Geld verdienen zal ik er nooit aan. Briefwisseling Ed. Hoornik en A.A.M. Stols, 1938-1954

[p. 141]

112 Ed. Hoornik aan A.A.M. Stols, 8 mei 1940

[Amsterdam.] 8-V [19]40

Beste Sander,

Zooeven telefoneerde ik met Greet; je gaat goed vooruit, hoorde ik. Proficiat. Ik heb een helsche angst voor operaties, maar het is verstandig van jou geweest er doorheen te bijten. Nu worden het misschien prettige dagen: zon in de ziekenkamer en je iederen dag beter voelend. En met die ingetrokken verloven heb je voorloopig niets te maken!⁴⁰³ Ellendige boel, waarin we leven. Van dag tot dag schrik op schrik.

Ik ga zoo veel mogelijk buiten de stad; aan ‘Het Kalfje’, dat je wel zult kennen, vind ik nog poëzie.⁴⁰⁴

Zestien gedichten wilde je uitgeven in het najaar, ik zal er wel veel meer hebben, maar, als Hitler het toelaat, wil ik mij toch tot dat aantal beperken, en Vestdijk een keuze laten doen.⁴⁰⁵

Over Helikon wordt veel geschreven. Vestdijk behandelde Aafjes, en sprak over de ontroerendste poëzie, die hij in de laatste jaren had gelezen;⁴⁰⁶ Van Duinkerken eveneens, die met Engelman den uitgever huldigde.⁴⁰⁷ De pers maakt dus propaganda genoeg. Ik heb dan ook hoop, dat de reeks gaan zal. Gezien de tijdsomstandigheden mogen wij ook over de resultaten van ‘Criterium’ niet ontevreden zijn.⁴⁰⁸

Misschien is het aanbevelenswaardig op de omslag een advertentie te plaatsen in zake Helikon en ‘Tafelronde’.⁴⁰⁹

Je gaf mij het adres van Dirk de Jong, maar welk nummer is het in de Moucheronstraat? Wil je mij dat nog even opgeven.⁴¹⁰

Die honorarium-quaestie is een beetje onaangenaam. Dat wij ƒ25.- voor den auteur overeenkwamen, blijkt wel uit het feit, dat je dit bedrag ook aan Van Hattum zond.⁴¹¹ Voorts spraken wij af, dat je aan Lehmann geen honorarium zou uitkeeren; Pierre Kemp schreef mij dat hij er niet op zat te wachten. Maar in mijn uitnoodigingsbrief heb ik zoowel hem als Vestdijk ƒ25.- honorarium toegezegd. Ik zou het onaangenaam vinden, zeker tegenover Vestdijk, wanneer later bleek, dat het minder was. Misschien wil je dus in bepaalde gevallen een uitzondering maken. Ik denk hier ook aan G. Achterberg, die voor ‘Eiland der Ziel’ niets heeft gekregen.⁴¹² Of komt dit later nog?

Ik hoop nog altijd voldoende gedichten bij elkaar te krijgen voor een In Memoriam-Slauerhoff.

Misschien lukt het toch nog. Anders zie ik nog wel, wat Helikon 10 betreft; in ieder geval moet het iets bijzonders worden.

Van het Amsterdamsche front verder geen nieuws. Er wordt gewerkt en geleefd, zoo goed en kwaad, als het gaat; het is in dit verband, dat ik je verzoek mij, indien mogelijk zéér spoedig, het honorarium over Mei te sturen; ik heb het broodnoodig. Ik hoop, dat je spoedig mag opstaan, en van de zeelucht mag genieten.

Hartelijks

Je Eddie

N.B. Greet zond mij een bundel van Theo van Baaren. Die jongen komt nog al eens bij mij; ik zal zijn gedichten dus persoonlijk met hem bespreken.⁴¹³

403 Op 7 mei 1940 berichtte het Algemeen Handelsblad dat alle militaire verloven waren ingetrokken en dat alle verlofgangers naar hun standplaats terug moesten. Dit bericht was al eerder in het Algemeen Handelsblad verschenen, namelijk op 9 april 1940. Na de afkondiging van de staat van beleg op 19 april was de situatie zeer dreigend; op 10 mei vielen de Duitsers Nederland binnen. Stols was eind 1939 voor de tweede maal opgeroepen en werkte op het Ministerie van Oorlog in Den Haag.

404 't Kalfje is een uitspanning aan de Amstel tussen Oudekerk en Amsterdam.

405 De bundel De erfgenaam zou uiteindelijk 26 gedichten bevatten. Het is niet bekend of S. Vestdijk de bundel heeft samengesteld.

406 Hoornik doelde op Vestdijks ‘Glimwormen der fantasie; de dichtergeneratie van ‘40’ in Het Hollandsche Weekblad van 27 april 1940. Vestdijk besprak de acht gedichten die Bertus Aafjes in Criterium 1 (1940) 2 (april), p. 105-107 publiceerde als de cyclus ‘Het zanduur van de dood’. De woorden die Hoornik in deze brief aanhaalt, hebben betrekking op het laatste vers van de cyclus, ‘De vigilante rijdt’. Vestdijk schreef: ‘[...] vooral het laatste nummer daaruit, dat ik tot de aangrijpendste gedichten reken die mij sinds ettelijke jaren onder oogen zijn gekomen.’

407 A. van Duinkerken schreef in het artikel ‘“Helikon” in nieuw gewaad. De dichter Bertus Aafjes’, dat op zondag 5 mei in De Tijd verscheen: ‘Voortaan zal “Helikon” een verfijnde verzameling zijn van periodiek verschijnende dichtbundeltjes in modern gewaad.’ Over Aafjes zei hij o.a.: ‘Her kwam een dichter van ongemene begaafdheid aan het woord [...]. Hij speelt met het woord en het beeld zoo gemakkelijk en zoo charmant, dat hij telkens opnieuw verbaast en verheugt. [...] kortom: hij is een dichter [...].’ Anton van Duinkerken was vanaf 1929 redacteur van het katholieke dagblad De Tijd. (Zie n. 23).
Jan Engelman was van 1926 tot 1941 medewerker aan De Nieuwe Eeuw. In rubriek ‘Kunst en letteren’ van De Nieuwe Eeuw 18 april 1940 besprak hij Aafjes’ bundel Het gevecht met de muze. Engelman schreef: ‘Aafjes is een der meest aangename en ook een der meest ongecompliceerde elementen van de nieuwe dichtergeneratie, die in den laatsten tijd zoo druk besproken wordt.’

408 Na de verschijning van het tweede nummer van Criterium in april 1940 gaf Meulenhoff een prospectus uit, met daarin onder meer opgenomen de positieve reacties uit de pers over de eerste afleveringen. (Zie ook S.S. Hoogerhuis, Werk & Criterium. Bibliografische beschrijvingen. analytische inhoudsopgaven, indices, Nieuwkoop 1981, p. 31-32.)

409 Op het omslag van Criterium verscheen géén advertentie voor Helikon. Wel adverteerde Stols in de september-aflevering van Criterium voor het werk van Hoornik.

410 Dirk de Jong woonde op het adres Moucheronstraat 44 te Den Haag.

411 In het contract dat Stols met Hoornik had afgesloten was de volgende bepaling opgenomen: ‘Honorarium voor auteurs zal alleen in uitzonderingsgevallen kunnen betaald worden. Dit zal ten hoogste tien procent per verkocht exemplaar kunnen bedragen, en het voorschot hierop nooit meer dan vijfentwintig gulden.’ (Zie br. 84.)

412 Hoornik had Stols op 15 augustus 1939 geschreven: ‘Zooals je weet, behoef je voor “Eiland der ziel” geen honorarium te betalen.’ Van Achterberg verscheen de bundel Dead end als Helikon 10.

413 Het is niet bekend welke bundel Theo van Baaren (1912-1986) aan Stols had aanboden. Pas in 1943 verscheen van Van Baaren de bundel Versteend zeewier bij de Odyssee-Pers van G.W. Breughel te 's-Graveland. Van Baaren was in Opwaartsche Wegen gedebuteerd; in april 1939 was de bundel Gedichten als speciale aflevering van Helikon, Tijdschrift voor poëzie verschenen. In Werk 1 (1939) 3 (maart), p. 52 waren van hem de gedichten ‘Afscheid’ en ‘zuilheilige’ opgenomen.