Geld verdienen zal ik er nooit aan. Briefwisseling Ed. Hoornik en A.A.M. Stols, 1938-1954

[p. 256]

221 Ed. Hoornik aan A.A.M. Stols, 5 augustus 1941

[Amsterdam,] 5-VIII [19]41

Beste Sander,

In ‘Het Vaderland’ las ik, dat je benoemd bent tot onder-directeur van ‘Trio’, met welke benoeming ik je van harte gelukwensch.

Ik heb gehoord, dat het mij opgedragen en tegen mijn wil in onderteekende interview met Henri Bruning verontwaardiging heeft gewekt. Men schijnt te vergeten, dat ik uitsluitend vragen heb gesteld, over den aard waarvan niet de minste twijfel mogelijk is.⁷⁹⁷ Ik schreef thans een tweede artikel over het boekje van Ponteyne (Tegen de decadenten); dit weigerde het ‘Hbl’ te publiceeren; ik druk het thans af in ‘Criterium’ met een nieuw gedicht, dat iedere twijfel wel zal wegnemen.⁷⁹⁸

Wil je nog eens overwegen mij een positie in je uitgeverij te verschaffen, indien je althans de zaak niet met Januari sluit.

Ik ontving je opgave van Vrije-Bladen-afleveringen; ik heb twee nummers voor je, die ik je zal sturen.⁷⁹⁹

Met hart. groeten

Je Eddie

797 Hoornik doelde op het interview met Henri Bruning in het Algemeen Handelsblad van 31 juli 1941.
Bruning was een bekend en voor de oorlog vooral in kringen van rooms-katholieke letterkundigen een bewonderd dichter en essayist. Ten tijde van het interview was hij waarnemend leider van de afdeling Boekwezen van het Departement van Volksvoorlichting en Kunsten. In het gesprek stond Brunings oordeel centraal ‘over de vraagstukken die op dit oogenblik vele Nederlandsche letterkundigen en belangstellenden in de ontwikkeling onzer literatuur bezig houden’, zo schreef Hoornik in de inleiding. Hoornik stelde Bruning onder meer de vragen: ‘Wat verstaat u onder volksche literatuur?’, ‘Acht u het begrip “volksch” vereenigbaar met een Europeesche of mondiale belangstelling?’, ‘Hoe kan een kunstenaar spreken uit naam van een volk, een gemeenschap, waar wij op het oogenblik nog geen waarachtige samen-leving bezitten en het volk nog altijd het karakter van een menigte bezit?’, ‘Bepaalt een kunstenaar het geloof van zijn tijd, of bepaalt de tijd de houding van den kunstenaar?’, ‘Acht u de machten, die een oorlog oproept, voor- of nadeelig voor de kunst?’ en ‘In hoeverre acht u kunst een regeeringszaak?’ Bruning maakte dankbaar van de gelegenheid gebruik om zijn ideeën te spuien over völkische literatuur en het geestesleven van het nieuwe Duitsland.
Dat het interview van Hoornik met Bruning in goede aarde viel bij de nationaal-socialisten moge blijken uit het feit dat het werd opgenomen in het NSB-propagandablad Volk van Nederland van 21 augustus 1941.
Hoornik ontlokte Bruning in het interview een aantal uitspraken inzake de ook voor Hoornik zo belangrijke tegenstelling tussen kunstenaar (individu) en gemeenschap (volk); juist door zijn standpunt in deze kwestie zou Bruning spoedig in conflict komen met de feitelijke machthebbers in zijn partij. Hij beleef daardoor slechts een half jaar eindredacteur van De Schouw, het tijdschrift van de Kultuurkamer. (Zie Martien J.G. de Jong, Liever waarheid dan sensatie. Met eerherstel voor Ed. Hoornik en andere slachtoffers van valse geschiedschrijving over de Tweede Wereldoorlog, Baarn 1990.)

798 Hoornik doelde op de brochure Tegen de decadenten. Een drietal beschouwingen over onze hedendaagsche letterkunde van Johan Ponteyne, die in 1941 werd uitgegeven door de nationaal-socialistische uitgeversmaatschappij De Amsterdamsche Keurkamer.
Johan Ponteyne (pseud. van Aleid Johan Herman August Wensink, geb. 1920) publiceerde in 1942 onder pseudoniem George de Sévooy het essay ‘Criterium voorbij’ in Keurjaarboek 1932-1942; het verscheen ook afzonderlijk als brochure. Hij beschouwde zich als literator van de Nieuwe Orde en in zijn essays poogde hij af te rekenen met een aantal letterkundigen uit het interbellum en trachtte hij grondslagen te leggen voor de literatuur van de toekomst.
Het artikel dat Hoornik over Ponteynes boekje schreef, werd nooit in Criterium gepubliceerd. Het gedicht dat iedere twijfel moest wegnemen is mogelijk ‘Het lied der vrouw’ in Criterium 2 (1941) 9 (september), p. 546.

799 De Vrije Bladen was na juni 1940 opgehouden te verschijnen. Om welke afleveringen Stols vroeg is niet achterhaald.