|
| |
| |
| |
Lof-dicht.
Ter eeren van de Lof-waerde Rosemond.
MYn pen, die nu en dan, met dood-gheverwde dichten,
Het schoon van dees of die hebt meenen te verlichten,
Houd stil, en let eens wel wat dat ghy hier bestaet,
De Son haer met geen krijt, noch kolen malen laet,
Siet ghy niet tot wat hooght die leydt-ster is geresen?
VVat glans van waerdigheydt gheprent is in dat wesen?
En hoe soo schoonen ziel, in sulcken schoonen lijf,
VVat anders eyscht als 't Lof van speelsieck tijt-verdrijf?
Achillis Helden-daedt Homerus op moet haelen,
En Alexanders beeldt mach maer Apelles maelen,
Dees' minnelijcke maeght, dit soet en sedig schoon,
Door Huygens, Hooft, of Cats, most sijn gestelt ten toon.
De Tulpjes in haer tuyn die schijnen haer te groeten,
| |
| |
En 't dierbaerst van haer schoon te leggen aen haer voeten,
De witte Lelijtjes sijn bleeck van loutre nijdt,
Om dat een witter wit lanckx haren boesem glijdt:
De Roosjes werden roodt, en tuyghen met hun blosen,
Dat hare kaeckjes sijn met schoonder roodt bekrosen.
Kort om, 't sy dat ghy hayr, of hand, of oog, besiet,
Noch minsaems isser meer, noch schoonders isser yet.
Houdt op dan stompe pen, van met u lompe treckken
Te willen tot cieraet van sulcken ciersels trecken,
't Geen 't loven overtopt werdt met gheen Lof vermeert:
En 't gunt meest waerdig is met swygen best ghe-eert.
Aldus vond yeder op sijn selven sijn eyghen vermaeck. Maer Radegond, wel denckende dat Rosemond soo haest niet weerom soude komen: vermits sy wist dat het laet soude zijn, eer Eelaerd en Eer- | |
| |
rijck, haere ernstige saecken verricht hebbende, hun tot het middagmael souden konnen verledighen: en gissende dat Diederijck, uyt een aen-geboren wandel-lust, 't meerendeel van die tijt met Rosemond lanckx 't aengename strant te leyden soude soecken te slijten. Soo riepse Ermgaerd, met Reynhert en Waermond, weder by haer, voorstellende datmen yet by de handt moste nemen om het wachten nae 't middachmael te min verdrietigh te doen vallen. Dies sy begonden eenighe geneuchelijcke speeltjes voor den dach te halen, ende daer onder malkanderen met vele vraegjes en weder-vraeghjes te oeffenen. Maer de jonghe Ermgaerd deedse alle gelijk lachen, met Waermond te vragen, of het Dorp, daerse tegenwoordig waren, Cat-wijck heete, om dat de kollen, in schijn
| |
| |
van katten, daer quamen danssen, en voorts sulcke kuren bedrijven, als de meysjes, in 't school aen 't naeyen sittende, malkanderen pleghen te vertellen? Herderinnetje, seyde Waermond, men heeft de menschen hier te voren veel wijs gemaeckt, van kollen die haer in katten, en mannen die hun in Weer-wolven wisten te veranderen: en dan dingen deden die d'onmogelijckheyd niet toe en laet te geschieden. Waer van schier vande minste waren, met mossel-schelpen en eyer-schaelen van hier in Enghelandt over te varen, en die aerdighe Schepen met de punten van naelden door de woedende baren van de wilde Zee heen te roeyen. Maer d'onder-vindinghe heeft eyndelijck geleert, dat aen die beusel - praetjes of niet metallen aen en is, of dat het gheene
| |
| |
die arme menschen inder daedt meenden gedaen te hebben, maer by hun gedroomt, ofte by een bedurven inbeeldinge in haere ontstelde herssenen in-gedruckt was. Gelijkmen aen een anderen slach van menschen, dese niet heel ongelijk, by wylen siet datse hun inbeelden doodt te zijn, of van glas te wesen, of Kick-vorschen inden buyck te hebben, of met haer neus tot op haer schoenen te reycken, of yet dierghelijckx dat noch belachelijcker is. Sulckx soo vastelijck geloovende, datse op dat geloof souden willen sterven. En nochtans men weet datse menichmael van die waen-sieckte ghenesen werden. Iae ick hebber buytens Lands een gekent, van geen gemeene geleertheyt en ervarenheyt inde wereldt, dewelcke, 't sy door tintelende weedom, of an- | |
| |
dere verstoppinge inde hersenen, hem selven wijsmaeckte een trommel in sijn hooft te hebben, en dat met so stercken in-druck, dat wie hem daer in tegen wilde spreken, hem slechts scheen te terghen, en sijn quaet daer door maer te erger maeckte. So dat den armen ellendighen, meenende dat sijn quale ongeneselijck was, door dien hem gheen raet daer toe nae sijn sinnelijckheyt ghegeven wiert, in sulcken ongeneuchte verviel, dat hy 't ooghen-schijnelijck soude besturven hebben: ten sy een oud ervaren genees-meester, dewelcke van grooten bedrijve, en van gheen minder beroemtheyt in syne kunst was, by hem door sijn begheeren ghehaelt, en van de gheleghentheyd van sijne sieckte onder-richt zijnde, hem ter eerster by-een-komste de pols voelende, en het
| |
| |
water besiende, meteen staetigh aen-sicht gheseyt hadde, datmen by alle ken-teyckenen niet anders konde af-meten dan dat hy een trommel in 't hooft hadde, en dat hem dat sulcken geraes en gerammel aldaer veroorsaeckte: maer dat hy hoopte, hoewel 't een swaer en on-gemeen voor-val was, hem (so hy sich volkomentlijck in syne handen wilde stellen) met de hulpe des Alderhooghsten helpers daer van te ghenesen. Onder-tusschen hem hebbende doen ghebruycken soodanighe pillen en drancken, als voor 't suyveren van dese taye en aen-ghebrande swarte galle goed waren: soo bestemde hy een dach datmen de siecke een openinghe int hooft soude doen, en had middeler-wijl doen maken een kleyn trommeltjen, datmen ghemackelijck inde handt konde verbergen,
| |
| |
den dach gekomen, ende alles met veel fatsoens tot het bloed-laten bereydt zijnde, soo wierdt den krancken met een scherp scheermes een groote snabbe recht boven 't voorhooft ghegheven, en als die wel te degen in een silver becken ghebloedt hadde, soo liet de wond - meester daer behendelijck het trommeltjen in glyen, en soo alsmen nu het bloedt soude besien, wierdt het selve daer in ghevonden, en aen yeder een als tot een verwonderinge getoont. de waensiecke sich tegens sijne huys-ghenoten niet weynigh storende, van datse dus langhe soo onwetende hal-starrig geweest waren, in hem niet te hebben willen ghelooven: ende de weten-schap van desen sijnen genees-meester, die d'oorsaecke van syn quaedt hadde weten uyt te vinden, en hem alsoo
| |
| |
boven hope van alle de wereldt daer van te ghenesen, tot inden Hemel verheffende. En inder daed hy beterde in korten tijd, en wiert weder so bequaem, en gheschickt tot het handelen van alle ghewichtige saken, als hy oyt van te voren geweest was.
Ick wil hier mede seggen redenlievende Radegond, dat het met de vermeende kollen en tovenaers, hier te voren dickwils oock alsoo toe gegaen heeft, die haer selven yet inbeeldende dat niet en was, en 't inghebeelde voor waer bekennende, op die bekentenisse ten vyere ghebracht wierden. En dat het slimste is, op haer beschuldighen, van dese of die hier of daer gesien, en dit of dat mede gedaen te hebben, en daer op te sterven, wierden vele onschuldige en onnoosele menschen, jammerlijck
| |
| |
aen haer eynd geholpen. so dat de staecken met honderden roockten, vanden brand der gener, die menigmael veel vromer en deugdelijcker waeren dan de geene diese dus deden verbranden.
En dewijl wy in dese kout vervallen zijn, soo moet ick u een gedenck-waerdighe gheschiedenisse, die op dese stoffe niet qualijck slaet, in 't korte verhalen. In onser Vaderen eeuwe dan, als wanneer het branden en blaecken van sulcke waen - suchtighe en swart-gallighe menschen, die onder den naem van tovenaers en toveressen van kant gheholpen wierden, dapper in swangh ging, heerschte over een vande voorneemste ghewesten die aen de vrucht-bare Rijn-kant gheleghen zijn, een Vorst van sonderlinghen goedertieren aert, en seer besa- | |
| |
dighden ghemoede, die vyandt zijnde van alle on-behoorlijcke bloet-stortinge, den hevigen yver van sijne amptluyden, in dese arme wichten met lode schoenen na te gaen, en in haere antwoorden looselijck te verstricken, soo veel inbond als de ghewoonte van die ongeluckighe tijdt eenighsints in sulcken verblinden eeuwe wilde toelaeten. Dewelcke niet alleen hier in het spoor van gherechtmatigheyt vry verre te buyten ging, maer selfs in vrome en God vruchtighe menschen, om dit of dat tegens t'algemeen in gewortelt gevoelen te geloven, wredelijck als Gods-lasteraers ten vyere te veroordeelen, en onder schijn van yver tot voorstandt vande kercke jammerlijck om den hals te helpen, sich selven voorwaer een al te ruymen toom gaf. En dat dick- | |
| |
wils om der goede luyden goedt ('t welck in dierghelijcke gheleghentheden niet selden de soppe is daer de visch om op de rooster moet) in haer kluyven te krygen.
Dese goede Heere eens in een Stedeken van sijne Heerschappye komende, dat boven alle andere met de klanck van toverye berucht was, soo wierd hem t'synen aen-wesen aldaer over ghegeven een lijste van twaelf vrouwen, die op aenklachte ghevanghen, en op haere bekentenisse (by 't meerendeel door pynighen uyt-geperst) ten vyere ghevonnist waeren. De misdaden die haer nae-ghegeven wierden waren grouwelijck, onweer te verwecken, menschen en vee te betoveren, 't koren vanden eenen acker op den anderen te besweeren, vande minste zijnde. D'Amptluyden achtende, datmen
| |
| |
niet beters mochte doen, dan sulcke booswichten, en werelts-verdrieten, inde tegenwoordigheyt van haeren Heere de ghemeene wraecke op te offeren. Die dan (so sy meenden) voorts met eenen der verwesener goederen, (als na rechten aenden Heere vervallen,) konde te gelde maecken, en het gelt voor een teer - penninck in sijn beurse steecken.
Maer het ghemoedt van desen Edel-aerdigen Prince, noyt vaerdigh zijnde in tot bloet-storten te verwilligen, begeerde de beschuldighde eerst selfs te sien en te hooren; en nae dat hyse met eygenen monde ondervraeght hadde, bevondt hy sommige door pyne beleden te hebben, 't gheense noyt gedacht, veel min gedaen hadden; en bereyt te zijn, liever hare onnosele zielen door de onverdien- | |
| |
de vlamme te laten gaen, dan de vinnigheden der on-medogende beulen, op haere teere lichamen weder op 't nieuws te ghedogen. Andere bevondt hy te zijn, oude versufte wyven, vol eensinnighe en swaer-hoofdighe grillen, op welcker seggen, 't een tegen 't ander loopende, gheen meer staets te maecken was, dan op 't seggen van dien kluchtighen haen, die in voorleden tyden hem selven wijsmaeckte dat alle de schepen die in een groote Coop-stadt jaerlijckx aen quamen de sijne waren, sich volgens dien wel vastelijk inbeeldende rijcker dan de Keyser te zijn, daer hy sonder der goede luyden hulpe van armoede soude hebben moeten vergaen. Maer onder anderen wasser eene, noch jongh van jaeren, en van uytnemende schoonheyt, hoe-wel wat
| |
| |
hol-ooght, en verwildert daer uyt-siende, dese seyde met een neergeslagen wesen vol uyt, datse vrywilligh bekent hadde een toveresse te wesen, en dat haere bekentenisse waer was. Maer ghevraeght zijnde watse dede alsse toverde, en van wie datse dese toverkunste geleert hadde, so antwoorde sy, datse sulckx gheleert had van een oude vrouwe, wel eer haer gebure, en nu overleden: dat de selve haer hadde gegeven een groote pot vol tover-vet, waer mede sy haer besmeerde, en alsdan eenige vreemde woorden spreeckende, diese selfs niet en verstont, noch wist watse te beduyden hadden, so vloogse ter schoorsteen uyt, en dwalende over bergh over dal, wiert gevoert op der kollen Bruylofts-feest, daermen dapper danste, en wonder vrolijck was, en op de
| |
| |
weerom-komste, verweckten sy storm en onweer, en deden de schepen inden Rhijn vergaen, brachten hagel over lover en gras, saeyden de heete sieckte door de Dorpen, deden vee en menschen sterven, en in 't korte stelden aen dingen die niemant buyten hun doenlijck en waeren: werdende somtijdts, als sy wilden, katten, somtijts Weerwolven, somtijts Bonte-kraeyen, en somtijdts yets anders. Hier by so vast blyvende, en soo veel bescheyts seggende, dat des Heeren Raden, daer door oorsaecke menende gevonden te hebben om den selvenvoortaen de hand wat beter te doen lichten in sulcke voor-vallen, alrede bestemden, dat hier zijnde eygen vrywillige bekentenisse, op sulck beken niet anders mochte volghen als schult-vonnisse, en op 't vonnisse de verdiende straffe.
| |
| |
Doch de goedertieren Vorst dese gevanghene dien niet tegenstaende seer vriendelijk aen-sprekende, vraeghde haer, ofse dat vliegen uyt de schoorsteen, daerse soo veel van geseyt hadde, wel in sijn teghen-woordigheydt soude konnen in 't werck stellen? waer op de schoone jonghe vrouwe zedighlijck antwoorde, van niet daer ter plaetse, maer wel in haer eyghen huys, indien sijn Vorstelycke genade gheliefde de moeyten te nemen van daer te komen, ende haer wilde veroorloven van aldaer op haere vrye voeten ghestelt te mogen werden. Kortelijk haer begeerte wierd ingewilligt; De Vorst, met eenighe van syne voorneme Raden, mitsgaders de Rechter, en Ampt-man van de plaetse, en eenighe gheestelijcke, gaen daer nae toe. De vrouwe
| |
| |
wert in sulcken kamer alsse aenwees op haer vrye voeten gestelt, sy langht voort een smeer-potjen uyt seecker kasjen, neemt een besem tusschen haer beenen, daer na besmeert haer selven met een weynig van 't voornoemde smeer, onder d'oxelen, onder de neus, en inde slaepen van 't hooft; waer op eenige woorden spreeckende, die noch sin noch verstandt in en hadden, soo dede sy een sprongh in 't ronde, even gelijck een hondt die nae sijn staert omloopt, en daer mede vielse als beswijmt ter aerden, met den besem tusschen haer beenen, soo vast in 't slaep zijnde dat men haer niet dan beswaerlijck scheen te konnen wacker krygen. Dit slaepen duurde twee volle uren, tot groote verwonderinghe van alle de bystaenders, die verbaest zijnde, verwachten wat hier
| |
| |
eyndelijck van werden wilde.
De twee uren verstreken wesende, so stond sy, noch half inden dut zijnde, metter vaert weder op, ende haer met haer besem tusschen de beenen onder de schoorsteen vindende, so vraeghde sy (nu volkomentlijck wacker geworden, ende eenighsins buyten de voorgaende duyselinghe zijnde) ofmen haer niet wel hadde sien weder ter schoorsteen inkomen gelijck sy te voren daer uyt gevlogen was? De Prince, om haer voorts te deghen uyt te hooren, veynsende van ja; vraeghde waerse onder-tusschen geweest, en watse al gedaen hadde? waer op sy met een groote verseeckerheydt seyde, datse veel hondert mylen van daer was gheweest, daermen soo ghedanst en ghespronghen hadde datser noch vermoeyt van was. Datse aldaer
| |
| |
onder anderen gesien hadde, een seecker bejaert man, met een langhen grijsen baert, die den dans leyde, hebbende een swarte fluweelen mutse op 't hooft, een goude keten om den hals, en voorts van boven tot onderen hem beschryvende van sodanigen gestalte ende wesen, dat de Prince, en alle d'andere om - staenders, hem kennende wierden voor een vande Hof - richters aldaer teghenwoordigh, die meenighe van dese verdwaelde menschen hadde helpen veroordeelen, en ten vyere verdoemen. de Vorst wiert lachende, ende vraeghde de vrouwe, op den Rechter wysende, of de gene diese den dans hadde sien leyden, desen niet eenigsins en gheleeck? waer op sy, hem wat naeuwer besiende, tot antwoordt gaf, dat hy de ghene diese aenden dans ghe- | |
| |
sien, en aldaer by de hand gehadt hadde, niet alleen gheleeck, maer datse daer op den doodt wilde sterven dat hy 't selfs was.
Verders onder-vraeght zijnde watse meer uyt-gherecht hadde, seyde sy, datse inde weerom-komste teghens de mast van een schip, inden Rijn seylende, aen-gevlogen was, soo dat het schip water hadde moeten scheppen, en in gevaer was geweest van te vergaen: waer van datse een buyl in haer hooft behouden hadde, dewelcke sy toonde, en men bevondt inder daedt waer te zijn. Maer hadde die ghekreghen soo alsse eerst op haren om-sprongh duyselende ter aerden viel. Voorts verhaelde sy, datse het koren op sekeren Acker, buyten 't Stedeken ghelegen, met de staert van haer besem hadde ter aerden gheslaghen. Waer nae
| |
| |
zijnde doen sien, so bevondtmen dat het kooren daer omtrent was neer-gheslaghen door een dwerlwint, doch niet op de genoemde plaetse alleen, noch oock niet recht op den tijdt dat sy in 't slaep ghelegen hadde. Vele andere vreemde bejegeningen vertelde sy noch, waer geen proeve van konde ghenomen werden: ende daer onder verscheyden, die buyten allen schijn van mogelijckheyd waren.
De medoghende Vorst, na dat hy haer met groot ghedult hadde uyt-ghehoort, seyde haer aen, met toe-stemminghe van alle de bystaenders, hoe dat sy noyt uyt de kamer geweest, maer alleen daer in 't slaep was gevallen: ende alle dese dingen diese verhaelt hadde, slechs hadde gedroomt. langh was sy eerse sulckx wilde gheloof geven: en eer men haer daer toe kon- | |
| |
de brenghen van uyt het hooft te setten dat haer niet inder waerheydt gebeurt was 't geen sy voor waer vertelt hadde. Eyndelijck men dede haer sien de proeve van't smeer daerse haer mede hadde gesmeert aen een Hondt, die ghestreecken zijnde onder sijn neus, terstondt duyselende ter aerden viel: sijn beenen van hem stekende niet anders dan of hy dood waere geweest. Waer op sy eenigh naedencken kryghende, soo dede de Prins haer in sijn bywysen door sijne Godt-gheleerde onder-rechten, en vermanen van haere sinnen van sulck by-geloof af te trecken, ende haer vertrouwen alleen te stellen op de gene die al-goedt en al-machtigh zijnde alles ten goede van sijne schepselen bestiert: ende de selve door haer ongeloove bywylen laet vervallen tot sulc- | |
| |
ke vertwijffeltheden als sy haer dus langhe in ghevonden hadde. Haer daer mede van alle verdere straffe ontslaende, ende buyten alle moeyten van gerechts-dwanck stellende.
d'Andere ghevangene dede hy insgelijcx vry setten, nae ernstighe voorgaende vermaninghe, en belofte van beterschap. Bevelende syne Amptluyden, eñ Rechteren, wel scherpelijck, van voortaen niet meer met de menschen (die kostelijcke evenbeelden Gods zijn) so om te springen als of het stroowissen en tacke - bosschen waeren. Maer veel eer dusdaenighe by-gheloovighe, en dickwils ontstelde, en huns verstandts niet machtighe herssenen, met soetigheydt te bejeghenen, om de verdwaelde schapen, soo 't mogelijck was, weder op de rechte wegh te
| |
| |
brengen: ende so de noot immers vereyschte eenige straffen te ghebruycken, dat het dan soodanige mochten zijn, die tot beteringhe en niet tot bederf streckten: ghevende tijd van bedencken, en sich beter door goede onder-rechtinghe te beraden: en niet, met de beschuldighde terstondt de mutsaert onder de voeten te stoocken, de verdachte van Duyvelerye inder daed voor den Duyvel te jaeghen.
Alle 't gheselschap en konde niet ghenoegh vol-prysen, de besadighde ghematigheyt, en 't Vaderlijcke herte van desen goeden Landts-Heere over sijne Onderdanen. En, seyde Radegond, ick wil wel gelooven, dat het meerendeel, van 't geene men over hondert Iaren in dese Landen, van spoocken, van Alven, van Kollen,
| |
| |
van Kolrijdsters, van Tovenaers, en Toveressen, heeft gheseydt, beuselpraetjes, en viesevaseryen gheweest zijn. Te meer also men huydensdaeghs, nu d'aenklachten daer van op-houden, en van de Recht-bancken als af-ghewesen werden, van geene dierghelijcke grillen, noch d'onheylen en ongelegentheden daer aen vast zijnde, meer en hoort, noch en weet te spreken. Daer te voren niet alleen huysen en ghehuchten, maer gheheele Steden, 't vuyle verwijt van die schandelijcke klanck nae gingh: en den Iaerlijckschen houw van al 't hout van Hollandt naeuw genoegh soude gheweest zijn, om alle de gene die daer over berucht en besproken waeren in d'asschen te leggen.
't Is waer, vervolghde Reynhert, en alsmen de gheheele saecke wel
| |
| |
insiet, so salmen bevinden, dat die plaetsen, daermen huyden ten daghe noch van sulcke ghedrochten weet te spreecken, bewoont zijn door den slechtsten slach van menschen dieder inde Wereldt sijn te vinden. In't woestste van 't schrale Noorwegen, en in't koudste van't verschoven Lap-landt, weet men noch te seggen van wint te verkopen. In 't rouwste van 't Alpische gheberghte, dat Duyts-Landt en Vranckrijck van Italien scheydt, (waer niet dan weten-loose Herders en woonen) vintmen, so geseydt werdt, noch Tovenaers; en daer wert gevlogen door de lucht, ghegeten sonder versaedt te werden, en sodanige kuren door Kollen en Byte-bauwen ghepleeght, alsmen malkanderen over hondert Iaren hier plach mede vervaert te maken. En desgelijckx wert ghe- | |
| |
seydt vande in-woonders van 't Pyreneische gheberghte, 't welck Spangjen van Vranckrijck verdeelt. Een volk, dat een tael sprekende die nieuwers inde Wereldt meer ghesproken werdt, haer eyghen spraecke noch schryven noch lesen en konnen: en van alle gheleertheydt soo verre vervreemt zijn, datse hun bynaest schande souden reeckenen haren naem te konnen onderteyckenen. Dese zijn in voorleden tyden boven alle volckeren over dese grouwelen verdacht gheweest. Soo dat noyt Iaer ten eynde liep, dat niet eenighe honderden, tot vermeende suyveringhe van 't Land, het vyer door onbedachten yver op-geoffert wierden. En ick kan, beleefde Radegond, u hier wat meer van als van hooren seggen spreken. Want ick, beyde het Pyrencische, en 't Al- | |
| |
pische geberghte, uyt nieusgierigheydt door gereyst ben gheweest. Maer alsoo de Bergh-luyden tusschen Spangjen en Vranckrijck, so door haer onghemeene taele, als vreemde dracht, en afgesonderde wyse van leven, veel meer nieuwigheyts aen d'oogen en d'ooren voordragen, soo sal ick, d'andere ter syden stellende, u alleen verhalen wat my selfs in dit geberghte weder-varen
is.
Reysende dan een dach of twee vande Zee-kant af, Bergh-waerts in, geseten op een ghemackelijcke Muyl - esel, nae de wyse van dat Landt, ende een wegh-wyser te voet by my hebbende, daer ick wist dat ick my op vertrouwen mocht, en die boven de Fransche en Gascoensche, oock dese Berghtale sprack; eenigheydt dede my alderhande praet aengenaem zijn,
| |
| |
en het op - klimmen vande steyle rotsen, daer dickwils een uur twee drie werckx aen vast was, maeckte dat mynen Leyts-man ghemackelijck nevens mijn syde konde gaen, en wy so wel konden t'samen kouten, als of wy op een praet-stoel daer toe geseten hadden. En gelijk men gemeenelijck gewent is den vreemdelingen de meeste vreemdigheden van sijn Landt te vertoonen, soo wees my desen wegh - wyser onder-weegh een diepe dellinge, daer hy seyde dat de Kollen, en Kol-ryers, eens 's maents haer groote Feest-dach in quamen houden. Toonde my oock hier en daer verscheyde staken, daer hy seyde datmen de Tovenaers en Toveressen by hopen aen pleeg te branden. dan dat het hooge Hof van Bordeaux daer nu niet meer soo mede deur ghegaen
| |
| |
wilde hebben: en dat allencxkens het vermoeden van die dinghen of vele luyden begon te versterven. Daer het hem noch heughde, dat in vorighe tyden, het derde huys in verscheyden vlecken daer mede berucht plagh te zijn. Hy verhaelde mede, datter in het Dorp daer wy dien nacht souden komen slapen, een Vlamingh (so noemen sy alle Neder-landers) woonachtigh was, die aldaer, getrouwt sijnde met een Berg-deerne, meenigh Iaer huys ghehouden hadde, ende dat wy, indien ick wilde, daer ter Herberghe soude konnen gaen. Ick, die niet lievers en wenschte dan yemandt in dat half woeste land te vinden daer ick mede konde spreken, was sonderlingh wel hier over in mijn schick, en belaste hem soo te doen.
De gansche wegh, langhs dit
| |
| |
gheberghte heen, was vol vreemdigheyts. My somtydts vindende in een diepe Valleye, daer ick rontom teghens de Berghen, die met hare toppen door de Wolcken heen boorden, aen sach. Somtijdts op een hooghe steyle rotse, waer ick aen d'eene syde Vranckrijck, aen d'ander Spangjen in 't verschiedt hadde: met alle d'aenghenaemheden die sulck een gesicht aen 't ooghe kan vertoonen. Hier en daer sachmen op de spitsen van de Berghen noch vervallen Sloten en Burghen, meest alle in't rondt gebouwt, die mynen leyts-man seyde, dat de ghevluchte Gotten tot hare wycken in dit geberghte gevest hadden, tegens den over-val vande woedende Mooren, ten tyde dat by-naest geheel Spangjen, vande selve overlopen, en vermeestert wierdt. Het meerendeel
| |
| |
van 't Landt lagh woest en on-gebouwt, hoewel sommighe daelen niet on-vruchtbaer gheleken: dan de Bergen stonden meest al (uytgenomen daerse te klippig waren) met geboomte bedeckt: en wy reden somtijdts door Bosschen van enckele Castanie boomen, draeghende vruchten die uyter-maten groot en schoon waren, en een loof dat seer cierlijck en schaduw-rijck stont. Wanneermen begonde omtrent eenigh Dorp te komen, die veel al in vruchtbare Valleyen lagen, en met klaere beecken doorwatert wierden; de welcke vande hooghe gheberghten, door Bosch, door Beemdt, en door alles heen, met groot gheweldt af - stortende van verre door 't schuymen niet dan groote witte strepen schenen, soo vondtmen omtrent een half myl in't ronde het Land ghe- | |
| |
bouwt, en met kooren of geers besaeyt. Oock met Ooft - boomen van alderhande soorten beplant, doch niet eenparighlijck, maer so, datmen wel sach dat elck huyshouder inde ruymte voor hem uytkoos soo veel als hy meende voor dat Iaer voor sijn huysghesin van nooden te hebben. In het Dorp ghekomen wesende, vond ick de huysen gebouwt elck op sijn selfs, sonder aenden anderen ghehecht te zijn, maer so datmen om yeder in 't ronde heen konde gaen. Ter Herberghe intredende, ende op mijn kamer ghebracht werdende, was ick verwondert van daer te sien een nettigheydt (soo in ghewitte muren, als andere Hollantsche puntigheydt) daer myne ooghen door een langhe uytlandigheydt nu by - naest van af - ghewendt waren.
| |
| |
De Mannen vondt ick in dese gheheele Land-streke meest al op eene wyse gekleed; hebbende een roode klap - muts op 't hooft, een kasack met wyde hangende mouwen, en een naeuw broekxken om 't lijf, en ten minsten een ponjaert, sabels gewyse gemaect op den rugge, en daer dickwils noch een rappier by aende syde: en die ons onderweeg te gemoet quamen, hadden gemeenlijk noch al een halve pieck inde vuyst. Maer boven al stonden hun seer aerdig hare kleyne sneeu-witte katoen-doecksche lobbetjes, die de nettigheydt van onse nette Hollanders selfs gheen schande schenen te konnen aen doen, alsse ook op Heylige dagen om hare halsen gestaen hadden. De jonge Dochters waren mede meest al op eenderley wyse op-getoyt, het hooft bloot, en het hayr in 't ron- | |
| |
de hangende tot op de schouderen toe, en daer boven op een kruyn van de groote van een hant-breed gheschoren. Hare lyven, die deur den banck recht en wel gemaeckt waren, doch wat aende poeselige en ghesette kant, waren beklemt in een rijg-lijfken met halve mouwen, daer dan voorts de witte hemdts-mouw deur quam, die op den arm dichjes toe-gefronst was.
Dese lijfkens waeren vry diep uyt-gesneden, soo dat den halven boesem wel los en vry speelde, doch ghedeckt met het hemde, 't welck aenden hals met een kleyn gefronst kraeghjen eyndighde, en aldaer met aeckertjes aerdig toegestrickt was, so dat sich maer de wijdte van een vinger-breedt aen den boesem bloot vertoonende, daer door gelijck als segghen wilde, datter onder dat uytpuylend
| |
| |
en poeseligh Lywaet wat voor 't vraghen verborghen lagh.
De middel was met een syde lint om - gord, en de rock daer onder komende was kort, naeuwelijck tot half-weghen het been daelende, 't welck voort op sijn Iacht Goddins in een ledere toegheregen laersken ghehoost was. een dracht, voorwaer, die in sulcke Boschachtige plaetsen Diana met haere Bosch-Goddinnen niet qualijck uyt en beelde. De Vrouwen hadden het hooft ghedeckt, doch in elck Dorp bynaest op een sonderlinghe wyse, en de Weduwen konden aen haer hulsel vande vrouwen onderscheyden werden.
Het sien alleen van dese ongewoone drachten dacht my de moeyte van de reyse wel dubbelt waerdt; maer een Landts-man te vinden, daer ick meende dat de
| |
| |
naem van Neder-lander niet eens bekent was, dede my doen wel sien, datter weynig plaetsen inde wereld mosten wesen, die van dat over al t'huys zijnde, en haer over al geneeren konnende volck, niet besocht, en bewoont en wierden.
Na d'eerste verwelkominge, met mynen Waerd in verder kout gerakende, verhaelde hy my het toeval dat hem daer ghebracht en ghehouden hadde. Namentlijck, dat zijnde een Ambachts-ghesel, ende door den Oorlogh uyt Neder-landt verdreven, en ghenootsaeckt in andere Landen zijn kost te gaen soecken; hy door Vranckrijk na Spanjen meenende te reysen, gekomen was in dit gebergte, en eyndelijck in dit Dorp; daer hy hem wat ter neder settende, en werck kryghende, ten lesten gherackt was in 't huys van sijn huys- | |
| |
vrouwen Vaeder, een man van goeden doen nae 's landts gheleghentheydt, hebbende eyghen Huys en Hof, ende vele Vee en Schapen op 't syne hoedende, benevens een Yser-delve, daer hy nevens andere sijne geburen sijn aendeel in hadde. Hier sijnde wierd hy verlieft op een vande Dochters vanden huyse, een jonck Meysken, van een vrolijcken gheest, en niet onbevallich; 't welck de goede wille van desen Vreemdelingh tot haer merckende, (ghelijckse argh, en minne-soet, gemeenelijk in die landen zyn) en daer by komende, dat den Nederlander, zijnde in 't beste van sijn leven, lanck uyt-ghewassen, blondt van hayr en blanck van vel, (wat ongemeens in die heeter ghewesten) en recht de stal van een fray volslaghen Ionghelinck hebbende,
| |
| |
soo had sy hem in korter tijdt immers soo wel besindt als sy van hem besint was: en dese sinnelijkheydtjes, onderlingh nae een wit trachtende, waren niet langh sonder te genieten d'uyterste vergenoeginghe van haer verlanghen. Waer uyt een on-ghelegentheydt ontstondt, die de Vader, een welberaeden man zijnde, en dit meysken om haere soet-aerdigheyds wille sonderlinge lief hebbende, dede een wijs besluyt nemen van dese gelieven sonder veel geruchts aenden anderen te helpen: ende sijn Dochter (terwijl 't anders niet wesen en konde) gelijck als met sijn wille uyt te besteden. Om met op - spraeck van alle de werelt haer geen Moeder te sien, eerse een Man hadde.
Dus, seyde hy, was hy hier gekomen, en dus gebleven; en soude
| |
| |
hem hebben moghen van sijn geluck bedancken, hadde het Landt daer hy woonde niet soo seer van toverye onder-gavich geweest.
Ick schrickte, beleefde Herderinne, als ick dit hoorde, te meer alsoo het was slaende op 't gheene mynen wegh-wyser my gheseydt hadde. Dies met verwonderingh onder-vraghende d'oorsaeck van dit sijn segghen, soo verhaelde hy my, hoe dat het een ghemeen evel zijnde in die Bergh-landen, van malkanderen seer lichtelijck voor Tovenaers verdacht te houden: ende alles wat eenighsints buyten den gewoonelijcken loop van saken gaet voor toverye te achten: so hadde sijn Soontjen, noch naeuwelijckx thien jaren oudt zijnde, overlangen tijdt geweest by seeckere oude vrouwe in 't Dorp, berucht voor een Col-rydster, ende
| |
| |
daer voor eyndelijck verbrandt. (ghelijck ick, seyde hy, menighte van menschen, beyde mannen en vrouwen, ter dier oorsaecke in dese gewesten in mynen tijd hebbe sien branden) Dese hadde het Iongetjen met seecker smout uyt een potjen besmeert, ende daer mede was het met d'oude Col ter schoorsteen uyt ghevlogen, ende gekomen op een eensame plaetse daer veel volckx by den anderen was vergadert, en daer men ghedanst en gesprongen, gegeten en ghedroncken, en wonder vrolijck geweest hadde, met voorts alle de praetjes en omstandigheden diemen van sulcke by-een-komsten ghewoon is te vertellen. En hier hadde het Bengeltje geseyt, dat het mede hadde gesien hunnen buur-man, een van de voorneemste luyden, beyde in macht en middelen, van't
| |
| |
geheele vleck; en seer wel te kennen, als gaende, vermits hy sijn een been in sijn Ionckheydt inden Oorlogh verloren hadde, op een houte krick. Dit door 't Iongetje, nae sijn seggen, gesien, en in't huys voort gepraet zijnde, so was daer van eerst een doof geruchte door 't Dorp gelopen; maer eyndelijk sijn wijf eens met sijn buurmans Vrou woorden krygende, soo hadde sy haer uyt haestigheydt verweten, dat haer man een Tovenaer, en sy niet veel beter en was. 't Welck hem ten erghsten over ghedragen zijnde, so was hy genootsaect geweest hier over rechtelijk beteringe te soecken. Te meer ghebeten zijnde, dat hem dit uyt het huys van een Vreemdelingh (daer men doch selden yet in sijn eygen lant van lyden mach) bejegende. Dies hy hem tot vergoedinge van syne
| |
| |
eere in recht riep; de saecke soo hoog op nemende, datter niet min dan d'een of d'anders bederf aen scheen te hanghen. Welck recht eyndelijck betrocken zijnde voor den Hooghen Raet van Bordeaux, (die, seyde hy, nu so grooten gehoor niet meer en geeft aen sulcke beschuldingen alsmen wel eer plagh te doen) Soo was hy na vele jaren pleytens, en na groote kosten gedaen te hebben met rotsen en reysen en vrienden te maecken, ten lesten daer noch af-gekomen met opentlijck te moeten bekennen datmen sijn buur-man verongelijckt hadde, ende hy hem voor een man met eeren hieldt. Welck ongeluckigh voorval hem niet alleen onghewilt hadde ghemaeckt by alle de vrienden en bloet-verwanten vanden selven sijnen Buurman (zijnde vande beste en aen- | |
| |
sienelijckste van 't Vleck) maer hem oock syne gereetste middeltjes, in verdriet en on-geneuchte, hadde doen verteeren, en verwaerloosen. Soo dat hy daer door genood-druckt was gheweest een Herberghe op te setten. En noch daer-en-boven sijn Soontje (d'oorsaeck van al dit on-heyl,) in een ander Landt van hem te versenden: uyt vreese dat het hem aen meer sulcke haperinghen mocht helpen. Door dien het Leckertje niet en liet vastelijck te blyven by 't ghene het vanden Buur-man eens geseydt hadde. En daer-en-boven voor waer verklaerde, dat in een vande kamers van sijns Vaders huys, eens 's Iaers, omtrent den voortijdt, een groote menigte van Kollen, in schijn van katten, quamen danssen, ende datse hem dan mede in een kleyn Katertjen
| |
| |
veranderden: en midden inden dans setten. Ende als den dagh aen quam, datse dan alle te samen door een ruyt vande glasen weer uyt vlogen.
En, vervolghde hy, dese praetjes, en uyt dit gepraet malkanderen over sulckx te beschuldighen, plagh hier in dit geheele geweste her - om so gemeen te wesen, datmen naeuwelijckx van yet anders hoorde. Doch ick moet bekennen, dat t'zedert dese aenklachten min ghehoors te Hove ghehadt hebben, d'onheylen daer uyt ontstaende oock seer ghemindert zijn: en d'ontstelde gemoederen allenckxkens beginnende te besadigen, het vaste gevoelen dat wy alle gelijck van dese dingen ghehadt hebben, hoe lanckx hoe meer begint af te nemen, en by velen in twijffel getrocken te werden. so dat ick bin- | |
| |
nen den tijdt dien ick hier ghewoont hebbe, 't welck nu over de dertigh Iaren is, seer groote veranderinge hier in heb ghespeurt, en ervonden.
Dus eyndigde mynen goeden Weerdt, beleefde Radegond, en daer nae in een soeter praet vervallende vande eyghenschappen van dese gheberghten, en vande vreemdigheydt der taele dieder gesproocken wierdt, (in 't minste geen ghemeenschap noch met de na-burighe Fransche noch met de Spaensche talen hebbende.) Soo seyde hy, hoe hy wel dickwils verstaen hadde, dat dit d'oude taele was diemen in Spangjen voor den inval der Romeynen ghesproken hadde. Ende dat de selve naderhand, noch door Gotten en Wenden, noch door de Mooren, Spanjen overlopen en verweestert heb- | |
| |
bende, hadde konnen verdonckert of verdurven werden. Maer in dit geberghte altijd suyver was bewaert en in wesen ghehouden. Sijnde de selve mede noch huydensdaegs d'aengeboren tale van geheel Biscayen, en het merendeel van Navarre. hoewel d'ingesetene van die Landen, als onder Spanjen hoorende, de Spaensche tale daer nevens spraecken. Gelijck oock sy lieden (diemen Basques noemde) veel al het ghebruyck vande Gascoensche; en sommighe oock van de Fransche en Spaensche spraken nevens de haere hadden.
Hier op dede hy sijn Dochter binnen roepen, een schoon en aerdig Dier, en dewelcke de vreemdigheydt vande voor-verhaelde kleederen noch schoonder en bevalliger scheenen te maken. Dese hebbende in haer handt een speel- | |
| |
tuygh als een kleyn half door-gesaegt trommeltjen, 't welk rontom met bellen behanghen was, speelde, en danste op dat ghespel, en somtijds speelde en songh te ghelijck eenighe liedekens in haer tale, dewelcke, hoewel by my niet verstaen werdende, nochtans niet en lieten my groote gheneughte te veroorsaecken.
Des anderen daeghs na den noen, als nu de meeste hette over was, ende wy, nae de ghewoonte van die warme ghewesten, een middagh-slaepjen op-ghenomen hadden; bracht my mynen voldoenden Waerd, nae een seeckeren seer lustighen oort buyten 't Dorp wandelen: alwaer de Ionge Maeghden, op alle vyer-daghen, gelijck 't doen een was, gemeenelijck quamen danssen. De plaetse was aen-ghenaem overschaduwt
| |
| |
met groote boomen, die een breed bladt hadden, het wijngaerts blad niet heel onghelijck. De soete Meysjes, waer onder onse huysdochter mede een was, waeren alle op 't netste en kostelijckste na haere wyse toe-ghemaeckt; met bloem - kranssen van alderhande slagh van blóemen op hare hoofden; ende 't ghespel daerse op dansten was een bommetje met een fluytjen, 't welck door een en de selfde speelman, elcke handt aerdigh zijn werck ghevende, en d'een op de maet van d'ander doende passen, wel ghenoegh beschickt wierd. Haer dans was een ronden dans, waer in elck sijn vlugghe raddigheydt op 't bevallighste toonde; ende somtijdts de Speel-man wat op-houdende van sijn gespel, soo songen sy elck op haer beurt een liedeken om, dat mede
| |
| |
niet on-aengenaem was te horen. In 't kort ick vondt hier soo vele soetigheydts, dat ick'er drie gheheele dagen bleef eer ick van daer konde geraken. My noch menigmael inde sin komende, de vrye, en onbedwongen wyse van leven van die als uyt de wereld woonende bergh-luyden; dewelcke voorwaer gerust en geluckigh souden geweest zijn, haddense door dese bulle-back van Tovery niet ontrust gewerden: die, 't sy waer, 't sy waen, niet gelaten heeft haer langhen tijd ongeluckigh te maken.
Yeder een had met seer grooten aendacht gehoort nae dit verhael van Reynhert, als Woutheer, siende dat hy ophielt, het woordt vatte, en aldus vervolghde. 't Is buyten twijffel (vriendelijck geselschap) dat schijn bedrieght, en schijn nochtans menighmael voor
| |
| |
waerheydt aengenomen, jae voor wonder ghehouden werdt: daer dan waen van Tover - kunst, by onkunde van goedt onder-soeck, ghemeenelijck onder speelt. Een levendigh voorbeeldt daer van, sal ick u verhalen, in een voorval, dat hoe-wel verre van hier gheschiedt, niet en laet voor waer na vertelt te mogen werden, also ick het hebbe uyt den mondt vande gheene die oogh-ghetuygen daer van sijn geweest.
Ghy weet, wyse Radegond, dat ons Vaderland, hoe-wel kleyn in sijn eygen om-vangh nochtans syne machtighe armen, in 't vervolghen vanden Spanjaert onsen erfvyand uyt-gestrect, heeft selfs tot in Oost en West-Indien: en dat den Hollandtschen naem in onse eeuwe beroemt geworden is beyde daer de Son op en daerse on- | |
| |
der gaet. Hebbende onse Landsluyden, tot haren grooten Lof, in't uyterste van 't Oosten, met het bouwen van een nieuwe Stadt weder levendigh ghemaeckt den ouden naem van het eertijds vermaerde Batavia, daer onse voorouders hier voren by bekent zijn geweest: en haer selven, met haer kleyn Landeken, by vrienden en vyanden, ontsachelijck en ruchtbaer door hebben ghemaeckt. In dit nieuw Batavia, gheleghen in 't groot Eyland Iava, heeft sijn verblijf den Opper-bevelhebber der Nederlandsche saken over gantsch Indien; die vande kleyne Koninckxkens, dewelcke wel eer in dit Eylandt verspreyt waren, en nu door den grooten Mataram meest al geweldelijck uyt-geroeyt, en te niet gebracht zijn, seer plach geacht en ge-eert te werden. hebbende d'on- | |
| |
se, tot een toevlucht in allen noot, aldaer gebouwt, so vasten, en door kunst en kost so treffelijck ghesterckten Burgh, datse menschelijcker wyse gesproken, de macht van gantsch Orienten niet te vreesen en heeft. Gelijck by twee bloedige belegheringhen vanden Moghenden Mataram, die daer vele duysenden van sijn volck voor liet sitten, wel ghebleken is. Onder 't beschut van desen Burgh leydt de Stadt, aen een schoone visch-rijcke Rieviere, die daer door heen vloeyt: ende soude noch in gesondheyd en soetigheyd van lucht, noch in vruchtbaerheydt en vermaeckelijckheydt van Landouwe, yet te verwenschen hebben, soose mocht bevrijdt wesen vande vreese en 't ghevaer van twee wreede gedierten, de Tyger, en Cocodril, in welcker
verslin- | |
| |
dende Muylen menigh mensch aldaer Iaerlijckx het leven laet. En waer van het laetste tot sulken ongelooffelijken groote uyt-groeyt, dat die van Egypten - landt maer voor onder-blijfseltjes daer by te achten zijn. Op de Tyger, nemen den Opper-bevelhebber, en syne Raets-luyden, by-wylen vermaeck een arbeytsamen Iacht aen te stellen, die met vele honderden Iaghers volvoert, en meerendeels met de dood vã eenige deser wrede gedierten, ten gemeenen nutte beloont wert. 't Gebeurden eens, dat nae 't voleynden van dusdanigen Iacht, alsmen met het vallen vanden avond weder t'huyswaert keerde, en dicht by de Stadt de paerden inde Rievier volgens de gewoonte, dede drincken, dat het Paerdt van een der Lijf - schutten des Opper-bevelhebber, soo
| |
| |
als het nevens des selfs syde, onder menighte van andere, met sijn hooft al drinckende in 't waeter stont, van een Cocodril, die daer omtrent op sijn luymen lach, met eenen slach onvoorsiens in sijn wijtgapend back-huys gevat, en wat weer oock dat het arme beest met tegenstreven dede, van boven neer inde Rivier getrocken, en door dat grouwelijk water-gedrocht onder gedompelt, en met sadel en toom door-gesleept wierd. So dat den ruyter, dieder op sat, genoegh te doen hadde, om hem selven, met daer vaerdighlijck af te springen, voor verder on-heyl te bevryden.
Het gherucht van dit voorval liep terstondt door alle d'omligghende vlecken en Stedekens; en also d'Oostersche volckeren doorgaens seer by-ghelovigh zijn, en met een ydelen waen van Tover- | |
| |
kunst en besweeringhen dapper swangher gaen, soo sondt den Koninck van Cherebon aen sijn bond-verwant den Neder-landtschen Opper-bevelhebber, hem doende aen-segghen, dat hy een besweerder in sijn rijck hadde van so hooghe wetenschap in sijn kunst, dat hy hem dat vermetel ondier uyt den af-grond des waters soude weten op te daghen: en levend voor syne voeten te brengen. Om aldaer sodanigen straffe over syn begaene ondaedt t'ontfangen, als hem in syne hooge wijsheydt soude goedt-duncken.
Den Opper - bevelhebber inder tijdt, een gaeuw en verresiende man, en een groot en naeu onder-soecker van alle geheymenissen van verburgen saecken; die menigmael het bedroch van sulcke besweerders onder - vonden
| |
| |
hadde, waer van d'een sich vermat steeck-vry, d'ander schoot-vry te zijn, en vele de licht-gheloovige luyden vreemder kuren wys maekten, maer geen van allen, als 't op de proeve aen-quam, de steek van een mes op sijn naeckte huyt van een Hollandsche hand hadde derven verwachten. Hy, seg ick, siende den ernst, en de goede genegentheyt van dit nabuur Koninxken, liet het nevens behoorlijcke bedanckinge weten, dat hem soo kunst-kundigen besweerder op 't hooghste aenghenaem soude zijn: en dat, so hy sijn vermeten metter daet wist te bewaerheden, hy hem rijckelijck soude beloonen.
Om 't kort te maecken, de besweerder komt over, vertoont hem voor den Opper-bevelhebber, met een wan - ghelatigh en vreemdt op-slagh van ooghen, en
| |
| |
een rood rockxken aen, dat met op - gherolde briefkens (quansuys vol wonder-woorden) over al benaeyt was. Onder-vraeght voorts met ernstigh op-mercken nae de plaets, en alle d'om-standigheden van 's paerds on-geval; ende de ghelegentheydt van alles wel verstaen hebbende, seyt, dat hy het dier met sulcke besweringhen achter her sal komen, dat waer 't oock is, het de kracht syner Tover-woorden sal moeten ghehoorsamen in sich voor den Heere Opper - bevelhebber te recht te stellen. Dan alsoo het een saecke van swaer beslach was, dat hy negen dagen van nooden hadde om soo grooten werck uyt te voeren: en hem selven door de kracht van woorden, kruyden, en gesternten, daer toe machtigh te maken. De tijdt werdt hem vergunt; en wat
| |
| |
ghebeurter? eer de selve noch te deegh om is, komt desen Duyvel-Iaeger op den vollen middag met een af-grijselijck-groote Cocodril, ettelijcke vademen langh zijnde, inde stadt, en leyd de selve levendigh aen een touwetje (niet anders dan oft een speel - hondeken gheweest waer) tot in 't slot voor den Opper-bevelhebber; die een van sijn by-staende volck belast het beest met een bijl inde neck te slaen, dewelcke daer van af-stoot als van een aen-beeldt, en het dier, sich met een groote felheydt om-wendende, soude den man af-gemaeckt hebben, hadde hy door de Soldaten niet ont-set geworden; die het met steecken, en schieten, niet sonder moeyten, voort ombrachten.
De verwonderinghe hier over was niet weynigh; en de kracht
| |
| |
vande Tover-kunst begon by velen in aensien te komen. Als d'Opper-bevelhebber, wat verder gesien hebbende dan d'andere met haer verstant reycken konden, hun verklaerde, hoe dat hy van begin aen desen besweerder heymelijck Wacht ghestelt hadde, die hem nacht en dach souden nae-gaen, en alle sijn handel en wandel naerstelijck bespieden, om hem daer van volkomen bescheydt te brengen; deselve een goede vereeringhe soose haer hier in wel queten, toe-segghende. Dat dese hadden verspiet, dat nadien de besweerder, met verscheyde malle grillen aen te rechten, het volck in verwonderinghe gebracht hadde, hy eyndelijck in 't Bosch hadde wesen vanghen een vetten gladden Aep, die hun met duysenden aldaer in 't geboomte houden, ende
| |
| |
lanckx de neder-hangende tacken af-glydende dagelijckx inde Reviere komen drincken: alwaerse bywylen vande Cocodrillen verrascht, en ingeslockt werden, die geen liever noch aengenamer aes en hebben als dese Aepen. Dat voorts dese besweerder den synen die hy gevangen hadde op-gesneden hebbende, daer in hadde gedaen een grooten scherpen tweetackighen hoeck, vast gemaeckt aen een lange lijn, en daer na hem weder toe ghenaeyt, en met bloemen en bladen besteecken hebbende, so hadde hy hem vast ghebonden aen een van die af-hanghende tacken, met den mondt aen 't water, en even in sulcken schijn als of hy dronck, hebbende eerst te voren verspiedt waer omtrent een seeckere groote Cocodril sich inde Reviere onthiel.
| |
| |
Alles aldus toe-bereyt, en de besweerder sich met een kleyn uytghehoolt schuytjen achter eenigh riedt en ruyghte verburgen hebbende, soo en duurdet niet langh, of de Cocodril dese proye daerse soo graegh op sijn, gewaer werdende, schooter nae toe, en rucktese met eenen slock vande boom in sijn balgh, daer mede datelijck na de gront gaende. Den Indiaen, terstont bot gevende aen sijn lijn, volghde hem met sijn schuytjen soetjes achter aen, en daer nae het lijntje allenckxkens weder inpalmende, gaf daer so nu so dan een rock aen, tot dat hy vermoede dat den hoeck in't ingewant vande Cocodril vast ghehecht most wesen. Alsdoen stilletjes weder na Landt roeyende, so dede hy het gewonde, en te mets machteloos werdende dier, door de groote pyne
| |
| |
die het by 't aen-trecken vande lijn gevoelde, sachjes nae-swemmen: en op 't land zijnde, dede het mede, om de smerte vanden snydenden hoeck te mogen ontgaen, met hem te Lande komen, en hem volgen, geleyt by het lijntjen als ick u terstondt geseyd hebbe. Tot dat het sich siende in gevaer van 't leven (dat allen dieren aen-geboren is te willen behouden) noch op 't uyterste toonde 't gewelt dat ghy gehoort hebt.
Hier mede kreegh 't groot gevoelen van de kracht deser besweringhen aldaer een groote krack; en 't is te gelooven, dat soo alles wel ondersocht wierdt, het op andere plaetsen in velen mede soo gaen soude: daer waen dickwils voor waerheydt aengenomen, en de menschen in een beklaegelijcke blintheydt dus doende gehou- | |
| |
den werden. Hoewel ick niet t'eenemael wil ontkennen datter geen tovenaers noch verduyvelde menschen souden zijn; maer alleen met mijn mede-gesellen van dat ghevoelen ben, dat veel bedrochs onder sulcke voorvallen schuylt, en vele on-heylen met niet al te licht gheloovigh daer in te sijn konnen voorkomen werden.
Ick ben nu ten vollen voldaen, geestige Herders, seyde Radegond, dat dese twee Catwijcken haeren naem vande Collen, in katten verandert, niet en hebben, als de soete Ermgaerd, en wel meer met haer, hebben gemeent; maer echter en kan ick niet versinnen, waerom dese twee Dorpen een wijck en toe - vlucht der Catten ghenoemt werden; daer nochtans dit Dier daer niet meer dan elders te vinden en is.
| |
| |
Waermond, die een groot Liefhebber, en onder-soecker, vande gedenck schriften der Vaderlandsche oudtheden was, antwoorde datelijck daer op. Wyse en waerdige Herderinne, daer zijn al vry meer verborghentheden in dien naen verholen dan ghy wel denckt. Want al ist dat den naem van Cat u aenstotelijck schijnt, soo gelooft my nochtans, datter gheen en is onder de Dieren, naest die vande Leeuw (by dewelcke, als van outs altijts onses Lands wapen geweest zijnde, en den aert vande Landsaten eygentlijck uyt-beeldende, wy meest inde werelt bekent zijn) daer wy meer van behooren te houden, en ons meer in te roemen, als die vande Catten. 't Is waer, dat de Spanjaerden, onse Vyanden, ons bywylen tot verwijt met den naem van water-katten noemen;
| |
| |
maer ick vertrouw, dat soo die Specken dese water-katten (ghelijckse somwylen dreygen te willen doen) wat te na aen haer kaeskamer komen, sy haer soo sullen krabben, dat het hun heughen sal onder haere klaeuwen geweest te zijn. Maer andersints, dese wyken, of Dorpen, daer ghy van spreeckt, en sijn geen vlucht-plaetsen gheweest van eenige Dieren, maer van een vroom en vry volck, de Catten genaemt. Eersten naem (so verre de geheugenisse reycken kan) van onse alder-eerste Voor-ouders, en van over de twee-duysent Iaeren inde Wereldt bekent.
Dese Catten, woonende eertijdts hoogher den Rijn op, omtrent waer nu het Landt-graefschap van Hessen ghelegen is, en daer d'overblijfselen vanden selven naem, die wy in onse Cat- | |
| |
wijcken hier hebben, oock mede noch ten huydigen dage inde namen van Catzenellebogen, Cattenfort, Catwinckel, en andere meer, ghevonden werden. Sijn of door oneenigheydt onder den anderen, of door dien het Landt te seer met volck over - kropt was, of door sucht van nieuwe woon - plaetsen te soecken (waer die eeuwen seer made swanger gingen) van een gescheyden geweest: en een gedeelte daer van zijn (so men seyt) onder Bato haren Heyrtocht-leyder (die men naederhand met een verkort woordt Hertogen genoemt heeft) den Rijn af - sackende, eyndelijck gekomen in een on-bewoont, en niemand toe-behoorend Eylandt, dat met de Rijn en Mase te wedersyden, en met de Noordt-zee van voren omringht zijnde, niet min vruchtbaer als veylig, en niet
| |
| |
min veyligh als wel gelegen was. Hier dit vrye volck, sich in een vrye plaetse, sonder yemands onwil of ongelijck, ter neder settende: en de selve nae haeren Oversten Bato, (soo vermeent wert) Batavia; of Batoos-have; of veel eer, om datse t'haerder baete eyndelijck een bequaeme woon-plaets aende mondt vanden Rijn gevonden hadden, met een duyts woort Baet-haven noemende; en sy selfs allenckxkens daer nae den naem van Baet-havers, nu in 't korte Betuwers, en wel eer by de Romeynen van Bataviers krygende (waer van noch huyden ten dage, in en omtrent de Betuwe, de namen van Baten-burgh, en Bate-steyn overigh zijn) hebben aldaer gevest gehad een vryen staet, die nu over de twee-duysendt Iaeren gheduurt heeft. Tot hanthavinge waer van,
| |
| |
dese oude en nieuwe Bataviers met een onverwachte uytkomste, hebben ghevoerdt twee de felste Oor-looghen, tegens de machtigste en meest ontsiene volckeren, daer oyt ghedenck-schriften van ghewaeght hebben. Namentlijck in voorleden tyden tegens de wereldt-dwingende Romeynen: en in dese onse Eeuwe tegens de wereldt-druckende Spanjaerden.
In dit geweste dese onse Voor-Ouders haer neder-settende, hebben aldaer ghesticht dese twee Wycken, ofte verblijf-plaetsen, der Catten. En allenckxkens haer aen beyde de Oeveren van haer Eylandt uyt-breydende, zijn geworden een dapper en gheducht volck, die tot een groote menigte van strijd-baere Inwoonderen uytwassende, haere vryheydt tegens vreemde en vrienden man- | |
| |
nelijck beschermden. En 't doedt my noch goedt, weet-gierige Radegond, als ick onse Voor-Vaders by de Roomsche schryvers selfs hoor noemen, Betemmers van Britannien, de schrick van Duytslandt, de noodt-hulpers van 't Roomsche Rijck, dappere Helden, verwinners veler Oorlogen, het beste ghelit van haer gantsche heyr-kracht, en daer ten hoogsten veel aen ghelegen was wiese mee of tegen vielen. Een volck (soose wyders seggen) dat niet, als andere volckeren, gehouden wierdt of voor Onderdanen of voor Vyanden, maer voor vrienden en Mede-gesellen, jae voor Broeders en bondt-genooten, vanden Roomschen staet. Die noch door Tollen beswaert, noch door de Tollenaers uyt-gesopen wierden: maer vry van alle lasten, alleen met
| |
| |
hare Man-heydt en dapperheyd, den Romeynen; hare bond-genooten, in tyde van noodt te staede quaemen. Zijnde Ridderlijck te paerd, stout en strijd-baer te voet, rap en handigh te scheep, en wien het swemmen als een eygen aerdt scheen aen-gheboren te zijn. In 't kort, een volck, geacht het vroomste, en 't moedighste, onder alle die van Duytschen bloede en name waren.
Het soude my lusten, bevallige Herderinnen, en beleefde Herders (en ick geloof dat het u oock niet anders dan aengenaem soude konnen zijn) vanden beginne aen, tot het eynde toe, te moghen verhalen, hoe de vryheydt van dit vrye volck, genoeghsaem on-gekreukt, van Eeuwe tot Eeuwe, en hand over hand, is over-gegeven, en sorghvuldelijck bewaert ghe- | |
| |
weest. Ende inder daedt altijdt is in wesen gebleven, hoewel uyterlijck niet altijdt even seer in schijn af-stekende. Tot dat een vreemd volck, wiens tale wy niet en verstonden, noch zeden en konden aen-nemen, en dat noch recht noch reden vã heerschappye op ons had, (sy aen ons, en niet wy aen haer, by Huwelijck vervallen zijnde) ons willende d'ondraeghelijcke boeyen, van een schandelijcke en noyt-geledene slavernye wreveliger wyse om hals en om handen werpen: ons alle teyckenen van dienstbaerheyt, in dese onse gulden Eeuwe, heeft doen af-schudden.
En voorwaer, niemand die de Vaderlandsche Vryheyd liefheeft behoort hier in onwetende te sijn. Iae men is 't schuldigh, de kleyne kinderen, vande wiegh aen, als in haer pap te eten, en in haer pijp- | |
| |
kan te drincken to gheven. En Moeders, en Minnens, mosten 't haere Queeckelingen, in plaetse vande fouteloose sproockjes, van 't Root-kousje, vã 't Smeer-bolletje, vande Singhende springende Lovertjes, en diergelijcke, sonder op-houden vertellen, en in-scherpen, om die teere gemoeden. Van jonckx aen, een indruck tot voorstandt van dese soo langh bewaerde, en soo dier gekochte, vryheyd te geven.
Dan daer is vry wat verhaelens aen vast, en de Son is alreede over 't Zuyden, soo dat Eerrijck en Eelaerd wellichtelijck souden mogen t'huys gekomen zijn; en 't soude niet alste wel voeghen dat den Ouder-dom na de Ionckheyt soude moeten wachten. Daerom sal 't mijns bedunckens, best zijn dit tot beter gelegentheyt uyt te stel- | |
| |
len. Also wel ook, siet daer Diederijck en Rosemond aen-komen, die haer maeg ongetwijffelt al sal geseyt hebben dat het middag is. hier mede stonden sy alle ghelijck op, en na datse Rosemond en Diederijck in gewacht hadden, die met vele beleefde woorden haer lang wegblyven ontschuldighden, so spoeden sy sich te samen nae 't Dorp van Cat-wijck. Alwaer sy niet lang gheweest hadden, of sy saghen de gewenschte wagen aenkomen die haer aen tafel soude helpen.
Alles was nu gereet, en de spyse selve scheen de genoode te noden tot aensitten. Boven aen wiert geplaetst de wyse Radegond, tusschen d'Eerweerde Eelaerd en d'Achtbare Eerrijck. Aen Eerrijck volgde Rosemond. Aen Rosemond Diederijck, aen Diederijck Ermgaerd. En daer tegen over, aen d'ander syde,
| |
| |
Reynhert, Woutheer, en Waermond; en dan voorts d'overighe Ionckheyd. Maer 't was een soetigheyt om sien, hoe de verghenoeginge Reynhert ten oogen uytscheen, als hy hem selven vond recht teghen over sijn soo seer beminde Rosemond sitten. Het eerste glas dat hy kreegh most haer gesontheyd opgeoffert werden; maer helaes! sijn oogh was meer dorstende nae 't sien van haere schoonheydt, dan sijn mondt nae 't drincken vande wijn: en d'eene dorst wierd door sulck laven meer ontsteecken dan d'ander gelescht. Somtijds scheen hy als met open ooghen te willen op-rapen alle de vlammen die de haere ontvielen: Somtijdts die half toedoende, te willen weghsluyten de aengenaemheyd die hy in haer gesicht gevonden had: en by wylen syne ooghleden als gor- | |
| |
dynen toe te schuyven over 't afbeeldtsel van soo een bevallighe schoonheyt als haere tegen-woordigheyd inde syne gemaelt hadde. De tafel was versien, met het smaeckelijckste, dat de Zee, de Duynen, en het Veldt, konden uytleveren; maer wat konde hem wel smaecken, wien de soetigheyt van Rosemond te be-oogen alle andere dingen on-smaeckelijck ghemaeckt hadde?
Doch als versaetheyt den honger, en het fruyt de voor-gerechten hadde verdreven; O! wat wast hem een aen-ghenaemheydt Rosemond een over-groote Crabbe te sien ontleden! hoe prees hy de bevallige handigheydt die sy in 't breecken ghebruyckte; hoe verwonderde hy hem over de welvoegende beleeftheyd daer sy het ghebroocken mede omdeelde; en
| |
| |
wat een on-lydelijcke vermetelheydt dacht het hem in Woutheer, te derven denken dat hy vande syne een gerecht soude maken dat de schoone Rosemonds te boven konde gaen. Maer als sy hem met een vriendelijk op-gesicht een snebbe vande hare toe-reyckte, en hy in't reycken haer wel-gemaeckte vinger raeckte; O! wat wiert hy nydigh op de in sijn sin al te gheluckige krabbe, die van soo schoonen handt soo langh ghehandelt was gheweest. En doen sy 't hem daer nae eens bracht, en wasser geen gheluck meer dat hem dacht by 't syne te konnen vergeleecken werden: noch en misgunde de Goden langher haer Hemel-dranck niet, naedien sijn mondt mocht ghenaken het glas daer Rosemond haer lipjes aen geset hadde. Kort-om, wat ghebeurdender, dat hy niet
| |
| |
of tot lof van Rosemond, of tot syne liefde en wist te trecken? en hoewel al eenige uren hier mede toegebracht waren, soo scheen hem nochtans de tijdt misreeckent, en het uur-werck ontstelt, dat de besorghde Ouderdom waerschouwde te vertrecken, en hem daer door ontrock 't ghesicht van sijn noyt genoech gesiene Rosemond.
Den dagh begon nu al te daelen, en de meeste hitte was over, als elck hem in sijn vorighe plaets weer te waghen sette. Menighen fraeyen loop, deden langs de weg, de wackere honden van de Iachtlievende Woutheer, op de af-gheweyde knijntjes: en verscheyden van die onnosele diertjes, wierden Radegond en Rosemond, al levende uyt de tanden haerder Rovers aengebracht, door den Iongen die nevens de waghen liep; middeler- | |
| |
wijl datse hondertderley Liedekens den hals braken om de tijdt te korter te vinden. Maer als sy nu een goede poos haer met wild-sang en boere lietjes luyds-keels onder den anderen vermaeckt hadden; so hief Waermond, op d'eerste stilte, met een lieffelijke stem een gesang aen, dat alle d'andere na hem dede luysteren.
|
|
Auteursrechtvrij