Memorieboek der stad Ghent van 't jaar 1301 tot 1793. Deel 4. Tafel

[p. I]

Voorrede.

Het Memorieboek der stad Gent, welk wy hier, op last der maetschappy der Vlaemsche Bibliophilen, voor de eerste mael laten verschynen, behoort tot de reeks van jaer- of dagregisters, waervan men talryke copyen, schoon onder andere titels, in onze voornaemste geschiedkundige boekverzamelingen aentreft.

Het handschrift waervan wy ons voor deze uitgaef bediend hebben, behoorde vroeger aen de bibliotheek der voormalige gentsche benediktiner abdy van S^t Pieter, die, zooals men weet, voor een der rykste in handschriften van gansch Belgie doorging. Na de afschaffing der kloosters, tydens het fransch beheer, werd het in

[p. II]

het provinciael archief van Oost-Vlaenderen overgebragt, alwaer het thands onder het N^r 5 der historische handschriften bekend staet.

Het Memorieboek of Bouck van memorien der stad Gent, zooals Diericx het noemt, beslaet een nog al lyvig boekdeel in folio formaet, van 583 bladzyden, deels in de zestiende eeuw, deels later geschreven. Wanneer men het codex doorbladert, bemerkt men aenstonds dat het, ofschoon een geheel uitmakende, door vier verschillende schryvers opgesteld werd. Het eerste deel, van bl. 1 tot 439, bevat de gebeurtenissen van 1301 tot 1554; het tweede, van bl. 439 tot 441, die van 1554 tot 1556; het derde, van bl. 441 tot 540, die van 1556 tot 1672, en het vierde van bl. 540 tot 583, werd omtrent het jaer 1678 in het latyn geschreven door den Gentenaer Andreas van Heule, monik en bibliothekaris van S^t Pieter's klooster.

Door wie werden de dry eerste deelen van het Memorieboek opgesteld? Naer alle waerschynlykheid zullen zy opvolgendlyk in de abdy zelve van S^t Pieter geschreven geweest zyn, door dezen of genen voorganger van Andreas van Heule; doch daer omtrent valt er met zekerheid niets te bepalen.

Ofschoon het Memorieboek slechts de bloote aentee-

[p. III]

ning bevat, zonder eenige beredenering of verklaring, der merkwaerdigste gebeurtenissen in Vlaenderen, en vooral te Gent voorgevallen, sedert de herinrigting van het gentsch magistraet in 1301, is het nochtans onder vele opzichten zeer belangryk, voornamelyk voor wat betreft het burgondisch tydvak, den opstand der Gentenaren tegen Karel den Vyfde in 1539, de beroerten der zestiende eeuw, enz., over welke men in het zelve talryke en belangvolle byzonderheden aentreft. Diericx, die het naer waerde wist te schatten, heeft het ruimschoots benuttigd in zyne Mémoires sur la ville de Gand. Men zie onder anderen 1^e Deel, bl. 427, 431, 438, enz.; 2^e Deel, bl. 29, 31, 63, 64, 71, 77, 78, 105, enz.

Het gewrocht van van Heule en zyner medeopstellers schynt naer goede bronnen bewerkt te zyn, echter bevat het eenige gapingen, en is het zelfs van onnauwkeurigheden niet gansch vry te pleiten. Wy geven den tekst onzes handschrifts zoo getrouw mogelyk terug, zonder daer aen de minste veranderingen of kritische herstellingen te doen. Doch om de gebreken die zich in onzen tekst opdoen, zoo veel het in ons vermogen was, te doen verdwynen, en tevens eenige leemten die in den zelven voorkomen, aentevullen, zonder nochtans den grondtekst omtewerken, hebben

[p. IV]

wy dezen met dien van eenige andere handschriften vergeleken, en de verbeterde lezingen van dezen laetsten in onzen tekst, naer tydorde, ingelascht. Om dit gedeelte onzer taek te vervullen, hebben wy ons bediend van de volgende handschriften, welke in het Memorieboek met de verkortingsletters Pr. Ar.^A., Pr. Ar.^B., Pr. Ar.^C., K.M., G., Bibl., S.G. en S.B. staen aengewezen.

1^o Het handschrift Pr. Ar.^A. behoort tot de verzameling der historische manuscripten in het provinciael archief van Oost-Vlaenderen berustende. Dit handschrift, deel makende van eenen bundel in kwarto, waerin het de 36 eerste bladen beslaet, is slechts eene onlangs geschrevene copy eens dagregisters van 1301 tot 1537, welk vroeger het eigendom was van onzen gekenden gentschen boekverzamelaer Delbecq. L'Espinoy schynt het ten nutte gemaekt te hebben in zyne Recherches sur les antiquités et noblesse de Flandre, en de heer B^on de Saint-Genois heeft het nauwkeurig beschreven onder het N^r 76 zyner Notice sur les manuscrits des archives de Flandre-Orientale, gedrukt in den Messager des sciences historiques, jaer 1843, bl. 295.

2^o Het codex met de letters Pr. Ar.^B. aengeduid, maekt deel der zelfde verzameling, en is insgelyks

[p. V]

door den heer de Saint-Genois breedvoerig beschreven onder het N^r 19 zyner aengehaelde Notice. Het maekt eene tamelyke dikke op papier, in de tweede helft der zestiende eeuw geschrevene kwarto uit, van 269 bladen of 538 bladzyden, versierd met eenige smakeloos geschilderde vignetten. Dit handschrift, dat wy ruimschoots benuttigd hebben, is, voor onze plaetselyke geschiedenis, zeer belangryk. Naer alle waerschynlykheid behoorde het vroeger tot de bibliotheek van het voormalig S^t-Pieter's klooster. Zoo als het Memorieboek, met welk het veel verwantschap heeft, bevat het de gebeurtenissen en de lyst der schepenen van beide banken van 1301 tot 1572.

3^o Het handschrift Pr. Ar.^C. behoort, zooals de twee hierboven beschreven Dagregisters tot het Provinciael Archief van Oost-Vlaenderen, alwaer het onder het N^r 13 der codd. bewaerd wordt. Dit codex, samengesteld uit 123 bladen in-folio, en bevattende de gebeurtenissen van 1554 tot 1743, maekte vroeger deel der bibliotheek des heeren Rottier, in wiens verkooping het voor rekening van het Provinciael Archief aengekocht werd.

4^o Het vierde handschrift waervan wy ons bediend hebben, en welk met de letters K.M. is aengewezen, was vroeger in het bezit des Heeren Versturme-

[p. VI]

Roegiers, die het aen de stedelyke kommissie voor de bewaring van prael- en gedenkstukken, in welker bibliotheek het thands berust, ten geschenke gaf. Het beslaet een kleine, omtrent de helft der verledene eeuw geschrevene kwarto, en bevat de gebeurtenissen en de schepenenlyst van 1301 tot 1737. Wy hebben er talryke byzonderheden aen ontleend.

5^o Het handschrift met de verkortingsletter G. aengeduid, is zeer bereidwillig ter onzer beschikking gesteld door deszelfs bezitter, onzen geleerden stadgenoot, den heer Gheldolf, den kundigen vertaler van Warnkönig's Flandrische Staats und Rechts Geschichte. Dit dagregister, loopende van het jaer 1301 tot 1581, bevat 62 bladen in-folio, en schynt rond het einde der zestiende eeuw geschreven te zyn.

6^o De ryke bibliotheek onzer Hoogeschool heeft ons het handschrift verschaft, dat in het Memorieboek met de letters Bibl. aengewezen staet. Dit codex, zeer breedvoerig beschreven door den heer B^on de Saint-Genois, in zyn Catalogue méthodique et raisonné des manuscrits de la Bibliothèque de la ville et de l'Université de Gand, N^o 108, bevat onder talryke geschiedkundige aenteekeningen, eene kronyk der Stad Gent, beginnende met Odoacre, 5^en forestier van Vlaenderen, en loopende tot het jaer 1585,

[p. VII]

welke kronyk in het handschrift de bladen 65 tot 349 beslaet.

7^o Van al de handschriften welke wy geraedpleegd hebben, is dat met de letters S.G. aengewezen, verre weg het belangrykste, voornamelyk wat de daerin voorkomende schepenenlyst betreft. Het behoorde vroeger toe aen den edelen heer C. van der Bruggen de la Douve, na wiens overlyden het in 1843 in het bezit kwam van onzen achtbaren en geleerden vriend, den heer B^on de Saint-Genois, die het met zyne gewoone bereidwilligheid ter onzer beschikking heeft gesteld. Dit Codex, deels op perkament en deels op papier geschreven, bestaet uit 150 bladen in-folio, en bevat de schepenenlyst van 1301 tot 1667, vergezeld van talryke historische aenteekeningen. By het beschouwen van dit handschrift overtuigd men zich dat het opvolgendlyk sedert de viertiende tot de zeventiende eeuw door verschillende schryvers is opgesteld; slechts de geschiedkundige kantaenteekeningen schynen in de zestiende eeuw, en eenige zelfs later geschreven te zyn geweest.

8^o Ten slote hebben wy ons nog bediend van het gekende Schepenenboek, berustende in het gentsch Stadsarchief. Dit prachtig manuscript in-folio, met

[p. VIII]

koperen sloten voorzien, is samengesteld uit 232 sneeuwwitte perkamentbladen, verguld op sneê, waervan de 145 eerste de volledige schepenenlyst bevatten, beginnende met het jaer 1301, vergezeld met eenige marginale geschiedkundige aenteekeningen, welke wy in het Memorieboek grootendeels hebben overgenomen. De volgende verklaring, welke men op de 3^de en 5^de bl. leest, bewyst dat dit belangryk Codex in het jaer 1515 vernieuwd en geschreven werd door zekeren J. Criekenborch:

Desen bouc was vernieut ende ghemaect int jaer XV^c ende XV int Scependom mer Willem de Wale, ruddere, heere van Hansbeke ende Van Axpoele, Der Pieter Braem en huerlieder ghezellen, J. Crieckenborch.

Wanneer men de schepenenlyst, in het Memorieboek opgenomen, met die van het Schepenenboek en van het handschrift des heeren de Saint-Genois vergelykt, bemerkt men dat dezelve, wat de nauwkeurigheid betreft, nog al iets te wenschen overlaet; verder loopt zy slechts tot 't jaer 1588. Wy hadden dus besloten de schepenenlyst in het Schepenenboek voorkomende, voor grondtekst aen te nemen; doch by een nader onderzoek is het ons gebleken dat dezelve in eenige deelen nog al merkelyk van die der andere dagregisters

[p. IX]

afwykt. Diericx had reeds de zelve bemerking gedaen. ‘L'un de ces registres,’ zegt hy in zyne Mémoires sur la ville de Gand, préface, p. x, sprekende van het Schepenenboek, ‘dont les trois quarts n'ont été écrits que vers le milieu du dix-huitième siècle, nous donne la liste de tous les échevins de Gand depuis l'an 1300, avec quelques observations historiques: de sorte que ce manuscrit ressemble en cela à l'ouvrage de l'Espinoy ayant pour titre: Recherches des antiquités, etc., puisqu'on y trouve aussi une liste de ces Échevins avec quelques remarques; mais ayant examiné ces deux listes, je me suis aperçu qu'elles ne sont pas conformes, et, comme les noms de plusieurs Échevins qui sont portés sur l'une et sur l'autre liste, diffèrent de ceux que l'on rencontre dans les volumes dits jaerregisters, il faudrait, s'il se présentoit quelque contestation à cet égard, la décider d'après ces derniers registres.’

Men ziet dat Diericx ten volle in onze meening deelt, en dat hy, zooals wy, de lyst in de dagregisters opgenomen voor nauwkeuriger houdt dan die van het Schepenenboek; welke laetste, zooals wy het reeds hebben doen aenmerken, slechts sedert het jaer 1515 regelmatig werd onderhouden. Wy hebben dus de lyst in het Memorieboek voorkomende voor

[p. X]

grondtekst onzer uitgaef behouden, de zelve nauwkeurig vergeleken met die van het Schepenenboek en vooral met die van het dagregister den heere de Saint-Genois toebehoorende. Wy aenzien dit laetste voor het oudste der handschriften, die wy benuttigden, en hebben alle de wyzigingen of verschillende lezingen in het zelve voorkomende, in nota aengestipt met de verkortingsletters S.B. (Schepenenboek) en S.G. (de Saint-Genois). Onnoodig oordeelen wy te doen aenmerken dat, aengezien de schepenenlyst van het Memorieboek niet verder dan tot het jaer 1588 loopt, wy die der daerop volgende jaren tot de afschaffing van het oud gentsch Magistraet, aen het Schepenenboek bloot ontleend hebben.

Daer de lyst der schepenen door l'Espinoy uitgegeven, zeer gebrekkig en tevens als onvolledig mag aenzien worden, vermits zy met het jaer 1630 eindigt, hebben wy dit gedeelte onzes werks byzonderlyk bezorgd; de lezer zal beslissen tot hoe verre wy daer omtrent in onze poogingen gelukt zyn.

Om de opzoekingen in de dry deelen van het Memorieboek te vergemakkelyken, heeft ons eene alphabetische tafel der eigennamen, der steden, dorpen, voorname gebeurtenissen, enz., als hoogst noodzakelyk, zelfs als onmisbaer geschenen; ook durven wy ons

[p. XI]

vleijen dat de twee tafels, welke het vierde deel onzes gewrochts geheel beslaen, en welke meer dan dertig duizend terugwyzingen bevatten, byzonderlyk by de geschiedkundige en genealogische navorschers zullen wilkom zyn.

Mogt deze onze uitgaef van het Memorieboek eenigzins bydragen tot de beoefening onzer plaetselyke geschiedenis, dan zouden wy ons rykelyk over onzen arbeid beloond zien.

Gent, Wintermaend 1861.

P.C. Vander Meersch.