Dora Kremer

[p. IV]

Doktor Stockmann. Ja gewisz, ja gewisz!.... Die Sache ist die, seht ihr, dasz der stärkste Mann in der Welt der ist, der am einsamsten steht.
Frau Stockmann.... Ach du, Thomas -!
(Ibsen. Ein Volksfeind)

[p. V]

[Woord vooraf]

In Holland is 't schrijven van 'n oorspronkelijk stuk een misdaad.

Men valt er op aan, als havikken op 'n kreng.

Ieder sleurt 'n brokje mee, tot 'n kaalgevreten skelet overblijft.

Dat was zoo.

Dat is zoo.

Dat zal zoo zijn:

omdat Holland klein is,

omdat improductieve menschen op 't gebied van venijn ultra-productief zijn.

Over D.K. hebben publiek en pers de barstensvolle galblazen geopend.

De meest vermakelijke domheden zijn er over verkondigd.

't Stuk was 'n mislukte parodie op Nora.

De schrijver had wel aanleg voor 'n klucht.

Men verweet hem zijn driestheid, zijn brutaliteit, zijn jeugd.

Men viel op 'n eersteling aan met het groote devies ‘We want the best in art now, or no art.’

Men vroeg of hij leed genoeg gekend had, om over 't leed van anderen te oordeelen.

Die heele storm van kleine passiën is buiten me om gegaan. 'k Hecht niet aan de wijsheid van zoovelen als die er officieel geroepen worden hun oordeel uit te spreken.

[p. VI]

D.K. verschijnt niet in druk, omdat ik 't zelf met 't stuk eens ben - 't heeft voor mij veel grooter fouten dan die 'n oppervlakkige kritiek aanwees; als artistiek werk voldoet die pennevrucht van voor anderhalf jaar maar voor een deel aan mijn voelen van heden -, 'k geef 't in 't licht als 'n protest tegen den walgelijken stroom van personaliteiten, tegen de kleinzieligheid van vele Hollandsche ‘critici’, die op de meest unfaire wijze persoonlijke kwaadaardigheidjes hebben gelucht tegen 'n lid van hun achtbaar college. 't Genoegen om hierover grappige dingen te vertellen, reserveer 'k me tot later.

In Rotterdam waren 't verslaggevers die 't sein tot sissen gaven.

In Amsterdam, waar D.K. succes had, waren 't verslaggevers, die de vuilste insinuaties over de samenstelling van 't publiek uitkraamden.

Ja, meneeren, tooneelspelers te Amsterdam en elders hebben warm toegejuicht. Ik ben er dankbaar voor. Als vakmenschen iets goeds in D.K. vinden, hecht ik daar meer aan, dan aan zinneloos geklap.

In Dora Kremer heb 'k getracht buiten de tooneel-konventie te blijven, getracht te geven vier bedrijven in natuurlijk verloop, zonder trucs, zonder scènes à faire, zonder theater-coups. M'n bedoeling was geen drama met groote actie. Ik wilde een eenvoudige analyse, een treurspel zich afwikkelend te midden van de banaliteiten van 't leven.

Daarom heb ik o.m. de gewone liefdes-sentimentaliteit vermeden, de ontwikkeling der genegenheid tusschen Ferdinand en Dora op sobere wijze aangegeven, 't aan de vertolkers overlatend door innigheid en gloed 't schetsachtige aan te vullen.

Daarom heb ik in 't eerste bedrijf het monotone interieur

[p. VII]

bizonder gedetailleerd, in 't tweede de stijging der vervreemding voorbereid, in 't derde 't contrast geteekend tusschen die menschen bestiaal doend in hun verveling en 't jonge vrouwtje, alleen met haar worsteling.

Daàrom geschiedt in 't vierde bedrijf de ontknooping, zonder zoeken naar effect, zooals dat in 't leven oók gebeurt.

Dora Kremer is de reine vrouw, geexalteerd door onbegrepen wetenschap, overspannen door 'n wanhopig grübeln, edel in haar ideëen. 'k Heb haar naar 't leven geteekend. Zoo ook Karel. 't Samenbrengen dier twee was fantasie. Wie deze hoofdtypen heeft kunnen waarnemen, moge beslissen of mijne figuren leven.

‘Het gedicht’ dat Broekmeijer in 't 3de bedrijf voordraagt, heeft men wel willen opvatten als eene parodie op de N.-Gids. 'k Heb daar niet aan gedacht. Volgend de konventie, had ik den boekhandelaar 't een of andere flauwe rijmpje in den mond kunnen leggen. 'k Heb willen parodieeren den man, die als zooveel schreeuwers een richting ‘navolgen’, zonder haar te voelen of te begrijpen. De vertolkers weten hoe ik dit reeds op repetitiën duidelijk maakte.

Mijn hartelijken dank aan de heeren Le Gras en Haspels, aan de dames en heeren van 't gezelschap, die met zooveel toewijding gespeeld hebben.

Mijn dank aan de enkelen, die me brieven van instemming zonden.

Amsterdam, Mei 1893.

Herm. Heijermans Jr.

[p. VIII]

Voor de eerste maal opgevoerd in den Grooten Schouwburg te Rotterdam op Dinsdag 25 April 1893.