Door Zwitserland tot Interlaken

Bijlage 2.

De dagelijkse aantekeningen die HaverSchmidt tijdens de reis door Zwitserland maakte in het door hem in Keulen gekochte ‘Meyers Reisebuch-Schweiz’ (uitg. 1881).

1 Augustus.

Spoor naar Arnhem-Cöln f 18,-. Rondreisbillet f 51,-.

Diner Cöln f 3,50. Met Kaay en Prof. van Bemmelen tot Keulen. Daar Sand en Kiep gevonden. Gedineerd Bahnhof. Fred. Philips met familie. Met Kaay Dom bewonderd. Langs den Rijn gespoord naar Mainz. van Tienhoven en vrouw. Holländ. Hof, goed, duur. Zum goldenen Rebenstock, bier gedronken en gesnoven.

2 Augustus.

Naar Heidelberg. Leers-(Donker). Alte Schloss. Schlosshôtel gedineerd. Molkercur. Prachtig uitzicht. Schaumwein. Alte Schloss. Predigt i.d. Capelle. Philosophenweg. Bier bei Mai. nach Carlsruhe. Grüner Hof. In den tuin gesoupeerd, eenv. goed en goedkoop.

3 Augustus.

Over Offenburg door het Schwarzwald. Achterste doorlopende wagen met balcon. Aardige familie uit Baden tot reisgezelschap. 26 tunnels tot Somerau. Prachtig! Te Singen der Hohentwiel (Ekkehard). Neuhausen. Schweizerhof. Van de rots prachtig uitzicht op den val. Känzelei Fischetr. (Regenboog). Lekker diner Yvorne. Op het terras, das Alpenglühen gezien. Brief geschreven in de Leeszaal. Best Hôtel-geen fooien, duur.

4 Augustus.

Per spoor naar Zürich 9.32 (omnibus naar Schaffhausen). Bij Adelfingen alles door hagelslag verwoest. Zürich. Hôtel St. Gotthard (Jenever van Visser)-goed-diner. Wandeling door de stad. Politechnicum met fraaien gevel. Hohe Promenade. Botanischer garten. Per spoor naar Uetliberg. Nevelig. Tonhalle concert. Souper (Veltliner). Träumerei von Schumann. Bahnhofstrasse. Sussella.

5 Augustus.

Markt in de Bahnhofstrasse bezien. Brief van Koos ontvangen. Een bouquetje van de vrouw van den hôtelhouder. Per spoor naar Zug en per boot naar Arth over de Zuger See. Schoon. Rigibahn naar Klösterli. (Koningsmantel-kapel). Prachtig gezicht op de puinhoopen van den Goldauer bergsturz. Heerlijke gezichten op de meren en dalen van den omtrek. Klösterli. Zur Sonne gegeten (zuurkool met spek -Beaujolais) best. Kerk met Votieftafels. Gewandeld naar Rigi. Kulm. Heerlijke vergezichten op Uri Rothstock, Sentis en de meren (Vierwaldst.). Zug enz. Na zonsondergang souper. (Kastelberger). Lees- en rookkamer. In maneschijn gewandeld.

6 Augustus.

3¾ uur geblaas op den trap. 4½ zonsopgang. Goed. Vooral de sneeuwbergen helder verlicht. Slalepel en vork gekocht. Briefkaart geschreven aan Frank. Gewandeld naar Staffel. Kaltbad (Känzeli) prachtig gezicht op het Vierwaldstättermeer en vandaar door den Felsenthor (Rotsblokken). Restauratie-Markgräfler. Langs een kapel (H.Kreuz) naar Weggis (waar de boot juist weg is). Page du roi. Gedineerd ‘de la Concorde’. Gevischt. Per boot naar Luzern. Hôtel du Lac. Gereden door de stad. Naar das Löwendenkmal en gletschergarten. Bier bij Muth. Gesoupeerd. Muziek en vuurwerk voor het Schweizerhof. Bier bij Muth. Pilatus.

7 Augustus.

Koffers naar Meiringen per post (poste restante). Oude brug met dak en schilderijen. Per boot naar Brummen. Aardige boerinnendracht te Buchs en Berkenried notenboom. Brummen (Aigle 'd or). Goed. Met Kahn naar Mythenstein en Rütli (antieke Schenke antiquiteiten). Mythenstöcke. Geloopen van Brummen langs de Axenstrasse naar Flüelen (Sisikon-pension. Uri-rothstockwein). Tunnel. Maanlicht-Flüelen. Hôtel St.Gotthard-rare boel. Italianen in de Bierschenke. De meid trekt Kiep de laarzen uit. Kaay en ik helpen in negligé. Wagen besteld.

8 Augustus.

's N. 4 uur opgestaan. Postwagens komen aan met 5 paarden. Gereden over Altdorf (standbeeld van Tell) naar Amsteg (Weiss.Kreuz) Vin Italien. Gotthardbahn in aanbouw. Führer Joseph Gnos aangenomen tot Meiringen (fr.7 per dag en 1 dag retour). Gewandeld langs de Gotthardstrasse. Prachtig. De donderende Reuss. 12 uur. Was en gedineerd -springen van rotsen met dynamiet-Hôtel des Alpes (van der Kaay vertelt van Jaap Scheer). Göschenen. Gotthardtunnel. Kroeg. Fran^j,caise. Teufelsbrücke (kroegje). Door 't Urnerloch in het Ursenertal en Andermatt. (Hôtel des Alpes. wijn. brood & kaas). Den Oostenrijker ontmoet. Onweder. Hospenthal-Realp. (Hôtel des Alpes-goed-om 9 uur aangekomen). Regen.

9 Augustus.

Half zes op. 7 uur op weg met alpenstok naar Fuchseck (sterk stijgende afsnijdingen en mooie bloempjes). Zum Tiefen- gletscher te 9 uur. Glas wijn. Bergkristallen gevonden. 11 uur over de Furkapas. Furkahaus gedineerd. 1½ gewandeld naar Rhône- gletscher. Kudde koeien-geit-suiker-prachtige gletschergrot-blauw. Zachte regen. 3¾ in het hôtel du Glacier, koffie enz. Bourgogne du Valais. Half vijf op weg langs den steilen Maienwand. Alpenrozen uitgebloeid. Over den Grimsel. (Todtensee-vreeselijke eenzaamheid) even te voren een punt waar Kiep en de Führer mij met hun stok hielpen. Overigens heerlijke tocht en goddelijk koel weer. Bij de Todtensee sneeuw geraapt. Op den Grimsel kudde koeien en de herder biedt ons melk aan, warm uit de koe. Lekker. Witte bloemen geplukt. 7 uur in het Grimselhospiz, fijn gesoupeerd. Wandeling in 't volle maanlicht. Prachtige verlichting der sneeuwbergen. (Watten in de ooren).

10 Augustus.

8 uur van huis. Woeste Oberhaslithal. Gezang met fluit. Watervalletje met regenboog. 10 uur Handeckfall. Wirtshaus -wijn. Van 2 kanten den val bezien. Ontzaglijk. 1 uur te Guttannen. Zum Bären. Gids jodelt. Gedineerd. Van Guttannen naar Imhof. Kinderen met water. In Hôtel Hof koffie gedronken. De Wirthin boos omdat we niet blijven willen. Naar Meiringen. 's Av. 8 uur aan Hôtel zur Krone (Sauvage) Gesoupeerd. Besloten hier een dag rust te houden ook voor de wasch. Illuminatie van de Reichenbachsfalle.

11 Augustus.

Slecht geslapen. Brief geschreven aan Go na 't ontbijt. Altoos nog geen brief uit Velp. Wandeling naar de Finstere Aarschlucht. Te 1 uur diner, en daarna koffie met cognac voor het Hôtel Sauvage. (Aan tafel herleefd door een brief van Koos met portret en naschrift van Go dd. 5 Aug. uit Luzern nagezonden). Brief geschreven aan Koos en briefkaart aan moeder Osti. Met v.d. Kaay door het lieve Zwitsersche dorp gewandeld., en Schnitzereien gekocht, en Kiep en Sand gevonden in de Bierbrauerei Alpenglühen. Gesoupeerd in 't hôtel; de wasch ontvangen. Gepakt voor de verdere voetreis -en te bed.

12 Augustus.

4 uur opgestaan. 6 uur op stap naar de Reichbachfälle (twee huisjes tegen entrée) . Gezongen. Gems. Jodelaar. Alpenhoorn. Zur Sagen. Melk gedronken met cognac. Door de Gschandenmatt met gezicht op Dossenhorn en Wetterhorn. Zeldzaam helder. Een schilder die het landschap ‘ausbeutet’. Rosenlauibad (wijn met brood) altoos met den Wetterhorn voor ons door Fichtenwald. In 't Wirtshaus zum Schwarzwald. Gletscher. Cognac met water. Gekocht leeswijzer en mosterdlepel. Kanonschot met echo's. Alphorn. Over kale hoogten tot de herberg op den grooten Scheidegg. Koffie. Table d'hôte. Om 5 uur van den Gr. Scheidegg naar den Obergrindelwaldgletscher, waar wij ons in een Wirtshaus verfrisschen en een bezoek brengen aan en in den ijsgang onder de gletscher. Blauw ijs. Alphorn. Kanonschot. Daarna naar Grindelwald, waar wij 7¼ aankomen zum Bären en deelnemen aan de table d'hôte. v.d. Kaay's trouwdag gevierd met Champagne.

13 Augustus.

Go's verjaardag. Niet gewekt en daarom wat later op dan het plan was. Na 't ontbijt te 7 uur op stap. Eiger in het gezicht. Steile weg tot Alpiglen. Onderweg bronwater met cognac. Duet van twee oude wijven. Kindje met bloemen. Alpiglen. Hôtel des Alpes. Seltener water met wijn. De advocaat van Bolhuis met vrouw uit Utrecht ontmoet. Langs Sennhütte en Arven naar Hôtel Bellevue. Kleine Scheidegg-gezicht op Eiger, Mönch en Jungfrau. Na 't diner en een dutje in de rookkamer een bezoek met Kaay aan de Samojeeden op de Jungfrau. Na de koffie naar Wengeralp. 4 bergbeklimmers op den Eiger waargenomen. Te Wengen-Hôtel Mittaghorn. Landwijn met Seltenwater. Kant gekocht. Sterk dalend naar Lauterbrunnen (Hôtel Staubbach) 7 uur aangekomen. Gesoupeerd en een flesch Margaux gedronken op Margot HaverSchmidt.

14 Augustus.

Bewolkte lucht. Besloten om niet naar Mürren te gaan. Staubbach bekeken. De kerk gaat aan. Boerinnendrachten. Afgerekend met den Führer. frs.64. 7 frs. per dag (6 dagen) en 2 dagen retour= frs. 56+8frs fooi. Per wagen naar Interlaken. Te Gsteig neemt Josef Gnos afscheid van ons, na een schriftelijk getuigenis te hebben ontvangen.

Te Interlaken aan de poort onze koffers in ontvangst genomen. Kaay en Wessem brieven. Ik niet. Afgestapt te Unterseen in Hôtel Beausite. Afgelegen. Door de plaats gelummeld. Gegeten onder begeleiding van cither en strijkinstrumenten. Kiep en ik vallen in slaap. We sukkelen in een omnibus naar de Kursaal. Ze spelen van alles door mekaêr. Weer zoo wat rondgeloopen. In een bierhuis van het Hôtel Dupont verdwaald. De jassen uit Beausite gehaald. Weer naar een concert in 't Kurhaus. Kiep valt in slaap. Ik ook. We gaan naar de brauerei ‘in der Mühle’ en soupeeren daar. Toen weer naar 't Hôtel.

15 Augustus.

's morgens 6 uur op. 7 uur met de spoor naar Bönigen (boven op den wagen) en per boot naar Giessbach (déjeuner op den boot). Per Drahtseilbahn naar 't Hôtel Giessbach. Gewandeld tot boven bij den val-onder den val door en naar den Rauft vanwaar uitzicht op het Brienzer en tot het Thuner meer. Daarna met een Kahn overgevaren naar Brienz. Door het dorp gewandeld en in Bären lekker forellen gegeten. Overwinnaars van een Zwingfest komen met schapen en medailles terug. Met de boot om 3¾ naar Interlaken. Aan 't Station te Giessbach, zingende Schifferinnen. Een troep zingende schooljongens aan boord. Sterke wind. Slaapje. Gesprek met een pastoor boven op den spoorwagen. Te Interlaken Nico Osti ontmoet, en visite gemaakt aan Marie en Margrietje in 't Hôtel Victoria. Lift. Souper in 't Hôtel. De Jungfrau zeldzaam prachtig verlicht. Pommard. Aardige Kellnerin. Brief aan Koos geschreven op onze kamer. 11 uur naar bed.

16 Augustus.

Vijf uur op. Uit het dakvenster gekeken. Die Jungfrau in volle majesteit te zien. Briefkaart aan Jan Rüpe. Te half tien naar Darlingen per spoor en vandaar per boot naar Spiez. Im Châlet Spiezerweg spiegeleier. Een 20 jarigen jongen gehuurd om ons gepäck te dragen en 12 uur op weg. Vooraf 4 Betten besteld zu Kandersteg. Hôtel Gemmi. Rupe geantwoord. In 2¾ uur stevig gemarcheerd naar Frutigen (Bellevue gegeten)[Niesen, fraaie berg. Altels. Schneekopf, regen] 4½ uur op weg. Te 5½ uur Hôtel Altels -koffie. Te 8 uur onder zwaren regen aangekomen in het hôtel Gemmi te Kandersteg. Ons verschoond. En lekker warm gegeten en gedronken. Engelschen in 't salon. 's Nachts hevige storm. (Föhn).

17 Augustus.

Brief aan Ds. Osma. Sand niest: algemene lol. Te tien uren op reis in den regen. Steil opwaarts. Onder rotsen uitgerust. Storm. Kiep's parapluie weg. Altoos erger. Op het laatst gevlucht in eene Sennhütte. Vuur aangemaakt door den Senner, en melk te vuur gehangen. Ik tuimel van het melkblok in de asch en het roet. Nu weder verder naar Schwarenbach. Klein hôtel, waar wij eten en bij de kachel in slaap vallen (kletsnat). Om 3 uur komen een Fransche marquis met zijn dochter -te paard- en een Hollander met 2 jongelieden. We besluiten den tocht te vervolgen. Daarna komt nog een troepje Engelschen, de dames te paard. Nu weer op weg. Wind bedaard, maar altoos door regen. Gasthaus Hôtel Wildstrubel -koffie met Cognac. Nu af naar Bad Leuk, dat zich 700 meter onder ons door de wolken vertoont. Beken schuimen langs het pad -dat overigens geheel veiig is. Aardig gezicht van reizigers en muildieren die ons volgen. Te 6¾ in Leukerbad. kletsnat, zooveel mogelijk verschoond. Gesoupeerd en daarna met een paar Duitschers en een Zwitser in het Fumoir (Hôtel Maison Blanche).

18 Augustus.

Onzeker weer. Gewandeld langs de Promenade, na baden te hebben bezocht. Gezicht op de Gemmipas (photographieën gekocht en Chocolade Suchard). Kiep een nieuwe parapluie à frs.4. Kurken gekocht/gegeten. Met wagen naar Station Leuk. Prachtig gezicht in 't Rhônedal. Stadje Leuk met oude torens. 5.38 per spoor naar Martigny. onder anderen voorbij Sion met prachtige ruïnes op een rots. 's Av. te 7.14 te Martigny -omnibus naar Hôtel de la Tour -naar de post, brief gevonden vaan Koos, Go en Frank. Gelukkig! in een bierhuis gelezen. (Borstbeeld van de vrijheid van Courbet). In 't Hôtel gesoupeerd. (Coquimpey=apothekerswijn). Brief geschreven aan Koos in 't Rookkamertje of Bureau.

19 Augustus.

5 uur op. Prachtig weer. Ontbeten. 6¾ uur op weg met een gids. Steile afsnijdingen van den weg -pruimen- in een pavillon een cognacgrogje. 10 uur te Col de Forclaz. Spiegelei en wijn (oeufs sur le plat). Steile vallei du Trient en dan verdwaal ik. Steil klimmen. Haast om te bezwijken. Toen in een heel primitief loodsje: absinth gebruikt -(tout le monde ivrogne). Kristallen. Dan nog 3 kwartier. Hôtel Suisse. Col de Balme. De Montblanc in al haar heerlijkheid. De Führer wordt dronken, rolt met de bagage onderste- boven en zet het dan op een loopen. Wij hem achterna. Ik geef den kerel een standje. Hij weer op een draf. Wij weer hard achter hem aan tot Aux Tours, en vandaar tot Argentière. Daar gaan Kaay (die wat kou gevat heeft) en ik met 2 Heidelberger studenten in een rijtuig verder, terwijl Kiep en Sand met den Führer afhandelen en te voet den reis vervolgen. Het rijtuig brengt ons langs den Montblanc naar Chamonix. Prachtige zonsondergang die de gletschers en sneeuwkoppen in gloed zet. Het schoonste van de gansche reis. Afgestapt Hôtel Royal. Bagage gevonden. Aan tafel enkel Hollanders, die mij kennen. Vreeselijk bericht van den dood van notaris Broekman uit Vianen met familie den 17-den op den weg over Tête Noire door een bergstroom verzwolgen. Ik slaap dien nacht niet.

20 Augustus.

Laat opgestaan en ontbeten. Gewandeld naar Montanvert. Belangrijk gesprek met een Engelschman onderweg. ‘A very cold day, Sir!’ -Oui Monsieur, néanmoins il faut terriblement chaud. -Le Caillet. Absinth. Engelschman bier. Cakes gestrooid. Hôtel au Montanvert. Dejeuner. Wandeling van Kaay en mij op de Mer de Glace. Teruggewandeld, om het hardst met de ‘Klipgeit’die niets aan heeft, dan een hoed in de hand. Souper in 't hôtel. Informaties naar rijtuig-bierhuis-naar bed.

21 Augustus.

Half zeven op. 9½ uur met wagen door het Arvethal. Chocolade onderweg gegeten. Aardige dorpen. Kegelen. Bonneville 3 uur. Hôtel de la Balance. Vet. Wespen. Vieux Macon. Fransche soldaten. Prachtige zonsondergang. Te 8 uur te Genève. Hôtel de la Poste. mooie kamer met uitzicht en balcon naar de Rhône. Souper. Gewandeld op de Quai du Lac. Muziek en zang voor de cafés. Langs de snelstroomende Rhône naar 't Hôtel. Op 't balcon naar gloed van brand gezien.

22 Augustus.

Na 't dejeuner gewandeld door de stad. Monument national. Relief du Montblanc. Russische kerk. Cathédrale St. Pierre. Calvijns huis. Place neuve met Théatre. Gedéjeuneerd café du Nord (au second). Ile Rousseau. Monument v. Brunswijk. Cadeaux gekocht. Diner in 't Hôtel. Café's bezocht-bier-muziek. Dr. Blom Coster.

23 Augustus.

6 uur op.Brief van Koos. teruggeschreven. Op de boot (9 uur) naar Chillon. aangelegd te Nijon, Thonon. Evian. Ouchy (Lausanne). Afscheid van de familie Brusse. Vevey, Clarens, Montreux, Chillon. Hier afgestapt en het kasteel bezien. (Hagedissen). Pension Monnond. Glas brandewijn. Heerlijk oord. Terug met de boot. Gedineerd. Baders te Clarens. 's Avonds 8 uur te Genève. Aardig gezicht op verlichte bruggen en kaaien der stad. Koffiehuis met muziek (trilbaas). Café du Théatre. 10 uur te bed. 's Nachts hevig onweer met hagelslag.

24 Augustus.

5½ uur op. ontbeten. Per spoor over Lausanne en Fribourg. (Fraaie bruggen over de Saone). Hollanders in den trein. Half 2 te Bern. Hôtel du Jura (3 op een kamer, Sand alleen met het lot). Chianti Vecchio. Gewandeld en gereden door Bern. Grappige stad. Lauben. Kindlifresser. Glockenturm. Bärenpomp. Laatste oordeel in het portaal van de Munster. Enge Schänzli. Beerenkuil. Wijnkelder onder het Kornhuis. Casino, muziek. 10 uur naar bed.

25 Augustus.

5¾ uur op. Nog even naar het terras. Geen alpen te zien. 7½ naar Biel. Van Biel naar Olten (over Solothurn). Te Olten in 20 minuten goed gedineerd. Alles klaar, soep, 3 vleeschen, kip met sla, pudding, deesert, ½ fl. wijn à fr. 2,50. tunnel van 5 minuten (2700 meter lang). Te 1.15 te Basel. Hôtel Kraft. Wandeling door de stad. Veer. Rathhaus. Münster met collectie oudheden. Lällenkönig. Museum. Speerwerpende jongens. Fijn diner Sand. Schenkt Champagne om zijn zwager Dijkmeesters kop. bruiloft. Sommertheater. Von Stufe zu Stufe. Bierhuis. Schumachers zunft. 11½ uur naar bed.

26 Augustus.

7 uur op. 10 van Basel naar Mainz. Onderweg brood en wijn. Circa 6 uur te Mainz. Kaay en ik besluiten door te gaan naar Keulen, nadat wij van Kiep en Sand afscheid genomen hebben met een glas bier en afgesproken om elkaar 's avonds tusschen half elf en elf uur met een dito wijn te gedenken. (Dr. Waubert de Puisseau ontmoet Minister Six). 's Av. 10 uur te Keulen. Hôtel du Nord. Kroonprins v. Baden met gevolg. Kwart voor elf lekkere Rudesheimer. 11¾ naar bed. 4-de verdieping.

27 Augustus.

Kwart voor 7 uur op. Soldaten met muziek voorbij. 9.08 naar Arnhem. Bram Nuhout in de restauratie van het Bahnhof ontmoet. Kaay verlaat mij te Kempen. Te Arnhem Vrouw en kinderen aan 't Station. Allen blij dat we elkaar behouden mogen weerzien. Naar Velp. Daar tot 1 September gebleven. (Gewandeld naar Rosendaal. Beekhuizen. Steenen tafel en Arnhem).

1 September naar Utrecht. Bij moeder Osti gegeten. 's avonds naar Schiedam.