Alle de gedrukte werken 1611-1738. Deel 4 en 5. Nederlandsche Historien
(1972)–P.C. Hooft–
Auteursrechtelijk beschermd
[pagina t.o. 1]
| |
 | |
[pagina 1]
| |
't Leeven van den Weleedelen, gestrengen, grootachtbaaren Heere, Pieter Corneliszoon Hooft, Ridder van Sint Michiel, Drossaardt van Muide, Baljuw van Goylandt, en Hooftofficier van Weesp en Weesperkarspel.
| |
[pagina 2]
| |
breekt, dit werk, 't welk ik ter handt neeme, zoo quaalyk gevalle, dat hy 't hervatte, en den naakoomelingen met een volmaakter taaffreel vereere, 't welk den beroemden Hooft in alle zyne deelen beeter gelyke, en gelukkiger uitdrukke. Op die hoope, zal ik, by maniere van voorraadt, de schets van zyne afbeeldinge aan den dagh brengen, en ten toon stellen. | |
[1581]Ga naar margenoot+Deez vermaarde man, om dit verhaal met den aanvang zyns leevens te beginnen, is in den jaare mdlxxxi den zestienden van Lentemaandt, t'Amsterdam gebooren. Het huis der Hoofden, daar hy van afquam, is een zeer eerlyk en onbesprooke geslacht: een stam, die, in 't korte, verscheide Ga naar margenoot+treffelyke telgen voortbraght, welker deughden en diensten in 's Landts Historien worden gevonden. Onder deeze telt men dien grooten Burgermeester Cornelis Pieterszoon Hooft, des Drossaardts vader; en dien wakkeren Jan Corneliszoon Hooft, meermaals Scheepen, veele jaaren Kornel der burgerye, en Raadt ter Admiraliteit t'Amsterdam, die zich zelven voor de vryheit, ten tyde van Leicester, zoo rustigh in 't spits stelde: ook dien schranderen onderzoeker der naature, Pieter Janszoon Hooft, den vinder van dat vermaarde werktuigh der Eeuwige Beweeghing (voordeezen t'onrecht aan Drebbel van Alkmaar toegeschreeven) die, naa 't bezoeken van veele Landen en Hooven, zeer liefgetal was by Kaizar Rudolf, en eindelyk, in zyn vaderlyke stadt gekeert, het Scheepen- en Vroedtschapampt met lof bekleedde: voorts den Heer Henrik Hooft, een van de grootste vernuften en welspreekentste mannen deezer eeuwe; teegenwoordigh ten vierden maale regeerenden Burgermeester, en, seedert den jaare zestienhondert-vyfenvyftig, Raadt der zelve stadt. Dit geslacht is ook door zyne huwlyken verknocht aan de beste huizen van Amsterdam, aan dat van de Graaven, Hasselaaren, Oudtshoorens, Ooverlanders, Kloeken, Blaauwen, en andere, te lang om op te tellen. Maar, om in deeze stoffe van myn ooghmerk niet af te wyken, men hoore den Drossaardt Hooft van zyn vaderlandt, den tydt en stadt zyner geboorte, ook van zyne ouderen, zelf spreeken, in dat zinryk gedicht, daar hy, zich keerende tot de Goddelyke goedtheit, zyn dankbaar hart met deeze woorden uitgiet:
Ga naar margenoot+Van zyn vaderlandt zeit hy,
Gy plante m' in een Landt, welks roem de Roomsche pennen,
Gepaart met Roomens roem, ten hoogen heemel mennen.
De kleenheit van het welk verleent de rykste stof
Tot de verwondering der grootheit van zyn lof.
| |
[pagina 3]
| |
Van zyn geboortetydt,
Uw zaaligende zorg my 't leeven heeft geweigert,
Zoo lang tot Hollandt hooghst in weelde stondt gesteigert,
En d'Oosterlingh verhaart, en de bevrooze Noor,
De naakte Westerlingh en de gezengde Moor,
Aanschouwend', in onz' vlag, den rooden Leeuw zyn tanden,
Uitkreet, voer vry die vaan, o dwangh der dwingelanden.
Jaa in het zelfste jaar als 't Heldelyke volk
Den hoedt der vryheit haald' op 't spitse van den dolk,
En met afzweeren 't Spaansch geweldt in 't onrecht stelde,
By vonnis, dat het, op den Vorst des avondts, velde.
Toen was 't dat ik in 't licht der zuivre zonne quam.
Van zyn geboortestadt,
My viel tot vaderstadt het maghtigh Amsterdam,
Dat maghtigh Amsterdam, het welk all' Hollandts steeden
Zoo verre zeilt voorby als Hollandt Neêrlandts leeden.
Dat Amsterdam, 't welk hooft en hart, zoo 'k recht begryp,
Is van al 't geene dat leit tusschen Maas en Zyp.
Van zyne Ouderen,
Ghy gaaft my ouders van weleerelyke naamen,
Die moghten staan bekent hun afkomst zonder schaamen;
Want all' de geen' daar zy uit sprooten, en besprak
Nooit mensch die leeft van eer- of trouweloosheits vlak;
Nocht gaf, in rechte lyn, hun naa, dat zy deên vloeyen
Onnoosel zweet en bloedt, om daar af grof te groeyen;
En maakten dat hun 't goedt eens anders eigen wardt
Oft teegens 't recht van 't Hof, oft teegens 't recht van 't hart.
Maar weet myn' burgery wel, aan hoe luttel 't schortte
Dat niet, in zelschap van noch dertien Heeren, stortte,
Voor welstandt van zyn Landt, myn vroome vader 't bloedt,
Daar te doen slibbren in dacht Dudley vryheits voet.
Ga naar margenoot+Zyn vader dan was Cornelis Pieterszoon Hooft, die in den jaare mdlxxxi t'Amsterdam tot Scheepen werdt gekooren, in den jaare mdlxxxiv Vroedtschap, en in den jaare lxxxviii Burgermeester. Dit was de Burgermeester, wiens bescheidenheit en gemaatightheit in geloofszaaken, kloekmoedigheit, in 't voorstaan der vryheit van vaderland, Godsdienst en geweeten, neevens zyne andre hooge deughden, elders in 't breede van my zyn gemeldt. Ook gewaagen de Dichten van den vermaarden Poëet Joost van den Vondel dikwils van zynen lof; met naame 't gedicht, aan den zoone opgedraagen, daar hy, een schynheilig beschreeven hebbende, dus voortvaart:
Ga naar margenoot+Zoo was uw Vader niet, die Burgervader, neen:
Van binnen was hy juist gelyk hy buiten scheen.
| |
[pagina 4]
| |
'K geloof men had geen gal in deezen man gevonden,
Indien, naa dat de doodt zyn lichaam hadt verslonden,
Zyn lyk waar opgesneên. Hoe was hy zoo gelyk
Dien Burghermeestren, die wel eertyts 't Roomsche ryk
Door hun oprechtigheit opbouden van der aarde
In top, toen d'akkerbouw in achting was en waarde;
Toen deege deeglykheit niet speelde, raap en schraap;
En 's vyandts goudt min goldt dan een gebraade raap.
Hoe heeft hem Amsterdam ervaaren wys en simpel,
Een hooft vol kreuken, een geweeten zonder rimpel.
O beste bestevaâr! wat waart gy Hollandt nut,
Een styl des Raadts, toen 't lyf van 't stoxken werdt gestut;
Op dat ik gaa voorby onz' Katilinaas tyen;
Toen 't vaderlandt in last door twist der burgeryen,
Gy 't leeven waart getroost te heiligen den Staat;
En toen uw hooft gedoemt door 't Hooft van eigenbaat,
Gy geen gedachten hadt van wyken of van wanken.
De wees en weduwe, en de ballingen u danken;
Hoewel ge nooit om dank hebt, zonder onderscheidt,
Bescheenen met den glans van uw goedtaardigheit
Ondankbre en dankbre, dien ge kont ten oorbaar strekken.
O spiegel van de deught! o voorbeeldt zonder vlekken!
Nooit zoopt ge 't bloedt en merg der schaamele gemeent,
Noch stopte d'ooren voor haar rammelend gebeent.
Wat liet ge uw zoonen naa, toen 's leevens licht wou neigen?
Indien 't gemeen u roept, bezorght het als uw eigen.
Zoo was uw uiterste aâm slechts waare klaare deught,
Daar ghy, vermaarde stadt, uw kroon meê cieren meught.
Deez' Heer, in wiens lof ik my niet wyder inlaate, hadt zich Ga naar margenoot+in den jaare mdlxxviii in echt verbonden met Anna Jakobs Blaauw, een zeer verstandige, deftige en deughtzaame vrouw, die hem verscheide kinders baarde: drie zoonen en drie dochters; Pieter Ga naar margenoot+wiens Leeven wy beschryven, Jakob en Henrik. Jakob trouwde met Johanna Paauw, en starf zonder kinderen. Van Henrik, die in den Jaare mdcxxi te Orleans Doctor in de rechten werdt gemaakt, vindt men noch eenige weinige dichten, ooverblyfzels van zyn ooveraardigh vernuft. Agatha, zyne oudtste dochter, werdt ten huwlyk besteedt aan Pieter Hasselaar, by onzen tyde Burgermeester en Raadt, daarnaa Schout, en eindelyk weêr Burgermeester der stadt Amsterdam: Margriet, zyne tweede dochter, trouwde met Herman Tholinx, en daarnaa met Jan Hagen. Johanna, de jongste, gaf hy in echt aan Meester Pieter Kloek, vermaardt Rechtsgeleerden, en Raadt der zelve stadt. | |
[pagina 5]
| |
Ga naar margenoot+Pieter, zyn oudtste zoon, gaf, ten einde der kindtsheit gekoomen, vroeg te kennen wat van hem te wachten stondt: ook liet de vader, die genoegh kon oordeelen, wat weetenschappen dat groot verstandt best konden vercieren en te staade koomen, hem van der jeught aan in allerley geleerdtheit van taalen en zaaken onderwyzen, niet alleen in de Schoolen der stadt, maar ook in d'Academie te Leyde, te dier tydt verheerlykt door de geleerdtste mannen der gantsche Christenheit; Josephus Scaliger, Franciscus Junius, Paulus Merula, Carolus Clusius, Bonaventura Vulcanius, en anderen. In dien queektuin der grootste verstanden onthieldt zich toen ook dat uitsteekend wonder der natuure Hugo de Groot. Hier hoorde de jonge Hooft de lessen der weetenschappen, en oeffende zich ook een tydt langh in de Rechten, onder den Professor Ga naar margenoot+Cornelis Pynakker. Doch eerlangh vertoonde zich zyn poëetsche geest, geschaapen om al zyn tydtgenooten in de Hollandsche taale voor by te streeven. Hier toe gaf zeeker konstgenootschap t'Amsterdam Ga naar margenoot+groote aanleiding. Dat was d'oude Rethorykkamer, die men de Kamer in liefde bloeiende noemde: te dier tydt een vruchtbaare enthof van schrandre geesten, en vermaardt Oeffenschool van taal- en dichtkunst. Deeze Kamer, en der zelver vergaadering, bestondt niet uit luiden, die zich voor geldt lieten huuren om een anders rymen op te zeggen, en door de vlekken van hun ongereegelt leeven de konst afzichtig maakten, maar uit mannen van achtbaarheit en onbesprooken wandel; invoegen dat'er in den jaare mdlxxxi vyf Burgermeesters, en acht Scheepenen, Leeden van deeze kamer waaren. Onder die Leeden vondt men ook eenige mannen van groote geleerdtheit, die alle de krachten hunner herssenen inspanden om de Hollandtsche taal van uitheemsch schuim te zuiveren, en de noodighste konsten in zuiver Duitsch te leeren. Verscheide schriften werden ten dien einde op den naam van de Kamer in liefde bloeiende in 't licht gebraght, meest door Henrik Laurenszoon Spiegel ingestelt: onder anderen de Tweespraak der Neederduitsche letterkunst; het Ruyg bewerp der Reedekavelinge, het Kort begrip der zelve, en de Reederykkonst in rym op 't kortst vervat. Dat de jonge Hooft ook een lidt deezer kunstgenootschap was, geeft het begin van zynen brief, in den jaare mdc aan die Kamer geschreeven, te kennen, als hy ze dus aanspreekt:
Zyn groet zendt, die niet weet, o konstryk broedertal,
Of hy u meesters, of zyn broeders noemen zal.
Door dit gezelschap werdt zyn aangeboore trek tot de dichtkunst voorts opgewekt. In deeze Schoole ley die jongeling de gronden der taalschikkinge, en uitkiezinge van krachtige woorden, in zyne dichten en andere schriften seedert bespeurt. Doch niet dat hem | |
[pagina 6]
| |
hier grooter aanleiding gaf, om den top van den Dichtkonstberg op te stygen, dan de gemeenzaame ommegang met den gemelden Spiegel, dien wyzen opbouwer der Hollandtsche taale; wiens wonderbaare en leerzaame Hartspiegel, zoo taal- als zinryk, nietteegenstaande haare duisterheit, straalen uitschoot, daar seedert de beste Dichters, hun licht aan ontstaaken. Daar noch byquam zyne verkeering met Samuel Koster, Joost van den Vondel, Gerbrandt Brederoode, en Johan Vechters of Victoryn, welker naamen, in dien voorgemelden brief, onder de konstgenooten zyner jeught gespelt worden, hunner gedenkende met deeze woorden,
Die nu al toonen wat z'hier naamaals zullen zyn.
| |
[1568]Ga naar margenoot+In den jaare mdxcviii, naa dat hy zich te Leyde etlyke jaaren hadt onthouden, zondt hem de Burgermeester, zyn vader, weetende wat burgerlyke wysheit en heusche zeeden men uit het zien van Landen en luiden kon leeren, buiten's Landts, om zich in dat deel van Euroope, 't welk van de geestighste en gesleepenste volken des Ga naar margenoot+aardtboodems wordt bewoont, voor een tydt t'onthouden. Hy toog, in't achtiende jaar zyns ouderdoms, oover zee naa Rochel, daar hy etlyke maanden bleef. Van daar nam hy zyne reis oover landt, en bezagh veele der voornaamste steeden van Vrankryk. Voorts voer hy van Marzeilje met een bark op Genua, om ook de byzondre zaaken en vreemdigheeden van Italie, met haare vermaardtste steeden, t'aanschouwen, die hy in zyn daghverhaal, en reisgeheugenisse, aanteekende. Te Roome bleef hy etlyke weeken, te Venetie eerst drie, daarnaa noch vier, en te Florence zes maanden: en trok daarnaa oover Trente, door Duitslandt, weêr naar zyn geboortestadt; | |
[1601]Ga naar margenoot+daar hy den achtsten van Bloeimaandt des jaars mdci aanquam, hebbende in 't reizen besteedt drie jaaren, min drieëndertigh daagen. Met wat opmerkinge en naaspooringe der geheimen van Staat, die reize volbraght zy, met wat leerzucht, in 't opspeuren en onderzoeken der beste boeken van ieder volk, in 't stuk van regeerkunde, Poëzye en andre weetenschappen, geeven zyne schriften genoegh te kennen. | |
[1602][1603]Ga naar margenoot+Korts naa zyne t'huiskomste, in de jaaren mdcii en iii, besteedde hy daagelyks eenige uuren in 't leesen der Historien van Ga naar margenoot+Polybius, Julius Caesar, Suetonius, en anderen, daar uit aanteekenende, 't geen aanmerkelykst was, en tot leering kon dienen. Zyne Ga naar margenoot+eerste rymwerken, die tot myn kennis zyn gekoomen, waaren de Toonneelspeelen van Achilles en Polyxena, en van Theseus en Ariadne: het eerste, myns oordeels, voor zyne reize naar Italie, het tweede naa zyne wederkomste gedicht. In beide ziet men d'uitwerksels van aardige gedachten, doch in 't leste meer zuiverheits van taale dan in 't eerste. Echter heeft hy ze beide, toen men naa- | |
[pagina 7]
| |
derhandt zyne gedichten tot den druk by een zaamelde, uitgemonstert, en aan de vergeetelheit oovergegeeven. Hier op volgde, doch Ga naar margenoot+wat laater, zyn toonneelspel van Granida, 't welk hem beeter geviel, en sint den dagh moght aanschouwen. Daar kon men bespeuren, dat de Hollandtsche taal in 't beschryven der vryaadien voor geen Italiaansche noch Latynsche behoeft te wyken. In den jaare | |
[1603]Ga naar margenoot+mdciii schreef hy, hebbende zynen zin geleit op een schoone geestryke maaghdt, dat zinryk en vloeiend gezang, welks begin is, Weet iemant beeter saus dan honger tot de spyzen? Hier in zagh men zoo veel blyks van geest, als van liefde. Daarna begreep hy, in den jaare | |
[1607]Ga naar margenoot+mdcvii, het leeven en den lof van den Admiraal Heemskerk in dat vermaardt grafschrift van twee regelen,
Ga naar margenoot+Heemskerk, die dwars door 'tys en 't yzer darde streeven,
Liet d'eer aan 't landt, hier 't lyf, voor Gibraltar het leeven.
| |
[1609]Ga naar margenoot+Toen het Bestandt in den jaare mdcix geslooten was, stondt hy de Kamer in Liefde bloeiende ten dienst, in 't ordineeren van neegen Ga naar margenoot+vertooningen, die den vyfden van Bloeymaandt, als men 't Bestandt afkundigde, op den Dam by kaarslicht werden vertoont. Deeze verklaarde hy met korte byschriften, gepast op de stof van elke vertooninge. Men verbeeldde hier de tyranny van Tarquyn; de list van Brutus; de verkrachting van Lukrees, en haar doodt; de t'zaamenzweering teegens den Tyran; hoe men hem uitworp, het verraadt van Brutus zoonen, en des vaders onverwrikbaare rechtvaardigheit, in hen te straffen. In 't slotvaars sprak hy de t'zaamverbonde Neederlanden aldus aan:
Vereende Landen, wilt gy zoo de vryheit minnen,
Dat zy u waarder zy dan ieders eigenbaat,
Zoo magh geen Dwingelandt uw tzaamgevlochten Staat
Met list, noch met verraadt, noch met geweldt ontginnen.
Hy schreef toen ook noch een groot gedicht op de print van 't Bestandt, 't welk meede, hoewel 't oovervloeit van fraaye gedachten, getelt wordt onder de verworpe rymen. In dat zelve jaar Ga naar margenoot* heeft hem zyn Vorstelyke Doorluchtigheit, Maurits, Prins van Oranje, tot Drossaardt van Muide, Baljuw van Goylandt, en Hooftofficier van Weesp en Weesperkarspel verkooren, naa dat hy by de Heeren Staaten van Hollandt tot dat ampt was genomineert. Zyn vaders verdiensten aan den Staat, en des zelfs byzondre zucht tot den huize van Nassauw, stelden hem op dien hooghen trap van eere. Want dit ampt was een der voortreffelykste van Hollandt, 't welk van oudts nooit dan by luiden van grooten aadel plagh bedient te worden; ja zelfs, zoo men houdt, by jonger zoonen der Graaven van Hollandt. Zyn voorzaat in die bedieninge was Jonker Willem van Zuilen van Nieveldt, Heer van | |
[pagina 8]
| |
's Heerenaarentsberghe, te voore Schout der stadt Dordrecht, en Baljuw van Zuidthollandt. Doch dit ampt ontfing van deezen Heere veel grooter luister, dan ooit door al zyn amptluiden voorheenen. Want zyn eedle geest en doorluchtig verstandt, zich uitgietende in zoo veel uitneemende schriften, maakten in 't kort het kleene Muide veel vermaarder dan de grootste steeden des Landts. Het Drostschap | |
[1610]Ga naar margenoot+naauwlyx een jaar bedient hebbende, veranderde hy zyne Ga naar margenoot+maanier van leeven, in echt tredende met Christina van Erp, noch geen neegentien jaaren oudt, een vrouwe van ooverweegende deughd en vernuft; zoo schoon, zoo bevallyk, goedtaardigh, zeedigh, en vriendelyk, als zulk een man moght wenschen. Haar vader was Arnout van Erp, wiens onbesprookene oprechtigheit en deughdt ook hoog wordt geroemt. Uit dit huwlyk zyn drie zoonen en eene dochter gebooren: dien geen lang leeven te beurt viel. | |
[1613]Ga naar margenoot+In den jaare mdcxiii vercierde de Drost de toonneelpoort, die tot onthaal van vrouw Elizabeth, dochter des Koonings van Grootbrittanje, onlangs te vooren getrouwt met den Keurpaltsgraaf Ga naar margenoot+Frederik den vyfden, t'Amsterdam op den Damsluis was opgerecht, met dichten die de vertooning des huwlyks van Thetis met Peleus verklaarden, en op dat doorluchtigh paar toepasten, met het slot van deezen wensch:
De Heemel wekk' ons een Achilles uit deez twee.
Ga naar margenoot+In dien zelven tydt gaf hy zyn treurspel van Geeraardt van Velsen in 't licht: een toonneelstuk, dat met geen minder verwonderinge dan genoegen van alle geleerden, die daar van oordeelen konden, werdt gezien en geleezen. Men verstondt dat het met de beste speelen, door de kracht van zyne hartroerende taal, om den lauwer streedt, en geen kleen deel der burgerlyke wysheit, en beste regeer-reegels der oude en nieuwe Schryveren, in zoo weinig blaaden beknoptelyk begreep, en klaarlyk ontvoude. In dit treurspel tradt de Dichter op hooghe laarzen. Hier braght hy 't Muider Slot op het toonneel. Het gemeen betreurde de Tyrannye. De Twist, het Bedrogh, en 't Geweldt werden afgemaalt met vuile verwen. D'Eendraght, Trouw, en Onnooselheit verlieten d'aarde. De Wraakgierigheit bedwelmde 't verstandt, en verworp den wyzen raadt. De Tyran raakte ellendig aan zyn einde, en betaalde het schenden van 's Landts vryheeden en wetten met zyn bloedt. De burgertwist vertoonde haare landtbedervende rampen. De Vecht spelde beeter tyden, en riedt tot een gemaatighde regeering,
Recht tusschen dienstbaarheit en wetteloosheit heen.
Daarna wilde de Drost zyne pen ook oeffenen in laager toonneelstyl, Ga naar margenoot+en veranderde d'Atheensche Aulularia in eenen Amsterdamschen Waarenar. Aan dit werk besteedde hy naauwlyx neegen daagen, en | |
[pagina 9]
| |
Ga naar margenoot+voerde 't zoo gelukkigh uit, dat de Heer Hugo de Groot, dien hy 't hadt toegezonden, daar van schreefGa naar margenoot*, dat die vertaaling het Latyn in veele deelen oovertrof: dat hy de zelve niet eens maar meermaale hadt ooverleezen, met zonderling vermaak: dat dit werk ten eersten diende gemeen gemaakt om veele te verlustigen, en met eenen t'onderrechten. Ook werdt het seedert op 't toonneel gebraght en gespeelt; tot groot voordeel der arme Weezen, dien men door dit middel in hunnen noodt de handt boodt. Dit geschiedde in de nieuwe Neederduitsche Academie, die in den jaare mdcxvii, door dien schrandren Doctor Samuel Koster, t'Amsterdam werdt opgerecht; om daar alle loflyke konsten, in de Hollandtsche taale te oeffenen, toonneelspeelen te vertoonen, en reedeneeringen uit te spreeken. Door dat kluchtspel van Waarenar met zynen pot, werdt het volk al boertende en lachende geleerdt; want het vertoonde de Gierigheit met al haar kommer, anxt en smerte in haar eige gedaante, om elk dat vuil gebrek te leeren haaten. Ontrent dien zelven tydt, schreef hy ook het treurspel Ga naar margenoot+van Bato, oft oorspronk der Hollanderen. Dit plaght hy booven zynen Geerardt van Velzen, als meer uitgewerkt, te waardeeren. Het vertoonde eenen dapperen en rechtvaardigen Heldt, en te gelyk des Dichters verheeven geest, en liefde tot het vaderlandt. Men las 'er ook die verwondrenswaardige reedeneering van Zeegemond, de Paapin, die uit de bespiegelinge van 't licht der reeden, en der geschaapene zaaken, het bewys dat'er een Godt is, te voorschyn braght, en de gronden des naatuurelyken Godsdienst aanwees. Doch 't liep noch wel tien jaaren aan, eer dat treurspel door den druk werdt gemeen gemaakt. De Heer de Groot, met wien oover dat werk geraadtslaaght was, schreef Ga naar margenoot† aan den Dichter, Ik kan de gedachtenis van 't leezen van Uw E. treurspel uit mynen zin niet stellen, en wensche Uw E. dienst te konnen doen om zoo loffelyk een werk te bevorderen. Hoe ik my langer bedenk, hoe my meer behaaght Uw E. ontwerp van het treurspel te eindigen met Batoos hulding. Gy kont daar op naazien het Privilegie van Vrouw Maria, gedrukt onder de handtvesten van Amsterdam, daar de voornaamste gerechtigheeden en grondwetten deezer Landen verhaalt worden. Daar op volgde | |
[1616]Ga naar margenoot+de lykklaght oover den Heer Pieter Dirkszoon Hasselaar, meldende zyne diensten den vaderlande beweezen, en den lof zyner deughden. De brief van Menelaus aan Helena, die 't spoor van Nazoos minnebrieven gelukkelyk volgde, werdt in den jaare mdcxviii in 't licht gegeeven. Toen schreef hy ook etlyke dichten tot verklaaring van de Vertooningen, die den vierentwintighsten van | |
[1618]Ga naar margenoot+Bloeimaandt, (etlyke maanden voor de groote verandering in den staat der regeering en kerke) in de Neederduitsche Academie, ter eeren des Prinsen van Oranje werden gedaan. Doch indien ik al zyn dichten, van tydt tot tydt in verscheide geleegentheeden gerymt, | |
[pagina 10]
| |
zoude ophaalen, waar zouw dit verhaal zyn einde vinden? Ik gaa dan tot andre zaaken. Ontrent dien zelven tydt besloot hy zyne pen Ga naar margenoot+in een andere maniere van schryven te oeffenen. Hy begost het Leven van Henrik den Grooten, Kooning van Vrankryk en Navarre, met een' Historischen styl in kort Hollandtsch op te stellen: uit liefde tot zynen doorluchtigen naam, en om een proef te neemen, hoe zich dat werk onder zyne handt zou vlyen; met verder voorneemen, zoo hem dit wel gelukte, dan ook zyn gedachten te laaten gaan op de zaaken en geschiedenissen van de Neederlanden. Onder deeze bezigheit quaamen hem swaarigheeden oover, die droevigh waaren en Ga naar margenoot+deerniswaardigh. Zyne eenige dochter Geertruid was naaulyx vier weeken, en zyn tweede zoon Arnout twee jaaren oudt geworden, toen zy in de jaaren mdcxv en mdcxx ooverleeden: maar nu verloor hy, in den tydt van zeeventien maanden, eerst Ga naar margenootaCornelis zynen | |
[1623]Ga naar margenoot+oudtsten zoon van ontrent twaalf jaaren, van grooten geest en hoope, dien hy met zyne eige handt hadt geformt en afgerecht: daarnaa Ga naar margenootbzynen jongsten en lesten zoon, bykans drie jaaren oudt, eenen | |
[1624]Ga naar margenoot+tweeden Arnout; en eindelyk Ga naar margenootczyne liefste en verliefste huisvrouw, Christina van Erp, in den ouderdoom van ontrent drieëndertig jaaren. Welke schaade noch binnen den zelven tydt met beroovinge van een groot deel zyner middelen, door bankeroeten werdt verzwaart. Doch d'afbrek van haave, hoewel uit de kerf gaande, deed zyne gelaatenheit niet uit haaren tredt gaan. Maar van die andre zwaare slaagen stondt hy zulks verbluft, dat hem de weerelt dacht van onder zyne voeten ontzonken. Niettemin hy trooftte zich in Gods wil, en quam de pynlyke quellingen der droef heit door de godtvruchtigheit, de reeden, de tydt, en zyne beezigheit, te booven. Onder zyn rymen vindt men dit grafschrift ter gedaghtenisse van zoo waardt eene weederhelft:
Ga naar margenoot+Christina, de Drostin van Muiden, eert dit graf.
Nooit vrouw meer gunst verdiend', en min zich diend' 'er af.
| |
[1626]Ga naar margenoot+Den eersten dagh des jaars mdcxxvi ontviel hem zyn vader, in 't Ga naar margenoot+tachentigste jaar zyns ouderdoms. Dit was wel een groot, maar ten aanzien van 's Burgermeesters hooge jaaren, geen ontydigh verlies. Het Burgermeesterschap hadt hy tot twaalf maalen met oovergrooten lof bekleedt, en zoud' het naar alle waarschynlykheit, noch meermaalen hebben bedient, hadt hy de baatzucht van zommigen door de vingeren willen zien, en wat min geyvert voor de vryheit. Naa zyn ooverlyden vondt men, in zyne schryfkaamer, geheele staapels van boeken, met zyn eige handt geschreeven: vervaatende zyne Aanteekeningen en aanmerkingen oover veele zaaken van Religie, oover de kerkelyke en burgerlyke oneenigheeden, oover verscheide geschiedenissen, en allerley voorvallen; een eeuwige | |
[pagina 11]
| |
getuighenis van 's mans naarstigheit, oordeel, vroomheit en bescheidenheit. Ga naar margenoot+Niet lang daarnaa quam Bato in 't licht, en op het toonneel der Neederduitsche Academie. Toen volgde het Leeven en de daaden van Henrik den Grooten, daar hy nu tot in 't achtste jaar aan hadt gearbeidt. Deeze Historie was zoo haast niet aan den dagh gegeeven, of de geleerdtste mannen deezer eeuwe preezen ze ten heemel toe; want de styl was zuiver, bondigh en krachtig; de schikking konstig, en leerzaam; met aanduidinge van geheimenissen, en ontvouwinge van d'oorzaake, herkomst, toelegh, wegh, wyze, en geleegentheit der geschiede zaaken. Als de Heer Hugo de Groot, te dier tydt balling in Vrankryk, dien Henrik den Grooten hadt geleezen, zondt hy den Heere Drossaardt een Latynschen Ga naar margenoot+brief, dien wy dus vertaalen: Myn Heer, die waarlyk een Vorst der Neederlandtsche Vernuften zyt, ik wensch d'assche des grooten Konings geluk, om dat ze zulk eenen grooten Schryver heeft gevonden. Voorwaar gy toont zoo groote kennis van de Fransche zaaken te hebben, dat gy daar in geenen Franschman ter weerelt hebt te wyken. In al deeze onleede werdt de Drost te Ga naar margenoot+raade weêr een echtgenoot te zoeken, en vondt een vrouw,
die de reeden en de zinnen
Met wyz' eenstemmigheit hem rieden te beminnen.
Ga naar margenoot+Deez was Leonora Hellemans, dochter van wylen Arnout Hellemans, treffelyk koopman en Kornel der burgerye t'Antwerpen; weduwe van Jan Baptista Bartelot, dien zy twee dochters hadt gebaardt. Hy troude met die waarde weduwe den 30sten van Slaghtmaandt | |
[1627]Ga naar margenoot+des jaars mdcxxvii, in 't tweeëndertigste jaar haars ouderdoms. Op dat huwlyk schreeven d'uitsteekendste Dichters deezer eeuwe treflyke bruiloftsdichten, Vondel en Laurens Reaal, in 't Hollandtsch, Caspar Barlaeus, in 't Latyn; by welke geleegenheit de kennis en gemeenzaame vriendtschap tusschen den Hollandtschen en Latynschen Poëet haaren aanvang nam, die niet eindigde dan met hun leeven. By zyne Leonora teelde by twee kinders, eerst een dochter, daarnaa eenen zoon. Door het nieuw vermaak van dat gewenscht huwlyk werdt de beezigheit van zynen werkelyken geest niet gestoort, noch afgeleidt. Den neegentienden van Oegstmaandt, des | |
[1628]Ga naar margenoot+volgenden jaars, leide hy d'eerste handt aan dat doorluchtig werk zyner Ga naar margenoot+Neederlandtsche Historien, daar hy bynaa den gantschen tydt van neegentien jaaren, tot zynen sterfdagh toe, aan besteedde, behalven d'uuren van uitspanninge, aan andre schriften en dichten, ook aan eenige vertaalingen, die hem, ten grooten deele, tot zyne Historie te staade quaamen, te werk geleit. 'T is onuitspreekelyk met wat arbeidt, en vlyt, met hoe veel leezens van gedrukte en ongedrukte boeken, met wat naarstigh onderzoek en naavorschen, met wat ooverleg en beraadt, dat groote werk werdt t'zaamen ge- | |
[pagina 12]
| |
haalt, ontworpen, op papier gebraght, beschaaft, en gepolyst. Hy diende zich niet alleen van een meenighte van Schryvers, die de Neederlandtsche Geschiedenissen, in verscheide taalen, en met verscheiden oogmerk, hadden te boek gestelt, vrienden, vyanden, en onpartydigen, om uit die zee der verscheidenheit de waarheit te visschen; maar beriedt zich ook, van tydt tot tydt, met veele voortreffelyke persoonaadjen; om het werk naar hun oordeel en ervaarnis, in 't stuk van staate en oorlogh, voorzichtig te schikken. Van den Heere Jakob Wyts, Algemeen Wachtmeester van 't leeger deezes Staats (den dappersten en verstandigsten krygsman, die misschien ooit in den dienst deezer Landen was, zoo kloek ter pen als te waapen) bequam hy zyne beschrevene Bespiegelingen en aanmerkingen op de veldtslaagen der oude en leste eeuwen: een werk om honderdt oogen aan 't oordeel in 't stuk des krygshandels te geeven, 't welk hem te baat quam om bescheidelyker te beschouwen, 't geen zich hier te lande in den oorlogh hadt toegedraagen. Ook zondt hy den Heere Wyts daarnaa eenige stukken zyner Historie te leezen, die hem zyn oordeel, oover 't kryghsbedryf, meededeelde, met betuiginge van groot genoegen in 't werk te scheppen. Desgelyks werdt ook de Historie by stukken gestiert aan den Ridder Konstantyn Huigens, Geheimschryver des Prinsen van Oranje, den Heeren Rochus van den Hoonaardt, en Apollonius Schotte, Raadtsheeren in den Hoogen Raadt, den Heere Geeraardt Staakmans, Raadsman van Staate weegens Vrieslandt in den Hage, zeer doorluchtige vernuften, grondig geoeffent in allerley weetenschappen, geleerdtheit en staatkunde; met verzoek dat ze hun oordeel oover zyne misslaagen en doolingen zouden vellen. Maar men streek zulk een voordeeligh vonnis, dat hy niet dan lofreedenen hoorde, in plaats van berispingen. Waar door hy zich niet weinigh verquikt gevoelde onder den last, dien hy zich op den hals hadt gehaalt, om van zyne leedige uuren te verantwoorden, en ging met dies te grooter lust in 't schryven voort. Nochtans kon hy zich in den lof der gemelde heeren en vrienden niet volkoomen gerust stellen; geduurigh biddende, dat ze zyne feilen zouden aanwyzen; en meenende, dat zy 't werk, uit enkle gunst, te hoogh waardeerden. Geduurende dat schryven hebben hem zommigen vrienden, met het byzetten van veele aanmerkelyke byzonderheeden, en gedenkschriften van goeder handt, gunstig te recht geholpen, met naamen de Heer Konstantyn Huigens. Ook stond hem Justus Baake, zyn zwaager (nu Heer van Wulvenhorst) die Magdalena van Erp, zuster zyner eerste echtgenoote, ter vrouwe hadt, in 't opperen tot deeze timmeraadje, en in 't uitschryven van 't werk, gewillighlyk ten dienste. In dusdaanige beezigheeden braght hy zynen meesten tydt op den Huize te Muide door, daar | |
[pagina 13]
| |
een zeskant toorentje by den tuin van 't Slot zyn boekkamer strekte, waar in hy las en schreef. Dit gaf Vondel geleegentheit om in zeeker dicht, aan hem briefsgewys geschreeven, te zeggen;
Ga naar margenoot+Zomtydts kiest ge 't zeskant huiske,
Voor uw afgescheide kluiske,
En zyt in deeze eenzaamheên
Nimmer min dan dus alleen.
In dit huiske werdt gebooren
('T was zoo van uw lot beschooren)
'S grooten Henriks groote Faam,
En de grootheit van zyn naam
Quam uit deeze kleenheit rennen;
Vlugh geworden door uw pennen,
Allezins waar 't Duitsche volk
Is bekent door taal, of tolk.
| |
[1629]Ga naar margenoot+Op dit Slot sleet hy geruste daagen, buiten 't gewoel, 't gemor en 't gemuit, dat Amsterdam in deezen tydt ontrustte. Hier op speelde zyne pen in zeekeren brief, in Grasmaandt des jaars mdcxxix aan zynen zwaager Baake geschreeven, daar hy dus in sprak: Nu leeven wy hier als die de weereldt gestorven zyn, of ten minsten leeren sterven, op zyn Philofoophs. D'eene dagh is den anderen zoo gelyk, dat ons leeven een schip schynt zonder riemen, een doode stroom, en stilte. Beeter stil nochtans dan te hardt gewaait. Hier preekt men geen' passy, als die van onzen Heere; men dicht'er geen requesten; men raapt'er geen steenen om de Heeren naar 't hooft te werpen. De kussens zyn'er zoo acht niet, dat ze iemandt bekooren kunnen. Ga naar margenoot+Ja die'er op belust was, kreeg'er wel goedtkoop een naar 't hooft. Ook roert men'er geen trom; men timmert'er geen wachthuizen.. Maar zyn zachte rust werdt dat zelve jaar gestoort door den inbreuk van 's Landts vyanden op de Veluw. Want toen werdt Muide een grensplaats, en den Drossaardt de wacht bevoolen: met last dat, indien de vyandt dieper introk, hy den dyk aan de noordtzyde van 't Slot zou doen doorsteeken, en 't een en 't ander op een eilandt, mitsgaaders 't veldt en laage weegen onder waater zetten. Toen vertoonde Ga naar margenoot+hy den Gemaghtighden der Heeren Staaten, wat den Lande aan Muide geleegen was, en hoe groote reeden men hadt om het te sterken. Dan dat onweêr dreef tydelyk oover, en des Drossaardts dichtkonst vondt eerlang stof om zyn Vorstelyke Doorluchtigheit, Ga naar margenoot+den Prins van Oranje, geluk te wenschen met de zeege van 's Hartoogenbosch en Weezel. Hy schreef toen dat voortreffelyk gedicht, 't welk onder den naam van Hollandtsche Groet te voorschyn quam: uitbrommende de dappere daaden des Ooverwinners, met een toon passende op de grootheit der uitgevoerde zaaken. Dit werk behaaghde den Latynschen Poëet Barlaeus dermaate dat hy daaroover aan | |
[pagina 14]
| |
Ga naar margenoot+hem schreef op deezen zin. Uwe veirsen, vermaarde Heer, met welke gy den grooten Veldtheer van ons leeger oover de dubbele zeege begroet, heb ik eenige maalen doorleezen. Want met eens te leezen kon ik al den verborgen zin en des zelfs schrandre slaagen niet begrypen. Gy veracht dat gemeen Ga naar margenoot+en sleght is, en wilt van deeze heilighdommen de Ga naar margenoot* raavens van Poëeten en d'exters van Poëetressen afweeren. Ik zie in u niet dan't geen verheeven is, 't verstandt, de styl, het Slot, daar gy in gebiedt, ook zelfs uw naam. Gelyk gy uit dit Slot de dingen die onder u zyn van booven beschouwt, zoo versmaadt gy ook de rymers die laag by der aarde kruipen. Gy wandelt door de wolken, en genaakt de starren. Onder de Latynen donderen Statius en Claudianus, onder de Grieken Pindarus, en onder de Franschen der laatste eeuwe Bartas. Gy treedt oover de hoofden en toppen der Neederlandtsche Poëeten heene, en als een cypresboom in de lucht, versmaadt gy de laage tamarinden. Etlyke jaaren herwaarts hebt gy ten voorbeelde gedient voor de Poëeten van Neederlandt, die zoo dikwils als ze van de Ga naar margenoot* Bavien en Mevien, dat slecht slagh van Poëeten, wilden onderscheiden worden, uwe hooghe laarzen pooghden aan te trekken, en uw hooghdraavende reede naa te aapen. Maar ik zie dat het dien naavolgeren verging gelyk de kikvorsch van Esopus, die, als zy den opgezwollen os, met opblaazen socht te volgen, daar aan borst. Van u magh men zingen 't geen Horatius Flakkus van den Thebaanschen Dichter Pindarus zong:
Hoofdium quisquis studet aemulari
Belga, ceratis ope Daedalea
Nititur pennis.
Dat is,
Wie Hooft hier poogt te steeken naar de kroon,
Die vliegt op 't spoor van Dedaals dwaazen zoon,
Zyn wasch versmelt, zyn trotsheit krygt haar loon.
| |
[1631]Als daarna de Heer Hugo de Groot, naa ruim tien jaaren afweezens, Ga naar margenoot+in den jaare mdcxxxi uit zijn ballingschap, zonder verlof, in 't vaderlandt gekeert, en daar geen veilig verblyf vindende, weêr op 't punt stondt van te moeten vertrekken, gaf dat al zyn vrienden geen kleene reeden tot droefheit en bekommering oover zyn perzoon: inzonderheit den Drossaardt, die zich te vooren in zyn weederspoedt ernstigh hadt bedroeft. Deez' heeft zich, toen 't onweeder van staat zich op nieuw teegens hem verhief, zyner vriendtschap niet geschaamt, maar de zelve, door veele gedienstigheeden, opentlyk betuight: niet willende in dien standt der zaaken met de fortuine te raade gaan, toen zy 't in de weegschaal scheen te stellen, hoe zy met hem toe wilde. Onder andre plichtplegingen Ga naar margenoot+aan de Groot betoont, heeft de Drossaardt hem met een welernstigh Vertoogh, uit den naame van een ontelbaare meenigte der inwoonderen van Hollandt, verzocht, dat hy, by inleevering van een verzoekschrift aan d'Ooverheit, om hier te lande ongemoeit te | |
[pagina 15]
| |
blyven woonen, zyn tweede ballingschap zou trachten t'ontgaan. Maar naar dat Vertoogh, en de reedenen daar in vervaat, werdt niet geluistert; dewyl de Groot niets wilde bestaan, dat naar schuldtbekentenis kon smaaken: hoewel anders niet ongezint zich binnen Amsterdam needer te slaan; indien hem de Magistraat eenige verzeekertheit wilde of konde toezeggen. Midlerwyle had men Gerardus Vossius en Caspar Barlaeus, die twee vermaarde Lichten van geleerdtheit, tot Professoren der doorluchtige Schoole, die men toen ter tydt t'Amsterdam stichtte, beroepen: op welk beroep, en op de Ga naar margenoot+Groots aankomste daar ter steede, van den Drossaardt in zeeker gedicht werdt gewenscht, dat men ook den laatsten, tot een luister dier Schoole, daar ter steede moght houden, de stadt aanspreekende met deeze reede,
Ga naar margenoot+Zint uw geluk zyn opgang nam,
O hooghgereezen Amsterdam,
En trof uw eerzucht nooit het wit,
Daar nu haar Heerepyl in zit;
Naardien gy u gingt stellen t'schrap,
Tot winst van waarde weetenschap,
En t'uwer onderrechting riept,
Twee helden, die der dingen diept
En steilt' afpeilen op een prik,
Van 's heemels kruin in 't hart van 't slik.
Noch mangeld' aan uw grootheit wat,
Tot dat het Delphisch puik in stadt
Quam storten uit den boezem Goodts.
Hier meede zyt gy buiten schoots
Van 't alverblindend onverstandt,
En midden in de zon geplant
Der gloory en voorzienigheit.
Kent dan uw kans eer dat ze dreidt.
Een aarde kloot verciert en drukt
Het spanzel uwer kroone. Rukt
Die blaauwe peerel van haar' top,
En zet 'er 't oogh der wysheit op
Den oovergrooten Huigh de Groot,
Apollos dierbaarste kleinoodt,
'T welk gladt doorkeek, wat Griek, Latyn,
Egyptenaar bekent moght zyn.
Ga naar margenoot+Doch die wensch was vergeefs, en wierdt gevolght van nieuwe droef heit oover 't vertrek van dien grooten balling. Dan drie jaaren daarnaa, toen de Heer de Groot tot het gezantschap der Kooninginne en kroone van Zweeden was verheeven, veranderde die | |
[pagina 16]
| |
[1635]Ga naar margenoot+droefheit in blydschap. De Drossaardt goot zyn hart uit in eenen brief van gelukwenschingh, aan den Gezant in 't Latyn geschreeven: zeggende te twyffelen of hy hem met het ampt of het ampt met Ga naar margenoot+hem zou geluk wenschen: 't welk, hoe heerlyk dat het ook was, nochtans van zyne doorluchtigheit ongelyk meer luisters zoude ontfangen, dan 't hem zou aanbrengen. Voorts betuighende hoe wel dat het slaaghde, dat zyn Ed. in dien hooghen staat was gestelt, daar hy Zweeden, Vrankryk, en ook zynen vaderlande, jaa der geheele Christenheit te nut kon zyn: wenschende dat zyn raadt tot herstelling der algemeene vreede moght dienen. Ook verhaalt hy in zeekeren Ga naar margenoot+brief dat hy, zyn zwagers, Hasselaar, Kloek, en andere vrienden, de blyde boodtschap van de Groots ontfankenis te Parys, als Gezant, en d'eere hem toegedraagen van den Kooning, Kooninginne, en Vorsten van den bloede, tot eenen byzonderen heiligen dagh hadden gemaakt, en op den welvaart van den Monarch der wysheit, met schuldige eerbiedenisse, eenen beeker geleedight. In d'antwoordt des Heeren de Groots op des Drossaardts begroeting las Ga naar margenoot+men deeze woorden: Indien ik u uitsteekendtste man, zoo wel in allerley zoorte van geleerdtheit, als van deughden, de treffelykste plaats onder de vrienden Ga naar margenoot+niet toeschreeve, zoo moest ik alles waardigh zyn, des gy my altydts onwaardigh geoordeelt hebt. Ik hoope dat d'arbeidt, my opgeleit, den Zweedschen en Franschen ryke, ook dien vaderlande, 't welk het myne geweest is, entlyk der gansche Christene weerelt, die ik altydt myn voornaamste vaderlandt geacht heb, niet onnut zal zyn: en wensch ik dat te meer, om deeze onnoozele wraak oover myne vyanden te genieten, ende op dat gy, myne vrienden, stof zoudt hebben, om hun, hoe wel ze styfzinnig zyn, te bewyzen, dat uwe oordeelen van my niet gedwaalt hebben. Te dier tydt was de Drossaardt eenige weeken beezigh met zyne jeughdelyke rymen Ga naar margenoot+te verschryven, ten verzoeke van Jacob van der Burg en Johan Brosterhuizen, twee geestryke Dichters, die de zelve by eenzaamelden om ze in 't licht te brengen. Van der Burg, dien het opzicht oover den druk werdt toebetrouwt, droegh die gedichten op aan den Ridder Constantyn Huigens, Heere van Zuilichem, met een lofreede, die by zulke schriften paste. Dit werk quam in den jaare | |
[1636]Ga naar margenoot+mdcxxxvi te voorschyn. Maar niets ging hem meer ter harte dan 't vorderen der Neederlandsche Historien: daar dit bywerk tusschen quam. Om zynen zwaager den Heere Baake te gelieven, vertaalde Ga naar margenoot+de Drossaardt zomtydts eenige stukken uit het Latyn van Cornelius Tacitus. Deeze vertaaling was al in den jaare zestienhonderdt en dertigh, of vroeger, by hem aangevangen: eerst uitkiezende 't geen hem best geviel, of bequaamst was om zich naar onze taal te buigen. Doch als Baake naaderhandt aanhieldt, om ook de rest en de t'zaamenhechting vertolkt te zien, met beede van zoo luttel van de | |
[pagina 17]
| |
woorden te wyken als redelyker wyze geschieden kon, heeft hem de Drost daar in te wil geweest, en zomtydts eenigen tydt afgebrooken, om aan dat vertaalen te besteeden. Dus werdtallengskens dat geheele werk der Jaarboeken en Historien, ook het Leeven van Agricola, en 't boeksken van de geleegentheit, zeeden en volken van Germanie, of Oudtduitslandt, in het Neederduitsch door hem oovergezet. In deeze vertaalinge kon men zomtydts eenige verscheidenheit bespeuren; want zy was min of meer vloeiende, naar dat hy zich stip aan de woorden van den Schryver bondt, of daar van eenigzins, om de Latynsheit te myden, afweidde. Welk laatst hem, hoewel lastiger, nochtans lustiger viel, dan zich te naau aan de woorden te houden. Veele plaatzen hadden hem door haare duisterheit bynaa doen zweeten: want in 't Latyn vondt men veele zoo kerk- als staatzeeden, en aanwyzingen van ampten en zaaken, die in onze Landen, jaa nergens geen gebruik meer hebben, ook die'er schimmeligh van ooveroudtheit uitzaagen, en daar hy by gevolgh zwaarlyk Hollandtsche woorden toe kon vinden. Niettemin is 't, myns oordeels, zeeker, dat'er nooit vertaaling meer verdiende den dagh te zien: dewyl 'er zoo lang als Hollandt Hollandt geweest is, niemandt misschien ooit geleeft heeft, die Tacitus meer hadt geleezen, beeter verstaan, en bequaamer was om hem te verduitschen. Hier toe behoeft anders geen bewys dan d'uitgegeevene stukken, in de Werken van den Drossaardt te leezen; naadien 't buiten twyffel is, dat d'ongedrukte stukken zoo wel vertaalt zyn als de gedrukte. Ter begeerte van den zelven Baake, altydts hongerende naar spyze, die in de herssenen wordt gekookt en met het verstandt gesmaakt, Ga naar margenoot+hadt ook de Drossaardt eenige van d'aardigste Nieuwmaaren, uit het Italiaansch van den schranderen Bokkalin in 't Hollandtsch vertolkt, en zoo gelukkig, dat het veel meer zyn eigen maakzel geleek, dan de vertaaling van eens anders gedachten. Doch dit | |
[1637]Ga naar margenoot+is vroeger geschiedt. In den jaare mdcxxxvii raakte de spitsvindige Ga naar margenoot+Renatus Cartesius, een der doorluchtigste geesten, die Vrankryk ooit voortbraght, met den Drossaardt in gesprek, en leerde hem kennen. Waarop den Heere Hooft eerlangh een boek werdt toegezonden, met eenen brief, door Henricus Reinerus, Professor der Philosophie t'Uitrecht, in 't Fransch geschreeven, te kennen geevende, dat Cartesius hadt bevoolen, een van zyn afgedrukte boeken aan den Drost te behandigen of te zenden, met zyne dienstbiedinge en ernstige betuiginge in hoe hooge waarde hy hem hieldt. Dit was het boek genaamt Discours de la Methode pour bien conduire sa raison & chercher la verité dans les sciences, dat is, Reedeneering van de maniere om de reeden wel te leiden en de waarheit te | |
[pagina 18]
| |
hy de Rampzaaligheeden der verheffinge van den Huize van Medicis der gedenkenisse bevoolen. Voordeezen vertoonde hy enkle treurspeelen, maar in dit werk deedt zich een gantsche Schouburgh van bloedige treurtoonneelen en schriklykheeden oopen, daar men de rampen en plaagen, die de staatzucht en oovermaatighe grootheit gemeenlyk naar zich sleepen, voor oogen stelde. | |
[1639]Ga naar margenoot+Weinigh tydts daarnaa heeft zyne Majesteit van Vrankryk, Lodewyk de dertiende, hem met brieven van adeldom, en met d'orde van Sint Michiel vereert. Toen betoonde (dit oordeelden de verstandigen) die groote Kooning, die den tytel van Rechtvaardige voerde, een klaar blyk van zyn rechtvaardigheit; vergeldende d'eere, die Kooning Henrik de Groote door des Drossaardts pen hadt genooten. Waar oover de Professor Barlaeus, hem met den nieuwen tytel van eedel begroetende, aan hem schreef, Vrankryk heeft u niet eedel gemaakt, maar bekent gemaakt dat gy 't waart. Gy waart voorheenen Ga naar margenoot+met der daadt en door uwe geleerdtheit, 't geen gy nu zyt door 't getuigenis des grooten Koonings. By my, zeer waardighe Heer, wordt gy voor zoo veel te eedeler gehouden, als het treffelyker is, zich zelven eedel te maaken, dan eedel gebooren te worden. De Kooninklyke brief, den eenentwintighsten van Lentemaandt des jaars mdcxxxix te Sint Germain geschreeven, en van den Kooning, en zynen Geheimschryver Ga naar margenoot+Lommenie geteekent, gaf te kennen, Dat zyn Majesteit wel en behoorlyk bericht was, hoe de Heer Pieter Corneliszoon Hooft, Baljuw van Gooylandt, Drossaardt en Kastelein van Muide, naavolgende het spoor van zyne voorouderen, en in 't byzonder van zynen ooverleeden vader (die seedert vyftigh jaaren de voornaamste ampten der stadt van Amsterdam in Hollandt had bedient, zelfs ten tyde toen men in zulke ampten, om zich kloeklyk te stellen teeghens de vyanden van den Staat, niet kon gebruikt worden dan met gevaar van 't leeven) seedert eenige jaaren de gemelde ampten van Baljuw van Gooylandt, Drossaardt en Kastelein van Muide, zeer loffelyk hadt bedient, en dat hy, om een volkoomen proeve te geeven van zyne geneegentheit, het leeven en de daaden van wylen Kooning Henrik den Grooten, hadt in 't licht gebraght, den zelven verbeeldende in de taale van zyn Landt, en dat volgens het geene tot des Koonings kennis gekoomen was, met groote geleerdtheit en aardige welspreekentheit: Weshalven de Kooning, om de gemelde en andre goede reedenen (begeerende in den persoon van den gezeiden Heere Hooft zoo wel zyne als zyner voorzaaten verdiensten t'erkennen) hem, zyne kinders, en hunne naakoomelingen eedel hadt gemaakt, en eedel maakte, door zyne byzondre maght en Kooningklyk gezagh. Ook zeide die brief, dat hy en zyne naakoomelingen zouden moogen voeren waapen en helm, zoodaanig hy gewoon was te voeren, en vorder onder den brief met verwen was afgemaalt. Dat was een wit hooft, in een roodt veldt, met | |
[pagina 19]
| |
gouden haire, bekranst met lauriertelgen, door een blaauwe sluier bezaait met goude lelyen toegeknoopt: booven den helm stondt een kroon, en op den zelven een zon. De brief, by welken hy met de Ridderlyke orde van Sint Michiel in 't byzonder werdt vereert, was den lesten van Lentemaandt geteekent. Dus bequam Muide, 't welk van oudts, gelyk gemeldt is, Drosten van aadelyken stamme plag te hebben, nu weêr eenen Drost, die eedel was en Ridder, op d'allerwaardighste wyze. Hierentusschen hadde de Heer Hooft het werk der Neederlandtsche Historien, haaren aanvang neemende van d'opdraght der heerschappye van Kaisar Kaarel den vyfden op Kooning Philips zynen zoon, zoo ver gebraght, dat hy den drieentwintighsten van Sprokkelmaandt des jaars zestienhondert achtendertigh het twintighste boek besloot met de doodt des Prinsen van Oranje, te Delft doorschooten: dan 't liep noch wel vier jaaren aan, met ooverzien, schaaven en drukken, eer 't den dagh moght | |
[1642]Ga naar margenoot+zien. Maar ontrent het einde van 't jaar mdcxlii, met d'opdraght aan zyn Hoogheit, Prins Fredrik Henrik van Oranje, te voorschyn gekoomen, gaf het allen verstandigen, die kennis en oordeels genoegh hadden om tot de kerne der zaken in te dringen, ryke stof om zynen arbeidt hoogh te schatten, en hem noch veel schuldigh te blyven. 'T is wel waar dat zommigen in 't eerste eenigen weêrsmaak vonden in zyne zuivere Duitschheit en beknoptheit; maar een weinig oeffenings in 't leezen, en 't naaspeuren van zyne taalschikkinge, maakte zynen styl in 't kort smaakelyk voor Ga naar margenoot+kiesche ooren. In deeze Historie las men nu 't bedryf der Neederlanderen, en hunne Helden, met groote kracht van taale, en cieraadt van welspreekentheit, beschreeven. Bondigh was ze op 't allerhooghste: in 't vertellen leerzaam, beweeghlyk, voorzichtigh. Men vondt'er geen bloot verhaal van zaaken, maar een school van staat; een leidtstar van regeeringe; een kompas van beleidt; een weg wyzer ter oorloghskunde; een leermeester van grootmoedigheit, bescheidenheit en gemaatightheit; een opwekker tot liefde des vaderlandts en der vryheit. Al wat zich hier voordeedt was verheldert met bespiegelingen en inzichten, die d'omzichtigste Schryvers met onzichtbaarheit voor duistere, en met klaarheit voor klaare oogen, gewoon zyn tot inslagh van hun geweef te gebruiken. De beschryvingen der veldtslaagen, beroerten, oproeren, muiteryen raadtslaagen, waaren hier als taafereelen vol leevens, daar zich de geest der poëzye, op verscheide plaatzen, met veele schrandre slaagen liet zien en hooren: de reedeneeringen zinryk, en 't gantsche werk bezaait en bezielt met spreuken, uit den boezem der wysheit gezoogen. Niet dat onnut, of gering, of der stoffe oneigen en onwaardigh was, werdt hier gevonden. Ooveral zagh men 't ge- | |
[pagina 20]
| |
zondt en geoeffent oordeel des grooten Schryvers: maar inzonderheit de waarheit en oneenzydigheit, de ziel der Historie. Want zyn vrye pen ging niet alleen weiden in den lof der vrienden, maar ook der vyanden, en ontzagh zigh niet, daar 't pas gaf, de snoode daaden, aan onze zyde begaan, met verfoeyinge oover te haalen: zonder ook de gebreeken, misslaagen en zydgangen der braafste Helden te verzwygen; zelfs ook van zulke, dien de Staat haare vryheit meest hadde dank te weeten. Dus verdiende onze Historischryver by veelen den tytel van den Hollandtschen Tacitus, die de stof en omstandigheeden van een zeer breeden handel hadt begreepen in een beknopt bondel van blaaden: niet alleen met verhaal van al 't aanmerkelyk dat in meer dan veertigh of vyftigh Schryvers van allerhande taal en verstandt geleezen werdt, maar ook met ontvouwinge van veele te vooren onbekende byzonderheeden, en geheimenissen van staat en oorlogh. 'T is met geen pen te beschryven, hoe hoogh de geleerden onzes vaderlandts, Ga naar margenoot+de Heer van Zuilichem, de Raadtsheer Doublet, de Professooren Vossius, Barlaeus, en andre uitsteekende verstanden, dien arbeidt waardeerden. Zy oordeelden eenstemmig, dat hy alle Neederduitsche Historischryvers ver oovertrof, en veellicht voor geene van d'allerbeste Latynsche en Grieksche, nieuwe nocht oude, behoefde te wyken. Franciscus Martinius, Predikant tot Epe in de Veeluw, een oovereedel vernuft, gafzyn oordeel oover dat werk in zeekeren Latynschen brief aan den hooghgeleerden Johan Willem Wendbejel, Regeerder der Latynsche schoole te Kampen, aldus, Ga naar margenoot+te kennen. Ik heb de geheele Histori des Heeren Pieter Hooft in zeeven daagen doorleezen, met zulk een geweldigen drift, dat ik niet weete of ik ooit diergelyken in 't leezen van eenigh boek gehadt heb. 'T is een onsterflyk werk, dat op onze daaden past. Gelukkig ik die deezen tydt beleef waar in d'eerste smaak van onze ellenden met zoo groot een zoetigheit wordt herkookt. Myn oordeel zoodaanigh als 't zy zal ik aan d'eerwaardige mannen, Plancius, die de waarheit, en Petreus, die de rondigheit bemindt, in 't Neederduitsch ooverschryven. Misschien zullen ze met my oovereenstemmen in 't geen waar in ik van den Drost verschille. In 't ooverige is niet menschelyks, Ga naar margenoot+maar alles Goddelyk. Conradus Goddaeus, Kerkendienaar tot Vaassen in de zelve Veeluw, niet min uitmuntende in verstandt en geleerdtheit dan Martinius, schreef ook zyn gevoelen oover dat boek, in zeekeren brief aan Barlaeus, op deezen zin: Wat prys- wat lofreeden zal genoegh zyn om den weleedelen Drossaardt te pryzen, die in dat verwonderlyk werk zyner Histori tot de majesteit der stoffe ook gelyke majesteit van styl toebrengt? Hy zal niet alleen den Historischryveren in 't toekoomende een reegel van schryven verstrekken, maar ook den laateren naakoomelingen tot een voorbeelding van taal en | |
[pagina 21]
| |
woorden: eeveneens gelyk ons de Schryvers van Augustus eeuwe tot voorbeelden dienen van de Latynsche zuiverheit. Waarlyk ik staa verbaast oover Ga naar margenoot+zoo groote welspreekentheit. Broeder Gabriël, een geleerdt Capucyn te Leuven in Brabant, schreef zelf eenen brief aan den Drost, waarin hy hem veel geluks wenschte met zynen getrouwen en nutten arbeidt; verzoekende dat hy in 't volvoeren des zelfs niet zou verflaauwen, maar standtvastigh voortvaaren: daar by voegende, dat hy, neevens den hooghgeleerden en wydtberuchten Erycius Puteanus, Professor te Leuven, en Historischryver des Koonings van Spanje, zonder vleierye beleed, nooit eenige boeken in onze moedertaale gezien noch geleezen te hebben, die hem zoo wel bevielen, en daar hy de Neederduitsche spraak, van alle uitheemsch schuim ten uiterste gezuivert, zoo hadt ontdekt. De munt van deezen lof moest voor betaaling strekken van zynen eedelen arbeidt. Daar iet byquam 't geen hy voor grooter loon reekende: Ga naar margenoot+dat was de Vorstelyke gift yan zyn Hoogheit den Prins van Oranje (grootvader van den althans regeerenden Prins Willem Henrik) die hem tot erkentenis van d'opdraght der Historie met een zilveren lampet en schootel vereerde. Naa 't uitgeeven van dat werk leidde hy zynen arbeidt te kost aan 't Vervolg: maar met kleenen voortgangk, door de meenigvuldige verhinderingen van Ga naar margenoot+ampt-en huiszaaken, en verscheide ziekten of qualen, die hem in zyne beezigheit steurden. Het slerecyn of jicht, ook zomtydts 't graveel, de twee gemeene plaaghen der geleerden, daar Erasmus zoo oover klaagde; voorts koortsen, ontsteltenis der maage, en andere toevallen, zwakheeden des ouderdoms. Dies werdt hem niet toegelaaten zyne Histori verder te brengen, dan tot het muitwerk der Engelschgezinden te Leyde, die de stadt voor den Graave van Leicester zochten te bemaghtighen. Dus verre gekoomen, liep de tydt zyns leevens schielyk ten einde. Doch niet zonder voorboode, die 't scheen te spellen. Dat was een brief aan broeder Gabriël, den Capucyn te Leuven, geschreeven. Aan deezen zondt hy zyne Histori te schenk, maar ongebonden, met deeze reeden, Ga naar margenoot+om dat ik, schreef hy, binnen korte jaaren noch tien boeken hoop uit te geeven, die bequaamlyk by de voorighe twintigh zullen konnen gevoegt worden: zynde myn zorgh dat my niet gelukken zal het werk wyder te brengen, by mangel van gezondtheit, of leeven. Want d'eene wordt dikwils bestreeden; en 't ander Ga naar margenoot+luistert my, die staa om op den zestienden deezer maandt in myn lxvii jaar te treeden, in 't oor, Tempus abire mihi: Dat is, 'T is tydt voor my te scheiden. | |
[1647]Deeze brief was geteekent den twaalfden van Lentemaandt des jaars Ga naar margenoot+mdcxlvii, zoo als den tweeden dagh daar aan zyn Hoogheit, Ga naar margenoot+de Prins van Oranje, Fredrik Henrik, zyn daagen eindigde. Drie grafdichten, op de doodt van dien doorluchtigen Vorst, waaren | |
[pagina 22]
| |
de leste rymen van den Drost; die begeerig de begraaffenis des Prinsen te zien, welke den tienden van Bloeymaandt zou geschieden, Ga naar margenoot+met dat oogmerk, hoewel noch zwak en ziekelyk, naar den Haaghe vertrok: daar hy korts naa die lykstaatsie, ten huize van den Heer Johan van den Meyde, Oudtburgermeester der stadt Rotterdam (doch toen een lidt der Heeren Gemaghtigde Raaden van Hollandt) schoonzoon zyner huisvrouw, in zwaare krankheit Ga naar margenoot+viel, en van twee quaalen, die elk krachts genoegh hadden om 't lichaam af te matten, werdt aangetast; van buikloop en koortse. Dit krenkte zyne krachten, bluschte de leevendige geesten, Ga naar margenoot+en namp hem eindelyk wegh, den eenentwintighsten der zelve maandt, tot onuitspreekelyke droefheit der zynen, en van al de geenen die hem, om zyn verstandt en deughden, beminden. Hy hadt den ouderdom van lxvi jaaren, ii maanden, en v daagen bereikt. Zyn lyk werdt naar Amsterdam gevoert en Ga naar margenoot+den zeevenentwintighsten der zelve maandt in 't koor der Nieuwe Kerke, in de grafkelder van wylen den Burgermeester zynen vader, ter aarde gebraght; met groot gevolg van vrienden en vreemden. Des anderen daags werdt in den Amsterdamschen Ga naar margenoot+Schouburgh een lykreede tot verheerlyking zyner gedachtenisse gedaan; die door my was ingestelt, maar door Adam van Germes, een der welspreekentste Toonneelspeelderen zyner eeuwe, werdt uitgesproken, ten aanhooren van een ongelooffelyk getal van menschen. Waar op men terstondt zynen Geeraardt van Velzen ten toonneele voerde, en met dat treurspel de lykplicht des grooten Dichters besloot. Reinier Ansloo, een geestigh Dichter, Ga naar margenoot+en naavolger des Drossaardts, betreurde zyn doodt met een treffelyke lykklaghte, onder den naam van Muiden in rouw; en de geleerde Elias Poirier van Parys met zyne Traanen, over dat verlies in de Fransche taale uitgestort. Maar Barlaeus bleef hem dien lykdienst schuldigh; zoo hadt de droef heit zynen geest, anders zoo vaardigh, beklemt. Ook ooverleefde hy zyn vriendt geen acht maanden, en werdt niet verre van den Drossaardt begraaven. 'T geen Vondel bewoogh om dit grafschrift te schryven, dat op beide sloegh:
Hier sluimert BAARLE neffens HOOFT.
Geen zerk hun glans noch vriendtschap dooft.
De Drost, om hier, zoo veel my doenlyk is, zyne print met woorden te maalen, en den Leezer een afbeelding te geeven, die hem naar lichaam en geest eenighzins gelyke, was lang en Ga naar margenoot+maagerachtigh van persoon, ook van aangezicht; hadt wakkre bruine oogen, daar de schranderheit van zyn geest in scheen te speelen. Zyn hair en baardt waaren blondtachtig van verwe, of tusschen blondt en bruin; 't aangezicht bloozend; zyne stem en | |
[pagina 23]
| |
taal manlyk en krachtigh. Zoo groot was hy van geheughenisse als van oordeel en verstandt: Vroolyk van geest, zoet op heusche en geestige boertery, doch bet neigende tot ernsthaftigheit. Zyne arbeidtzaamheit en vlyt was ongelooflyk, en niet minder zyne liefde tot de Hollandtsche moederspraak; altydt toeleggende en werkende om al de kracht der welspreekentheit uit de schriften van andre volken in 't Neêrduitsch over te gieten. Hier in was hy zoo gelukkig, dat zyn pen de voorgangers gemeenlyk voorby streefde. Ook wist hy zyne eige vonden met zulk een uitneemend cieraadt van taale t'ontfouwen, en zyn oovereedele gedachten zoo krachtigh ten toon te stellen, dat de schranderste Leezers zich oover zyne zinuiting niet genoegh konden verwonderen: jaa zoo dikwils als ze zyne schriften laazen vertoonde zich t'elkens iet nieuws en aardighs, dat ze te vooren niet hadden aangemerkt, en niet dan voor aarentsoogen zichtbaar was. In 't gezelschap van vrienden, inzonderheit die door geleerdtheit en verstandt uitstaaken, Ga naar margenoot+schiep hy groot vermaak; en was zoo gastvry, dat het Huis te Muide by zoomertydt (want des winters onthield hy zich t'Amsterdam daar hy ook zyn huis en verblyf hadt) zelden leedigh was van luiden van letteren en van geest. Een zyner zoetste zinlykheeden Ga naar margenoot+was de maatzang: ook verstrekte 't Muider Slot meenighmaal voor een zangberg van vroolykheit: daar de konstighste en lieffelykste keelen, op zyne noodiging, by een vergaaderden; (inzonderheit als de Heer van Zuilichem en de zanggierige Tesselschaede hier hunne uitspanning hadden)om de verstandighste ooren te streelen, Ga naar margenoot+met den galm haarer nooten. Onder zyn gemeenzaamste vrienden waaren de voornaamste Constantyn Huigens, Heer van Zuilichem; Jakob Wyts, Wachtmeester van 't leeger en Hooft van den Krygsraadt der Vereenigde Neederlanden; Laurens Reaal, Oudtgeneraal in Oostindië, Scheepen en Raadt der stadt Amsterdam; Rochus van den Hoonaardt, Niklaas van Reigersbergen, en Georg Rataller Doublet, Raadtsheeren in den Hoogen Raade; Joachim van Wikkefoort, Resident weegens de Landtgraavinne van Hessen; mannen door hun verstandt niet min doorluchtigh dan door hunne ampten: voorts de Professooren Vossius en Barlaeus (met welken lesten hy meenighte van brieven wisselde, ook veele uuren op 't Slot te Muide versleet) de Geheimschryver Daniel Mostaart, de Saus van 't gezelschap by hem genoemt; zyne zwaagers Kloek en Baake; van welken lesten hy plag te zeggen, dat de koopman eenen goeden Poëet aan hem hadt bedorven. Onder deeze vrienden was eene vriendin, met welke hy bynaa een half hondert jaaren vriendtschap hield, de schrandere en zeedige Dichteres Tesselschaede, Roemer Visschers dochter, die hy by letterverzetting, Sachtesedeles noem- | |
[pagina 24]
| |
de Ga naar margenoot+Onder d'oude Latynen hield hy Virgilius voor den grootsten Poëet, en Tacitus, dien hy tweeënvyftig maalen hadt uitgeleezen, voor den wysten Historischryver. Ook quam die groote Schryver met zynen aardt wonderlyk oovereen: dat ernstig, dat kort, dat ingebonden, dat afgesneeden, dat naauw opmerken, diep denken en doorgronden, dat krachtig uitdrukken, en inboezemen van zaaken, was hem t'eenemaal eigen. Geen Italiaansche Poëeten behaagden hem meer dan Petrarcha, Tasso, en Marino, wiens Adoon hy in 't Hollandtsch ten deele hadt vertaalt. Den Kardinaal Bentivoglio, die zynen eedelen arbeidt aan 't beschryven der Neederlandtsche geschiedenissen besteedde, prees hy booven alle d'Italiaansche Schryvers van zynen tydt. Maar geen van al de Historischryveren deezer eeuwe gaf hy grooter lof dan den grooten Thuanus: beschryvende, onder zoo veelerley beezicheeden van recht-en staat-zaaken, 't geen in de gantsche weerelt den tydt van honderdt jaaren was voorgevallen; en dat met een vrye pen, die, door haat noch gunst verrukt, niemandt lasterde of vleide, en nergens meer op toeley dan om de waarheit t'ontvouwen, en zoo wel de kerkelyke als burgerlijke vrede te vorderen. Ook stondt Michiel de Montaigne hoogh by hem te boek, dien noemende den Gaskoenschen Wyzeman, geheel waanlos en oordeelvast. Aan Barlaeus gaf hy den tytel, zelfs in 't opschrift zyner brieven, van Vorst der Poëeten: van hem zeggende, dat hy met zyne lofzangen de prikkelen van gloory in de zielen der Helden zaaide, en dat daarom Kroonen, Staaten en Volken in zyne schuldt staaken. Wat hy van de geestryke gedachten en gedichten des Heeren van Zuilichems, oordeelde, melden zyne brieven en andre schriften. Hy vergeleek ze by dierbaar en duurzaam winterooft; by paarlen voor 't oor van Kooninginnen, en purper tot verbandt van Kooningklyke hoofden. Vondels hooghdraavende en doordringende dichten schatte hy insgelyks op hunne waarde; van hem getuighende, dat hy zyn hart in zommige zyner rymen hooghlyk ophaalde, met het weiden zyner gedachten door een heerschappy, gevoert oover de geenen die met een' graauw, aan Kaisars en Kooningen 't hart in de schoenen doen zinken. Van den hooggeleerden Vossius sprak hy ook met verwondering: zeggende, dat men kracht, klaarheit, reuk, smaak, en alles, vondt in zyne schriften; en dat hy met een' arbeidtzaaligen yver goudtmynen loste uit zyn schatryk vernuft. Maar den Gezant Hugo de Groot hield hy voor den eenigen Fenix van alle geleerdtheit. Hoe Uitenbogaardts Kerkelyke Histori hem smaakte, leest men ook in zyne brieven. Onder de Predikanten zyn'er twee geweest, die, in de Veeluw woonende, (booven gemeldt) van hem, ten aanzien van dat gewest, Roozelaars onder de doornen geheeten werden, | |
[pagina 25]
| |
en beide om hunnen geest en weetenschap hoogh gepreezen: D'eerste, Conradus Goddaeus, hadt zeer geleerdelyk, in zuiver Latyn, der menschen aardt en zeeden, onder de gedaante van zeeker dier, ontdekt; en al boertende de weerelt haare plichten geleerdt: de tweede, Franciscus Martinius, zweevende op hooger pennen, braght een Neederduitsch gedicht, op 't lyden des Heeren, te voorschyn, dat waarlyk Drostelyk was, en met kracht van taal, aardige slaagen en schranderheeden, de beste dichters naar de kroon stak. Zyn oordeel aangaande de burgherlyke en Ga naar margenoot+kerkelyke oneenigheeden hier te Lande, kan de Leezer merken uit zyne schriften; ook uit zyne inzichten oover de twist der Amsterdammeren met hunne Predikanten, belangende 't uitzetten van den Predikant Smoutius, en 't zitten der Wethouderen in Ga naar margenoot+den kerkeraadt, in zyne brieven te leezen. In 't stuk van Godtsdienst was hy zeer oneenzydigh, en een vyandt van 't lichtvaardig veroordeelen. Alle naauwgezetheit, hardigheit en verdrukking, ter zaake van 't geweeten en 't geloof, was hem teegens de borst. Hier vereischte hy toegeeving en maatiging. Men verhaalt ook hoe zeeker treffelyk Kerkendienaar plagh te vertellen, dat hy, te Muide staande, de maatigheit in 't stuk van Godtsdienst van den Drost hadt geleert. Want als deez' Leeraar zomtydts op stoel wat te sterk teegens anderen yverde, wist de Heer Hooft, hem aan zyne taafel noodigende, de lessen der bescheidenheit en zachtigheit zoo krachtig in te boezemen, dat hy met'er tydt andre inzichten kreegh, en rekkelyker werdt. De Drossaardt maakte ook zwaarigheit om, in 't bedienen van zyn ampt, de plakkaaten teegens de Roomschgezinden strengelyk in 't werk te stellen. Hy hieldt ze, als zy uitspoorigh waaren, wel in orde, maar liet ze echter in stilheit met hunne vergaaderingen, zoo veel als eer en eedt lyden kon, begaan; zonder voor die ooghluiking, by uitkoop of gifte, den gantschen tydt zyner bedieninge, eenen penning te willen genieten. Ga naar margenoot+Wyders was hy een ernstigh rechtsvorderaar, gevreest van de quaaden, bemindt van de goeden: zeer naauw van gemoedt: een haater van oneerlyk gewin: zoo verre dat hy zelfs van de verbeurtgemaakte goederen nooit iet wilde trekken, maar liet zyn deel aan de weduwen, oft erfgenaamen der misdaadigen, volgen; inzonderheit van luiden, die de handt aan zich zelven hadden geleidt; oordeelende dat zulks zonder zinneloosheit niet kon geschieden. In den burgherlyken ommegang viel hy heusch, en gespraakzaam, zeer afkeerig van hoofsche gemaaktheit, en zich houdende aan d'oude destige Hollandtsche eenvoudigheit, ook in 't stuk van kleedinge, zonder die t'elkens te willen verwisselen naar d'uitheemsche lichtvaardigheit. Tot een zinspreuk plagh hy | |
[pagina 26]
| |
Ga naar margenoot+in zyne jeughdt te schryven, Veranderen kan 't; en daarnaa, Omnibus idem, dat is, By of voor allen de zelve. Het eerste sloegh op het veranderlyk beloop der menschelyke zaaken: het tweede gaf te kennen, dat hy, alle menschen met gelyke billykheit en gedienstigheit gezint te bejeegenen, naar de verscheidenheit der geenen die hy voorhadt, van zich zelven niet verschilde. Naar die lesse zich draagende ontrent anderen, heeft hy genoeghzaam zonder vyanden geleeft; en ontging, dat zeldzaam was, de nydt, die gemeenlyk de doorluchtighste mannen tot het doelwit neemt daar ze haare lasterpylen op spilt. Zynde zelfs een vyandt van alle quaadtspreekentheit, die nooit zyn pen met het schryven van eenig pasquil of schendtschrift besmette, en niemandt zyne eere benam, of onthieldt, zoo lieten hem ook anderen zyn verdienden lof met vreede genieten; aanschouwende met goede oogen den glans zyner geleerdtheit, en den luister zyner deughden. Op zyne gezondtheit sloegh hy naauw acht, zeer gereegelt en maatig in't gebruik van spyze en drank. Om zyn gezicht, dat zwak was, te versterken, diende hy zich vroeg van brillen; en kon in zyne oude daaghen, zonder zulk behulpmiddel leezen. In zyne meeste beezigheeden zat hy zelden, maar las en schreef al staande. Ontrent d'opvoeding zyner kinderen zagh hy naauw toe, en was zeer yverigh om hen spoedigh tot kennis en weetenschap te brengen; eischende nette reekening van hunnen tydt. By zyne tweede echtgenoot, Vrouw Ga naar margenoot+Leonora Hellemans, liet hy eenen zoon Arnout, en eene dochter Christina naa. Christina werdt ten echt gegeeven aan Koenraadt Burg, toen Scheepen en Raadt der stadt Amsterdam, maar nu Thresorier Generaal der vereenigde Neederlanden, en Heer van Kortehoef; dien zy vyf zoonen en eene dochter baarde. Arnout, naa zyn vaders doodt met d'orde van Sint Michiel vereert, en tot Leyde Doctor in de Rechten gemaakt, werdt daarnaa Commissaris, en seedert Scheepen in zyn vaderlyke stadt. Deez' trouwde eerst met Maria van der Hoeve, dochter van wylen den zeer geleerden en ervaaren Medecynmeester Robbert van der Hoeve, (by wie hy twee zoonen en drie dochters teelde) en, naa haar ooverlyden, met Anna van Hoorn, weduwe van Jan van der Heden. Ga naar margenoot+Door deezen zoon is het leste stuk der Historien, 't welk tot ontrent het einde van de Landtvooghdye des Graaven van Leicester was gebraght, in den jaare mdcliv aan den dagh gegeeven: tot groote blydschap en droefheit van alle verstandige lief hebberen des vaderlandts en der geleerdtheit. Want gelyk het hun ten hoogste verheughde zulk een aanmerkelyke beschryving der Leicestersche tyden te bekomen, zoo ryk van onderwys ontrent den koers, dien men hieldt, om met het schip van den Staat, tusschen | |
[pagina 27]
| |
de klippen van de staatsucht der vreemden, en 't oproer der ingezeetenen, de haaven der vryheit te bezeilen: zoo viel 't hun ook wel smertelyk, dat heerlyk werk zoo afgebrooken en onvolkomen t'ontfangen; buiten hoope van ooit iemandt te vinden, die 't zoo zou Ga naar margenoot+derven of konnen hervatten, of voltrekken. Naaderhandt heeft ook de Heer Scheepen Arnout Hooft, in den jaare mdclxxi, alle de werken van zynen vader (behalve de Neederlandtsche Historien) ten deele voorheene gedrukt, en ten deele tot dien tydt ongedrukt, by een verzaamelt, onder de pers, en in 't licht gebraght. In dit werk leest men ook de brieven, daar men den Drossaardt allerleevendigst in zyn eigen weezen aanschouwt: want brieven zyn in 't gemeen de eigentlykste afbeeldingen van 't verstandt en gemoedt der vermaarde mannen. Ook vindt m'er verscheide Vertaalingen van Tacitus, Plutarchus, Guikciardin, Lottinus, Sansovin, Bokkalin en anderen; met veele leeringen, uit Ga naar margenoot+de lessen der staatkunde van andere volken getrokken. By dit alles komt nu de nieuwe druk der Neederlandtsche Historien, naar een boek, daar de Drossaardt de leste handt aan hadt geleidt; hebbende 't zelve op ontelbaare plaatzen verbeetert en beschaaft. Ga naar margenoot+Door dat onvergangkelyk werk, en al die andre schriften, zal de Drossaardt leeven, en met verwonderinge geleezen worden, zoo lang als men in Hollandt, of elders, menschen vindt, die de Duitsche taal en geleerdtheit beminnen. Laat dan nu voortaan, op dat ik de handt van dit taafereel, of deeze schets, zoodanig als ze is, aftrekke, zyne boeken den doorluchtigen mannen en Schryveren der volgende eeuwen tot een uitsteekendt voorbeeldt dienen, om hunne raadtslaaghen, daaden, en styl van schryven, naar te richten: den eersten om den vaaderlande getrouwe diensten te doen, de vryheit te verdaadigen, de wettige regeering voor te staan, en elk by zyn recht te handthaaven: den anderen om treffelyke daaden, met woorden die der zaake passen, bondigh op papier te brengen, en de liefde tot al wat loflyk is krachtighlyk in te boezemen. |
|