Geld verdienen zal ik er nooit aan. Briefwisseling Ed. Hoornik en A.A.M. Stols, 1938-1954

[p. 351]

310 Ed. Hoornik aan A.A.M. Stols, 7 februari 1947

[Amsterdam,] 7 Februari 1947

Beste Sander,

Met de Helikon-reeks wil het niet vlotten. Hoe staat het met het bundeltje van Vasalis?¹⁰¹⁸ Een tiental bundels heb ik gemeend te moeten afwijzen. Slechts één bundel heb ik definitief aanvaard: het prachtige, grote gedicht ‘de Dood’ van Theun de Vries, dat de Republiek der Letteren mij in overleg met den auteur afstond.¹⁰¹⁹

Zou Nijhoff zijn Pinksterspel niet in deze reeks willen publiceren?¹⁰²⁰ Je spreekt hem regelmatig, pols hem eens.

Ik schreef naar Leo Vroman in New York;¹⁰²¹ van Ter Gast krijg je niets los, behalve slechte Franse gedichten.¹⁰²²

Bij Bert Bakker liggen twee bundels van Achterberg: een bloemlezing religieuze poëzie en een nieuwe bundel. Ik schreef Bakker, de vent geeft geen antwoord. Kun je hem niet eens opbellen? Hij is reeds op de hoogte en Achterberg gaat accoord, dat de nieuwe bundel in de Helikon-reeks komt.¹⁰²³

Een veelbelovend talent is v.d. Graft; misschien weet Jan Vermeulen of hij nieuw werk heeft.¹⁰²⁴

Ik probeer nog een bundel samen te stellen uit honderd gedichten van Michaël v.d. Plas. Voorts ben ik in bespreking met Keuls,¹⁰²⁵ Max Dendermonde,¹⁰²⁶ Pierre Kemp¹⁰²⁷ en Adriaan Morriën.¹⁰²⁸

Waarom geef je de drie bundels van Lehmann niet in één band uit?¹⁰²⁹

De verzen hebben het uitgehouden en zijn vandaag door hun moderne plastiek nog fonkelnieuw.

Geef in de Vrije Bladen eens een essay van Paul Rodenko, wiens stuk ‘het eind van de psychologische roman’ in Columbus uitstekend was.¹⁰³⁰

Schrijf mij even of ik je de copy van de bundel van Theun de Vries zal zenden en of ik voort zal gaan met mijn pogingen. Heeft Greshoff nog niet een kleine bundel, die wij kunnen brengen voor zijn verzamelde werken?¹⁰³¹

Het adres van Jan van Nijlen, van wien ik lange tijd niets las, weet ik niet. Heb je enig idee of hij nieuw werk heeft;¹⁰³² de jonge Vlaamse dichters trekken mij weinig aan.

Ik kom dan voorlopig tot het volgende resultaat:

1.	Vasalis
2.	Theun de Vries
3.	Morriën
4.	Keuls?
5.	Dendermonde?
6.	Vroman?
7.	Achterberg?
8.	Kemp?
9.	v.d. Graft?
10.	Jan van Nijlen of Greshoff?

Je ziet er staan nog heel wat vraagtekens. Wat doen we?

'sGravensande schreef in een dagbladartikel, naar aanleiding van een stuk van Binnendijk in V.N. of wij geen kennis hadden genomen van van Eyck's nieuwe bundels. Waarom stuur je deze niet ter recensie? Mag ik er spoedig op rekenen; ik zal ze dan direct laten bespreken.¹⁰³³

Omstreeks Kerstmis, toen je in het buitenland was, stuurde de uitgeverij mij op verzoek ƒ 100.-; een

1018 De vogel Phoenix.

1019 Republiek der Letteren was een communistische uitgeverij, gevestigd op Keizersgracht 520 in Amsterdam. Waarschijnlijk was het aanvankelijk de bedoeling dat Republiek der Letteren de uitgave van De dood zou verzorgen. Bij deze uitgeverij waren in 1945 al twee uitgaven van Theun de Vries verschenen: Eros in hinderlaag en De vrijheid gaat in 't rood gekleed, en er zouden nog verschijnen Een spook waart door Europa (1948), De Friese postkoets (1948) en Nieuwe rivieren (1949).

1020 Gedurende de oorlog had M. Nijhoff drie religieuze spelen geschreven, het kerstspel De ster van Bethlehem, het paasspel De dag des Heren en het pinksterspel Des Heilands tuin. De drie lekenspelen zouden in 1950 in één bundel onder de titel Het Heilige Hout. Drie spelen worden uitgegeven door D.A. Daamen in 's-Gravenhage, in samenwerking met de Vrijzinnige Christelijke Jeugdcentrale in Utrecht. Fragmenten van het pinksterspel waren al in de oorlog als clandestiene uitgaven verschenen, namelijk in Des Heilands Tuin. Een Pinksterhymne. Een fragment (1943) bij De Blauwe Schuit te Heerenveen en Der apostelen eerste daad. Fragment uit het Pinksterspel Des Heilands Tuin (1944) bij K.H. Heeroma te Oegstgeest.

1021 Leo Vroman (geb. 1915) studeerde van 1932 tot 1940 biologie in Utrecht. Na mei 1940 vluchtte hij wegens zijn joodse afkomst via Engeland en Zuid-Afrika naar Nederlands-Indië, waar hij vanaf 1942 in Japanse gevangenschap zat. Na de oorlog vestigde Vroman zich in de Verenigde Staten. In krijgsgevangenschap tekende hij veel en schreef hij verzen die na de oorlog werden gebundeld in de door Em. Querido's U.M. uitgegeven bundel Gedichten (1946). In 1949 zou eveneens bij Querido zijn Gedichten. Vroegere en latere verschijnen. Stols zou nooit werk van Leo Vroman uitgeven.

1022 Na Glas en schaduw (Helikon 6) zou Stols geen gedichten van Nes Tergast meer uitgegeven. In Érasme, Revue Mensuelle consacrée aux Relations Culturelles Franco-Néerlandaises 1 (1946), p. 97-98 en p. 158-161, het maandschrift dat door Stols in de jaren 1946-1947 werd uitgegeven, had Tergast vier Franse gedichten gepubliceerd: ‘Visage’, ‘Un homme tomba’, ‘Rencontres’ en ‘L'accordéon’.

1023 Waarschijnlijk doelde Hoornik in deze brief op de bundel Asyl, want op 19 februari 1947 schreef Achterberg aan Bert Bakker: ‘Met de regeling omtrent Asyl ga ik volkomen accoord. Ik zal het Eddy meteen schrijven. Wil jij het hem dan doen toekomen?’
Lambertus Jozef (Bert) Bakker (1912-1969) kwam in 1938 in dienst bij de christelijke uitgeverij D.A. Daamen te 's-Gravenhage. Toen deze uitgeverij in 1939 failliet ging, verwierf Bakker de meerderheid van de aandelen en werd daarmee directeur van de Haagse uitgeverij. In 1946 startte hij opnieuw met D.A. Daamen's Uitgevers Maatschappij en maakte van het bedrijf een meer literair georiënteerde uitgeverij.
Op 2 november 1945 vroeg Gerrit Achterberg aan Bert Bakker of hij er voor voelde in de toekomst een kleine religieuze bundel van hem uit te geven. Ook U.M. Holland toonde zich geïnteresseerd. Maar Stols tekende bezwaar aan tegen uitgave van een bundel religieuze poëzie, omdat gedichten uit deze bundel gedeeltelijk afkomstig waren uit bundels die door hem waren uitgegeven. Op 17 januari 1946 schreef A. Bornkamp aan Gerrit Achterberg, dat Stols in verband met de mogelijke herdruk van zijn bij Stols verschenen bundels niets voelde voor de uitgave van een bundel religieuze poëzie, noch door hemzelf, noch door een andere uitgever. Toen Achterberg op 10 mei 1946 Stols dringend verzocht zijn toestemming te geven voor uitgave van de bundel bij Bert Bakker of U.M. Holland (‘Ik kan er geld mee krijgen, zodat wij kunnen leven en het publiek zal wel een andere zijn dan het Uwe’), zette Stols zich over zijn, bezwaren heen en stemde toe.
In april 1947 zou En Jezus schreef in 't zand bij D.A. Daamen's Uitgevers Maatschappij te 's-Grovenhage verschijnen.
Hoornik had aanvankelijk ook voor de bundel Doornroosje een plaats in de Helikon-reeks vrijgehouden, maar door bemiddeling van A. Marja werd deze bundel van Achterberg in juni 1947 in de Bayardreeks van F.G. Kroonder te Bussum uitgegeven.

1024 Guillaume van der Graft (pseud. van Wilhelmus Barnard, geb. 1920) studeerde in Leiden en Utrecht Nederlandse letteren en theologie. Na 1945 werkte hij mee aan het tijdschrift Ontmoeting, dat de traditie van het vooroorlogse protestants-christelijke tijdschrift Opwaartsche Wegen enigszins voortzette. In 1946 verscheen van Van der Graft In exilio als nummer 22 in de Helikon-reeks. Hoornik zou zich op 19 juni 1948 in Vrij Nederland zeer positief over de bundel uitlaten: ‘De bundel [...] heeft, behoudens enkele zeer gunstige critieken, lang niet de aandacht gekregen, waarop hij én als verzameling boeiende gedichten én als experiment recht had. Ook de dichters zelf hebben er niet veel notitie van genomen, terwijl dit boekje toch behoort tot het belangrijkste wat na de oorlog door jongeren is geschreven.’

1025 Stols gaf van H.W.J.M. Keuls alleen nog zijn Verzamelde gedichten in vier delen uit.

1026 Stols had van Max Dendermonde in 1946 de novelle Het kind en de dood als cahier van De Vrije Bladen uitgegeven. Er zou bij hem geen nieuwe bundel gedichten van Dendermonde verschijnen. In 1947 kwam bij De Gulden Pers in Haarlem De ballade van ‘Den gulden glimlach’ uit en in 1948 Eiland van Circe als cahier van De Vrije Bladen, dat toen werd uitgegeven door G.A. van Oorschot in Amsterdam.

1027 Van Pierre Kemp verscheen in 1947 Phototropen en noctophilen als nummer 34 in de Helikon-reeks. Stols had van Kemp nog Elegie om het verlies van Amarant en De namiddag van een stillen katholiek voor de Helikon-reeks in portefeuille, maar deze bundels bleven liggen, omdat de serie na 1947 werd opgeheven. In 1948 zag Kemp af van de uitgave van deze bundels. Hij schreef Stols in 1948 dat de bundels ‘erg in vrede daar bij u op een ik zou haast zeggen algemene poëtische begraafplaats rusten’. (C. van Dijk, Alexandre A.M. Stols 1900-1973, p. 385-386.)

1028 Van Adriaan Morriën was no Hartslag (1939) en Landwind (1942) niets meer bij Stols verschenen. In 1946 had De Bezige Bij van hem nog Het vaderland uitgegeven. Daarna zou acht jaar geen nieuwe poëzie van Morriën verschijnen.

1029 Hoornik doelde op Subjectieve reportage. Gedichten dat in 1940 als cahier van De Vrije Bladen bij H.P. Leopold's Uitgeversmaatschappij in Den Haag was verschenen, Dag- en nachtlawaai dat in 1940 bij Stols als nummer 1 in de Helikon-reeks was uitgekomen, en Schrijlings op de horizon dat in 1941 als nummer 20 in die reeks was verschenen. Deze bundels werden samen met nog een aantal ongebundelde gedichten in 1947 onder de titel Verzamelde gedichten door Stols uitgegeven.

1030 Stols had De Vrije Bladen alleen in 1946 uitgegeven; na onderbreking van een jaar verscheen het tijdschrift vanaf 1948 bij G.A. van Oorschot te Amsterdam. Stols was wel de uitgever van het tijdschrift Columbus, waarin ‘Het einde van de psychologische roman’ (Columbus 2 (1946) 1 (januari), p. 17-26) van Paul Thomas Basilius Rodenko (1920-1976) was gepubliceerd. In De Vrije Bladen is nooit werk van Paul Rodenko opgenomen.

1031 Van 1946 tot en met 1950 verscheen van J. Greshoff geen nieuwe bundel gedichten. De plannen voor een bijdrage van zijn hand in de Helikon-reeks dateren al van voor de oorlog.

1032 Stols had van de Vlaming Joannes-Baptista Maria Ignatius (Jan) van Nijlen (1884-1965) al een aantal uitgaven verzorgd, onder meer De lokstem en andere gedichten (1924), De vogel Phoenix (1928), Gedichten 1904-1938 (1938), Het oude kind (1938) en Betooverd bosch (1941). In 1947 zou Stols de bundel De dauwtrapper uitgeven en in 1948 Verzamelde gedichten 1904-1948.

1033 Hoornik doelde op ‘De dichter P.N. van Eyck’ in de Nieuwe Courant van 25 januari 1947, waarin G.H. 's-Gravesande opmerkte dat P.N. van Eyck stelselmatig werd doodgezwegen. Hij lichtte dit toe aan de hand van een tweetal voorbeelden, waarvan één het artikel ‘Poëtische malaise’ in Vrij Nederland van 18 januari 1947 betrof. In dit artikel gaven D.A.M. Binnendijk, Anton van Duinkerken, Muus Jacobse, Theun de Vries en Ed. Hoornik antwoord op een drietal voorgelegde vragen over de oorzaak van de malaise in de dichtkunst van die tijd. In hun opsomming van belangwekkende auteurs die in 1946 gedichten publiceerden, noemde werden A. Roland Holst, J.C. Bloem, Victor E. van Vriesland, Gerrit Achterberg, Gerard den Brabander en Bertus Aafjes maar niet Van Eyck genoemd.
Van Van Eyck verschenen na de oorlog Meesters. Zeven gedichten (1945), De tuin. Een gedicht (1945), Broeder Bernard (1946) en Medousa. Een mythe (1947) bij Stols.
Op 26 april 1947 werd in Vrij Nederland door Fokke Sierksma Meesters besproken; in dezelfde aflevering adverteerde Stols met een groot aantal uitgaven van Van Eyck.

[p. 352]

gespecificeerde afrekening zou ik echter, indien mogelijk, zeer op prijs stellen.

Voor iedere herdruk van een bundel in de Helikon-reeks zou ik ƒ 25.- krijgen. Aan de hoeveelste Vasalis ben je? en Achterberg? en Nijhoff's Uur U? Maak je ook een herdruk van De Erfgenaam en Steenen? Wil je die bundel essays ‘Met hart en ziel’ (rottitel!) nog uitgeven? Is er nog papier?

Je schijnt er anders geen gebrek aan te hebben. want je geeft zo plezierig veel uit, dat ik het niet meer kan volgen.¹⁰³⁴

Kortom, laat mij spoedig wat horen of zal ik eens naar Den Haag komen?

Hartelijke groeten van huis tot huis,

Je Eddie

N.B. Tijdens de oorlog en daarna ben ik een aantal boekjes kwijt geraakt. Zou je mij die nog kunnen bezorgen? Het gaat om nr. 2 uit de Atlantis-serie (E. den Tex) en uit de Helikonreeks de nummers 1 (Lehmann), 15 (Campert) en 24 (L.J. Pieters).

1034 In vergelijking met de voorafgaande jaren was 1946 voor Stols, met 70 uitgaven (53 nieuwe en 13. herdrukken), een topjaar. Maar 1947 zou met 87 uitgaven (59 nieuwe en 28 herdrukken) 1946 nog overtreffen. Tussen 1938 en 1946 schommelde het aantal nieuwe uitgaven tussen de 22 en 30, met uitzondering van 1941 en 1942. Het lijkt of Stols in deze jaren meer publiceerde, maar dit beeld is vertekend omdat hij in de oorlog een groot aantal boeken antedateerde.