De reddende engel?
Zorreguieta komt niet. Leve Zorreguieta! Aldus kan het schouwspel van de laatste weken worden samengevat. Weliswaar weten we nog niet wat er zich allemaal achter de coulissen heeft afgespeeld, maar zeker is wel dat de beslissing van Jorge Zorreguieta - een trotse Argentijn, die zich van geen schuld bewust lijkt te zijn - om niet bij het huwelijk van zijn dochter aanwezig te zijn, een vrijwel kamerbrede toestemming tot dit huwelijk, en daardoor prins Willem-Alexanders troonopvolgingsrecht, heeft verzekerd.
Zeker, ook Máxima heeft een offer gebracht - door af te zien van de bij een dochter begrijpelijke wens haar vader bij zo'n belangrijke gebeurtenis in haar leven naast zich te hebben. Is het alleen haar liefde voor Willem-Alexanders die haar daartoe heeft doen besluiten? Waarschijnlijk niet, want de prins had afstand kunnen doen van zijn rechten op de troon, en dan had zij hem ook gewonnen - zij het niet de troon.
Maar nogmaals: wij weten het niet. Evenmin weten we of premier Kok een ‘koningscrisis’ heeft voorkomen, zoals zijn voorganger De Jong zaterdag voor de televisie zei. Als Willem-Alexander afstand van dat recht zou hebben gedaan, dan zou dit toch op koningin Beatrix' tweede zoon zijn overgegaan? Pas als Willem-Alexanders beide broers zich met hem solidair zouden hebben verklaard en eveneens afstand zouden hebben gedaan, zou er van een koningscrisis sprake zijn geweest.
Intussen heeft het er alles van dat Kok een perfecte regie heeft gevoerd - waarvoor De Jong hem dan ook alle lof gaf. De indruk dat hij ‘te veel tijd heeft laten verlopen zonder iets te zeggen over de zaak-Zorreguieta’, werd gelogenstraft op de dag nadat Elsevier deze woorden van monarchiekenner Harry van Wijnen publiceerde. Maar het is waar: veel langer had het niet moeten duren. Natuurlijk zijn er, behalve het eigenlijke draaiboek, enkele andere feiten en verklaringen die nog duister zijn. Zo de verklaring van Zorreguieta dat hij pas vanaf 1984 - dus een jaar na de val van de junta die hij als agrarisch technocraat heeft gediend - bekend geraakt was met de ‘aard van de onderdrukking’- ook als we erin willen lezen dat hij wél op de hoogte was van de onderdrukking, maar niet van de aard ervan.
Maar de geschiedenis geeft te veel voorbeelden van mensen die bewust de ogen sluiten of liever een blokje om lopen dan dat we Zorreguieta dadelijk als leugenaar moeten bestempelen. Het Duitse ‘Wir haben es nicht gewusst’ van na 1945 was grotendeels een: wij hebben het niet willen weten. En de communistische schrijfster Anna Seghers zei, bekendgemaakt met Stalins liquidatie van oude bolsjewisten: ‘Ik verbied mijzelf met succes over zulke dingen na te denken.’ En hoevelen willen nu nóg niets weten over excessen van Nederlandse soldaten in Indonesië?
Zeker getuigt het van bewustzijnsvernauwing om, zoals Maarten Mourik in de krant van 31 maart deed, Zorreguieta ‘een door een nazistische ideologie geïnspireerde figuur’ te noemen. Het Latijns-Amerikaanse ‘caudillismo’ heeft heel wat oudere papieren dan het nationaal-socialisme. Het was pas het regime van generaal Peron dat trekken begon te vertonen van het Europese fascisme, en op dat peronisme was Zorreguieta, evenals de junta, nu juist fel gebeten. Het is allemaal ingewikkelder dan in Nederland vaak wordt gedacht.
Niettemin: dit alles levert geen grond om Zorreguieta vrij te pleiten van medeverantwoordelijkheid voor de misdaden van de junta, al heeft voor de Argentijnen het begrippenpaar ‘goed en fout’ een andere gevoelswaarde dan voor Nederlanders, zoals prof. Baud, die over Zorreguieta rapporteerde, in hetzelfde nummer van de krant zei. En naarmate de afstand die ons scheidt van 1940-1945, groter wordt, lijkt dit begrippenpaar strenger te worden toegepast - althans op anderen.
Wat onszelf betreft, hanteren we graag de dubbele standaard. Een andere voorganger van Kok, oud-premier Van Agt, herinnerde er gisteren in Buitenhof aan dat onlangs de Chinese president met alle eerbewijzen door Koningin en minister-president was ontvangen - de rechtsopvolger van de massamoordenaar Mao Zedong en zelf vervolger van onschuldige andersdenkenden. Toen werd geen protest gehoord. Van Agt had eraan kunnen toevoegen dat de GroenLinkser Rosenmöller, in de studio aanwezig, indertijd een volgeling van Mao was, wat hem niet verhindert nu een harder optreden tegen Zorreguieta te bepleiten dan zelfs de regering op dit ogenblik wenselijk acht.
Maar gegeven het thans in Nederland heersende en niet van schijnheiligheid ontblote ethos, moeten we Zorreguieta's besluit om op de bruiloft van zijn dochter verstek te laten gaan, verwelkomen, ja zelfs waarderen - te meer omdat ook de familie in Latijns-Amerika een andere, en wel zwaardere, gevoelswaarde heeft dan in Nederland, zoals Koks kroonprins, Ad Melkert (die zelf met een Chileense getrouwd is), vrijdag voor de televisie zei. Vader en dochter Zorreguieta hebben echt een offer gebracht. Vandaar: leve de Zorreguieta's!
Er is een ander puntje dat aan de - overigens feilloos lijkende - regie van Kok is ontsnapt. Willem-Alexander vertelde dat hij pas op 19 januari j.l. Máxima ten huwelijk had gevraagd. Dat is mogelijk, maar het is ondenkbaar dat zij zich niet al lang tevoren op dit huwelijk had voorbereid. Hoe zou zij anders een Nederlands kunnen spreken waarop de koningin van België (die al veertig jaar in dit in meerderheid Nederlandstalige land woont) slechts jaloers zou kunnen zijn? Dit heeft Máxima zich toch niet pas sinds 19 januari eigen gemaakt? Misschien moeten we hier de begrippen huwelijksaanzoek en verloving - trouwens toch al verouderde instituten - met een korrel zout nemen.
Maar dit mag de pret niet drukken en nog minder afdoen aan de reusachtige populariteit die Máxima zich, door haar enkele optreden op vrijdag j.l., nu al heeft verworven. Zij steekt daarmee de andere leden van de koninklijke familie naar de kroon. Er is wel eens getwijfeld aan het voortbestaan van de monarchie, wanneer, voor het eerst sinds 1890, een man de troon zou bestijgen. De twijfelaars hebben er geen rekening mee gehouden dat zijn vrouw wel eens de reddende engel zou kunnen zijn.
J.L. Heldring is columnist van NRC Handelsblad.
NRC Handelsblad van 02-04-2001, pagina 7
Auteursrechtelijk beschermd