waarschijnlijk is dit vers gericht aan Maria de Casembroot. Zie over haar dl. IV, 134.

+ [krit] vs. 9 voorspoock? Het woord is onduidelijk door eene scheur. - vs. 11 soort? Het woord is door het afslijten van het papier geheel onleesbaar.

Ad patrem quendam filio turpiter obsequentem²⁾.

Vilius est, quod Filius est, cui tradis habenas,

Et quod huic parens desinis esse parens.

Quod si filius est, multo ciuilius esset

2) Het fragment is niet gedateerd.

Ad inaugurationem Vitaulij quae extat tom. i. moment. p. 58³⁾⁺.

Aut Lector, aut Spectator, en Vitaulij
Casus per omnes ducta inauguratio.
Ut prosit omen, augurem, ecce, nunc ago;
Voueoque et opto et auguror, per Patriae
Casus, per omnes Belgij casus mei
Perstare Dij meum velint Vitaulium.

28. Octob.

3) M.D., 387. Vgl. dl. III, 174.

+ [krit] vs. 3 ecce M.D.: esse

[p. 27]

In obeliscum Vitaulij fulmine prostratum¹⁾.

Saxea Pyramidum sileat miracula Memphis,

Inuidiâ coeli lignea digna fuit.

eod.

1) M.D., 388.
Zie Hofwyck, vs. 693, vlgg., en dl IV, 265.

In substitutam illi speculam²⁾.

Tanti flamma nocens, tanti est Jouis ira; quod olim

Coeca Pharos, noua nunc et Pharos et specula est.

eod.

2) M.D., 388.
Zie Hofwyck, vs. 793, vlgg.

In eandem³⁾.

Accipe quod seros nolis nescire nepotes,
Quattuor unum Obelon casu peperisse Obeliscos.

1. Nou.

3) M.D., 388.

In effigiem Ioannis Burckardi Wetzelij⁴⁾.

Wetzelij, cuius cum tot virtutibus aeui

Quod superest fecit patria jure suum,

Cuius perpetuo mea se profitetur in aere

Belgica, perpetuo seruat in aere caput.

Quam, censes, pretiosa fuit praesentia, cuius,

Quando frui viuâ non datur, umbra placet?

13. Dec.

4) M.D., 389, waar aan den titel de woorden: aeri incisam, zijn toegevoegd.
Wetzel, in 1597 in de Paltz geboren, was Raad en Secretaris van den Graaf van Waldeck-Pyrmont, later Raad van den Keurvorst van de Paltz en Burgemeester van Neustadt.

In vindicias maris liberi Theod. Graswinckelij, viri maximi⁵⁾.

Quod Africano Poenus inuicto fuit,
Quod Grotio Seldenus inuictissimo,
Burgus fatetur esse Graswinckelio.

5) M.D., 388, waar uit den titel de woorden: viri maximi, zijn weggelaten.
In 1652 was verschenen Theod. J.F. Graswinckel I: I.C. Maris Liberi Vindiciae: Adversus Petrum Baptistam Burgum Ligustici Maritimi Dominii Assertorem. Hagae-Comitum. Ex Typographiá Adriani Vlac. M.DC.LII.
H.'s vers is niet in dat werk opgenomen.
Borgo woonde te Genua, maar heeft ook in den 30jarigen oorlog onder Zweedsche vlag gestreden en een werk over den krijg geschreven (1633). In 1641 gaf hij te Rome uit: De Dominio Serenissimae Genuensis Reipublicae in mari Ligustico; tegen dat boek schreef Graswinckel.

[p. 28]

 

⁺

 

Si vapulare tertio cui vacat,

5

Armatus adsta: pruriunt pugni truces

 

Pugili Batauo. Nemon' est? nemo, hercule:

 

Latent Britannus et Ligur; nec lampada est

 

Qui traditam, triarijs fractis, petat:

 

Silentium Terrâ, silentium Mari

10

Et Halcijonia fecimus. Tanti est duos

 

Bis impetitae veritatis vindices,

 

Fisci patronos patrij fortissimos,

 

Duos Batauos ore libero, duos

 

Mare liberum adstruxisse liberos mares.

 

23. Dec.

+ [krit] vs. 5 truces eerst: graues als in M.D.

Frontispicium libri, in quem modulamina omnium modorum congessi clavicijmbalo a me elaborata.

Haec Zulichemij, nec pudet, deliria,
Haec otiosi interpolata negotijs,
Vel vana, vel non vana, cogitatio est.
Vanam fatemur atque nullius rei,
Si temporis momenta, si fluxas vices
Vitae intuemur; quasque non perdi minus
Nocuisset horas. Si tamen mortalium
Ubique rerum vanitatum vanitas
Blande increpatur, si fritillus et nuces
Veniam merentur, est quod ignoscas Lyrae
Vane sonorae, et musicis delirijs,
Nisi exulare virgines Pindi Deas
Cum patre Phoebo jusseris, et carminum
Decus perenne, et quae Poesi proxima
Muta est poesis, penicilli gloriam.
Oculis Apelles cantat, auribus Maro
Miscet colorum ficta lenocinia,
Et ipse Rhetor Tullius quod pictor est,
Blandisque sedat plebem aut ciet dolis,
Idem suâ molitur et Flaccus Lijrâ.
Si post Marones, Tullios, Flaccos licet,
Si post Apellis penicillos barbiton
Raucasque fas est Zulichemij fides
Censoriae seueritati opponier,
In gloria perquam impari par est labor,
Nugamur in delirijs et singuli
Et uniuersi quisquam certatim suis.
Veniamque fas est omnibus parem dari.

[p. 29]

 

Meam mihimet posco, seu rhetor velis,

30

Siue Citharoedus, siue pictor audiam,

 

Unâ poesin musicamque fidelia

 

Vel denigrari vel dealbari peto.

 

Nugae simillimae, pares inaniae,

 

Eadem farina est, furfures ipsissimi,

35

Et (quid moramur?) ubique vana vanitas.

 

Iam parce denti, quisquis e Coelis Cato

 

Morum redisti censor implacabilis.

 

Aut fallor, aut hoc strenue peruicimus

 

Flacci, Marones, Tullij, Zulichemij

40

Nec unicum nec maximum dici probe

 

Deliriorum de Lyra delirium.

 

26. Dec.

[Parum Latinus, nec parum delirus est]

Parum Latinus, nec parum delirus est¹⁾,
Reique arator rusticae ignarus nimis,
Qui credit ortum de Lyra delirium.

27. Dec.

1) Onder het versje: Arantes oculos prorsum intentos in sulcum habere debent, ne, quae vox est rei propria, delirent. Liram enim antiqui sulcum vocabant. Grotius ad Luc. 1. IX. v. 62 (sic).

Catella veneno casu sumpto interempta²⁾⁺.

Delicium Dominae paruo non magna trimestri

Pasta siligineo pane Catello fui.

Ossiculis, ne sulphureae de fauce Mephites

Halarent, vetuit cura seuera frui.

Taeduit ingenuam duro bona fercula victu

Perdere, cui, micas esse, nec esse foret.

Iamque adeo vitae finem vix nata molestae

Et properae statui mortis obire diem.

Displicuit laqueus; nec, si placuisset, habebam

Quadrupes officio quae foret apta, manum.

De gladio desperaui, nec, ut Arria Paetum,

Alloquio dominam sollicitare fuit.

Restabant scopuli caligantesque fenestrae;

Has quoque custodes inter adire vetor.

Suspirata diu tandem Fortuna miserta est,

Et facilem casu fecit ad astra viam.

Astra loquor. quidni astra loquar? quo Sirius ardens

Iuit et informes, magna minorque, ferae,

Huc me proripui sumpto generosa veneno;

Hic mico, et hoc merui sic pereundo decus.

2) M.D., 387. Ook in afschrift van andere hand.

+ [krit] vs. 11 Paetum M.D.: Poëtam

[p. 30]

 

⁺

 

Vos terrae quas deserui superate timorem

 

Prodigij incussit quem modo phasma noui:

 

Nempe quod insolito nuper fulgore comatum

 

Sidus ab ignaris visitur, hoc ego sum.

 

29. Dec.

+ [krit] vs. 21 superate afschr.: remouete - vs. 22 incussit afschr.: fecit

Fuga classis Anglicanae¹⁾⁺.

Hactenus Harpyis inhonorâ classe Britannis,

Infesto monstris aequore praeda sumus:

Hactenus in socios foede saeuitur inermes,

Instructasque suâ non nisi merce rates.

Alternat fortuna vices: patientia laesa

Fit furor; exerto prosilit ungue Leo;

Prosilit insultans insultatoribus, armis

Arma, viris placuit opposuisse viros.

Copia pugnandi est. quid ais, pirata? fugari

Trompius aut vinci num velit, arma probent.

En Rhodon, en saltus. age turba ferocula, sic vos

Prima viros faciunt classica semiuiros?

Aurea praecepta est, argentea saepe secuta,

Tertia, quam rapias ferrea praeda venit.

Prouocat armatos armata Batauia fratres,

Nemo tui aut vestri Blakius ultor adest?

Conticuere omnes: cessatur strenue et illa,

Illa minax toto classis abacta freto est.

Ilicet, Andromedam saxo dissoluimus, ipsum

Carcere Neptunum, compedibusque Thetin.

Claude librum, Seldene; usus communis aquarum est,

Factaque non vestro libera jura mari.

Quae vero, quae causa feros inopina latrones

Impulit infami pandere vela fugae?

Fallimur, an socijs communia sacra professis

Committi serâ relligione pudet?

1) Ook in afschrift van andere hand. - Westerbaen heeft H.'s gedicht in het Nederlandsch vertaald (zie Tijdschrift voor Nederlandsche Taal- en Letterkunde, VI, 1886, blz. 274).
Den 10^den Dec. waren De Ruyter, Tromp en Jan Evertszoon bij Dover slaags geraakt met de Engelschen onder Blake en hadden hen gedwongen naar de Theems de wijk te nemen.
Bij vs. 1 in marg: Quibus uncaeque manus et pallida semper ora fame. Virg. Seruio sunt Ponti et Terrae filiae: unde in insulis habitant, partem terrarum, partem maris tendentes ἀπὸ τοῦ ἁρπάζειν. Alij Neptuni filias faciunt. - Omne fretum metuens pelagi piratus reliquit. Lucan.

+ [krit] vs. 11 Rhodon afschr.: Rhodus - vs. 12 classica HS. en afschr.: classicas - vs. 23 and. lez.: Quae ratio tamen aut quid pro ratione latrones

[p. 31]

 

Fallimur, an mala prudentes vestigia terrent,

 

Et breue de longo crimine supplicium?

 

Quidquid id est, sapiunt, quos impia signa secutos

30

Siue timor Batauum siue repressit amor.

 

30. Dec.