|
| |
| |
| |
It wunder fan 't doarp
Wy, dat is te sizzen, Sjoerd, Piter en ik, hienen ús boeier driuwe litten yn ien fan dy gloppen, dy't de Fryske mar-iggen sa moai en sa fol ôfwikseling meitsje.
Freon Piter, dy't bytiden wolris hwat oerdwealsk wêze kin, neamde dy gloppen ‘baaien’ of ‘golven’, lyk as er de mar in ‘oséaan’, ús fartúch in ‘oarlochsskip’ en ús lyts earnen kanontsje it nijste ‘snel-fjoer-geskut’ neamde.
Mear as mansheech tilde it reid syn glêdbrune plommen boppe it wetter, fan ûnderen omwuolle troch de griene triedden fan de wite spoekeblommen, trochspikkele mei de reade en giele glâns-eachjes fan de wylgeroaskes.
Dêre, wêr yn 'e lijte op it stille wetter de grutte snoekeblêden en de roaseftige swanneblommen dreauwen, hienen wy iten. Om ús hinne sûze it slûgjend rûzjen fan it weagjend reid, kwettere it blide kerre-kerre-kyt-kyt-kyt fan de reidmoskjes en hong de swietrook fan de muntsjeblêden.
No sile wy wer.
It ljochtbrune skip glinstert yn 'e sinne, oft it mei goud beslein is. It hege, wite túch stekt skerp ôf tsjin de kleare blauwe loft. Fier nei alle siden sprate him it wide wetterflak út ûnder it sêfte kuoltsje, mei ronfels en streken der oer, en fol boartsjend, tyspeljend sulverljocht. Foar de boech kringelt smûzeljend in lytse skom-kraach omheech, dy't lâns de siden en de swurden útrint yn boarstende bûlen.
Wêr geane wy hinne?
Nimmen fan ús dy't it wit, nimmen dy't it wat skele kin. Wy binne frij, sa frij as allinne in Fries him fiele kin by it doarmjen op syn wide wetters.
Strak, as wy hielendal fan gjin oard of plak mear witte, as wy earne stuitsje, wêr't wy net fierder komme kinne, dan stekke wy de hollen byinoar oer de kaart, wylst de feint it
| |
| |
roer yn hannen kriget. Mar nea binne wy it iens, as wy it plak oanwize sille, dêr't wy binne. Op de kaart skeelt it altyd noch wol in pear tomme.
Ienkear lykwols binne wy ienriedich. Dat wie, doe't wy by blakstilte tsjin 'e jûn foar anker leinen. Alles kaam út sa't it moast. Sjoch: dy stompe toer yn 't suden wie dit doarp, it spitske, dat yn 't westen efkes boppe in tropke beammen útkipe, wie wer in oar plakje, - dat farwetter hjitte sa en dat wer oars.....
By dizze gelegenheid hawwe wy in soarte eareteken oprjochte. Wy hawwe n.l. in spjelde yn 'e kaart stutsen, krekt op it plak, dêr't wy leinen. Wat ús de oare moarns wol in bytsje ferbjustere, wie dit: de spjelde siet yn 'e Sleattemermar en ús fartúch lei yn 'e Fluessen. Dat siet him fansels yn 'e kaart. It ding wie ús in pear dagen lang dan ek gjin oansjen mear wurdich.
As it op it lêst slim komt, bringt de feint, dy't ús oars mar stil mei de boel oanpiele lit, om't alles op 'e nûn rint, ús sûnder kaart wol wer op 't rjochte paad.
Sjoerd stiet by 't roer. Syn ljochtblauwe eagen yn 't foarse brune gesicht ûnder de wite silerspet stoarje drôgjend yn 'e fierte. Hy is sûnt juster wat stil en mimerjend, wat oars syn aard net is. No, neidat er lekker iten hat en 't sok moai waar is, komt it der út, wat der oan skeelt.
Hy hat in leaf, Frysk fanke hân, sa'n gluoreagjend swieterke, sa'n lodderich-leaflik frijsterke, wêr't hy yn freonlike nju mei boarte en patte hat, want hja hienen elkoarren sa leaf, mar dy't er kwytrekke is. Doe't de leafde op syn gleonst like, is hja opiens troud mei in oaren, in winkelman, en juster, ûnferhoeds, want hy wist net iens, wêr't hja bleaun wie, hat er har werom sjoen, efter de toanbank, doe't er suertsjes kocht foar de jonges en famkes fan 't doarp en hja neamde him mynhear en klage, dat der sa'n bytsje fertsjinne waard en dat hja sa'n pine yn 'e mûle hie......'t Is in drôvige skiednis. Piter leit der om te skriemen as in bern. Ik betink just noch akeliger histoarje om myn freon te treastgjen, as ús skip ynienen in skok kriget.
| |
| |
‘It is in stobbe!’ ropt de feint, dy't foarop lei te slûgjen mei de holle op in rôle tou.
In stobbe is in foarhistoaryske beamwoartel, dy't efkes ûnder wetter altyd leit te loeren om ûnskuldige skippen lek te stjitten.
‘In bline klip! Help, himel, wy fergeane,’ ropt Piter.
En om by dit gefal net wiet te wurden, goait er gau wat klean út en springt oer board. Hy swimt ús in poas efternei en dan moatte wy him mei 't seilsfal wer ophise.
Dochs is ús skip lek wurden. Der is in wrakke naad iepensprongen. Wy krije wetter ûnder de bûkdelling en moatte pompe. Op oanrieden fan de feint beslute wy, sa gau as 't kin in doarp op te sykjen om te hellingjen. Dat slagget ús bêst. Wy fine in plak mei in skûtmakkerij en kinne dalik rêden wurde.
Wylst Sjoerd en Piter tasjen sille, hoe't se de boeien op 't droege draaie, gean ik allinnich it doarp yn, om in sliepplak foar ús trijen te sykjen, dat wat rjochter leit as in skip op 'e helling. Dat mei ik wol graach dwaan, der sa allinnich op út gean. Dan wurd ik de namme fan it plak wiis en alderhanne sûnders, dat ik dan letter oan myn freonen fertelle kin. Dat doch ik net om de namme fan grutte leardens te krijen, o nee, 't is mar yn 't belang fan har ûntwikkeling en beskaving, want út harsels soenen se noait ta in wittenskiplik ûndersyk oergean.
It giet my bêst ôf. Ik fyn in herberch, wêr't men ús mei wat behelpen bergje kin, en in kastlein dy't tige prate wol.
‘Is der ek wat sûnders yn 't doarp?’ freegje ik.
Dêr begjint de man ynienen te gluorkjen fan nocht, sa't it skynt.
‘Sûnders, mynhear? Ja, jo hawwe hjir it grutste wûnder fan hiel Fryslân. En dat just by my, en ik bin krekt de man, dy't jo der alles fan fertelle kin. Sjoch mar!’
Mei in earnstige troanje stekt hy syn tsjokke finger omheech. Myn eagen geane ek dy kant út en ik sjoch ûnder
| |
| |
de balken in ding hingjen fan in pear meter lang, dat wol wat fan in fisk hat.
‘Witte jo, wat dat is, mynhear?’
Ik wit der fansels neat fan, mar ornearje, dat it miskien in jonge walfisk of in droege seemearmin is.
‘Nee, dat sil ik jo better útlizze. Sjoch, dat is in steur. Ha jo ferstân fan steuren?’
‘Nee, dat haw ik net. Allinne wit ik sawat, dat se yn Ruslân foarkomme, en ferûnderstel dêrom, dat dit dier yn 'e lêste reboelje dea rekke is.’
‘De steuren libje ek yn de Noardsee en yn 'e Hollânske rivieren, mar dizze is hjir fongen. Hark mar ris oan. Foar in jier of fiif waard hjir ferteld, dat der in ûnbidich grutte fisk yn 'e mar omswom. De iene sei, dat it in seeslang, de oare dat it in brúnfisk wie. Mar ús master hie him op 't lêst ek ris yn'e gaten krige en ferklearre, dat it in steur wie. Nea ofte nimmer hie der earder ien yn Fryslân west. It bist woe mar perfoarst by ús doarp wêze. Hy húshâlde meast op plakken wêr't net folle wetter stie, yn opfearten en sa, om kût te sjitten, sa't master sei. Wat in war is der op dien, om dat dier te fangen. Mei angels en netten, mei gripen en gewearen binne de lju der op lostein, mar nimmen koe him krije, oant ik einlings op 't idee kaam om it bist te harpoenearjen. Ik liet stikem in harpoen by de smid meitsje en op in nacht, dat it ljochtmoanne wie, teach ik der op út mei myn boatsje. Ik fûn de steur ridlik gau. Hy lei mei de rêch boppe wetter op in sânplaat te sliepen, as in lyts bern. It begrutte my suver om him wekker te meitsjen, mar it koe net oars. En sa haw ik him dan de harpoen yn 'e side treaun. Je koenen sjen, dat hy der kjel fan waard. Hy is der fan troch gien en hat my trije kear de mar yn 't rûn soald. Myn boatsje wie al heal fol wetter, mar einlings is er op syn rêch lizzen gien en wie dea. Ik, en de feint en myn wiif hawwe him op 'e wâl sleept en yn 'e stâl dellein. Mar it moaiste fan 'e grap kaam de oare deis. Der wiene wol wer in foech fyftich boatsjes yn 'e mar om de steur te sykjen. Ik gyng der bedaard hinne en seach it spul oan. Einlings frege ik wat se dêr dienen. No, hja wiene op 'e steur
| |
| |
út, fansels, mar dy like no wol ferfearn te wêzen. Op 't lêst sei ik, dat er rêstich by my yn 'e stâl lei, en doe moasten je de mâle gesichten fan de lju ris sjoen hawwe. Wy hawwe it bist doe oeral foar jild besjen litten en koenen 't op 't lêst noch goed ferkeapje. Mar ik sei: dit wûnder sil foar ús doarp bewarre bliuwe. Dêrom is hy slachte, opset en hinget hjir no foar de frjemdelingen te besjen.’
Nei dizze wurden gyng de finger jitris yn de hichte en myn eagen gyngen wer mei.
It ferhaal noaske my wol. Ik betanke dêrom dizze earlike man en socht hastich myn freonen op, om 't harren oer te dwaan, fansels sûnder der wat by te laapjen.
Ik wie noch mar in pear huzen fier, doe't der in âld earwurdich man stie, mei in lang, griis burd en gouden rinkjes yn de earen.
Wy seinen elkoar goendei en hy frege my:
‘Ha je him al sjoen, mynhear?’
‘Wa?’
‘De steur fansels, it wûnder fan ús doarp.’
Myn andert wie, dat ik der al wat fan heard hie.
‘Ja, ja, dat kin sa wêze, mar it rjochte fêst net. Dan moatte jo by my wêze. Mei 'k wol in eintsje mei oprinne?’
Dat mocht, en doe fertelde dizze brave man:
‘Foar in jier of fiif waard hjir in ûnbidich grutte fisk yn de mar sjoen. Hy bleau mar al yn de omkrite fan ús doarp en húsmanne meast op plakken, wêr't net folle wetter stie. Hy waard hâlden foar alles en noch wat; mar op 't lêst die 't bliken, dat it in steur wie. Elkenien woe him fange en men besocht it op alle mogelike wizen. Ien stommeling besocht it sels mei in harpoen, mar dêr liet it bist him net ienris mei kidelje, lit stean fan fêstheakje. Einlings haw ik yn eigen persoan him krige. Ik wie doe fearskipper, moat jo witte, en kaam mei in moaie topskoelte de mar delsilen. Dêr seach ik yn 'e fierte de steur. Myn soan krige it roer yn hannen en ik makke fan myn sterkste figetou in strûs. Doe't wy flak by him wiene, goaide ik him linich de strûs om 'e hals en sette it oare ein mei in dûbelstek fêst oan 'e bolder. Doe't ik oanrûn, krige
| |
| |
myn izeren skûte in skok, dat er mei kop en earen skodde en gâns skeef lûkte. Mar de steur krige ek in skok en moast mei. Doe't wy oan wâl kamen, wie er dea en ik kin jo sizze, sa blau om 'e kop as immen, dy't him ophongen hat. Wy hawwe it dier doe oeral besjen litten en einlings koe ik der noch in goed stik jild foar krije, mar ik sei: nee, dat wûnder moat hjir yn 't doarp bliuwe. Dêrom is 't opstoppe en yn 'e herberge ophongen, omdat dêr de measte frjemdelingen komme...’
Troch dit ferhaal begûn ik earst noch ris tige belang yn 'e saak te stellen. Mei in tankber herte joech ik de earwurdige man de hân en skrepte doe om by myn freonen te kommen. Sjoerd wie it doarp yngongen. Piter siet rêstich op in steapel planken. Fan bern ôf hie er der altyd nuver folle slach fan hân om oaren arbeidzjen te sjen.
‘Hastich rûn ik op him ta, mar hy rôp al fan fierren:
‘Sis, der is hjir in wûnder yn 't doarp, in steur.’
It wie, oft ik in slach foar de holle krige, want dit wie de earste kear, dat ien fan myn freonen my foar wie yn 't finen fan wat bûtenwenstichs.
De baas skûtmakker hie it tige drok. Hy lei oeral stikken hout ûnder, wêr't se neat nedich hienen en skuorde se der dan wer mei folle muoite wei, om se op in oar plak te skowen, wêr't se ek neat nedich hienen. Sa dogge se altyd op in helling. Doe't er lykwols it wurd ‘steur’ hearde, liet er al syn stikken hout yn 'e steek en kaam by ús.
‘Nee, dat moat ik mynhear sels fertelle,’ sei er. ‘Ik bin der it neist oan ta, want ik ha sels de steur fongen. Foar in jier of fiif húsmanne hjir by ús doarp in ûnbidich grutte fisk en dat wie in steur. Elkenien woe him fange en men koe gjin ding sa mâl betinke, of it waard besocht. In pear gekken probearren it sels mei in harpoen en in strûp. Mar alles mislearre, oant ik einlings sei: Dy steur is in goed slach fan in bist, men moat him wat stjûre en him mei sêftens oerwinne. En doe't hy no ris ticht by de helling sjoen waard, gyngen wy der mei de skouwen op út. Altyd mar yn goedens, sei ik, en
| |
| |
wy begongen de grutte olfert mei heakken te stekken. Sêftwei krigen wy him yn 'e kolk. Dy waard ôfsluten en sa wie it bist finzen. Pas op, mannen, sei ik, altyd mar mei sêftens, mei sêftens en yn goedens. Dêrmei joech ik it dier in slach mei in grou stik izer op 'e kop, dat it kreake. No waard er sa kjel, dat er út eigen manneboet op 'e wâl sprong. Hy like al wat balstjurrich te wurden, want mei syn sturt joech er my in trewinkel, dat ik tsien foet de kolk ynfleach. No kin 't net langer yn goedens, mannen, sei ik, syn kop moat der ôf. Dy kop is der letter wer oannaaid en wy hawwe it bist oeral sjen litten. Mar ferkeapje woe ik it net. It wûnder moast hjir yn 't doarp bliuwe. Dêrom is it opstoppe en hinget no yn 'e herberge, omdat dêr de measte frjemdelingen komme...’
Mei triennen yn de eagen haw ik dizze man betanke en him lang yn syn earlike, swarte troanje sjoen, wylst ik syn pikkige, ilige hannen mei mines omklamme. Dêrby striele syn antlit fan himelske sillichheid.
Under de bedriuwen troch wie de boeier de helling opdraaid en Piter en ik gyngen it doarp yn.
Sjoerd kaam ús al gau temjitte, de bûsen fol pûden mei suertsjes. Blier-laitsjend kaam er der oan en rôp al yn 'e fierte: ‘Der is hjir in wûnder yn 't doarp...’
‘De grutste steur fan 'e wrâld,’ sei Piter.
Sjoerd syn gesicht beloek. Men koe sjen, it foel him neat ta, dat wy al fan 'e moard wisten.
‘Soa,’ sei er, ‘hawwe jimme der ek al fan heard? Mar it rjochte sille jimme dochs net witte. Ik haw in frommes sjoen...’
‘Yn in winkel fansels.’
‘Ja, yn in winkel, mar wat soe dat? 't Wie in frommes, nee folle mear, in heldinne. Hja hie in foarkommen as in keninginne, as in grouwe keninginne, mien ik. En earmen, o, earmen! En dy steur, dêr't jimme, sa't it liket, ek al praat fan heard hawwe, hat hja fongen. Hja hat it my sels ferteld. Foar in jier of fiif sworm hjir in ûnbidich grutte fisk...’
‘Ja,’ sei ik, ‘en de iene miende, dat it in walfisk wie en de
| |
| |
oare, dat it in seemearmin of in iisbear wie, en elkenien woe him fange...’
‘Just,’ ferfette Sjoerd, ‘en it is har allinne slagge. Hja wie doe jit boerefaam en moast mei in boatsje de mar oer om te melken. Ienkear hat hja in heafoarke meinommen en doe't hja de steur omdangeljen seach, hat hja him de trije tinen yn 'e bealch stutsen, dat er it bestoarn is. No moat it bist opstoppe wêze en hjir yn 'e herberge hingje...’
Dêr binne wy doe hinne tein en hawwe mei ús trijen it nuvere dier in kertier lang bewûndere.
Dyselde jûns fertelde my in fiskerman, dat hy de steur fongen hie yn in net fan stikeltrie. In jager, dat hy him deasketten hie mei in dum-dum kûgel. Einlings kaam der noch in snider om syn ferhaal te dwaan, in man, dy't neat wie as in ratteljend bienwurk mei slop, giel fel der oerhinne. Hy fertelde mei in stim, dy't mear it hert as it ear rekke, dat er foar fiif jier jit jong en sterk wie. Hy hie it net langer oansjen kinnen, dat de minsken har sa ôfmartelen om de steur. Dêrom wie hy op in kear út it boatsje boppe op it bist sprongen. In toarn hie er der op omriden en op 't lêst it dier mei syn skjirre in prip tusken de eagen jûn, wêroan it stoar.
De oare moarns kaam my yn 't sin, dat ik myn piip yn 'e tapkeamer fergetten hie. Ik gyng der hinne en wie der tafallich alhiel allinnich.
Mei myn finger woe 'k no dochs de wûnen fan dy deade steur ris fiele.
Ik klom op in stoel - beseaeh - befielde - beskrabbe it dier - en ... it wie neat oars as in stikmannich latsjes mei buordpapier beklaaid.
Doe't wy it romme wetter wer hienen, sei Sjoerd:
‘Wat binne de lju yn in doarp dochs folle better as yn in grutte stêd, - sa ienfâldich, sa from, sa gol. Nea sille se in ûnnoazele frjemdeling wat te foaren lige...’
Piter sei, dat hy oer de steur in gedieht meitsje woe.
En ik ... sei neat.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd