Horae Belgicae

[p. 1]

¶ Nr. 1.
Hildebrand.

‘Ic wil te lande riden,’
sprac meester Hillebrant,
‘die mi den wech wil wisen
te Barnen in dat lant!
si sijn mi onbekent gheweest
so menighen langhen dach,
in driendertich jaren
vrou Goedele ic niet en sach.’
‘Wildi te lande riden,’
sprac hertoch Abeloen,
‘ghi vinter op der merken
den jonghen helt is coen,
ghi vinter op der merken
den jonghen Hillebrant:
al quaemdi onder twaelven,
van hem wordi aengherant.’
‘Soude hi mi daer aenranden
met enen evelen moet,
ic doorhouwe hem sinen schilt,
ten doet hem nemmermeer goet,
ic doorslae hem sinen schilt
met enen schermenslach,
dat hijt siner vrou moeder
een jaer wel claghen mach.’
‘Dat en suldi niet doene,’
sprac joncheer Diederic,

[p. 2]

 

‘ic heb den jonghen Hillebrant

 

met goeder herten lief.

 

ghi sult hem sere groeten

 

al door den wille mijn,

 

ende dat hi u laet riden

 

so lief als ic hem mach sijn.’

5.

Al metten selven woorden

 

hi die groene gaerde op ran

 

tot in des merken pleine

 

Hillebrant die oude man,

 

tot in des merken pleine

 

daer hi den jonghen vant.

 

‘wat doet desen ouden grise

 

hier in mijns vaders lant?

6.

Ghi voert een harnas louter

 

al waerdi eens conincs kint,

 

ghi maecter mijn jonghe herte

 

met sienden oghen blint;

 

ghi soudt tsoheime bliven

 

ende houden uw ghemac.’

 

met enen hupschen gheluide

 

die oude loech ende sprac:

7.

‘Soude ic tsoheime bliven

 

ende houden mijn ghemac?

 

van striden ende van vechten

 

daer is mi af ghesacht,

 

van striden ende van vechten

 

al op mijn henenvaert,

 

dat segghic u wel jonghen helt,

 

daer wert af grijs mijn baert.’

8.

‘Den baert sal ic u af rucken

 

ende daer toe sere slaen,

 

so dat u dat rode bloet

 

over uw wanghen sal gaen;

 

uw harnas ende uwen schilt

 

moet ghi mi ghevende sijn,

 

ende bliven mijn ghevanghen,

 

behoet god dat leven mijn.’

[p. 3]

9.

‘Mijn harnas ende schilt

 

daer heb ic mi met gheneert,

 

ic en was noit mijn daghen

 

van enen man verveert.’

 

si lieten daer haer woorden,

 

si ghinghen met swaerden slaen,

 

ende wat si daer bedreven

 

dat suldi wel verstaen.

10.

Die jonghe brocht den ouden

 

een also swaren slach,

 

mer dat hi van al sijn daghen

 

nie so seer vervaert en was;

 

sijn paert dat spranc te rugghe

 

wel twintich vademen wijt:

 

‘den slach die ghi daer sloeghet

 

heeft u gheleert een wijf!’

11.

‘Soude ic van vrouwen leren,

 

dat waer mi grote schande:

 

ic heb noch ridders ende heren

 

binnen mijns vaders lande,

 

ic heb noch ridders ende cnechten

 

al in mijns vaders hof,

 

wes ic niet gheleert en hebbe

 

daer over lere ic noch.’

12.

Het quam so dat den ouden

 

liet sinken sinen schilt,

 

so dat hi den jonghen Hillebrant

 

sijn swaert al onder ghinc;

 

hi nam hem in sijn middele

 

al daer hi smaelste was,

 

hi worp hem neder te rugghe

 

al in dat groene gras.

13.

‘So wie hem selven aen den ketel wrijft,

 

hi heeft gaerne van den roet:

 

so hebt ghi ghedaen, ghi jonghe helt!

 

hier teghen uwen wederspoet;

 

spreect nu uw biechte,

 

uw biechtvader wil ic sijn,

[p. 4]

 

dats sidi van den Wolven,

 

ghenesen moocht ghi sijn.

14.

‘Wolven dat sijn wolven,

 

si lopen door dat wout:

 

ic ben een jonghen deghen

 

gheboren uit Grieken stout,

 

mijn moeder hiet vrou Goedele,

 

een hertoghinne fijn,

 

ende den ouden Hillebrant

 

dat is die vader mijn.’

15.

‘Hiet uw moeder vrou Goedele,

 

een hertoghinne fijn,

 

was Hillebrant dijn vader,

 

so bistu die sone mijn.’

 

hi schoot op sinen helme,

 

hi custe hem aen sinen mont:

 

‘nu danc ic god den here,

 

dat ic u sie ghesont!’

16.

‘Och vader, lieve vader!

 

die wonden die ic heb gheslaghen

 

wil ic al mijn leven lanc

 

in mijnder herten draghen.’

 

‘nu swighet, sone, stille!

 

der wonden weet ic wel raet,

 

wi willen van hier scheiden,

 

god sterc ons op die vaert!

17.

Nu nemet mi ghevanghen

 

als men enen ghevanghen doet,

 

vraghen u dan die lieden,

 

wat man dat ghi daer voert,

 

so suldi hen dan segghen:

 

tis een die quaetste man

 

die oit op deser werelt

 

van moeder lijf ghewan.’

18.

Het viel op enen saterdach

 

omtrent der vespertijt,

 

dat die jonghe Hillebrant

 

die groene gaerde op reet,

[p. 5]

 

hi voerde op sinen helme

 

van goude een cranselijn

 

ende neven siner siden

 

den liefsten vader sijn.

19.

Hi voerde hem ghevanghen

 

al sonder arghelist,

 

hi sette hem bi sijnder moeder

 

boven haer aen haren disch.

 

‘sone, wel lieve sone!

 

dat gheeft mi al te vri,

 

waer om ghi desen ghevanghen

 

hier settet boven mi?’

20.

‘Moeder, seide hi, moeder!

 

die waerheit sal ic u saghen:

 

aen gheender groender heiden

 

had hi mi bi nae verslaghen;

 

het is Hillebrant die oude,

 

die liefste vader mijn,

 

nu neemt hem in uwen armen

 

ende heet hem willecom sijn!’

21.

Si nam hem in haren armen,

 

si custe hem aen sinen mont:

 

‘nu danke ic god den here

 

dat ic u sie ghesont.

 

wi willen van hier scheiden

 

ende varen in ons lant:

 

te Barnen binnen der steden

 

daer sijn wi wel becant.’

Antw. LB. 1544. Nr. 83. - Dr. 3, 1. mi int aenr. - 3, 7. zijn - 6, 3. maecte - 8, 3. dat v (dat u dat) - 8, 8. god fehlt - 9, 6. gingen daer - 9, 7. ende fehlt - 10, 2. so (also) 10, 5. dat fehlt - 11, 7. heb - 12, 2. liet neder sinken - 13, 4. dinen (uwen) - 13, 7. bistu (sidi) - 17, 3. dan fehlt.

Damit stimmt Oudt Amst. LB. bl. 6. und Oudt Haerl. LB. 16. druk bl. 82. Die von mir aufgenommenen Lesarten sind aus dem Amst. LB. entlehnt; dieses enthält außerdem noch folgende bemerkenswerthe: 1, 1. te lant uit - 3, 4. ken doe hem nimmer goet - 4, 1. doen nimmer (niet doene) - 5, 3. marcktes - 6, 3. maeckter - 6, 5. 7, 1. tot heyme - 10, 6. voeten (vademen) - 11, 7. dat (wes) - 17, 8. van'smoeders lijve quam.

[p. 6]

Der Text, den Willems aus einer Hs. der Burgundischen Bibliothek (Nr. 14275 Ende des 16. Jahrh.) im Belgisch Museum 8, 464-471 mittheilt, stimmt mit unserm fast ganz überein, um so auffallender ist es, dass in seinen Oude vlaemsche Liederen Nr. 52. sich allerlei Lesarten finden, die weder durch alte Liederbücher noch durch seinen eigenen handschriftlichen Text belegt werden können, z.B. 7, 4. ic al mijn daghen sprac - 8, 8. wilt ghi behouden sijn - 13, 4. in desen teghenspoet - 21, 7. te Berne benoren (benoren soll doch wol sein bevoren! oder Schreibfehler für beneven).

Das niederl. Lied ist ganz nachgebildet dem deutschen, wie es sich in fliegenden Blättern seit dem Anf. des 16. Jahrh. erhalten hat, s. Uhland Nr. 132 und die Nachweisungen S. 1013. Die 17. Strophe findet sich im Deutschen nicht, und die Schlussstrophe ist von der deutschen ganz verschieden. - merke (2, 3. 5, 3. 5, 5) und tsoheime (6, 5. 7, 1) sind ganz deutsch.

6, 6. und haben gut hausgemach

7. ob einer heißen glute, und

7, 3. mir ist bei all mein tagen

4. zu reisen aufgesatzt

sind ganz missverstanden; aus glute ist geworden gheluide, aus aufgesatzt af ghesacht; für gheluide bei Willems woorde, im Haerl. LB. moede.

¶ 3, 6. schermenslach, schermslach, bei Willems und im Haerl. LB. schermerslach, Fechterhieb - 6, 8. loech, lachte - 13, 2. roet, Russ - 13, 4. teghen, hier für tot (besser wol die Willemssche Lesart in desen wederspoet) - wederspoet, Unglück - 18, 1. saterdach, Samstag - 19, 6. das nimmt mich Wunder.