Logo DBNL
Duczika (1912)

Duczika

(1912)–Herman Heijermans–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige

X.

Ze was in die uren, volslagen-krankzinnig, los van alle werkelijkheid, toch zoo bizar-helderziend, dat ze later, zonder 'n hapering, zonder ook maar te weifelen, 't licht van 'n raam met matglazen onderruiten, den stand van 'n tafel, 't glimmen van uniformknoopen, 't haasten van 'n pen over bleek-bevend papier zag.

Ze was gek en onderging. Ze leefde in gloeikoorts, antwoordde driftig, sprak door 'n nevel, balde de vuisten, lachte, deed dan weer zoo wonderlijk memorieloos, dat de mannestem achter de folio-paperassen, 'r niet meer bereikte. Ze ontkende niet - 'r viel niet te ontkennen - ze wóú niet ontkennen - wóú niet.

In de zieke plek van 'r hoofd, door 'r vermoeidheid aankrijschend, woelde de obsessie, de dwanggedachte, 't maniakale, dat 't móést, niet anders kòn, dat 't allemaal waar leek en wàs, dat 't 'r niet interesseerde - dat ze zich wreekte. Ze wréékte zich. Ze had niet kunnen zeggen op wien, op wat, waarvoor - en waarom 't 'r plezier dee op sommige vragen met knarsend-gesloten tanden ja en nog 'ns ja te knikken - ze zou, als ze 'r geranseld hadden, om 't 'r te beletten, 't toch en toch gegild hebben. Ze was 't, als de anderen. Ze was in 't huis geweest, waarvan ook de ‘Wirthin’ wegens ‘Kuppelei’, wegens overtreding van paragraaf 180, gearresteerd was geworden. Ze was met den man, waarvan ze den naam niet wou uitspreken samen geweest - ze beriep 'r zich niet op, dat ze 'r zich niets van herinnerde, dat ze geslaapwandeld had, ze zei 'r ja's, lachte bij 'r ja's, snoof opgewonden, staarde den man achter de tafel, zonder 'r oogen neer te slaan, zonder 'n zwakke poging om zich te redden, aan. 't Was goed. 't Was enkel zóó goed...

'n Beambte had 'r dien Vrijdag gevolgd, 'r met 'n student naar 'n kamer zien gaan. Op straat, bij 'n lantaarn had ze geld in 'r beurs gestoken. 't Wàs zoo. De sleutel van 'r buitendeur had 'n derde. 't Wàs zoo. Zaterdagnacht had ze 'n jongen man in 'r kamer - bij twee flesschen wijn - was ze zoo schandelijk en liederlijk tekeer gegaan, dat 'n vischhandelaar van de overzij 't den portier in kleuren en geuren vertelde en de buren op de plaats hadden geluisterd. 't Wàs zoo. Eerst 's morgens vroeg was de jonge man weggegaan. 't Wàs zoo. Toen had de ‘Sittenpolizei’ 'r in 'n ‘Absteigequartier’, waarvan de ‘Wirthin’ al maanden kamers aan prostituees verhuurde, verrast... Waar 'r moeder was?... In Odessa. Of ze 't adres wist? Nee, nee! Onverschillig haalde ze de schouders op. Of ze van den student wat aan had genomen? Ze kneep den ring in 't vleesch van 'r vinger, knikte wild. Of ze niet wist wat de gevolgen waren? Ze knikte. Of ze van plan was op die manier ‘gewerbsmässig’ voort te gaan? Ze knikte, knikte, knikte. Ze wàs 'n ‘Dirne’ - als de anderen. 't Kon 'r niet schelen. Ieder, iedereen mocht 't hooren.

Ze wou 't uitschreeuwen op den Potsdamerplatz, op den Leipziger, overal... Ze walgde. Ze walgde van den eersten met wien ze mee was gegaan, walgde van den huisheer, den vischhandelaar, den Italiaan, den mantelfabrikant met de vette lippen en de hangbuik. Ze walgde. 't Kon 'r niet schelen - en 't was góéd. Ze begreep niet wat 'r met 'r gebeurde, waarom ze 'r ouderdom moest opgeven, waarom ze 'r signalement opschreven, waarom ze 'r 'n formulier, met 'n warrelend mierennest van grauwe, zwarte, rosse, paars-vonkende letters, lieten teekenen - 'r naam voluit - voluit: Duczika Zubransku...

Glimlachend, 't papier, dat ze mee had gekregen, in de hand - glimlachend, of ze 'n examen af had gelegd en 'n diploma bij zich droeg - kwam ze uit ‘Portal VI’ van 't ‘Polizei-präsidium’ op den Alexanderplatz. Ze had 'r geen begrip van of ze 'r 'n uur, 'n dag, 'n week was geweest - ze zag alleen aan de brandende lantaarns, de gesloten winkels, dat 't avond of nacht was - en liep.

Soms dacht-ze, als ze niet verder kon, als 't trottoir en de stoepranden in duizeling om 'r heen bewogen, ik ga in 'n portiek uitrusten - je kon 't niet doen voor de menschen - 't stond te gek - je had 't nog nooit gedaan. En dan liep ze weer van de eene straat in de ander, vreemd-gehaast, zonder fut om langzamer te stappen, dwarsstraten inslaand, bang voor de veelheid, 't licht, de onpeilbare lengte der electrische ballon-rissen. Op 'n plein aarzelde ze, zocht ze de schaduwplekken. 'r Was plantsoen, rust van struikjes en boomen bij de glanspoort van 'n Untergrundbahnhalte. Aan de zij van de huizen knoerste 't geweld der door de railbochten knauwende trams en van de voorbij-gonzende auto's klonken signaalkreunen door 't duister. Achter de struiken werd 't minder rumoerig. De paadjes slingerden rondom de grasperken naar de geel-koepelende boog van den Untergrund. Daar, op de banken, mekaar nauwlijks bij aankrakende voetstappen loslatend, zaten vrijende paren, mond op mond, soldaten met dienstmeiden, jonge deernen en mannen. In 't zwoele geschemer van 't plein met z'n geluiden-gewatel en z'n de struik-rastering doortastende lampe-sprankels, in die kleine planten-spelonk tusschen huismassa's, daken en gevelspitsen, hielden ze zich omstrengeld, en van de boompjes ritsel-wiegde 't groen, zachtcadanseerend, beminnelijk en schalksch - als in 'n woud, zonder buren.

Treuzel-moeilijk, waggelend, nu ze de zekerheid van 'r jaagstap

kwijt was, ging Duczika langs de banken en perken. Aan de achterzij van 't trappenhuis was 'n bankronding met speelplaats voor kinderen. 't Felle licht van 'n lantaarn bescheen takken en blaren, beplaste de steenen zitting, de grijze balustrade, 't zand van den houten bak, waarin bij dag kleuters schepten en spitten. In de donkere hoeken was 't als op de banken, witte de rand van 'n manchet, schemerde 'n gelaat onder 'n hoed, fletste 't nevelig kleurtje van 'n blouse - in 't midden, waar de lantaarn 'n glansbedding groef, zat niemand.

Gefolterd-kreunend, dadelijk achterover leunend en de oogen sluitend, smakte ze 'r neer. 'r Lichaam woog, 'r voeten deëen pijn, 'r handen leien loom-heet in 'r schoot. Langzaam doorkilde 'r de koelte van 't bazalt, kleumde 't weldadig-heerlijk tegen 'r schouders en armen. 't Visioen van de kamer op 't ‘Polizeipräsidium’ bevreemdde 'r even - ze herzag den man, die 'r gevraagd en gevraagd had - toen sliep ze zoo vast en gerust in, of ze in 'r bed lag. Als 'n dronken kerel niet naast 'r gekwakt was, zou ze tot 't daglicht hebben doorgeslapen. Verschrikt, zonder besef waar ze was en hoe ze 'r kwam, stond ze op, wandelde verder. De straten waren al leeger, holler, stiller. Trams reden niet meer - af en toe suisde 't windgerucht van 'n uit de verte aanstuwende, wegjakkerende, weer verdwijnende auto. Toen, plots, of 'n floersing van wolken de starre huiswanden omschoof, werden de electrische lantaarns uitgedraaid, druilde 't groen-verwezen gekwijn van den hemel over 't rotswerk der daken, vergoorde 't asfalt tot 'n versleten, doorvreten, bevuild pantser, lodderden de opperste vensters, kwalijk en traag, 'lijk op-sterven-af moeie slijmoogen, slurpte 'n enkele dakkamerruit de vooze, troebele weerkaatsing van 'n lichtender wolkeflard.

Op 'n brug stond ze stil, lei de handen om de dauw-natte leuning, keek naar de mat-grauwe, glanslooze diepte tusschen de glooiïng der wallen - en, voor 't eerst, naar 't papier, dat ze mee had gedragen. Suffig vouwde ze 't open - wat 't was? - wat ze 'r mee dee? - hoe ze 'r aan kwam?... Vier, vijf regels las ze, inert, machinaal: ‘...Polizeiliche Vorschriften zur Sicherung der Gesundheit, der öffentlichen Ordnung und des öffentlichen Anstandes... Eine weibliche Person, welche wegen gewerbsmässiger Unzucht der sitten- und gesundheitspolizeilichen Aufsicht unterstellt ist, unterliegt in dem Ortspolizeibezirk Berlin folgenden Beschränkungen...’ - dan, wezenloos, verveeld, onverschillig, scheurde ze 't ding aan snippers, wierp ze omlaag,

zag 't stuiptrekkend gefladder, 't slappe gedobber op 't water. 't Ging 'r niet aan, raakte 'r niet, behoorde niet tot de gekmakende afgebeuldheid van 'r hoofd en 'r lichaam. In de Siegesallee, waar de marmeren standbeelden tegen 't schaduwgroen van heggen en struiken aanspookten, ontweek ze de voorbijgangers, liep ze door 'n zijlaan den Tiergarten in. Op de eerste de beste bank lei ze neer, languit, 'r stroohoedje in deuken, 'r rok slordig verkreukeld. Weer sliep ze 'n poos, werd door 'n fietsenden politieagent verjaagd. Als-ie geen meelij met 'r gehad had, zou-ie 'r mee naar 't ‘Revier’ hebben genomen. Nu ree-ie 'r na tot ze den straatweg bestapte. Ze dacht over niets, kon niet denken. Ze was vol van 't eene: hoe kom 'k thuis - hoe lang duurt 't - wat zal 'k God danken, als 'k in bed lig...

'n Paar maal sloeg ze 'n verkeerde straat in, keek ze naar de naambordjes, zich niet herinnerend waar ze was - hoe ze moest - en toen ze 'r eindelijk was, de vestibule herkende, strompelde ze zoo hersenloos de trap op, dat als ze Grete Ginzel niet was tegengekomen, ze 't op zou hebben gegeven.

‘Wat is 'r?... wat is 'r met jóú gebeurd?... Waar kom je vandaan?’, vroeg de barbiersvrouw angstig: ‘'k Heb gister meer dan tienmaal bij je angebeld... Versta je niet?’

Met glazig-afwezige oogen, tegen den muur leunend om niet te vallen, staarde Duczi naar de gerafelde stoppels van den cocoslooper. Toen, kreunend, nog voor de vrouw 'r kon grijpen, sloeg ze met 't hoofd tegen den drempel.

 

't Had heel wat moeite gekost 'r de trap op te dragen. Ginzel, die 't niet klaar speelde, haalde 'r den portier bij, die 't verdraaide. Dat konden ze zich besparen. An 'n loeder, dat 'r binnen de vier en twintig uur uit moest - an 'n uitschot, waarnaar gistermorgen de beambten van de ‘Sittenpolizei’ voor den tweeden keer binnen veertien dagen waren wezen informeeren - stak-ie geen vinger uit. Toen hielp de vette, logge, altijd in onrustvan-aangevallen-te-worden levende ‘Geldbriefträger’, die toevallig van drie-hoog kwam. Met z'n drieën sjorden ze 'r de smalle gang door en de slaapkamer in. Grete kleedde 'r uit, bette de wond aan 'r voorhoofd, stopte 'r in 't groote bed, waarin Laurie en Lotte samen hadden geslapen.

‘Nou, nou’, zei de barbier, die al dien tijd met den ‘Geldbriefträger’ en den portier, in 't portaal voor de deur, over 't nieuws waarbij je ooren toeterden, had staan zwammen: ‘laat

'r 'rroes uitslapen, en brand je vingers niet! 't Is hier 'n vuile boel!’

‘Klets niet!’, viel de pootige vrouw ongemakkelijk uit: ‘as ze weer bijkomt, breng 'k 'r alles over wat de smeerlap van 'n portier an zooveel getuigen gesmoesd heeft!... Z'n oogen uit z'n judaskop most-ie zich schamen!... Het ze ooit anders as heele nachten, net as wij, voor d'r brood zitten sappelen?... As die onder toezicht van de politie staat, sta ik 't ook... Jullie lijken wel gek!’

‘Hij zegt’, fluisterde Ginzel, door de huiskamerdeur naar 't krijtwit meisjesgezicht op 't kussen kijkend: ‘dat de huisheer vanmorgen 'n aanzegging gekregen heeft, om 'r te laten verkassen... Anders valt-ie onder de termen van...’

‘Wel God-allemachtig!’, stoof de vrouw op: ‘gaat ons dat an?... Mot 'k 'r an 'r lot overlaten?... Heb je ooit anders as vrindschap van haar en d'r moeder ondervonden?... As ze 't me zelf zeit, geloof 'k 't nog niet!’

Ze wond 'r zich bij op. Voor 't blouse-naaistertje, dat zoo lang 'r buur - en wat 'n goeie buur! - geweest was, stak ze 'r twee handen in 't vuur. Dat kon 'n vrouw beter dan 'n man beoordeelen. Herinnerde ze zich niet 't gesprek na 't middageten, toen Duczika met 'n kleur van bedwongen opwinding over één, waarmee ze best tevrejen was, had gebabbeld? De portier kon 't goed bij 'r hebben! Dien had ze door. Zoo'n sallemander wist van elke familie wat! Ze zou niet eens willen hooren wat-ie over hun wauwelde, als zij an de beurt waren...

Den heelen dag hield ze 't oog op de zieke. Ze lei 'r kouwe compressen aan, en toen ze de kinderen naar bed had gebracht, en Ginzel 't met 't haarwerk alleen af kon - 't was 't dooie seizoen, nou de meeste dames uit Berlin W. op reis waren - bleef ze tot bij tienen in de kleine keuken ruimen en bij 't bed zitten. Kort voor 't sluiten van de buitendeur werd 'r gebeld. Poldi, die 't Zondag- en Maandagavond vergeefs had geprobeerd kwam op bezoek. Hij droeg 'n nieuw, schoon boord en 'n paar nieuwe, schoone manchetten, onderweg gekocht, en hield 'n tien-Pfennig bouquetje in de hand. 't Verhaal van de barbiersvrouw, dat juffrouw Zubransku dien morgen ellendig thuis was gekomen, op de trap zoo naar was geworden, dat ze met 'r hoofd tegen 'n drempel was geslagen, en nog niet anders dan onsamenhangende woorden had gebrabbeld, onthutste en verbouwereerde 'm zoo, dat-ie de bloemen in z'n knuist verkneep, en benepen de deur achter zich dicht trok. Maar dadelijk belde-ie

weer aan. En vroeg honderd-uit. Of 'r 'n dokter bij was genomen? Of ze de temperatuur hadden geconstateerd? Of ze na den val niet vomeerde? Of - of -of...? Door Grete Ginzel voorgegaan met 'n schuchteren glimlach op 't beenig gezicht, 't hoofd verlegen buigend, of-ie te lang was voor de slaapkamerdeur-opening, haast blij dat ze 'r oogen gesloten hield, en 'm niet herkende, stapte-ie eindelijk tusschen de bedden door, om zich persoonlijk te overtuigen, waar 't beroerde zoodje buren te stupiede was, om de meest primitieve maatregelen te nemen. Met 'n ontredderende aarzeling treuzelde-ie bij 't voeteneind van 't ledikant, 'r zich jongensachtig voor schamend, dat-ie buiten 'r weten, zonder 'r toestemming, in de slaapkamer drong - en keek naar de bulten van 't luchtbed, de glanslooze koperen knoppen, nauwlijks door 't lamplicht befleurd - toen naar 'n klein-wassen hand met 'n ring en 'n pluksel sajet - toen naar 't fijn-besneden gelaat in den wingerd van teeder-blond haar.

‘Juffrouw Zubransku...’, zei-ie timiede.

Ze bewoog niet. 'r Oogleden leien zwaar, enkel 'r vingers trilden even.

‘Ze hoort u niet... 'k Heb 't wel tienmaal met 'r geprobeerd’, waarschuwde de barbiersvrouw.

Op z'n teenen, bang dat-ie 'r wakker zou maken, liep-ie naar 't hoofdeind. Voorzichtig nam-ie 'r pols in de hand, keek bezorgd naar z'n horloge. Ze was beslist ziek, had koorts, reageerde op niets. De kleine hoofdwond, waaromheen-ie schuw en angstig 't ingedrenkt haar wegknipte, kon dàt niet veroorzaakt hebben. Met de belangstelling van den medischen student, die in de ziekenhuizen dikwijls geobserveerd had, beluisterde-ie de hortende ademhaling, bestaarde-ie de gevoellooze pupillen.

‘Als ze morgenochtend nog zoo is’, praatte-ie terneergeslagen - hoe had-ie eergister, gister en vandaag gehunkerd om 'r te zien en met 'r te babbelen -: ‘moet 'r onmiddellijk 'n dokter bijkomen...’

Grete Ginzel liet 'm uit. In 'n stemming, om met iedereen ruzie te zoeken, wandelde-ie terug, en rookte zoo in gedachten de eene pijp na de ander, dat-ie voor 't eerst sinds jaren de ratten vergat te voeren. Den volgenden morgen vroeg - de correctie op de drukkerij hield-ie toch niet uit! - was-ie weer present.

‘Bij wie moet u wezen?’, vroeg de skelet-portier, 't hoofd uit 't raampje stekend.

‘Bij Zubransku’, zei Poldi kort-aangebonden, en zonder om te kijken doorloopend.

‘Hé! Hé!’, schreeuwde de man 'm na: ‘die bende woont hier niet meer!’

‘Stik, kerel!’, schimpte Poldi nijdig - als de vent 'm nog 'ns wat in den weg lei, kon-ie 'r van langs krijgen.

Boven vond-ie Duczika in denzelfden doodelijk-apathischen toestand. 'r Pols sloeg ontrustend mat. Ze opende de oogen, toen-ie 'r erg dringend toesprak, herkende 'm niet.

‘'k Ben vannacht nog tweemaal naar 'r wezen kijken’, klaagde Greta Ginzel: ‘ze had 'n kop as 'n boei en praatte 'n onzin, 'n wartaal, om angstig bij te worden... D'r is 'n Ansichtkaart voor 'r uit Odessa... As 't niet zoo duur was, had 'k juffrouw Zubransku 'n telegram gestuurd... Je mot de moeder toch waarschuwen... As zoo'n kind hier, godbeware, wat overkomt - as ze godbeware, gòdbeware, zou sterven...’

‘Mensch hou op met je stupiditeiten!’, snauwde Poldi, ongewoon-heftig.

Gejaagd betrommelde-ie de ruiten van 't venster. 'r Moest 'n dokter gehaald worden, en als 't zoo ernstig was, als 't hem persoonlijk leek, ook 'n verpleegster. 'r Aan de goedige zorgen van de zelf niet sterke barbiersvrouw, die 'r handen vol met 'r man en kinderen had, overlaten, kon, mocht niet. De Ansichtkaart uit Odessa, door Laurie onder 't eten met potlood gegeschreven, 'n kaart met meer vetvlekken dan moederlijke teederheid, en waar-op 'n half leesbaar Pension-adres en de belofte: ‘ik zal je morgen of overmorgen meer schrijven’, boven 'n Postscriptum met 't verzoek bij den photograaf aan te loopen, om subiet 'n paar dozijn portretten van Lotte ‘in tricot’ na te bestellen, stonden gekrabbeld - die beminnelijke Ansichtkaart stak-ie bij zich - voor alle zekerheid.

Toen-ie met 'n dokter, die zoo hoffelijk was met 'm mee te gaan, terugkeerde, vloog 't bloed 'm naar 't hoofd, omdat 'r in de huiskamer, bij de wijd-open slaapkamerdeur, 't geluid van nijdige twiststemmen en 't krakeelend geblaf van 'n hond opraketten.

Greta Ginzel had 't te kwaad met den portier en met 'n gesoigneerden heer, die 'n affepinchertje op z'n arm in streelend bedwang hield.

‘Jullie het hier niet noodig!... Je hoort hier niet!... 't Is dapper, hoor, tegen 'n door-en-door fatsoenlijke meid, die zich niet ver-

dedigen kan, die te slap en te beroerd is om 'n woord te spreken, zoo vuil tekeer te gaan... Misselijk!... Bah, hoor!’

‘Wat is dat?... Wat moeten jullie?’, vroeg Poldi, met dreigend-gebalde vuisten.

‘Is u familie van dat schepseltje?’, zei de heer met 't hondje.

‘Ik vraag!’, viel Poldi woest uit - en terwijl-ie de slaapkamerdeur dichttrok, keek-ie de twee indringers met de grommende kwaadaardigheid van 'n gesarden dog aan: ‘Ik vraag wat je hier moet...!’

‘Wat ik hier moet, ik, ik...’ praatte 'm de ander in glimlachende verwondering na, en de portier kwam 'm te hulp.

‘Geef 'm geen asem, meneer!’, sprak-ie ruw-vernietigend: ‘da's de student met wie ze Zaterdagnacht zoo de boel opgeschept het, dat 't halve huis 'r van wakker geworden is...’

‘Kerel, pas op!’, dreigde Poldi, op 'm toeschietend. Als-ie binnen z'n bereik was geweest, als-ie 'm te pakken had gekregen, zou-ie 'm ongezouten hebben toegetakeld, maar Grete Ginzel hield 'm terug, en de bij z'n onstuimig opdringen 't vloerzeil meesleurende tafel, belette 'm 't vluchtende mannetje, 't geweld van z'n knuisten te doen voelen.

‘Met uw verlof!’, zei nu de dokter ontstemd - hij kende den huisheer, en had niet den minsten lust in buren-krakeel gemengd te worden -: ‘op uw dringend verzoek ben 'k zoo beleefd geweest voor 'n ernstig-zieke dadelijk met u mee te gaan!... Wil u van uw kant zoo beleefd zijn met uw disputen te wachten, tot 'k weer weg ben?...’

‘U heeft gelijk’, zei Poldi, zich met moeite bedwingend: ‘'k zal met dat heer strakjes afrekenen... Maar u wil wel zoo goed zijn, dokter, de woorden van dien ploert, in 't bijzijn van zooveel getuigen gesproken, te onthouden...’

‘Dat kunt u rustig, dokter’, knikte de huisheer met de aangename en bezadigde zekerheid van iemand die in z'n recht is: ‘m'n portier doet enkel z'n plicht, niets meer en niets minder. Zoolang 'k huizen in Berlijn heb, is me zulk 'n geval met bewoners nog nooit overkomen... Deze heer heeft u besteld voor 'n meisje, voor de dochter van 'n familie, waartegen 'k als huiseigenaar niets had in te brengen, maar sinds vanmorgen ben 'k 'r van op de hoogte gebracht, dat 't jonge ding onder mijn dak 'n schandalige komedie gespeeld heeft, en onder “Sittenkontrolle” is geraakt...’

‘Dat liegt u!’, stoof Poldi op: ‘u is 'n laffe, gemeene leugenaar!’

‘Over die woorden uit uw mond, zal 'k me niet druk maken’, verweerde de huisheer zich kalm, en z'n beringde hand suste 't vinnig gekef van 't affepinchertje. Onverschillig de schouders ophalend, gaf-ie den dokter de nadere explicatie-de beleediging van den opgewonden student, die 'r vermoedelijk zelf was ingevlogen, deerde 'm niet dàt! -: ‘U kent me lang genoeg, dokter, om te weten, dat 'k zoo iets niet op losse gronden zou beweren! Voor 'n paar dagen heb 'k m'n portier net zoo onbehoorlijk afgesnauwd, toen-ie me voor dat meisje, waarmee 'k ook wel 'ns, zooals ieder ander, 'n praatje maakte, waarschuwde... De zaak is me natuurlijk buitengewoon pijnlijk... 'k Heb nog nooit iets met de politie voorgehad... Vanmorgen kwam de aanzegging, dat 'r 'n aanklacht wegens “Kuppelei” - verbeeld u, dokter! - wegens Kuppelei tegen mij, als huisheer - tegen mij! - zou ingesteld worden, als 'k niet onmiddellijk de noodige maatregelen nam! Twee huizen verder is 'n openbare school - in de zijstraat van de overzij - hoef ik u dat duidelijk te maken, dokter? - 'n kerk - en daarenboven, zelfs als 'r geen schoolgaande kinderen hier in m'n huis waren, is dit goddank 'n straat, waarin geen vrouw, die onder “Sittenkontrolle” staat, loopen, en nog minder wonen mag! U ziet, dokter, hoe volkomen ongemotiveerd en ergerlijk deze heer zich tegenover mij en 'n fatsoenlijk portier uitgelaten heeft!... Hoe eerder u 'r voor zorgt, dat 't jonge ding - op m'n eerewoord, 'k heb meelij met 'r - 'k wou dat 'k wat voor 'r doen kon, weer uit 'r zoogenaamde bewusteloosheid bijkomt - zuiver lijkt me de nieuwe komedie niet! - hoe eerder ze 'r boeltje pakt - na de achterstallige huur betaald te hebben-wat drommel, moet ik 't kind van de rekening worden, waar 'k 'r om 'n haverklap invlieg! - hoe liever 't me zijn zal en hoe meer u mij persoonlijk zult verplichten...!’

Hij besloot z'n volkomen correcte woorden met 'n nerveus op den anderen arm nemen van 't affepinchertje, en stak z'n uitgegane sigaar op.

‘Is 't waar - geen laster - geen leugen?’, mummelde Poldi, tegen den behangselwand leunend - één moment zag-ie alles onvast - de kamer, de barbiersvrouw, de drie mannen: ‘heeft u waarachtig zoo'n krankzinnige, onmogelijke aanzegging...?’

‘Op m'n eerewoord, meneer’, zei de huisheer eenvoudig: ‘ik ben geen beul - ik heb geen keus - u kent de wet zoo goed

als ik - en 't spijt me - 't spijt me bijzonder - 't is voor mezelf 'n donderslag...’

Plots uiterlijk tot in 't belachelijke toe verlegen, door de lengte van z'n lichaam bijna potsierlijk-benepen van gebaar, in de zonderlingste psychische reactie en depressie na 'n blinde verwoedheid, die 'm haast met den portier had laten vechten, 'n onstuimigheid die niet tot z'n stille, kalme en peinzende natuur behoorde, zette Poldi zich op 'n stoel bij de tafel. De groote, plompe handen ondernamen de reflex-beweging van 't schuieren van z'n bril. Hij vroeg niet meer. Met vochtige, bijziende oogen, staarde-ie voor zich uit, terwijl de dokter in de slaapkamer met de zieke bezig was. 't Schreeuwde tegen alle gezond verstand in, dat 't verzorgde, welgedane heertje met den luxe-hond op den arm, 't verwijfd renteniertje met in de plooien staande broekspijpen en smettelooze souspieds, zulk 'n feit, beschuldiging, of hoe je 't noemen wou, uit z'n duim zoog... Dan was 't of 'n vergissing van de politie - òf, òf... En die laatste onderstelling, die met Duczika's houding - dien Zaterdagnacht - en Erich's onverklaarbaar gedrag scheen te kloppen, smeet alles zoo in 'm ondersteboven, verbijsterde 'm zoo ontzettend, dat-ie eerst bij 't gesprek tusschen den dokter en den huisheer, wakker werd.

Nee, onder deze omstandigheden mocht ze niet vervoerd worden. 't Juffertje had de een of andere interne aandoening, 'n volslagen lichamelijke uitputting, 'n aan 't hysterische grenzende zenuwverslapping, of 'r was 'n andere oorzaak, waarvan de diagnose op 't oogenblik niet kon worden vastgesteld. Temperatuursverhooging was 'r niet van beteekenis - 't hart werkte normaal. Als ze niet onder invloed van groote hoeveelheden drank was, aan directe alkohol-vergiftiging leed, stond je vermoedelijk voor 'n geval van hysterische explosie. Hij zou, pour acquit de conscience, iets voorschrijven, in den loop van den avond nog 'ns aanwippen, maar de hoofdzaak bleef 'r zooveel mogelijk te laten slapen.

Met den huisheer babbelend, en door den portier gevolgd, liep-ie de trap af.

‘Daar zit 'k van op m'n stoel te beven’, zei Grete Ginzel, die 't sprakeloos aan had gehoord: ‘daar houdt alles bij op... Nou is niks meer onmogelijk... En 'k snap 't niet, 'k snap 't niet, 'k snap 't niet!... 'k Laat nog m'n hand voor 'r afhakken... Dan had 'r moeder geen centen van Fritz voor d'r reis te leenen...

Dan, dan dan... Bij God, als de boel onder me was afgebrand, was 'k 'r minder beduusd van geweest!... Wat u?’

Poldi knikte onbeholpen. Als-ie zich voor de vrouw met de grove trekken, de zinnelijke lippen en de gele konijne-tanden niet gegeneerd had, zou-ie in de nawerking van 't gehoorde gegriend hebben. 'n Hoop dingen schenen 'm duidelijk te worden, en toch, hoe meer-ie 'r driftig over na poogde te denken, hoe meer-ie zich afmartelde, om de opvlammende tegenstrijdigheden te verklaren, hoe sterker-ie z'n houvast verloor. Zich herinnerend, dat ze 'm dien avond gezegd had, dat ze voor Ginzel en z'n vrouw, die den volgenden dag bij 'r zouen komen eten, gedekt had, maakte-ie daar vluchtig 'n toespeling op. Grete schudde 't hoofd. Ze had dus dien nacht iemand gewacht, iemand die niet gekomen was - Erich of 'n ander... Loom-ellendig opstaand, met 'n beuheid die 'm eiken stap bezwaarde, haalde-ie den onnoozelen caimans, dien-ie ook zelf had kunnen voorschrijven, van de apotheek af. Terug in de dompige, donkere woning, waar alles verhavender, versletener, verveloozer, afgetakelder leek, nu 'r geen zon stond en 'r niemand in de kamer was, wachtte-ie op Grete Ginzel, die naastan 'r kinderen hielp. Toen, omdat ze te lang wegbleef, zocht-ie 'n lepel, en met 'n teeder-moederlijk gebaar, 'r toesprekend of ze 'n kind was, hevelde-ie Duczika 't drankje tusschen de tanden, de neusvleugels saampersend, om 'r te dwingen, zooals-ie 't zoo dikwijls gedaan had. Zacht kreunend, met 'n trek van afschuw om den mond, slikte ze, en zonder tot bewustzijn te komen, klaagde ze even zoo diep- smartelijk, zoo aangehouden drenserig-kermend, dat 't 'm de tranen naar de oogen dreef. 'n Stoel bij 't bed schuivend, warmde-ie 'r hand tusschen de zijne. Voor 't eerst sinds de andere, waarover-ie met Laurie op den aVond van de kennismaking in bittere verachting gesproken had, uit z'n leven verdwenen was, hield-ie vijf kleine vingers van 'n vrouw, vijf bleeke kleutervingers in z'n knokelhanden. Nee, 'n glas waaraan nog nooit iemand de lippen gezet had - hoe leefde de stemmingsnacht, toen Erich van z'n vader vertelde in 'm op! - was 't niet meer. Duizend tegen een had 't stumperig prachtkind - gesloopt door 't blouse-naaien, de zorgen om zich met 'r moeder en zuster staande te houden en gedreven door 't verlangen naar 't eenig beetje geluk, dat voor 'n niet-denkend mensch weg was gelegd - 't hoonspottend vlaagje zonde bedreven, dat voor de minst-zondigen 'n erbarmelijk juk werd... Dat wàs geen ontuchtig

gelaat... Wat zich zoo rein, eerlijk, open in 'r slaap gaf, wat zoo in lief-pijnlijke droomen besloten lei, was 'n vrouw... Die 'r bespied, vernederd, geknauwd hadden, waren mannen, zielige zedelijkheidswurmen, stakkerige ellendelingen, als je ook maar met mate aan de al-grootheid van de Schepping dacht... Ze had, naar je gissing, 't zelfde gedaan van duizenden-en-duizenden... Ze was misschien - misschien moest je 't op die manier fantaseeren? - lichtzinnig, lichtvaardig om de vlam gevlogen. Nu, onder ‘Sittenkontrolle’ - saterde 't woord niet als 'n reutellach in je op! - ‘Sittenkontrolle’, hahaha! - rumoerde de bevuilende haat van 'n huisheer, 'n portier, en straks van de rest om 'r heen...!... Wat ze ook verder dee, wat 'r met 'r gebeurde, ze zou 'n vriend aan 'm hebben, tot-ie 'r bij neerviel...

Zich over 'r hand bukkend, wou-ie 'r, in z'n gevoel van sterke blijdschap 'n kus op geven, aarzelde. Nee. Niet als de anderen. Niet buiten 'r eigen ik om. Als ze bij 'r bewustzijn geweest was, zou-ie 't hier, naast 'r bed niet gewaagd hebben. Dan ook nou niet...

Met 'n opgeluchte, wilskrachtige sensatie, schoof-ie den stoel terug, en toen Grete Ginzel even later met 'n kop bouillon, van de laatste brokken van den oneindigen varkenskop getrokken, de kamer inwipte, verraste ze 'm bij grappige huiselijke bezigheidjes, waarbij ze moeite had 't niet uit te schateren. Op 't nachtkastje bij 't bed, had-ie op een van de vingerdoekjes, keurignetjes, de in 'n glas water gestoken bloemen-van-gister, naast 't medicijn-fleschje op 'n bord, en 'n karaf-citroenwater gezet. De neergesmeten kleeren leien geordend op 'n stoel - de schoentjes, hak aan hak, glimmend - had-ie in de keuken gepoetst - stonden 'r onder.

‘God, wat ben jij 'n lieve man!’, prees ze: ‘en nou weet 'k ook meteen waarom ze zoo van je houdt!’

Dat begreep-ie niet. Om 'm op te monteren vertelde ze van 't geheim, dat Duczi 'r Vrijdag met 'n half woord toevertrouwde. Hij luisterde, keek suffig over z'n brilleglazen heen, hangelde even lusteloos bij 't raam, liep toen weer glimlachend de huiskamer op en neer. Op 't postkantoor in de buurt schreef-ie 'n briefkaart aan Mevrouw Laurie Zubransku in Odessa, vroeg 'r of ze zich z'n naam nog herinnerde, zei dat-ie juist bij 'r dochter op visite geweest was, dat juffrouw Duczika 'r hartelijk liet groeten, voor de photo's van juffrouw Lotte zou zorgen, maar dat ze niet persoonlijk correspondeeren kon, omdat ze

met wat influenza 'n paar dagen 't bed moest houden. ‘Maak u niet ongerust’, eindigde-ie ‘wij zorgen allen uitstekend voor haar en het zal haar aan niets ontbreken!’ Van 't postkantoor ging-ie, door 'n plotselinge ingeving gedreven - en in stilte hopend dat 'r toch nog 'n fatale vergissing in 't spel was, naar 't ‘Polizei-präsidium’ op den Alexanderplatz. Als, àls de huisheer dupe... Als 't burengekonkel... Als 'n kwestietje met de politie tot 'n kwaadaardig verzinsel op was geblazen... Hij wou zich overtuigen - en als ze 'm inlichtingen bliefden te geven, zou-ie z'n mond weten te houden...

Bij twaalven sloeg-ie de Dircksenstrasse in. Voor 't allereerst zoolang-ie in Berlijn woonde, stapte-ie 't trottoir aan die zijde van 't somber baksteengebouw langs. De zon traagde door wolkjes, verjongde de triestige straat bij 't viaduct van de spoorbaan. 'n Paar maal had-ie bij verkeerde deuren 'n weigerend antwoord van wachthoudende politieagenten gekregen, nu met vrouwen en meisjes dezelfde richting uitgaand, snapte-ie waar 't was. 'n Agent wees 'm den weg. Aan den beambte, die midden in de lange gang, achter 'n glazen schot voor 'n tafel met bordpapieren nummers zat, lei-ie, schichtig over z'n bril knipperend, uit, dat-ie op de afdeeling van de ‘Sittenpolizei’ 'n inlichting had in te winnen. Dan moest-ie bij den ‘Registratur-Vorsteher’, de trap op, wezen. 'r Liep iemand 'n eind met 'm mee. En tegelijk met slof-schuifelende Prostituees, die de wenteltreden bestegen, om zich boven te laten keuren, kwam-ie op de verdieping, waar zich de kamer van de ‘Registratur’ bevond. Als 'n misdadiger, schuw bij 't geloop van de vrouwen, de beambten en politieagenten, huiverig en angstig, zag-ie lokalen, waar beambten achter schrijftafels zaten en hooge, houten stellages bijna tot aan de zoldering reikten. Die waren met akten en papieren gevuld. De akten en papieren van de Berlijnsche ‘Dirnen’. Dan naast de deur met het bord:

 
Abfertigung der
 
unter Kontrolle
 
stehen den Personen, hier!

werd-ie in de kamer van den Registratur-Vorsteher gelaten. Hij moest even wachten, schrompelde saam op z'n stoel. Met welk recht kwam-ie hier? Hoe had-ie z'n vraag in te kleeden? Tweemaal was-ie bij Duczika op bezoek geweest - hij dee onzinnig,

zonder overleg, als 'n schooljongen. Met dezelfde lamslaande verlegenheid als van 'n paar uur geleden, na 't verhaal van den huisheer, trok-ie z'n groote beenen op 'n sport van den stoel, dook-ie weg bij 't fluisterpraten van 'n beambte, die bij 't schrijfbureau van den chef akte-materiaal aan had gedragen, en keek afwezig naar 't opstoomen van 'n door witte damp-vleugels gedragen trein, die door 'n zot gezichtsbedrog aan 't venster voorbij leek te glijden.

Toen 't zijn beurt was, schrikte-ie. Zich verpratend, naar juiste woorden zoekend, vroeg-ie ineens op den man af, of zekere juffrouw Duczika Zubransku onder Sittenkontrolle stond. En toen 'm dadelijk geantwoord werd, dat zoo iets, àls 't 't geval was, niet aan den eersten den besten ‘Privatperson’ meegedeeld mocht worden, krabbelde-ie bij de 'm streng opnemende oogen van den chef, in zulk 'n schulp van hulpeloosheid en niets-meer-durven terug, dat-ie nog enkel haperend beweerde dat de huisheer 'n aanzegging gekregen had.

‘Wat wil u dan nog meer?’, zei de beambte verbaasd: ‘als dat 't geval is, zal 't wel zoo zijn, niet waar?... Alleen wanneer u 'r 'n gedecideerd belang bij heeft, mag ik de registers voor u laten naslaan. Maar dan is 't 't beste, dat u ons dat schriftelijk aanvraagt...’

‘O ja... Dank u wel...’, hakkelde Poldi, zoo onhandig afdruipend, dat-ie nog 'ns moest aankloppen, om z'n vergeten hoed van den stoel te grijpen. In de gang liep-ie als 'n gevangene rond, niet meer wetend door welke deur-ie naar boven gekomen was. Weer zag-ie de kamers met de rekken, de wachtende vrouwen, de beambten, de deuren met de opschriften. 'n Paar zachtjes ginnegappende, handtaschjes dragende, verlepte, nu al opzichtig-gekapte Prostituees, hielpen 'm. Achter 't vreemd geklots van de hakjes, stapte-ie de wenteltrap, de uitgeloopen, doorschaafde treden, in 't geschemer, dat 'n gas-vleermuisje slaaprig bevlamde, af. En week uit, omdat-ie 'n nieuwe ris afgeleefde, niet pratende, verveeld-zeurige, 'm norsch langs-stommelende, nauwelijks plaatsmakende schepsels, die uit de wachtkamer op waren gescheld, in de benedenste ronding tegenkwam. Op straat, in 't weldadig-mild zonnetje, aan de overzij van ‘Eingang VI’, stampvoette-ie driftig. Als 'n idioot had-ie zich aangesteld! Erich zou in zoo'n situatie den knoop zonder te aarzelen hebben doorgehakt. Erich liet zich nooit intimideeren - hìj, 't was z'n verdomde natuur!, kreeg eerst fut en energie, als-ie

de dingen van tegenstand láter, in z'n verbeelding, véél later, wanneer-ie met 'n pijp in z'n hoofd, achter z'n werktafel, in vogelvlucht rustig overzag, nog eens, bezonken en in volgorde van belangrijkheid geordend, overwoog.

Met de handen in de zakken, grimmig, uit z'n zachtmoedig evenwicht gehitst, keek-ie vijandig naar de donkere poort met de vergulde letters ‘Eing. VI’, waarin de helm van den politieagent opglansde. Telkens, over 't trottoir aankuierend, of ze 'n boodschap gingen doen, drentelden vrouwen aan, dikheupige wijven, vadzig en onverschillig, enkel 'n doek om de schouders, afgebeulde vrouw-dieren, waarvan-ie de lichamen van de sectietafel kende - 'r bewoog veerkrachtig en chic, pas in 't vak, 'n jonge meid, helblond, en de zon omjoolde den blauwen damp van 'r nieuwe japon - 'r sjokte 'n schoonmaakster aan, de twee handen over 'r buik gevouwen, de schommelende, opwippende inkooptasch 'r tegen aan - 'r kwam van de andere zij 'n reuzin, 'n ‘Turban’ als 'n helm over 't beenige hoofd; ze stond stil en keek om, onrustig, drie, vier keer of ze bang was gezien te worden - 'r hepen 'r twee gearmd, blootshoofds, 't haar haastig geknot, maar in de buurt van de poort lieten ze mekaar los, omdat 't niet ‘mocht’ met z'n tweëen - 'r reed 'n Droschke voorbij, 't gehoefklap van 't paard betrottelde smakelijk de steenen en 'n hoed met veerend-wuivende pleureuzen boog naar 't Portaal - 'r was ineens, zonder dat je had opgelet hoe, 'n gekwakkel van zes, zeven gelijk; de handtasschen bungelden als kerkeklokken, de gelaten waren geel, oud, gezwollen - en dan weer toet-toet arresleedre 'n auto, klepte 'n deurtje, stak 'n glacee-hand geld in de eeltknuist van den z'n pet betikkenden chauffeur, silhouetteerde 'n slank meisjesfiguurtje den agent langs - en 'r drongen al weer nieuwe op, driest-lachende, geschminkte, met kostuums taylor-made - en 'n hinkende, flets en sullig, met wrikkende schouders of ze 'n last af wou schudden - en een in den rouw - en een met 'n vleezig-bloot nekje, langzaam van taststap om de moeilijke dracht van 'r spits-hooge schoenen - en 'n zwangere, gul-zeker de zonbaan door-stekend - en dan weer 'n lijdzame, mager, gebogen, sukkelig loopend of ze iets zocht - en 'n arbeidster, de tasch met groenten en brood, als 'n pompslinger aan 'r zwaaiende arm - en 'n dik-zweetend sproetenwijfje onder 'n rood-brandende parasol - en weer 'n tros bij mekaar in ruzie verklit, maar zich bedwingend - en weer 'n gesloten Droschke en 'n heere-stroohoed in krijschend-rood haar

- en weer andere, ontelbaar, van links en van rechts, sluipend pittig van gang, heupwiegend, sloffend - en dat glee, dreef, zoog de Poort voor de ‘Prostituirten’ in, of ergens achter in de schaduwstrook van de ‘Wärmehalle’ 'n schapendrijver z'n zweep liet knallen, of 'n gespierde mannevuist 'n dreigende knoet hield geheven. Dat trok nu alles de gang door, den beambte bij 't glazen schot met den nummerbak voorbij, de steenen wenteltrap met 't wapperend gasvlammet je op, de tweede gang in naar de doktoren, die eens, net als hij de studentenpet hadden gedragen en den opstand van frissche jeugd hadden gekend. Dat trok Eingang VI in, en kwam 'r weer uit, als ze niet naar de Fröbelstrasse werden vervoerd1).

Dat stond onder Sittenkontrolle.

Dat had een voor een 'n akte in de rekken boven en 'n afgestempeld boekje - hoe oud - hoe lang - welke bijzondere teekenen - sinds wanneer - welke godsdienst...

 

't Duurde dagen en dagen eer Duczika herstelde. Lichamelijk knapte ze op, maar ze bleef zoo indolent, zoo wilsgebroken, zoo zonder belangstelling voor wat 'r om 'r heen gebeurde, dat Grete Ginzel, die 'r gelukkig nog kon bijstaan, omdat de barbier 'r 'n maand bij had gehuurd - de nieuwe winkel moest geverfd en ingericht worden, en dat vlotte zoo-zoo - dikwijls ongeduldig losbarstte. As ze zich zoo liet hangen, op je vriendelijkste vragen amper antwoord gaf, en zelfs op 'r stoel weer insliep, gaf zij 'r de brui an. Wat drommel, 'n jonge meid, die niks meer mankeerde, die tienmaal meer kleur had as toen ze achter de machine zat, mòcht zich zoo niet laten gaan!... D'r was ommers niks onherstelbaars gebeurd!... An d'r boekje zat ze niet voor d'r leven vastgebakken!... Honderden meissies, die net as zij in de lamp waren gevlogen, hadden 'n goed huwelijk gedaan... Honderden waren beter terecht gekommen as de vrouwen, die met 'n kind bleven zitten en van d'r ongelukkige ‘alimenten’ rond moesten wurmen... De eerste de beste man, die 'r trouwde, al had-ie 'n bult of al was-ie 'n kwartjesvinder maakte 'r weer vrij... En naar dien man hoefde ze niet te zoeken... Dien zag ze ieder uur in de kamer... Wat dee 't?... Wie vroeg 'r later na?... 's Nachts waren alle katten grauw en in Berlijn kraaide geen haan meer naar je ‘verleden’, as je in 'n andere straat, 'n andere buurt woonde... Herhaaldelijk, als ze met 'r alleen was,

drong ze goedig-hartelijk aan, om iets van de rare historie los te laten. Ze dee 'r 'n eed op, bij 't leven van 'r drie kinderen, dat ze geen woord aan wien dan ook zou oververtellen!... Ze had zich toch in die weken als 'n oprechte vriendin getoond... Ze vroeg 't niet uit nieuwsgierigheid... Ze zag, dat ze maling aan al de smerissen van de wereld had, en 'r nou net zoo min as vroeger, al kletste 't heele huis 'r over, en al gaf 't hommeles met 'r man, in den steek liet...

Duczika luisterde bij zulk 'n ruw-eerlijken aanloop met 't zelfde strakke, niet reageerende, tergend-apathische gezicht. Soms ontweek ze de vragen - soms moeilijk opstaand, - ze verbeeldde zich, dat ze oogenblikken had, waarin 'r beenen zoo zonderling deeën, of ze de kluts kwijt waren, gaf ze 'n antwoord, dat geen antwoord was - alles en niets zei.

‘Waarom kom je 'r weer op terug, Grete?’, praatte ze geduldig -: ‘ik ben 't, ben 't... En 't interesseert me niet...’ 't Waren bijna dezelfde woorden, die ze dien Maandag op 't Polizei-präsidium half-bewusteloos had gesproken, en meer was 'r niet uit 'r te halen. De eenige, die 'r niet met vragen lastig viel, was Poldi Röse. Die bleef heele dagen en halve nachten, sloofde zich uit in attenties, bracht iederen morgen goedkoope bouquetjes mee, prakkizeerde de onmogelijkste dingen, om 'r af te leiden, droeg zoo ernstig, of-ie 't z'n heele leven gedaan had, de niet afgewerkte blouses met de 'r bij behoorende ingredienten, in de kartonnen doos naar Neumann terug met de boodschap, dat juffrouw Zubransku ernstig ongesteld was en voorloopig voor den dokter 't machine-trappen moest laten - 'n corvée van 'n bezoek bij 't grijnslachen van den ‘Zwischenmeister’, die door Felix Krüger niet geheel en al onkundig van 't onaangenaam avontuur was gelaten - die omringde 'r met kleine genegenheidjes, waarvoor ze geen oog scheen te hebben. De huisheer maakte 't 'r niet lastig. Met 't attest van den dokter had-ie van de politie uitstel gekregen, en de maand achterstallige huur was door 't beleenen van den gouden manne-ring, dien Duczi op 'n morgen, met die opdracht, aan Grete Ginzel gegeven had, betaald. Grete had geen bezwaren - was niet de eerste keer, dat ze naar 't ‘Leihhaus’ liep - Duczi verzocht 't 'r, omdat-ie 'r ‘te groot was geworden’, en omdat ze 'm toch op 't nachtkastje naast Poldi's bloemen liet slingeren. De huurquitantie en 't lommerdbriefje lei ze rustig, open en bloot, in 't bord op 't buffet, waarin de paar visitekaartjes en nog wat betaalde rekeningen

lagen. Ook de Ansichtkaarten en de uitzonderingsbrieven uit Odessa. 't Ging Laurie en Lotte niet voor den wind. De directeur was 'n ploert en Palou 'n schooier. Die twee leien samen onder een deken. Palou had 'r voor gezorgd, dat de directeur, die dadelijk 't contract had geprolongeerd, 'm elke veertien dagen iets van 't geld, dat ze 'm door de jaren op crediet lesnemen, schuldig waren geworden, instuurde. 't Kwam 'm natuurlijk toe, maar 't was 'n jodenstreek, dat-ie zich op die manier achterbaks binnen-maakte, dat-ie ze geen tijd liet, om met afbetalen te beginnen, als 't hun convenieerde! Driekwart van de brieven was met die klachten gevuld - de rest liep over Lotte's succes, waarvan onleesbare knipsels in de Russische taal getuigden - over 't plezier dat ze hadden - Duczi zou 'r oogen uitkijken, als ze zag met wat 'n respectabele, door-en-door gezellige menschen ze kennis hadden gemaakt - heel, heel anders dan in dat akeligstijve Berlijn! - Duczi zou 'n gat in de lucht slaan, als ze ze door Odessa in 'n privé-auto van 'n schatrijken fabrikant, die (in vertrouwen) van af de eerste kennismaking smoorlijk op Lotte verliefd was geraakt, en 'r al na 'n week als gentleman ‘gevraagd’ had... zag rijden! Voorloopig had Lotte nog geweigerd, omdat-ie 'n beetje te oud was - stel je voor - of dat gewicht in de weegschaal lei, als je 't geld in je schoot werd gesmeten... Als moeder, die ‘zoo schrikkelijk veel in 't leven ondervonden had’ zou ze wel zorgen dat 't in orde kwam - en als de almachtige God dat fortuin gaf, móést Duczi zonder verder uitstel den rommel in Berlijn verkoopen, op den trein gaan zitten, en zich ook 'n gebraden duif in den mond laten vallen... 'r Was nu al - daar hoorde ze Duczi bij schateren! - maar 't was heusch-waar! - 'n charmante jonge man, die meer dan 'n kwartier naar 'r meegenomen portret had staan kijken - en gezucht had - gezucht! - en op z'n woord-van-eer had verzekerd, dat als de oudste dochter 'r zoo uitzag, en 't portret 'r niet flatteerde, hij 'r geen uur over had na te denken, om 'r tot z'n vrouw te maken! Wat Duczi van zulke dingen zei? Of de Russen niet om te zoenen waren?... In 't nooit ontbrekende Postcriptum zei ze dan, dat 't leven veel duurder was dan in Berlijn, dat Duczi 't 'r niet kwalijk moest nemen, dat ze 'r deze maand niet met de huur bij kon springen, dat ze 'r adviseerde aan de firma Krüger & Cahn 'n voorschot te vragen, of 't buffet en de ongebruikte bedden te verkoopen... En waar de photos bleven?... De photograaf kon ze, als-ie 'n klant, die zoo trouw

bij 'm terugkwam, niet ‘vertrouwde’ - echt Duitsch, hoor! - onder rembours opsturen. En als Palou 'r opzocht, kon ze 'm uit háár naam verzekeren, dat-ie 'n ‘sale cochon’ was. Een Ansichtkaart van Lotte met de uitgelaten mededeeling, dat ze met den fabrikant, waarover Laurie geschreven had, ‘verloofd’ was en dat-ie 'r in z'n vreugde twee nieuwe tooneelkostuums, 'n diamanten ring en 'n kompleet stel ondergoed, van alles twaalf, en in de puntjes!, geschonken had, was door Poldi verdonkeremaand, ook 'n briefkaart van Laurie, die zich in de wolken toonde over 't cadeau van 'r aanstaanden ‘schoonzoon’, 'n echte pels, twee knoppen en 'n gemeubileerd appartement, waarin niets ontbrak, niets!... In de laatste week had Duczi kort, lusteloos geantwoord. Ze voelde zich niet gezond genoeg, om de reis te ondernemen... Later. Halfwege brak ze den brief af, keek 'r 'n paar dagen niet naar om, postte 'm door Poldi's vriendelijkheid, toen-ie eindelijk met groote moeite klaargeschreven was. Alles vermoeide 'r. 't Geringste geluid dreef 'r naar de keuken of de slaapkamer, leek 'r onuitstaanbaar. 'n Meegebrachte krant keek ze in, om 'r loomzwaar op 'r schoot te laten zakken. Ze zat soms uren en uren aaneen in den stoel bij 't raam, de oogen gesloten, hijgend ademend als 'n teringlijdster, kikte tegen 't eten dat Grete Ginzel 'r toestopte, kroop in bed zonder zich de moeite te geven zich uit te kleeden en knikte bij vragen en gesprekken, niet begrijpend, versuft, te moe om zich in te spannen.

Op 'n Zondagmiddag dwong Poldi 'r uit te gaan. Ze kleedde zich, tobde de trap tot de tweede verdieping af, zat willoos op 'n tree neer. Ongerust en nerveus sprak-ie 'r toe. Als ze wou, kon ze. 't Werd 'n misdaad zoo aan je gebrek aan energie toe te geven. Met 'n fiksche wandeling buiten in 't groen, bereikte ze meer in 'n paar uur dan met 't traineeren en piekeren in 'r stoel.

‘Kom nou’, soebatte-ie: ‘we kunnen 'n rijtuig nemen! 'k Zal 't je zoo makkelijk mogelijk maken...’

Ze weigerde klagend. Ze voelde zich duizelig. 'n Anderen dag - vandaag niet. Of-ie gromde en dreigde, 't hielp niet. Boven trok ze de pennen uit 'r hoed, en te machteloos van gebaar, om 'r zich van te ontdoen, glee ze 'r mee op de sofa achterover - en snikte. Goddank, dat ze snikte, dat ze tenminste op die manier 'n ander en ontwakend teeken van leven gaf. In z'n ouwe schuchter doen, scharrelde-ie in de keuken tot ze uitgehuild was, maar toen-ie terugkeerde, had ze zich in de slaapkamer opgesloten. Vervloekt jammer! De eenige oplossing was 'r 'n tijd ergens in de

stilte, in 'n dorp of in 'n sanatorium op verhaal te laten komen - en eerder gebeurde 'r 'n wonder dan dat-ie daarvoor kans zag.

's Middags, na kerktijd, dee-ie inkoopen van 't geld, dat voor 't gaan naar buiten had moeten dienen, en waarvoor-ie z'n horloge voor de zooveelste maal, net als den dag vóór de eerste kennismaking ‘hebreeuwsch’ had laten leeren. Van 'n vogelhandelaar bracht-ie 'n kanarie in 'n papieren kooitje mee, en toen ze, 'm verrast door 't montere ‘Piet!’ op de plek, die zoo lang zonder geluid was gebleven, opgewekter dan gewoonlijk dankte, excuseerde-ie zich zoo verlegen, dat-ie 'r niet wou foppen, dat-ie geen geld genoeg had gehad, om 'n zingend mannetje in te slaan, dat 't tot z'n spijt máár 'n wijfje was - dat ze 'r met tranen in de oogen om lachte.

‘Zie je wel’, zei-ie opgelucht - in geen weken was ze psychisch zoo vooruit gegaan -: ‘dat je lachen kan als je wil!...’

Daar had-ie dadelijk berouw van. Ze keek 'm verschrikt aan, draaide zich af naar 't raam, werd opnieuw te lusteloos, om 'm op iets te antwoorden. Dien avond, 'n warm-zomersche Septemberavond, waren ze bijna alleen in 't huis. 'r Klonk geen stem op de binnenplaats - alles was uit. De Ginzels hadden de kinderen al om vijf uur in bed gelegd, zouen 'n Kientop bezoeken, bij de Italianen stond de woning te huur, de rechter benedenburen waren uit de stad, en de portier zat in de ‘Stehbierhalle’ op den hoek, waar-ie zich aan 't buitenkansje van gister geklopte kleeden tegoed deed.

In 't geschemer van de kamer had Poldi 'r uit 'n boek voorgelezen. Omdat ze niet luisterde, leunde-ie op 't kozijn. In 't brok hemel tusschen de daken, schoot 't zwierig gestippel van spelende zwaluwen. Toen begon-ie:

‘Willen we 'n straatje omgaan?’

‘Nee’, weigerde ze zacht.

‘Waarom niet?’

‘Omdat 't geloop van de menschen me zoo moe maakt...’

‘Daar moet u toch weer aan wennen...’

‘Ja, dat moet 'k...’

‘Willen we dan?... Toe!...’

‘Nee’, herhaalde ze, in 'r stoel terugleunend: ‘morgen, overmorgen...’

‘Morgen, overmorgen’, zette-ie voorzichtig in - je moest 'r op de werkelijkheid, op 't beestachtige der dingen, die 'r ontglipt schenen te zijn, voorbereiden -: ‘kan u hier waarschijnlijk niet

langer blijven... Herinnert u zich wat 'r met u voorgevallen is...?’

‘Zeker’, zei ze, niet uit 'r inert leunen opzittend.

‘Gisteravond was 'n beambte hier...’

‘Dat zal wel...’

‘Ik zou zoo graag willen weten - is u niet boos als 'k 't vraag - heusch niet? - of - of dat wáár is...?’

‘'t Is waar...’

‘Dan moet 'r toch iemand de schuld aan hebben...’

‘Niemand’, praatte ze onverschillig: ‘'t is zoo en 't is zoo goed...’

Met de handen op den rug liep-ie de kamer op en neer. 't Was om hardop, woest en hartstochtelijk te vloeken. Je maakte 'n toespeling op dat aller-afschuwelijkste - je kookte om 't hoe, 't waarom, de aanleiding, de oorzaak te hooren - en ze bekende 't temperamentloos, langs 'r neus weg - je had 't willen losscheuren, je vuisten bij 'r aanklacht tegen dien of dien ballen, 'r troosten, opbeuren, moed inspreken - je had de ingeving bij 'r te knielen, 'r handjes te grijpen en 'r met grimmige passie te zeggen, dat 't niet meetelde, dat je 'r uit de klauwen van brute wetten en misselijke tyrannie wegrukken zou, dat je in 'r geloofde, gelóófde, dat ze haar tot geen ‘Dirne’ vernederen konden - en je zweeg. 't Waren geen woorden van berusting - God, nee! - 't schrijnde op je toe als 'n cynisch aanvaarden, 'n gemakzuchtig laat-me-met-rust, 'n indolent ondergaan van 'n waanzinnig, onmogelijk, stuitend fatum. Oneindige uren had-ie zich voorgenomen 'r met takt en kieschheid over te praten, 'r als vriend te polsen hóé-lang ze dàt voor 'r moeder en zuster gedaan - voor de parodie-moeder en de zelfzucht-zuster, die 'r jeugd exploiteerden - en wanneer ze met de ‘Sitten-polizei’ in aanraking gekomen was - 'n heel gebouw van minachting voor de maatschappelijke wetten, die 'n ‘onzedelijke’ vrouw, zonder vlammend verzet van de ‘publieke opinie’ buitensloten, opsloten, insloten, vervolgden, had-ie in bijtende gedachten geconstrueerd - om 'r 't ‘onteerende’ van 't gebeurde niet te laten voelen - en z'n argumenten verwaaiden als kaf, z'n naïve bedoeling ontglipte 'm, z'n eind-voornemen stuiptrekte bij 't koel 't gesprek coupeeren van 'r ‘'t is zoo en 't is zoo goed!’

Zwijgend ging-ie weer voor 't raam zitten, de handen onder 't hoofd. De hemel grauwde logger over de dakranden - 't zilverspettend gespeel der zwaluwen had opgehouden.

‘'t Is wel ellendig’, zei-ie in wanhopig-melankolieke, niet af te

wentelen besluiping: ‘dat we allen, zonder uitzondering, tot daden gedwongen worden, waarom God, hoe je 'm ook denkt, moet glimlachen, en waarvoor mènschen geen genade over hebben...’

Ze bewoog niet. Ouwergewoonte had-ie dat waarvan-ie vol was, te zwaar, te onhandig-van-betoog ingezet.

‘Ik meen’, zei-ie eenvoudiger: ‘dat de natuur zooaanbiddelijk is, en toch ieder uur in zooveel quasi “slechte” dingen vervalt, dat je nergens 'n grens tusschen wat mag en wat niet mag oplet...’

‘Dat zal wel’, antwoordde ze door z'n gevoeligen nadruk getroffen.

‘Ik zou geen definitie van “geluk” kunnen geven’, sprak-ie mat: ‘'k geloof niet dat 'k 't ooit heb gekend... 'n Moeder herinner 'k me niet meer, 'n vader heb 'k nooit gehad... 'n Vrouw waarvan 'k hield, heeft 'n lage rol in m'n beetje leven gespeeld... M'n eenige waarachtige vriend...’

Schrikkend hield-ie zich in, benepen keek-ie 'r aan - ze verlei zelfs 'r handen niet.

‘Schüler...’, vulde ze aan.

‘...Is iemand, waaraan ik geen houvast meer heb’, hakkelde-ie: ‘En toch, toch, zijn we allemaal zoo, dat we iederen morgen, als de zon schijnt, 't net van den wand grijpen, en 't vlindertje geluk achterna loopen... Dat doe 'k al twee en dertig jaar, of 't nog nooit iemand vóór me gedaan heeft, of 'k 'n ontdekker, 'n padvinder ben... En als 'k 'n vlinder verschalk, is 'r 'n scheur in m'n net, sta 'k van 't loopen te hijgen of m'n hart me begeeft...’

'r Wrokte 'n vreemde ontroering in z'n stem - de bril, dien-ie tusschen de vingers balanceerde, viel op 't zeil, en omdat ze niet verzat, 'r kin in de schemering op 'm toe-spitste en 'r oogen 't plafond bleven bestaren, gaf-ie zich geen moeite 'm op te rapen, dompte-ie 't hoofd in de beenige handen.

Toen scheen iets in 'r wakker te worden, na de looden dracht der ziekte-dagen te ontdooien. In denzelfden toon van overzwaarmoedigheid en zenuw-verslapping, door de bijna donkere kamer met 'r late-avond-getroebel, 'r starre ruiten en dreigendverklitte schaduwen, tot 'n schrille angststemming gehitst, sprak ze voor zich uit, 'm vergetend, zich moeilijk-worstelend uit den verlammenden, 'r niet vrij-gevenden cocon van 'r gedachten los-spinnend.

‘Als je één oogenblik’, artikuleerde ze zwak: ‘heelemaal, zonder dat iets je hindert, zonder dat je tobt of denkt, heelemaal,

héélemaal gelukkig ben, moest je in datzelfde oogenblik zoo sterk kunnen zijn, om niets, niets meer te willen... Maar je wil verder... Je wil 't nog 'ns... Je ben met één keer niet tevreden... Je wil 'r 'n gewoonte van maken... En daardoor roep je 't ongeluk aan... Als je je zoo zalig voelt, dat je je oogen sluit, om door niets afgeleid te worden, moest je je met je gesloten oogen in 'n afgrond laten zakken, om nooit meer boven te komen... Dat doe je niet... Dat wil je eerst later midden in 't ongeluk...’

Bang voor 't geluid van z'n voetstappen, droeg-ie z'n stoel naast den hare. Ze had gesnikt en gelachen - nu praatte, klaagde ze - Goddank, Goddank! Ze was of ze kwam over 'r ziekelijke depressie heen, en dat dreef 'm uit de eigen melancholie, uit de triestige kamersfeer, tot 'n nauwlijks te bedwingen blijmoedigheid. Als-ie gedurfd had, zou-ie de slap-afhangende hand, als dien morgen, toen-ie alleen bij 'r in de slaapkamer was, in de zijne genomen hebben - z'n ingekankerde bleuheid belette 't 'm.

‘Midden in 't ongeluk’, zei-ie stellig, en omdat-ie z'n bril niet op had, stonden de teer-bleeke lijnen van 'r profiel nog verwaasder tegen 't donker kontoer van 't afhangend gordijn, was 'r iets onwerkelijk-schoons om 'r achterover liggend gelaat: ‘midden in 't ergste ongeluk...’ - hij had niet 't flauwste vermoeden hoe-ie in dat moment met z'n genegenheid ver-weg van 'r gevoelsleven was -: ‘...in 't allerergste ongeluk, juffrouw Duczika, maak je met vrienden kennis, die over niets willen praten, niets willen weten - die enkel met hart en ziel, als 'n dienst vragen, om aan dat ongeluk 'n eind te maken...’

‘U is zoo hartelijk en zoo goed’, antwoordde ze, 't hoofd naar 'm toe draaiend: ‘dat 'k 't nooit zal vergeten, maar de beste vriend kàn 't gebeurde niet meer veranderen...’

‘Kàn 't! Kàn 't!’, zei-ie met z'n bedremmeling vechtend: ‘en ik kan 't zeker!... Knik nou niet nee! Toe!... Toe!... Voor mij telt 't niet mee... Ik lach 'r om, op m'n woord!... Nooit, onder welke omstandigheden ook, zal 'k je iets verwijten!... Dat zou 'n laagheid zijn, 'n afschuwelijke gemeenheid... 'k Heb van je gehouen - als 'k me onhandig uitdruk, neem 't me dan niet kwalijk - 'k ben 't niet gewoon met vrouwen te spreken - van af dien eersten keer, toen je daar bij de sofa geknield zat, en je me je linker hand gaf - 'k heb me 'r voor geschaamd - als je 't zoo noemen mag - omdat 'k motieven had om te gelooven, dat 'n - 'n ander... 'k Was dien Zaterdagnacht zoo blij, toen,

toen u in de slaapkamer, ik hier lag... Dat vond 'k zoo heerlijk en vertrouwelijk... Je houdt nou natuurlijk niet van me, Duczi - màg 'k Duczi zeggen - maar 'k zal m'n best doen, om je van me te laten houen... En wanneer iemand 't in z'n hersens haalt, om ook maar dàt van je te beweren, trap 'k 'm dood!... Toe!... Toe!... Je weet niet hóé gelukkig ik zijn zal... Morgen vroeg kan 'k naar 't Polizei-präsidium gaan... Als je trouwt verscheuren ze die smerige papieren...’

Aan de overzij werd 'n lamp achter tullen gordijnen opgestoken. 'n Schaduwhoofd bewoog bij de kap. Om 't niet te zien, sloot ze de oogen en glimlachte bizar. Wat zei z'n vrindelijke stem woorden naast 'r leven, naast de nauwelijks begraven wanhoopsdingen in 'r bestaan...

‘Ik zweer je’, hield-ie hartstochtelijk aan: ‘dat 'k 'r nooit 'n toespeling op zal maken, dat 'k je respecteer, dat 'k geen philisteroogen heb, dat 'k leelijker schuld op m'n geweten heb dan jij, dat 'k me kapot zal werken, om jou niet langer je gezondheid achter die machine te laten vernielen - en dan - en dan, Duczi - Duczi - over wat jaren, als je niet leert van me te houen - raak je vanzelf weer vrij, omdat - omdat 'k niet heelemaal gezond ben - omdat ze me al eens opereerden en 'n tweede operatie... Daar moest 'k op 't oogenblik natuurlijk niet over praten - dat klinkt mal, niet - en dat voel 'k zelf - maar in twee, drie jaar - reken 'ns an: twee, drie jaar - wat 'n lengte, wat 'n vooruitzicht! - kun je samen gelukkiger zijn dan anderen, dan haast al de anderen, in dertig, veertig... Als 'k niet te leelijk voor je ben - als je wil - toe, toe! - zeg dan ja, Duczi...’

Als 'n bedelaar was-ie van z'n stoel gegleden, en in de onstuimigheid, die 'm over z'n schuwheid heen hielp, in de veiligheid van 't donker, greep-ie eindelijk 'r hand.

Ze trok 'r niet terug, verweerde zich smartelijk-klagend...

‘Waarom vraag je dat, meneer Röse!... Waarom doe je me dat verdriet?... Ik heb zoo verschrikkelijk, zoo afschuwelijk gelejen... Zóó, dat 'k 'r nooit met iemand over spreken kan... Maar 'k hou niet van je... 'k Vind 't ellendig om 't je te zeggen... Je ben zoo lief, zoo goed, zoo hartelijk voor me geweest... 'k Zou 't graag, dolgraag, als 'k, als 'k van je hield... Misschien later... Nou hou 'k van niemand, niemand... We waren zulke goeie kameraden... Toe, laat 't zoo blijven... Ik kan, kan met geen man samen zijn, als 'k 'm moet beliegen...’

'r Hand ontglee de zijne - even bleef-ie nog voor 'r geknield, stil en aandachtig, of ze 'n pagode was - toen sleepte-ie z'n stoel naar 't andere venster terug, bukte, grabbelde, schoof den bril op z'n neus, en zweeg, omdat-ie bij die teleurstelling geen woord meer had kunnen spreken. De innige, vrouwelijke klank van 'r deemoed-stem, werkte in 'm na - en 'n wreede weerbarstigheid, die 'm over 'r dee denken, zooals-ie 't nog nooit had gedaan. ‘Ik kan met geen man samen zijn, als 'k 'm moet beliegen... beliegen... beliegen...’ Had ze 't de andere dan niet gedaan, die 'r tot Prostituirte, tot 'n sjaggerding op de markt, tot een van de vrouwen met 'n boekje, hadden gemaakt? Had ze van die andere wel gehouen? Had ze geen begrip van de industrie, die in 't rooie baksteengebouw van de Dircksenstrasse werd gedreven, geregistreerd, gecontroleerd? Of stiet-ie z'n verliefden kop aan een van de kleine, onverklaarbare, perverse naturen, die z'n studieboeken beschreven, en die ook Erich tot z'n zonderlinge vlucht had genoopt? Wou ze met geweld, en tegen alle goede raadgeving in 'r ‘vrijheid’ behouden? Wóú ze dien monsterweg op?

Uit 'r stoel opgestaan, streek ze 'n lucifer af. De lamp traagde 'r licht in de kamer. Op de tafel geleund, vol meelij met z'n bleek, ontstemd gezicht, praatte ze 'm met nog altijd dezelfde bedwongen klacht in 'r stem toe:

‘Ik heb niet één vriend in Berlijn, Poldi’, zei ze: ‘niet één - als je 'r boos om ben... hoor je me niet, Poldi?’ - 't was den eersten keer, dat ze 'm bij z'n voornaam en met ‘jij’ aansprak.

‘Ik had 't zoo graag gewild’, antwoordde-ie onderworpen - de lijdensglans van 'r doorschijnend gelaat bij 't licht van de lamp, temde 'm volkomen -: ‘dubbel en dwars gewild, om dat - dat van de politie - ongedaan te maken - en voor mezelf...’

‘'r Valt niets meer ongedaan te maken...’

‘Alles...’

‘Nee’, glimlachte ze half verward, half in hallucinatie - 't bleef 'm 'n raadsel -: ‘'k ben, en dat weet je nog niet, in 'n bed van 'n Absteigequartier gevonden...’

‘Dat vraag 'k je toch niet!’, viel-ie woest en gekweld uit.

‘...Daar herinner 'k me niets van’, sprak ze met vochtige oogen de lamp in starend: ‘daar hoef 'k voor niemand, en ook niet voor jou, m'n oogen voor neer te slaan - maar 'k herinner me wel - en dat vergeet 'k nooit - en daar walg 'k zoo van

- dat 't met nòg iemand... Lieve Poldi, ik smeek je, laat me 'r niet meer aan terugdenken... Als 'k 's morgens opsta, ril ik... Als m'n handen elkaar aanraken, ril 'k... Als 'k me aan en uitklee, ril 'k... Als 'k in bed stap, ril 'k... 'k Heb mezelf zoo schaamteloos, zoo om 't uit te schreeuwen, zoo misselijk-misselijk vergooid, weggesmeten, verschopt, dat 'k bij de vrouwen, die bij jullie in dat huis, aan de overzij van waar je woont, hoor!... Voor vijf, zes weken wist 'k niets, niets - heb je me zoo vroolijk en onbezorgd, als 'k 't nooit meer worden zal, hier bij Laurie en Lotte gezien - nou weet 'k meer dan 'n mensch verdragen kan...’

Ze wrong 't tafelkleed tusschen 'r vingers - 'r tranen stotterden over 'r wangen - 'r lippen vertrokken - ze stond zoo diepverslagen, zoo erbarmelijk-in-smartherinnering over 'm, dat-ie 't niet verdroeg 'r aan te kijken.

‘Laat 'k je dan trouwen’, zei-ie zacht-overredend: ‘voor den... vorm, Duczi... Je kan en je mag niet onder die Sittenkontrolle blijven...’

Ze schudde 't hoofd - ze hield 'r omkringde oogen niet van de lamp af - je zag aan de zenuwtrillingen van 'r gezicht, dat ze 'r tanden tezaam klemde - dat ze in ln idee-van-weken, 'n obsedeerend besluit leefde. Hij praatte stil voor zich uit, voorzichtige argumenten op met overleg gekozen woorden stapelend - hij redeneerde met 'n dwars, koppig kind - ze glimlachte, zweeg, weerde 'm met 'n gebaar af - eindigde met 'n pertinent, niet te overwinnen néé. Terwijl ze in de keuken koffie zette, werd 'm iets van 't psychologisch geval duidelijk. 'r Was, herinnerde-ie zich uit psycho-pathische Annalen, 'n vrouw geweest, die om 'r man 'n onteerende straf te bezorgen, zichzelf met 'n mes levensgevaarlijk verwondde en den man van 'n moordaanslag beschuldigde. 'r Was 'n vrouw, op 'n ander verliefd, die 'r eigen man tot 'n inbraak ophitste, en 'm zelf bij de politie verried... Wraak dreef honderden tot ziekelijke, afwijkende handelingen. Bedrogen liefde was de ondergrond van ontelbare kleine, onopgemerkte en weer de wereld overdonderende tragedies. Wat ze 'r straks bij de lamp onpeilbaar-droefgeestig en radeloos-gebroken uitgeflapt had, wat ze 'm hardnekkig antwoordde op al wat-ie beweerde, leek op zulke excessen, had 'r den schijn van... Goed. Ook over dat zou ze heenraken. Vanmorgen en gister wanhoopte je aan alles. ‘Verloren’, hahaha!, was ze nog niet, was ze nooit geweest... Met geduld en toewijding en 'r voorloopig niet meer over spreken, tot ze 'r evenwicht terug had, kon je bereiken wat

je wou, wat je niet opgaf... 'r Zou en 'r moest 'n oogenblik komen, dat ze niets meer geheim hield, dat ze 'r jammerlijk idée fixe liet glippen...

Toen ze 'm koffie bracht, zat-ie zoo kalm en gemoedelijk aan de tafel, of ze over niets gepraat hadden, of 'r geen angststemming in de kamer geweest was. Ze ordende de dingskes van de naaimachine, bleef bedrijvig, bewoog zonder de indolentie, zonder de lam-geslagen gebaren van de laatste weken. Ze zou ergens 'n kamer huren, onverschillig waar, 't liefst 'n leege en die zelf met de prullen van hier meubileeren. Je had maar te kiezen uit de duizende advertenties. En nou ze zich gelukkig zoo héél anders voelde als gedurende 'r ziekte, nam ze weer werk aan voor 'n confectiefabriek - voor die van Krüger & Cahn naaide ze geen steek meer, niet als ze 'r met goud betaalden...

Heen en weer kuierend, dee-ie nog 'n 'm stil-makende ontdekking. In den bak van 't buffet, 'n blaadje papier voor 'n notitie zoekend, kreeg-ie 't lommerdbriefje op Grete Ginzel's naam staande, in handen, las de woorden: ‘...Pfandschein über 45. Mark. Empfangen von Ginzel für ein Darlehen auf sechs Monate im Betrage von 45.- Mark und 45 Pfennig monatliche Zinsen als Unterpfand ein goldener Ring...’ - en vroeg niets, omdat Duczi 'm aankeek en weer net zoo glimlachte als toen ze onder de lamp stond. Op 't nachtkastje had-ie 'm zien liggen, later niet meer...

Kort voor tienen, terwijl ze ieder voor zich bezig waren - hij met 'n studieboek, zij met verstelwerk, was 'r 'n kort moment van verschrikking. 'r Werd gebeld. Poldi, die de deur opende, hakkelde als 'n schooljongen, dacht met 'n gevoel of z'n hart stilstond, dat de Kriminalbeambte met de een of andere boodschap voor Duczi kwam, toen-ie z'n penning vertoonde om zich te legitimeeren. De correcte beleefdheid van den man, die zich met den hoed in de hand verontschuldigde over z'n zoo laat bezoek, stelde èn hem èn Duczi gerust. Of de juffrouw zoo vriendelijk wou wezen 'm 'n paar inlichtingen over 'r buurman Ginzel, als ze 'm tenminste kende, en als ze 'r geen bezwaar tegen had, te geven. 'r Waren, zei-ie, in 'n zaak, waarover-ie zich niet in bijzonderheden mocht uitlaten, brieven aan de politie geschreven en persoonlijke mededeelingen gedaan, die 't noodzakelijk maakten informaties over den barbier in te winnen. Met z'n achterdochtige vragen, was-ie juist bij Duczika aan 't ver-

keerde adres. Ze wond 'r zich bij op. Liet de laster dan niemand met rust? De Ginzels waren de fatsoenlijkste, netste en werkzaamste menschen, die ze kende. En ze kende ze goed. De vrouw had 'r weken lang tijdens 'n ziekte, met de liefste opoffering verpleegd - de man zat tot 's nachts drie, vier uur op, om den kost voor z'n huishouden te verdienen - dat kon meneer Poldi Röse, die de vrouw eens tegen den morgen bij had gestaan, toen ze onder 't werk flauw was gevallen, getuigen... Jawel, jawel, knikte de Kriminalbeambte, daar had-ie niets tegen in te brengen, maar in den laatsten tijd dee de barbier, die sinds eenige weken in 't oog werd gehouden - waarom mocht-ie voorloopig niet zeggen - uitgaven, die de aandacht trokken. Of de juffrouw zich geen datum herinnerde, dat Ginzel anders dan gewoonlijk had gedaan, opgewonden thuis was gekomen, of teekenen van buitengewone onrust had gegeven? Wanneer ze zoo welwillend zou willen zijn, om zich wat in te spannen, en klare, duidelijke antwoorden te geven, zou ze 'r toe meewerken, om 'n eind aan de praatjes, die ze terecht laster noemde, te maken. Even keek Duczika met gespannen pupillen in de lamp - nou-ie 'r dat vroeg, flitste 't vreemde van de manicuredoos en z'n klein gejok in 'r op - ook de krankzinnige haast, waarmee-ie de trap op was gestormd, toen ze den rampzaligen Zaterdag door 't kijkgat van de deur had geloerd - en z'n gehijg bij 't bukken over de leuning van 't trappenhuis - 't woelde met 'n beklemmend wantrouwen in 'r op, maar ze had zich liever de tong afgebeten dan 'r 'n woord over te kikken. 't Ging den beambte met z'n hatelijke vriendelijkheid niet aan. 'r Vriendin in ongelegenheid brengen, dee ze onder geen omstandigheden. Integendeel. Driftig en gretig verdedigde ze de Ginzels. Als-ie in den laatsten tijd uitgaven dee, mocht-ie dat doen. Grete had 'r zelf in vertrouwen verteld - maar nou de menschen 'r wat achter zochten, durfde zij rustig uit de school klappen! - dat 'r klanten waren, 'n paar rijke klanten, die 'm hielpen om 'n zaakje in 't Bayrischer Viertel, in te richten... Tot 'n bedrag van duizend Mark mocht-ie voor z'n installatie spendeeren... De kennisgeving, die naar de drukkerij gezonden moest worden, had ze met 'r eigen oogen gezien. Wat 'r dus van 't gebabbel en gekonkel overbleef?

‘Ja, als 'n paar rijke klanten 'm bijstaan, is alles opgehelderd, en dank ik u wel’, knikte de beambte, zich nog eens excuseerend, dat-ie ze zoo laat gestoord had. Poldi liet 'm uit - Laurie was zoo beminnelijk geweest den ongelukssleutel voor 'n week te retour-

neeren, ongefrankeerd - en nog 'n poos babbelden ze na over 't incident, dat den student in 't begin 'n hartklopping bezorgde.

 

Den volgenden dag ging Duczika voor 't allereerst uit. 't Was 'n zonnig-behaaglijke morgen van dat ongekend-lange droogdorre seizoen. Licht duizelig stapte ze door de stoffige straten naar 't ‘Wasche-Maass-Atelier’, waarvoor ze meer had gewerkt. De vrouw was vroeger een van de toeziende chefs in 'n wereldmagazijn in 't centrum geweest, had zich gevestigd, toen ze door 'r liaison, die zich verloofde, voor tien duizend Mark contant af werd gekocht, en had op haar beurt 'n aan 't mode-atelier verknochten man getrouwd, die als geen tweede etaleerde, geen voeringsnipper ongebruikt liet en zich voor de drie kinderen uitsloofde. De werkplaats lag voor aan de straat. De meisjes zaten achter de machines, dadelijk bij de uitstalling. Zomer en winter fabriceerden ze ‘Brautausstattungen in vornehmster Ausführung’, ‘Luxus-Wäsche’ en blouses. Op de spiegelruit, voor 't tot 'n zwaan gemodelleerd stuk satinet, de kanten blouses en de vaas met imitatie-chrysanten, stond de firma-naam Regina Herold - hij heette Mayer Cohn. De pui hadden ze voor eigen rekening laten moderniseeren, in 't achterkantoortje met z'n glazen beschot, hield Mayer Cohn toezicht op 't clubje in den winkel, als Regina Herold afleverde of voor 't huishouden zorgde. Vandaag was 't 'r niet zoo in de puntjes, niet zoo geordend als gewoonlijk, omdat Mayer Cohn 'r z'n Zondag aan besteed had de wanden opnieuw met effen rood papier te behangen, en ie eerst vanavond, als de meisjes om zeven uur vertrokken, 't niet klaar gekregen brok, dat 'r nu met z'n ondergrond van kranten onoogelijk uitbrak, verder gereed kon plakken. Toen Duczi de straat overstak stonden Mayer Cohn en Regina Cohn geboren Herold samen glimlachend in de deuropening, tusschen de zwartmarmeren borden met de witte letters Brautausstattungen en Luxuswäsche. 't Oudste zoontje Heinie en de eenige dochter Elfriede leerden aan de hand van een van de naaistertjes 't rijden op rolschaatsen over 't asfalt. 't Naaistertje schaterde, de bleek-magere kinderen struikelden met jonge-hond-bewegingen - vader en moeder gnuifden. Maanden hadden de kinderen 'r om gezeurd en gebedeld, hadden de ouders 't bang voor de gevaren, geweigerd - nu, na 'n onverhoopte bestelling, was de groote surprise gevolgd, verkneuterden Cohn en vrouw zich in 't sport-plezier van de twee.

Duczika liep met Mayer Cohn 't magazijntje door, terwijl de naaisters koffie slobberden. Ze viel met 'r neus in de boter, omdat een van de meisjes in de eerste maanden - ze kon wel begrijpen waarom - ongelukje gehad! - in de eerste maanden niet terug kon komen - ze was welkom, als ze tenminste hier op 't atelier wou werken... Blouses, zooals toen, blouses om thuis klaar te maken, had-ie op 't oogenblik niet. Ze nam 't aan, vroeg of ze even mocht uitrusten - ze zag wit van moeheid na de ongewone wandeling - kreeg van Regina Cohn, die bij al de meisjes om 'r hartelijkheid getapt was, 'n van vijf-Pfennig-bouillonwürfel getrokken kop ‘Kraftbrühe’ met 'n broodje en bewonderde de nieuwe rolschaatsen van Heinie en Elfriede, die met kleuren als boeien 't kantoor instommelden - en beloofde met 'n gevoel van opluchting uiterlijk Donderdag present te zijn als 'r verhuizing achter den rug was. Opgewekter - heele dagen alleen op 'n kamer zou ze 't niet meer uithouden - wandelde ze naar huis terug. En dicht bij de entree was 'r iets liefs. Grete Ginzel, die inkoopen was wezen doen, had 'r oudste meisje en 't kwakkelend jongentje kousen en schoenen uitgetrokken. 'n Auto-sproeiwagen was langs de stoepranden gereden. De straat dreef en naar 't rooster van 't riool stroomde 't water met 'n smijdig vaartje. Papieren, vuil en gedroogde paardevijgen zogen mee in 't gat, en de kraaiende kinderen, de broekspijpjes opsjorrend, hadden 'n machtige leut in 't pootje-baden bij 't tjokkel-ritselend rooster. Dicht bij de ‘Stehbierhalle’ draaide de sproeiwagen en kwam nog 'ns terug. De stralen spoten in bogen op, dikten 't greppeltje aan en de kindervoetjes plasten 'r door heen, dat 't tot op 't trottoir spette.

‘Laat de banden van je broek niet zoo in 't water sleepen, Marietje!’, schreeuwde Grete: ‘en hou je broertje vast... En niet zoo diep 'r in!... Mot je verdrinken?... Heb-ie leeren zwemmen?... Hahaha!’

Met de handen op de heupen, breeduit van lol, keek ze toe, bond de rokken van 't meisje hooger op, en vertelde van de pret, die ze den vorigen avond in 'n Kientop hadden gehad. Ze had met Fritz 'n drama gezien, waarbij ze allebei hadden zitten huilen - 'n wonder wat ze uitvonden - prachtig - je hoefde 'r niet voor na de komedie te gaan...

‘Nou Marietje, nou is 't genoeg! Vooruit Wimpiel’, riep ze: d'r is geen water meer! As je nog langer blijft morsen worden je voeten weer smerig!’

Gezamenlijk liepen ze de trap op, de kinderen vooraan. Maar net toen ze den sleutel in 't slot stak, gebeurde 'r iets ontzettends. Drie mannen, die achter ze aan kwamen, drongen tegelijk met 'r, en zonder 'n woord te spreken, de kamer binnen, waarin de barbier bezig was 'n pruik op te makken. Voor-ie 't ding op de werktafel gelegd had, in 'n verbijsterende stilte, enkel door 't drenzen van de zuigeling in den kinderwagen gestoord, had de eene man 'm bij z'n nek vast, greep de tweede 'm bij 'n pols, posteerde de derde zich in de deuropening.

Met 'n. gil, die door 't trappenhuis snerpte, liet Grete Ginzel 'r inkooptasch vallen, berukte ze de schouders van den man, die 'r den weg versperde.

‘Ik waarschuw je, vrouw!’, zei deze, 'r lomp terugduwend: ‘begin geen grapjes - we zijn van de Kriminalpolizei...’

‘Van de Kriminalpolizei!’, krijschte Grete Ginzel, 'm opnieuw bij z'n arm vattend: ‘wat kan mij dat schelen!... As je 'n vinger na 'm uitsteekt...’

‘In je eigen belang, juffrouw’, dreigde de beambte, zich driftig losrukkend: ‘raad 'k je aan 'r geen onnoodig schandaal van te maken - an 't gezicht van je man zie je, als je niet blind ben, dat we 'm op geen losse gronden komen weghalen...’

Hij had gelijk. De schriele, kleine barbier stond zonder 'n woord van verzet en aschgrauw tusschen de twee beambten, die 'm de handboeien aan hadden gelegd. Hij trilde. Z'n vingers beefden nerveus. Z'n lippen mumden.

‘Wat het-ie dan gedaan? Wat motten jullie in Jezusnaam van ons?’, gier-huilde de vrouw machteloos tegen den muur van 't portaaltje leunend.

‘Dat zou zekere Semmie Lubinsky, als-ie nog leefde, beter kunnen zeggen’, snauwde de beambte, en zonder verder naar de in onmacht zakkende Grete om te kijken, hield-ie 'r toezicht op hoe z'n collegas den huiverenden friseur hardhandig fouilleerden.

Benee voor 't huis verdrongen zich de bewoners, de menschen uit de buurt en de voorbijgangers. Uit 'n auto waren heeren gestapt. 't Ging van mond tot mond, koortsachtig en met verwarde verhalen, dat 'r bij den kruidenier 'n bankje van vijftig Mark, waarvan 't nummer bekend was, een van de gestolen papieren van den ‘Raubmord’ op den eigenaar van het Lombard & Lagerhaus ingewisseld was geworden, dat ze den moordenaar hàdden...


Vorige

Over het gehele werk

landen