|
| |
| |
| |
Klokken.
‘Mijn grootvader,’ verhaalde Simonis, nadat we een poos gekibbeld hadden over den ‘juisten tijd’ - de een liep een minuut vóór, de ander twee en een halve minuut achter en nièmand wou toegeven - ‘mijn grootvader was een zonderling man en zonderling is hij gestorven, gestorven om twaalf uur middernacht op de minuut.’
‘Op de minuut,’ zeiden wij glimlachend: ‘wiè zou dat kunnen controleeren?’
‘Wie?’ hernam Simonis geheimzinnig: ‘mijn vader verhaalde altijd als hij over het geval sprak, dat-ie z'n kop 'r onder durfde verwedden dat grootvader met den twáálfden slag zúchtte en dood bleef.’
‘Spokenhistorie,’ glimlachten wij weder.
Maar Simonis keek luguber-ernstig en sprak:
‘..... Hij was 'n klein grijs mannetje, had veertig jaar lang klokken, horloges, uurwerken gerepareerd. Maar z'n zaakje liep achteruit en op 'n goeien, nee op een kwájen dag werd-ie failliet verklaard. Dàt was 'n slag. Voor de winkeldeur werd 'n tentje opgeslagen - de deurwaarder kwam en in 't openbaar verkochten ze alles wat 'r in 't winkeltje an voorraad was. Ja - 'k herinner het me flauw. 't Regende. De menschen verdrongen zich onder
| |
| |
't zeilen afdakje - de witte adems zag je over de hoofden druilen. En dan telkens nam de afslager 'n andere klok in z'n leelijke, groote rooie handen en begon cijfers te grommelen, tot-ie uit z'n humeur - de man had 't gemeen-koud - z'n neus zag paars, z'n lippen blauw - tot-ie nijdig riep..,. eénmaal - andermaal - en de hamer op de houten stellage bonsde....
Achter de tullen gordijntjes van 't achterkamertje stond m'n grootvader, de handen in z'n zakken gekromd. Z'n voorhoofd drukte tegen 't glas, z'n adem hijgde. Bewegen deed-ie alleen en snèl om de beslagen ruit te wrijven. Dan keék-ie weer, zwijgend stil. De eene hamerslag bonsde na de ander - de eene klok na de andere werd onder 't afdakje gedragen - ze tikten buiten nòg in het kille, miserabele weer - je hoorde 't wel niet, maar je dàcht 't, je dàcht 't.... Toen 't laatst Friesch hangklokje, waaran grootvader wèken gewerkt had, om 't ouwe raderwerk te repareeren, verkocht was, begonnen ze an den winkelopstand. Grootvader keerde zich om. Hij leek zoo geel als 'n dooie, veegde zich het zweet van 't gelaat, terwijl 't toch onpleizierig kóúd was, beefde alsof-ie van iets geschrikt was. In 't donkerst hoekje van 't kamertje, àchter de kachel, hurkte-die met de handen om z'n magere knieën, staarde naar 't raam. Geloof me - zùlk gestaar van 'n oud, grijs mannetje vergeet je nóóit...,
'n Paar dagen later werd-ie - en nog wel als 'n gratie - bediende bij een concurrent. Elken dag bracht-ie klokken mee naar huis om te repareeren, zat-ie uren en uren zwijgend-gebogen voor z'n werktafel, kijkend door 'n loupe, peuterend met z'n tangetjes, schroefjes losdraaiend, veertjes verzettend. En als-ie dan zoo dof-arbeidend bezig was, 't grijze
| |
| |
haar door 't zonloos daglicht beschenen, voelde ik, als kind, als kwajongen, me bedrukt en angstig. Soms klom ik op 'n taboeret bij 'm, bleef geduldig meekijken naar z'n ontzettend geduldwerk.
Dan wou-ie wel eens uit zichzelf an 't praten raken, philosopheerde 'r vriendelijk op los.
‘... Ja, Sim,’ zei-ie door z'n loupe starend: ‘'n uurwerk da's net zoo ingericht als 'n mensch - dáár heb-ie 't hart - hoor maar tik-tak, tik-tak - da's bij 'n mensch precies zoo. Als 't hart stilstaat is 't gedaan, beweegt geen enkel radertje meer. Klopt 't te langzaam dan mot ik 'r bij kommen - klopt 't te gauw dan mot 'k zeggen langzamer, langzamer. Ik en de dokter doen 't zèlfde werk. De dokter kijkt oók door 'n loupe’....
'n Andermaal als-ie 'n hangklok gerepareerd had, sprak-ie, stug-knikkend: ‘hoor maar - een, twee, zoo slaat-ie goed - née je mot enkel op 't tikken letten - 'n goed horlogemaker hóórt of 'n klok gezond is - of ie jong óf oud is. - Ja, 'k heb 'r wat onder me handen gehad. Als je al de klokken die ik gekend heb bij mekaar in 'n zaal zette, dan hield je 't niet uit van 't leven. Dan stopte je je ooren dicht - dan zou wègloopen, Sim’... En als ik dan ongeloovig 't hoofd schudde, probeerde-die te overtuigen: ‘heùsch jongen - heusch: ik heb wel is nagerekend, dat als je àl de klokken, de hangklokken, de staande klokken, de kerkklokken, de torenklokken van de heele wereld bij mekander bracht, je 't in geen dag zou afzien en als dan ál die klokken tegelijk twaalf sloegen, jongen, dan zou je op je knieën vallen van schrik en God vragen om 't te laten ophouen - zóó'n duivelsch geweld als 't zou geven’...
‘Vader maak 't kind toch niet bang met je malle verhalen,’ gromde mijn vader dan, die alles behalve
| |
| |
vrindlijk geworden was, sedert 't schandaal van de publieke verkooping.
Grootvader zweeg dadelijk. De rimpels op z'n voorhoofd werden dik en striemend. Z'n oud, grijs hoofdje boog over de werktafel en z'n bevende handen grepen de tangen en schroevendraaiers.
Maar als-ie dan weer 'ns met me alleen was en ik zelf kinderlijk over 'm te prutsen zat - dan kwam-ie opnieuw, krakerig-pratend, ouwe-mannetjeshoestend los...
‘.... Sim - d'r is eens 'n Koning of 'n Keizer geweest - 'k meen haast Karel de Groote - die óok klokken maakte en die wou met alle geweld dat de slingers van àl z'n klokken gelijk liepen, allemaal tegelijk naar links en weer allemaal precies tegelijk naar rechts - want, zei die Koning of die Keizer - als 'k me soldaten laat marcheeren: een, twee - een, twee, dan loopen ze met dezelfde beenen, links, rechts - en dat moèt je met klokken óók gedaan krijgen. Ja, Sim - maar 't is 'm nièt gelukt. Wat-ie ook dee - om de haverklap gingen de slingers tegen mekaar in. 't Wou wel is 'n kwartiertje lukken, maar jawel, dan verdraaide de een of andere slinger 't weer. Ik heb 't óók wel geprobeerd. Maar 'n klok is hardnekkig - nog hardnekkiger dan 'n mensch’...
En opziende met de grijze, waterige, vermoeide oogjes, die gehuild hadden toen z'n vrouw stierf en misschien óok - maar in 't èrg donkre van den nacht - toen z'n zaakje verkocht werd - keek-ie 'n poos peinzend naar de wieglende slingers van 'n paar klokken en z'n hoofdje drensde egaal mee, als 'n jarenlange reflex, met het gestadig wijken en gaan van de slingers die toevallig gelijk op en neer traagden. Doch na een paar minuten talmde de eene slinger, was het spelletje verstoord, keek grootvader
| |
| |
nadenkend naar 't overzij-dakje, schudde-die 't hoofd, arbeidde voort. Ik, als kind, blééf rustig kijken, wachtend op 't oogenblik dat de slingers 't weer zònder ruzie deden en dan zei ik: ‘Grootvader: nou hèbben ze mekaar weer. - Dan glimlachend opkijkend van z'n moordend geduld-werkje, kniktedie genoeglijk, prees me: ‘jij wordt een knappe jongen, Sim...’
Intusschen - we werden grooter. Vader kreeg 'n goeie betrekking - 'r kwam welvaart in 't huis. Grootvader, die nou wel zonder hoofdbreken op z'n ouwen dag onderhouen kon worden, verkoos op eigen beenen te staan. Boven op z'n kamertje repareerde-die trouw of ging uren aaneen uit om bij de klanten van z'n patroon de klokken te reguleeren. Wij hadden zelf verschillende klokken gekregen. Benee in de gang hing 'n groote oude Friesche klok met bewegende figuurtjes, 'n visscher die tweemaal in de minuut 'n visch ophaalde, 'n melkmeid die een koe melkte, scheepjes die dobberden op hevige baren - boven in de gang hing een koekoek - in de huiskamer weer een andere klok - kortom, en je zult dat begrijpen van 't gezin van 'n grootvader-klokkenmaker - we kregen ten slotte wel acht, negen diverse klokken, die vader of grootvader hier en daar op 'n verkooping, bij wijze van curiositeit opkochten. Die acht, negen klokken werden de lust en 't leven - ja 'k mag wel zeggen het léven van m'n stillen, rustig-schuifelenden grootvader. Niemand mocht er aan komen. 't Was al heel mooi dat we permissie hadden te zien hoe láát 't was. Trouw iederen dag deed hij de ronde, trok de kettingen op, luisterde of de tik gezond was, vergeleek met z'n prachtig horloge, dat ik nou nòg bezit, keek uit z'n humeur als de een of ander van z'n kinderen - de klokken
| |
| |
natuurlijk! - 'n halve minuut voor of achter liep, draaide dan voorzichtig aan 't schroefje van den slinger, controleerde den volgenden dag opnieuw. Zoodat het soms wel gebeurde als we om zeven uur aan tafel zaten, dat acht, negen klokken tegelijk in het huis zeven sloegen. Dan kreeg grootvader een waarachtige kleur van genoegen.
‘... Hou je monden eens,’ zei-ie en we luisterden allen glimlachend. Het geleek een carillon, zóo leuk en helder èn klinkend als de klokken mekaar gezelschap hielden. De eene kamer riep de andere aan, de gangen antwoordden - het heele huis werd op zoo'n moment zonderling-prettig. Huiselijkheid en regelmaat, vóóral de regelmaat, de tam gedresseerde tijd die in afgepaste, gelijke vakjes gekerfd lei, de bedwongen in evengroote afstandjes gemeten tijd, de tijd van rustige tikjes en liefechoënde slaagjes...
‘Nou grootvader,’ zeiden wij vroolijk: ‘ze schelen geen haartje...’
‘Nee,’ zei-die knikklend: ‘Met de slingers schijnt 't niet te gaan - zooals Karel de Groote 't wou - maar met 't slagwerk kàn 't, kàn 't...’ - en vergenoegd at-ie z'n magere, langzame hapjes.
Meestal gingen we om over tienen naar bed en om elf uur snurkte de heele familie. Grootvader lei om nègen.
Toèn begon de ellende - ja, de ellende, vrinden. Op 'n avond dat 'k wakker lei, sloegen een paár klokken twaalf - de andere wat later. En bijna te gelijk hoorde ik zachte voetstappen in de gang. Ik wipte m'n bed uit. Het was te ongewoon. In de gang verraste ik m'n grootvader. Z'n bloote voeten liepen over 't naakte hout - in z'n hand hield-ie 'n kaars die z'n gelaat grimmig bevlamde.
‘Grootvader - ben je zièk?’ vroeg ik.
| |
| |
‘Nee,’ zei hij ernstig - ‘maar ze doen 't niet - even 'n tikje draaien.’
En in z'n hemd ging-ie de trap af, tredje voor tredje, báng voor mijn vader.
Den heelen nacht bleef ik wakker door die stoornis, móést wel luisteren naar 't slaan, dat nu eens wél, dan weer òngelijk was.
‘Grootvader wordt simpel,’ zei mijn vader, toen ik het den volgenden dag glimlachend verhaalde: ‘na 't ongeluk met z'n zaak is-ie nooit meer goed in orde geweest...’
Ja, 't moest wel zoo zijn. Telkens als we met 'm samen waren en de acht, negen klokken sloegen, was-ie ùit 't gesprek weg, luisterde-die en als ze gelijk sloegen, knikkelde-die tevreden, zei-die kinderlijk: - ‘dàt heeft Karel de Groote met z'n slingers nièt beleefd...’, maar als 'n klok te vroeg of te laat was, werd-ie onrustig, stond-ie desnoods van tafel op, liep de kamer uit en mènigmaal hoorde ik, hoorden wij 's nachts het gaan van bloote voeten over de zeilen of over de gangen...
Simonis zweeg even - vervolgde zacht voor zich heen: ‘op een van die nachtlijke tochten vatte-die kou, werd ziek. De dokter - z'n collega noemde-die 'm - waarschuwde ons om voorbereid te zijn. En in z'n korte ziekte luisterdie-die télkens naar de klokken, wou soms 't bed uit. Ik als jongen, lette er toen op, verzette de wijzers als 't tegen sláán liep - en zoo op een avond toen 't bijna twaalf was en grootvader bijzonder onrustig was, had 'k de satisfactie dat ze allemaal gelijk sloegen - een zonderling, luguber carillon in het stille huis. Met den twaalfden slag moet-ie dood gebleven zijn...’
Simonis zweeg - wij schrikten, daar juist de klok op den schoorsteen tien tikte, tien snerpende, gehaaste slaagjes. |
|
Auteursrecht onbekend