De groote schouburgh der Nederlantsche konstschilders en schilderessen (3 delen)

[Dirk van Hooogstraten]

In dit zelve jaar 1595, is tot Antwerpen geboren DIRK van HOOGSTRATEN. Zyn Vader Hans van Hoogstraten geboren in 't jaar 1568, op St. Mathys avond, en gestorven in 't jaar 1605 den 14 van Lentemaand kwam, om de vervolging t'ontgaan, in Holland met zyn huisgezin woonen. Hy deed zynen Zoon in zyne jeugt het zilver- en goudsmeden leeren, nevens de daar toe vereiste teekenkonst; ook het graveren of plaatsnyden, waar in hy vry veer gevordert is geweest, als aan zeker bekent printje Ecce Homo genoemt ('t geen hy ook zelf geteekent heeft) te zien is. Maar gelyk gemeenlyk deze of gene landaart in iets byzonders omtrent gemeene wetenschappen en handwerken uitsteekt, zoo stak Germanien in dien tyd in 't vergulden van 't zilver boven de Nederlanders uit. Dus werd Dirk door leerzugt aangespoort, om een reis derwaarts te doen,

[p. 160]

en den Duitschers die behandelinge af te zien. Gelyk dit ook met goetvinden zyner Ouders geschiede.

Maar daar zynde (wie kent het besluit van zyn nootlot voor af?) krygt hy kennis aan Nederlandsche Schilders. 't Zy hem nu de voordeelen der Schilderkonst meerder dan die van 'tzilversmeden vleiden, het zy de geheime Schilderlust toen zig in hem eerst openbaarde; hy begaf zig tot het leeren van de Schilderkonst, en volharde daar in met yver en naarstigheid verscheiden jaren agter een; zoo onder opzigt van zyn Meester, als op zig zelven. Maar eer myn pen hem uit Duitschland wederom in zyn vaderland brengt, komt my te binnen zeker voorval dat hem in zyn uitzyn ontmoette. De plaats daar het voorviel is my uit het geheugen gegaan (wyl 'er sedert myn Meester Samuel van Hoogstraten, zyn Zoon, my dat verhaalde, al vele jaren verloopen zyn. 'T zal'er ook niet op aan komen. Hy viel in een krankheid, zoodanig dat 'er niets te wagten scheen als de dood. Zyn huiswaardin, die hem met veel toezigt en zorge diende, en hem om zyn hups gedrag lief hadde, willende haar gemoed kwyten, liep naar een Priester, die hem op haar berigt het gewyde brood toediende. De zieke hebbende even zoo veel bezef dat hy ontwaar wierd dat dit hem op de Roomsgezinde wyze wierd toegereikt, liet het zig uit zyn mond ontvallen, zoo dat het naderhand met het verschudden van 't bed agter 't ledekant op den grond viel, en daarna, wanneer hy nu wat beter geworden, om door een wandeling zig wat te verfrisschen, was uitgegaan, door de vrouw die dit waarnemende zyn kamer kwam schoonmaken, onder 't ledekant gevonden wierd. Zy verzweeg

[p. 161]

dit tot dat hy volkomen van zyne quale hersteld was. Ondertusschen naderde het Feest van Paasschen en gevolgelyk de tyd van Biegten. Toen moester het hoogste woord uit. Over zulks zy tot hem zeide: Ik moet u tot myn leetwezen zeggen dat gy moet vertrekken; om dat gy het Kerkelyke heiligdom geschonden, en die waardige bedieninge van het Heilige Sacrament veragt hebt; want ik heb de hostie voor een gedeelte op den grond onder 't ledekant gevonden, en uit dien hoofde moet gy u by tyds van kant pakken zoo gy uw uit het ongeval dat daar uit spruiten zoude wilde gered zien, want de biegt is aanstaande, en ik mag zulks niet verzwygen. 'T geen dan gevolglyk d'oorzaak was dat hy zyne ouderen te eerder weder t'huis kwam. T'huis gekomen vraagde hem zyn Vader: Wat hy van zin waare te doen; of hy nu winkel als meester Zilversmit wilde opzetten, of op een anderwys proef geven van zyne vordering in de konst, die hy in zyne reis beoogst had. Hy antwoorde zyn Vader, die daar wel verwondert over stont te kyken; Dat hy den hamer voor 't penceel verwisselt had, en zig niet tot het Zilversmeden, maar tot het Schilderen zoude begeven. Hy deed het ook, en kwam door byzonderen vlyt en yver zoo veer dat hy den naam van een goed Schilder droeg. Ik heb van zyne werken gezien die wel geteekent en ook natuurlyk geschildert waren. Ook, uit dat voorval dat myn meester Sam. van Hoogstraten in zyne Inleydinge tot de Hooge schoole der Schilderkonst op pag. 107. verhaald, blykt dat hy de voorwerpen natuurlyk door zyn penceel heeft weten na te bootsen.

Het jaar van zyn sterven is my gebleken uit het kantschrift van een teekening die myn meester

[p. 162]

Sam. van Hoogstraten na zyns overleden Vaders wezen had afgeschetst. Welke teekening nu nog by den Heere David van Hoogstraten, door zyne Poëzy genoeg bekent, tot een gedagtenis zyns Grootvaders in zyn konstboek, by de beeltenissen der oude en nieuwe vernuftryke mannen, bewaart word.

Hy is gestorven binnen Dordrecht den 20 van Wintermaand in 't jaar 1640. Zyn beeltenis zietmen in de Plaat I. onder Leon. Bramer.