1907-1940. Een joods artist tussen twee oorlogen

[p. 55]

De aarzelende

De klas was onrustig geweest. Het was wellicht het voorjaar dat de kinderen op het bloed woog, maar hij voelde zich vermoeid, vooral ook in het weten dat hij wel nooit orde zou kunnen houden. Het was misschien een gave, zoals ook - dichter zijn 'n gave was. Hij lachte bitter om de slechte vergelijking en stootte grimmig met zijn rotting die hij vanmorgen op weg naar 't gymnasium zo joyeus door de lenteochtend had gezwaaid. Mismoedig wandelde de heer Meersen naar zijn huis, trachtte 't vers te hervinden, dat hij geconcipieerd had terwijl hij naar buiten keek en achter hem de jeugd rumoerde, - maar hij kon 't zich niet meer herinneren. Af en toe fietsten jongens voorbij en meisjes, die hem meest uitbundig groetten en schichtig groette de lange, schuwe man terug. Ze waren zo kwaad niet, zijn leerlingen, maar onnadenkend voor 't merendeel, lui en weinig intelligent. De rector had altijd waanwijs beslist: u is te goed, als u de kinderen 'n vinger geeft, nemen ze de hele hand. Geërgerd dacht hij aan den pedanten man en zijn collega's; hoeveel jaar was hij nu al niet gedoemd hun wezenloze burgermanspraatjes, hun vulgaire scherts over ijver en onvoldoendes aan te horen. 't Verdrietige was dat hij buiten 't lokaal heel vaak aan de school moest denken, dat matte hem af en belette hem te werken.

En nu vooral met dit fraaie weer. Hij had de merels buiten gehoord, ze lokten hem en ook de kinderen natuurlijk, geen wonder dat ze de gevangenis uit wilden, naar buiten. O, als hij 'n vrij man ware, 's morgens zou hij vroeg op de fiets

[p. 56]

weggaan, de zuivere schoonheid zou hij ademen, met schatten van veldbloemen zou hij terugkeen en schrijven 's avonds, schrijven. Hoe zou 't wezen, als hij 's eenvoudig bedankte zich verder met de school en dat alles in te laten? Als hij 's ontslag vroeg. Hij rilde even. Dat zou'n oplossing zijn.

De heer Meersen kwam thuis en schreef nog voor zijn eenzame lunch, in een impuls, 'n brief aan 't curatorium. Nee, hij wilde zijn laatste jaren niet opofferen aan iets dat voor hem geen ideaal meer was.

's Avonds was reeds de rector daar, 'n dikke stoornis in de zachte zomertuin. Dat moest hij nou niet doen, ze wouen en kònden Meersen immers geen van allen missen, - maar achter listigen rectors brilleglazen zag hij 't wel: ga maar, kerel, we krijgen allicht 'n practischer docent terug. En Meersen glimlachte verlegen. - Collega's kwamen, vulden zijn stil vertrek met hun valse bonhomie of hun zure glossen op school en rector, terwijl Meersen zwijgend en afwezig was, zoals hij op de leraarsvergaderingen ook steeds afwezig en zwijgend had gezeten en in de docentenkamer was geweest: de koningsmens tussen het plebs.

Op school hadden de leerlingen er van gehoord, ze vroegen of 't waar was dat ze 'n nieuwe kregen en 'n heel enkele kwam schuchter 's avonds bij hem bellen. Het deed hem genoegen als zo een hem vroeg in elk geval te blijven, sommigen waren aan hem gehecht.

Maar al spoedig gaf hij bevel niemand meer toe te laten, hij wilde nu alleen leven. Zo geschiedde. Hij kweekte rozen en anjers in zijn tuin en tussen zijn bloemen overdacht hij hoe niemand hem begrepen had. Met niemand had de eenzelvige contact gevoeld, al hadden sommige collega's hem in

[p. 57]

den laatsten tijd wel's geïnviteerd met hen op reis te gaan in de vacanties. Hij wist niet dat zij dit deden, wijl hij 'n zekeren naam had gekregen als dichter, al was hij toen nog zo beroemd niet als thans, vele jaren na zijn dood.

Hij fietste uren in den omtrek, hoorde in de vroegte naar de vogels, die in de nieuwste dichtkunst tot zwijgen zijn gebracht en rook de lupine, hooi en wilde bloemen, die rijker geuren dan alle parfums der Parijse Rue Royale. Hij bracht uit natte weien wilde orchideeën mee, hij zag de kleuren zoals alleen 'n begenadigd en werkloos oog ze ziet en 's avonds schreef hij verzen en toch was hij niet gelukkig. Hij verlangde, maar waarnaar hij verlangde, wist hij niet. Of hij wist 't, maar niet heel precies. Voor veel jaren was hij op 'n kloosterschool geweest, die door Jezuïeten werd bestuurd. Een der paters, een leraar in de Natuurlijke Historie, was de vriend geworden van den schuwen knaap, hij speelde voor hem op 't orgel en las hem verzen voor van Guido Gezelle. Jong nog moest de Pater Jezuïet sterven, hij had altoos naar de wereld verlangd die hem verboden was. En bij den stervenszieke zat de jongen Meersen en de koortsige handen reikten hem 'n gedicht.

‘Geen paternoster om mijn bleke saamgevouwen handen, maar rijke rozen donkerrood...’

De rozen waren de essence geweest van de wereld en zijn genietingen, waaraan de Jezuïet hongerig en dorstend voorbij moest gaan. Maar heidens had zijn vriend, de ‘professor’ in de Natuurlijke Historie, het Leven liefgehad.

En met zijn verlangen schreef Meersen die zomer bladen vol verzen met de verzen, die nu behoren tot de klassieke poëzie van dit land.

[p. 58]

Maar toen ging de meid trouwen. Ze zou 'n andere sturen. Hoe hij wachtte, de andere kwam niet.

Dagenlang bleef de onpractische man zonder hulp. Toen ging hij schuchter en onwennig de wereld in, die hem vijandig was, de wereld van luide trams en snelle auto's, hij bezocht bureau's, ontving papiertjes, die hij verwonderd in de handen hield. Hij moest wachten aan loketten.

Eindelijk kwam 'n jong kind uit Limburg, ze zong in 't huis en was vrolijk, ze lachte hartelijk om alle dingen, ze zorgde goed voor Meersen, die haar ternauwernood aankeek, maar toch vond hij 't prettiger sinds het frisse, zonnige kind door de woning tripte.

Eenmaal kwam zijn broer uit New-York op bezoek, zijn broer, waar hij veel van hield en die in alles zijn tegendeel was. Hij genoot 't leven, maar hij had heel veel eerbied voor zijn dichtenden broer, al was hij maar 'n zakenman. Hij noemde hem broertje en zei b.v.: ‘'n Aardige meld heb je daar, broertje!’

En Meersen bekeek toen Margriet nauwkeurig, hij zag haar donkerbruine haar en de grijze, halfgesluierde lachende ogen en ook 't kuiltje in de kin. Toen zag hij 't ook: 'n aardig meisje. Maar de jongere broer uit Amerika praatte alree van andere dingen.

Margriet, die gehoord had hoe hij ‘broertje’ genoemd werd door zijn broer, ging toen ook voor de grap den grijzen man broertje noemen; hij kon geen afstand houden, dat had hij vroeger op school al moeten ervaren. Margriet was een zinnelijk kind, dat in de eerste dagen getroffen was geweest door de zachte voornaamheid van Meersen en zijn omgeving; langzaam had ze 'n genegenheid voelen groeien voor den man,

[p. 59]

die anders was, stiller, en tederder dan de gezellen die haar op straat trachtten aan te spreken. Ze ging in Meersen hoe langer hoe meer liefs ontdekken, ze verloor alle idee van afstand, ze ging van hem houden en hij verweerde zich niet, de oudere, zwakke man tegen het kleine, frisse boerenkind, ze sprong op zijn schoot, heel natuurlijk-weg, hoewel hij hevig schrok, ze zei ‘broertje’, lachte en kuste den man, die rilde van deze aanraking. Hij was machteloos. Maar 's avonds schreef hij verzen over het kleine, eenvoudige, aanbiddelijke kind en des nachts op zijn eenzame bed strekte hij zijn armen naar haar uit en zijn handen bleven weifelen in de donkere ruimte. Heel vroeg 's ochtends, al was 't koud en al bezwoer Margriet hem thuis te blijven, want zijn gezondheid werd steeds minder, fietste hij dan weer weg, verward, want hij wist dat hij zijn leven moest veranderen. Hij begreep niet waarom het jonge kind den ouden, hoestenden man zo genegen was.

Eens toen ze bij hem zat en tegen zijn borst leunde, trad plotseling de broer binnen, die zeer vrolijk keek. Ze wipte naar de keuken en de broer zei tot den ontstelden Meersen: ‘Trouw met haar, trek je van de wereld niets aan. Je zult zien, je leven woedt dan veel gezelliger. Nu is 't nog tijd te zorgen dat je geen hypochonder wordt...’

Maar Meersen schudde 't hoofd, hij oude, ziekelijke man met dat jonge kind, de gedachte leek hem heel schandelijk.

En hij zei zacht tegen Margriet dat ze maar 'n andere betrekking moest zoeken of iets anders beginnen, hij wilde haar helpen, hij wilde dat ze gelukkig worden zou. Hij keek niet op naar haar betraand gezicht, maar hoorde wel haar schokkend schreien en haar bang gevraag, wie dan voor hem zorgen zou, als hij weer ziek werd...

[p. 60]

Toen 't weer voorjaar werd, ging ze. Als hij fietste, was hij 'n gebogen oude man, verwaarloosd, niemand poetste zijn schoenen. Maar hij kwam 's avonds met grote bloemboeketten terug, zijn tuintje verwaarloosde hij, alleen wilde bloemen waren de moeite waard, geen gecultiveerde. Hij hoestte veel, maar geen dokter overschreed zijn drempel. Toen men hem enkele dagen niet uit zijn woning komen zag, werden de buren ongerust. Een politieagent opende de deur. Midden in de voorkamer vond hij 'n fiets, 't lichaam van den gestorven dichter scheef op den divan en er waren verdroogde bloemen in 'n lampetkan.